2. STRUKTURA:
1. C’është ADD/ADHD
- Llojet
- Simptomat
2. Faktorët
3. Rekomandime
-Këshilla për prindërit
-Këshilla për mësuesit
4. Dallimi I ADD/ADHD
5. Efektet pozitive të ADHD
3. HIPERAKTIVITIETI - MUNGESË
PËRQENDRIMI
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder – çrregullim i
mangësisë së vëmendjes dhe gjendjes hiperaktive ose mbiaktive)
Eshtë një problem psikologjik i hasur në masë tek fëmijët 2-11 vjeç
Fëmijët hiperaktivë arrijnë kulmin e shpërqëndrimit të tyre në
moshën 7-8 vjeç
ADD dhe ADHD është një çrregullim i sjelljes dhe zhvillimit
normal që vihet re te fëmijët e moshës parashkollore dhe shkollore,
që karakterizohet nga problemet e vëmendjes dhe përqëndrimit, si
dhe hiperaktivitetit apo të qënit mbiaktiv. Mendohet se nga ky
çrregullim vuajnë 3-5% e fëmijëve të globit
Hiperaktiviteti është 10 herë më i shfaqur tek djemtë sesa tek vajzat dhe karakterizohet nga
një aktivitet i tepruar që është i papërshtatshëm dhe joproduktiv, nga një vëmendje e
shkurtër, dhe nga impulsiviteti.
4. LLOJET E ADHD TEK FËMIJËT
BAZUAR TE SIMPTOMAT :
• Tipi i kombinuar ( I pavëmëndshëm , hiperaktiv , impulsivë )
fëmijët me këtë lloj ADHD I shfaqin të tre simptomat. Kjo është
forma më e zakonshme e ADHD-së
• Tipi hiperaktiv/kompulsiv : Fëmijët shfaqin hipëraktivitet dhe
sjellje impulsive njëkohësisht por janë në gjëndje për të treguar
vemëndje
• Tipi I pavëmëndshëm : I njohur si crregullimi I vëmëndjës
Këta fëmijë nuk janë tepër aktivë. Ata nuk përcajnë klasën ose
aktivitete të tjera kështu që simptomat e tyre mund të mos vihen re
5. SIMPTOMAT E FËMIJËVE HIPERAKTIVË
DHE ME MUNGESË PËRQËNDRIMI
të pavëmëndshëm ,por ka edhe të vëmëdshëm por shumë shpejt shpërqëndrohen për shkak të
tipit hiperaktiv dhe impulsiv
vështirësi për t’u përqëndruar
kane tërheqje lehtësisht të vëmëndjes nga stimujt e jashtëm
dështime të vazhdueshme për të plotësuar detyrat e shkollës ose përgjegjësitë e punës në kohë
aftësi të varfra organizative, harresë
vështirësi për të qëndruar ulur
përgjigjen para përfundimit të pyetjeve
ndërhyrje në punët personale të të tjerëve
vetëvlerësim i ulët dhe aftësi të varfëra sociale
6. luajnë me duar dhe gishta, kërcasin gishtat, hanë thonjtë
zhgaravisin, ose godasin për të nxjerrë një zhurmë ritmike
mundohen në të njëjtën kohë të bëjnë shumë gjëra
një aktivitet të nisur nuk e vazhdojnë dot për një kohë të gjatë
e kanë shumë të vështirë të ulen dhe të dëgjojnë, kjo është
pothuajse e pamundur për ta
janë këmbëngulës dhe i mbrojnë idetë e tyre
nuk janë të suksesshëm në mësime
Mendojnë se mësuesi nuk i ka më me sy të mirë si më parë
janë të ndjeshëm dhe të mbyllur në vetvete
7. shkrimi i tyre është i çrregullt
shfaqin shenja padurimi, nervozohen dhe lëndohen shumë shpejt
meditojnë për diçka tjetër duke parë drejt tabelës së klasës ose duke
të parë në sy
e vuajnë shumë kritikën e bërë në publik
shpesh duket sikur nuk dëgjojne kur i flitet direkt
Shpesh i humb sendet e nevojshme për kryerjen e një detyre apo
aktiviteti
i thotë përgjigjet (edhe pa u menduar) para se pyetja të thuhet e plotë
acarohet lehtë, reagon në mënyrë të papërshtatshme ndaj
shqetësimeve të parëndësishme
e ka të vështirë të luajë në grup, bën liderin, është agresiv
8. Mungesa e vëmëndjes përfshin:
• Të qënit lehtësisht i shpërqëndruar dhe ‘’të kapërcyerit’’ nga njëri aktivitet në
tjetrin
• Kryerjen e detyrave të shkollës nën presionin e të rriturve
• Të qënit i çorganizuar
• Humbjen e sendeve vetjake dhe bërjen e gabimeve të shpeshta nga pakujdesia
• Rënia nga mësimet pavarësisht një koefiçenti inteligjence (IQ) normale
Hiperaktiviteti përfshin:
• Të paturit energji të tepërta
• Kryerjen e aktiviteteve të tilla si kërcimi apo vrapimi kur nuk është e
përshtatshme
• Të folurit shumë
• Nevoja për të qënë i zënë duke u përpjekur për të bërë shumë gjëra
njëkohësisht
Impulsiviteti përfshin:
• Të qënit i paduruar
• Vjedhin lodrat e moshatarëve
• Të vepruarit para të menduarit
9. SHKAQET E HIPERAKTIVITETIT DHE
PERQËNDRIMIT TE VËMËNDJES.
•mungesa e balancës kimike në të cilën
mungojnë neurotransmetues të caktuar, kimikate
që rregullojnë rendimentin/frytshmërinë me të
cilat truri kontrollon sjelljen
•ekspozimin e fëmijës gjatë shtatzanisë ndaj
plumbit, alkoolit dhe duhani
10. FAKTORËT E ADHD-SË :
Ndryshimet gjenetike : Elementi gjenetik mund të manifestojë
vetveten në metabolizmin e trurit të parregullt
Dëmtimi prenatal: një person prenatal I cili ëahtë ekspozuar në një
teratogjen
mund ti ketë shpëtuar një dëmi të madh por tregojnë probleme të vogla
në zhvillimin fizik dhe në aftësinë e të mësuarit
Helmimi me plumb:Në fazat e hershëme të con në përqëndrim të
dëmtuar dhe hiperaktivitet
Influenca familjare :duke u krahasuar me femijët e tjerë fëmijet me
ADHD priren të jenë nga familje të cilët lëvizin shpesh , janë të
stresuar, nuk përqëndrohen në aktivitete akademike të femijëve të tyre
dhe si rrjedhojë nuk mund të kontrollojnë sjelljen e tyre,si dhe I lënë
shumë kohë para televizorit
Ushqimet që shkaktojnë alergji:kontributin më të madh
në ADHD e jep sheqeri dhe kafeina
11. Një teori e hershme shpjegon se:çrregullimi I
vëmëndjes shkaktohej nga trauma të vogla apo
dëmtime të trurit.
Këta fëmijë nuk kanë përbërësit e duhur të
funksionimit të trurit për shkak të dëmtimit të
mundshëm të pjesës ballore të trurit gjatë
lindjes.
Për shkak të kequshqyerjes.
Niveli I ulët I aminoacideve të zinkut dhe
acideve esenciale
12. Faktorët fizik
Teknikat e avancuara imazherike kanë detektuar
ndryshime në trurin e fëmijëve me ADHD
krahasuar me fëmijët që nuk kanë ADHD. Në
disa studime, skaneri I kokës ka treguar që ana e
djathtë e trurit është me e vogël te fëmijët me
ADHD
Problemet e shtatzanisë:ADHD shpesh lidhet me
probleme të shtatzanisë. Duhanpirja materne
pirja e alkoolit,gjatë shtatzanisë gjithashtu lidhet
me ADHD.
Pesha e ulët në lindje
13. Ka fakte të rëndësishme që tregojnë se ADHD
trashëgohet në familjë, e cila sygjeron për
predispozicion gjenetik
Nqs një person në një familje diagnostikohet me
ADHD, atëherë ka një probabilitet prej 25-35%
që një tjetër pjesëtar i saj të ketë ADHD,
krahasuar me 4%-6% me një individ të
popullatës.
14. Qëndrimi I fëmijëve në kushtet e shtëpisë(lojrat
në ajër të pastër I ndihmon fëmijët,për
qarkullimin e gjakut,per mushkërit dhe për
clirimin e tepricës së energjisë së grumbulluar )
Pesticidet të cilat perdoren ne kultivimin e
pemëve dhe perimeve
Insekticidet që përdoren në shtëpi
15. ■ KESHILLA PER PRINDERIT E FEMIJEVE ME ADD
DHE ADHD
1. JINI POZITIV DHE Të SHëNDETSHëM JU VETë
Prindërit kanë një ndikim të fuqishëm në faktorët që ndikojnë në simptomat e sëmundjes
Sjellja pozitive është e fuqishme.
Mbajini gjërat në prespektivë: kujtohuni që shkaku i sjelljeve të fëmijës tuaj është sëmundja e tij.
Ruani sensin e humorit dhe mos harroni se një shqetësim i sotëm mund të transformohet në një histori
të lumtur familjare në të nesërmen.
Mos u shqetësoni për gjërat e vogla por rrisni dëshiren për të vendosur kompromise: mos jini shumë
perfeksionist por vlerësoni edhe ndryshimet e vogla si p.sh.përparimin e fëmijes tuaj kur ai përmbush
dy ose tre detyra ditore, më shumë se zakonisht.
Besoni në fëmijën tuaj: mendoni ose bëni një listë të gjërave pozitive që ka fëmija juaj dhe besoni ne
përparimin e tij. Bëjini këtë mënyre të menduari, rutinë të ditës tuaj ashtu sikurse p.sh. larja e
dhëmbëve cdo ditë etj.
Kur kujdeseni për veten jeni më të aftë të kujeseni për fëmijën tuaj.
Kujdesuni për veten. Ushqehuni shëndetshëm, bëni ushtrime fizike dhe gjeni mënyra për të reduktuar
stresin në mënyrë që të jeni vitalë dhe me energji për të edukuar fëmijën tuaj, sepse cdo moment
nervozizmi mund të dëmtoj rezultatin e arritur me fëmijën tuj.
16. Kërkoni mbështetje: Ju mund të kërkoni ndihmën e terapistëve, mjekëve, mësuesve, grupit
të prindërve që kanë fëmijë me ADD ose ADHD
Merni guximin, të pranoni që të lini fëmijën tuaj edhe nën kujdesin e kujdestarëve për
fëmijët.
2. KRIJONI NJë STRUKTURë DHE ZBATOJINI ATO.
Fëmijët me ADD/ADHD kanë më shumeëpërparime nëse jetojnë në ambjente dhe me njerëz nga te cilët ata e
dinë se cfarë presin prej tyre.
Ndiqni një rutinë. Përcaktoni rituale të thjeshta dhe të parashikueshme për veprimet e përditshme të
fëmijës tuaj si p.sh. të ngrënit, bërja e detyrave, loja, fjetja etj.
Përdorni orë ose matës kohe. Masni kohën qeëI duhet fëmijës tuaj për të kryer aktivitetet dhe mos
harroni ti jepni mjaftueshëm kohë si p.sh. Për bërjen e detyrave.
Thjeshtoni orarin e fëmijës tuaj. Mos përcaktoni kohë ideale për aktivitetet e fëmijës tuaj sepse kjo
mund ti shpërqëndrojë fëmijët ashtu sikurse aktivitetet e shumta të shkollës, por përcaktoni edhe afate
të gjata nëse është e nevojshme. E rëndësishme është që ato ti përshtaten ritmit dhe afteëive
teëfëmijës.
Krijoni një mjedis të qetë. Përcaktoni një mjedis të qetë, personal në shtëpi, ku fëmija juaj të mund të
ndihet rehat.
Bëni maksimumin për të qënë të organizuar dhe të rregullt. Mbajeni shtëpinë në rregull dhe të
organizuar në mënyrë që fëmija juaj të dijë vendndodhjen e gjërave.
Mbajini fëmijët tuaj të zënë me aktivitete por duhet që këto të fundit të mos jenë të shumta në numër dhe të
gjata në kohë sepse shkaktojnë kaos tek fëmija
17. 3. VENDOSNI PRITSHMERI DHE RREGULLA TE QARTA
Fëmijët me ADD/ADHD reagojnë pozitivisht ndaj sistemit të organizuar të pasojave. Ja cfar
duhet të bëni për këtë hap:
Vendosni rregulla të qëndrueshme dhe që fëmija juaj I kupton dhe që I ndjek lehtësisht
Shpjegojini fëmijes tuaj pasojat e veprimeve, pra cndodh nëse ai thyen rregullat
Vendosini rregullat në një vënd të dukshëm për fëmijën
Informoni edhe antarët e tjerë të familjes për rregullat e vendosura
Mos harroni të përdorni shpërblimin dhe përforcimin pozitiv. P.sh. N.p.m. një komenti pozitiv
dhe të qeshur ju mund të përmirësoni vëmendjen e fëmijës tuaj, përqendrimin dhe kontrrollin e
impulseve.
Shpërblimet
1. Shpërblejeni fëmijen tuaj me privilegje, cmime ose aktivitete, madje edhe ushqime ose lodra
2. Ndryshojini vazhdimisht shpërblimet sepse fëmijët me ADD/ADHD mërziten ose humbasin
interesin për shpërblimet kur ato janë gjithmonë të njëjta
3. Bëni një renditje të shpërblimeve të dhëna për cdo sjelle të mirë në mënyrë që fëmija juaj të
mund të kujtoj suksesin e tij
4. Shpërblimet e menjëhershme (menjëherë pas sjelljes) janë më efektive sesa shpërblimet e
premtuara ose që jepen në një periudhë të mëvonshme.
5. Renditja e shpërblimeve sipas rëndësisë ose pëlqyeshmërisë gjithashtu mund të funksionojë.
18. Ndëshkimet
1. Pasojat duhet të jeneëteëmenjëhershme, pra të ndodhin menjëhereëpas veprimit.
2. Mund të hiqen privilegjet që fëmija ka nëse ky I fundit kryen njeësjellje të padeshiruar.
3. Hiqeni fëmijën tuaj nga mjedisi që shkakton sjelljen negative
4. Kur fëmija juaj sillet keq kërkojini atij tju thoteëse si duhet ta kryente veprimin dhe kërkojini atij qëq ta
demostrojeëkeëe sjellje
4. INKURAJONI LëVIZJEN DHE GJUMIN
Sporti ndikon pozitivisht në djegëjen e energjive në mënyrë të shëndetshme duke u fokusuar tek aktivitete
sportive, përmireson përqëndrimin, zvogëlon depresionin dhe ankthin, përmirëson zhvillimin e trurit,
ndihmon për një gjum meëtë mirë ku kjo e fundit ndikon në zvogëlimin e simptomave të ADD/ADHD .
Këshillohet sporti fizik në vënd të atij mendor sepse ky I fundit krijon pauza kohore qëe shpërqëndrojnë
fëmijën.
Ju mund ta ndihmoni fëmijën tuaj që të qetësohet dhe të bëjë një clodhje ose pushim sa më tëe mirë duke:
1.Pakësuar kohën e shpenzuar për tv dhe duke rritur kohën e shpenzuar për sport
2.Eliminuar kafeinën nga dieta e fëmijës tuaj
3.Të përcaktoni një orë zbutëse ku të pakësoni nivelin e aktiviteteve të fëmijës tuaj një orë ose menjëherë
përpara fjetjes,
4.Shpenzoni të paktën 10 minuta për të përkëdhelur fëmijën tuaj.
5.Përdorni aromatizues në dhomën e fëmijës tuaj
6. Vendosni muzike qetësuese në sfond në momentin që fëmija juaj ndihet I përgjumur
19. 5. NDIHMOJINI FëMIJëT TUAJ Të HANë ME RREGULL
Fëmijët me ADD/ADHD për shkak se janë gjithmonë në lëvizje harrojnë të hanë. Edhe pse ushqimi
nuk ndikon drejtëpërsëdrejtë në sëmundje, pra nuk është faktor për zhvillimin e saj, sërisht është
parë se ushqimi ndikon në gjëndjen mentale (agravon simptomat) dhe të kontrrolluarit e asaj se
cfarë, si dhe sa fëmija juaj ha, mund të ndihmojë në reduktimin e siptomave të ADD/ADHD
Ushqimi i freskët, vaktet e rregullta, të shpeshta dhe me sasi të pakët ushqimi mund ta ndihmojnë
fëmijën tuaj.
6. MëSOJENI FëMIJëN TUAJ SE SI Të BëJë MIQ
Eshtë e vështirë për fëmijët me ADD/ADHD të mësojnë aftësitë dhe rregullat sociale. Ju mund të
ndihmoni fëmijët tuaj që të bëhen dëgjues me të mirë, lexues më të mirë të shprehjes facilae dhe
të gjuhës së trupit dhe që të bashkëpunojnë më normalisht në grup duke:
1. Biseduar me mirësjellje por në mënyrë të sinqert me fëmijën tuaj rreth sfidave të tij dhe se si
mund të bëjë ndryshime
2. Luajtur me fëmijën tuaj me rol-play disa skenare sociale
3. Duke qënë të kujdesshëm në zgjedhjen e shokëve të lojës me aftesi të ngjashme gjuhësore dhe
fizike
4. Ftuar vetëm nje mik ose dy dhe vezhgojë nga afër sjelljen e tyre
5. Mos toleruar sjellje agresive si shtytje, rrahje ose bërtitje
6. Lënë vënd edhe për lojra për fëmijën dhe shpërblyer shpesh sjelljet e mira në lojë
20. KESHILLA PER MESUESIN
Mësuesi është ai I cili bënë përpjekjen
maksimale që fëmijët me ADD/ADHD të
integrohen sa më mirë në klas. Për të realizuar
këtë ai duhet të:
1. Komunikojë me prindërit
Këtë mësuesi mundë ta realizojë duke:
•Planifikuar takimin disa ditë më përpara
•Mos e eliminuar takimin në mënyrë apsolute
•Krijuar qëllime të përbashkëta mësues-prindër
•Duke ndarë informacionin me prindërin
•Duke I bërë pyetje të ndryshme prindërit
21. 2. Të hartojë dhe të përdori një planë sjellje
Fëmijët me ADD/ADHD janë të aftë që të kenë sjellje të
përshtatshme në klasë por ata kanë nevoj për
mbështetje dhe kujdesje që simptomat e tyre të mbahen
nën kontroll. Këta fëmijë shfaqin:
a- Shpërqëndrim
Mund të hutohen lehtë nga zhurma të ndryshme,kalimtar
,kanë vështirësi për të qëndruar të fokusuar në detyra të
cilat kërkojnë përpjekje të vashdueshme mendore etj.
Ky shpërqëndrim mund të eliminohet duke:
22. E ulur nxënësin larg dyerëve dhe dritareve
Duke lejuar fëmijët me ADD/ADHD të realizojnë
aktivitete së bashku me fëmijët e tjerë
Duke shkruar informacione të ndryshme,të nevojshme
për nxënësit në një vënd ku mund të lexohet lehtë nga
fëmijët
Duke bërë ndarjen e detyrave të mëdha e të gjata ,në
detyra të vogla e të shkurtra
Duke treguar kujdes në ndërprerjen e fjalës kur fëmija
me ADD/DHD është duke u shprehur
23. b-Inpulsivitet
Kjo gjë mund të eliminohet duke:
o I bërë të qarta pasojat e sjelljeve negative të fëmijëve
o Lavdëruar sjelljet pozitive ,e shprehur kjo me zë të
lartë në mënyrë që fëmija të dijë se ka vepruar drejt
o Duke e shkruajtur orarin cdo ditë në dërrasën e zezë
ose në copa letre ,në mënyrë që nxënësit të jenë në
dijeni
o Duke I dhënë fëmijëve përgjegjësi. Psh.të realizojnë një
porosi,të bëjnë një detyr për ju (mësuesin)
24. I inkurajuar fëmijët që të merren me aktivitete sportive
Duke siguruar per femijët lodra të ndryshme ose topa
stresi
3. Të realizojë mësimin në mënyrë sa më
argëtuese
Një mënyrë pozitive për të patur vëmëndjen e fëmijëve me
ADD/ADHD është ta realizosh mësimin në mënyrë
argëtuese.
a-Si të ndihëmojmë fëmijët me ADD/ADHD të pëlqejnë
orën e matematikës?
25. Duke luajtur lojra
Këtu mund të përdoren zara,domino,ose thjesht
duke përdorur gishtat
Duke vizatuar foto
Kjo realizohet sidomos kur ka për të zgjidhur
problema me fjalë,ilustrimet mund të
ndihëmojnë fëmijët të kuptojnë më mirë
konceptet matematikore.
b- Si të ndihëmojm fëmijët të pëlqejnë orën e
leximit?
Duke lexuar për fëmijën dhe bashkë me fëmijën
26. Duke bërë parashikime apo “baste”
Duke I vendosur fëmijët që të aktrojnë personazhe të
ndryshme të leximit
Duke I lënë fëmijët të punojnë me të tjerët dhe duke I
dhënë atyre rolin e treguesit të ngjarjes
27. DALLIMET MIDIS ADD/ADHD
Pavarësisht se këto dy crregullime konsiderohen si
një crregullim I vetëm, për shkak se në shumicën
e rastëve shfaqen njëkohësisht, ato duhen
analizuar edhe në mënyrë të vecuar sepse jo
gjithmonë shfaqen së bashku.
ADD ka të bëjë me crregullimin e vëmëndjes
ndersa ADHD ka të bëjë me crregullimin e
vëmëndjes + hiperaktivitet
Jo të gjithë fëmijët me crregullimin e vëmëndjes,
janë hiperaktive
28. Fëmijët hiperaktivë dhe me mungesë
përqëndrimi bëjnë disa punë në të njëjtën kohë
pa i dhënë rëndësi kualitetit të punës së kryer. E
kundërta ndodh me fëmijët e ngathët dhe me
mungesë përqendrimi. Mundohen shumë të
përqendrohen, bëjnë sikur, por nuk ia arrijnë dot.
Me ngadalësinë e tyre hiqen dhe mendojnë se
janë seriozë dhe të përqendruar në punën e
nisur, por përqendrimi i tyre është në stad
minimal.
Fëmijët hiperaktivë dhe me mungesë
përqendrimi janë të njëjtë në të gjitha fushat e
jetës, superaktivë dhe të shpërqendruar, ndërsa
fëmijët e ngathët dhe me mungesë përqendrimi
mund të jenë të ngathët dhe pa përqendrim
vetëm në një fushë.
29. EFEKTET POZITIVE Të ADD/ADHD TEK FëMIJT
Pavarësisht vështirësive dhe sfidave që ky crregullim
shfaq, ai paraqet edhe disa tipare pozitive që
reflektohen tek fëmijët me këtë crregullim. Ndër këto
tipare janë:
Krijmtaria- këta fëmijë mund të jënë jashtëzakonisht
kreativ dhe me imagjinatë të zhvilluar. Ky tipar e
ndihmon fëmijën në zgjidhjen e problemeve, gjetjen e
ideve dhe në rritjen e iniciativave artistike.
Fleksibiliteti- duke qënë se këta fëmijë marrin në
konsideratë shumë alternativa njëkohësisht, ata nuk
bëhen të varur nga alternativat e dhëna më parë dhe
janë më të hapur ndaj ideve të ndryshme.
30. Entuziazmi dhe spontaniteti- rralle ndodh që
këta fëmijë të jenë të mërzitshëm. Ata janë të
interesuar në shumë gjëra të ndryshme dhe kanë
një personalitet jetesor dhe është shumë
argëtuese të jesh në shoqerinë e tyre.
Energjia- kur këta fëmijë janë të motivuar ata
punojnë fuqishëm për të arritur sukses.
Kujdes: crregullimi I ADD/ADHD nuk ka të bëjë
me mungesën e inteligjencës dhe talentit. Këta
fëmijë mund të kenë dhunti intelektuale dhe
artistike.
