Περιβαλλοντική Ομάδα 7ου Γυμνασίου: Ο ρόλος του νερού στην οργάνωση των κοινωνιών

1. Περιβαλλοντική Ομάδα 7ου Γυμνασίου :
Ο ρόλος του νερού στην οργάνωση των κοινωνιών
Μαριλένα Κωνσταντινίδου
Ηλιάνα Καμπούρογλου
Νικολέτα Μανωλάκη
Ελένη Ζουραράκη

2. Πρωταρχικός λόγος ανάπτυξης πολιτισμών κοντά στο νερό ήταν το ότι η ύπαρξη
του ανθρώπου εξαρτιόταν αποκλειστικά από το νερό.
Συνεπώς είναι προφανές ότι το νερό είναι βασικός παράγοντας για την επιβίωση
του ανθρώπινου είδους.
Επίσης από τη στιγμή που ο άνθρωπος ασχολήθηκε με την καλλιέργεια της γης, το
νερό του ήταν αναγκαίο σε μεγάλο βαθμό, ώστε να ποτίσει τις καλλιεργήσιμες
εκτάσεις του από τις οποίες και επιβίωνε.
Ένας άλλος λόγος που οι άνθρωποι στηρίχτηκαν στο νερό ήταν το γεγονός ότι
έπρεπε αναγκαστικά να ποτίσουν τα ζώα τα οποία χρησιμοποιούσαν.
Η σπουδαιότητα του νερού

3. Το νερό και η ανάπτυξη των αρχαίων πολιτισμών
• Οι πρώτοι ανθρώπινοι οικισμοί κτίστηκαν κοντά σε λίμνες (λιμναίοι), ενώ όλοι οι μεγάλοι
πολιτισμοί της αρχαιότητας αναπτύχθηκαν σε περιοχές με συνεχείς βροχοπτώσεις που
ευνοούσαν τη γεωργία, ή σε παράκτιες περιοχές ή κοντά σε ποτάμια, λίμνες και πηγές.
• Η συνειδητοποίηση ότι το νερό ήταν κι εξακολουθεί να είναι βασική προϋπόθεση για την
ανάπτυξη του πολιτισμού, καθρεφτίζεται στις λαϊκές δοξασίες, στη μυθολογία και στις
θρησκείες.
• Οι μεγάλοι αρχαίοι πολιτισμοί της Μεσοποταμίας, της Αιγύπτου, της Κίνας και της Ινδίας
μπορούμε να θεωρήσουμε ότι στήριξαν την ανάπτυξη τους στο νερό των ποταμών Τίγρη,
Ευφράτη, Νείλου, Κίτρινου ποταμού, Γάγγη και Ινδού.

4. Οι αρχαιότεροι πολιτισμοί που στήριξαν την ανάπτυξή τους στο νερό
• Ο Αιγυπτιακός, στην κοιλάδα του Νείλου
• Ο Ασσυριακός, ανάμεσα στον Τίγρη και τον Ευφράτη
• Ο Ινδικός, στην κοιλάδα του Ινδού ποταμού
• Ο Κινέζικος, στις όχθες του Κίτρινου ποταμού
• Ακόμα και ο ελληνικός πολιτισμός αναπτύχθηκε κοντά στο νερό και
συγκεκριμένα στο Αιγαίο.

5. Νερό, Έθιμα και Λαϊκές Δοξασίες
Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας υπάρχουν έθιμα, που κάνουν τους ανθρώπους να
πιστεύουν ότι θα τους εξασφαλίσουν υγεία και ευτυχία. Μερικά από αυτά είναι τα
παρακάτω:
• Το πρωί της Πρωτοχρονιάς οι άνθρωποι συνήθιζαν να πηγαίνουν στις δηµόσιες βρύσες τους, για
να γεµίσουν τις στάµνες τους µε το καινούριο αγιοβασιλιάτικο νερό.
• Για να καλοπιάσουν τη νεράιδα ή το ξωτικό που θεωρούσαν ότι κατοικούσε στις πηγές, τους
πρόσφεραν σπόρους και γλυκίσματα (µειλίγµατα), για να γλυκάνουν τα νερά τους.

6. Το «αμίλητο νερό»
Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, η νοικοκυρά
σηκωνόταν και πήγαινε στη βρύση, να πάρει
το «αμίλητο νερό». Λέγεται έτσι, γιατί δε
µιλούσε σε κανέναν ούτε όταν πήγαινε, ούτε
ερχόταν.
Στη βρύση έριχνε σιτάρι ή τυρί και έλεγε:
«Όπως τρέχει το νερό, να τρέχει το µπερκέτι
στο σπίτι σας». Μετά, γύριζε στο σπίτι της µε
το νερό, χωρίς να βγάζει τσιμουδιά και µόλις
έµπαινε στο σπίτι έλεγε: «Χρόνια πολλά»
στους δικούς της.
Το αµίλητο νερό το έχυνε στις τέσσερις γωνιές
του σπιτιού, «για να τρέχουν όλη τη χρονιά
τα καλούδια σαν το νερό». Μετά
πραγματοποιούσαν και διάφορες µαντικές
τελετουργίες
Νερό, Έθιμα και Λαϊκές Δοξασίες

7. • Κάνοντας ένα ταξίδι µέσα στο χρόνο και
φτάνοντας ως την προϊστορική εποχή,
διαπιστώνουµε ότι οι προγονικοί λαοί της
ανθρωπότητας είχαν πλήρη επίγνωση της
ζωογόνου σηµασίας, αλλά και της φοβερής
δύναµης των νερών.
• Για το λόγο αυτό τιµούσαν τα νερά ως θεότητες,
τις οποίες παράλληλα, ζητούσαν να εξευµενίσουν.
• Στους µύθους όλων των λαών, το νερό αποτέλεσε
στοιχείο έµπνευσης και δοξασίας.
• Με άλλα λόγια, εύκολα ανακαλύπτει κανείς ότι οι
θεοί των Ινδιών, της Περσίας, της Ελλάδας, της
Ιταλίας, της βόρειας Ευρώπης, παρουσιάζουν
κοινά χαρακτηριστικά και ύφος συγγένειας, που
δεν µπορεί να είναι τυχαία, αλλά παραπέµπουν σε
κοινή αφετηρία.
• Οι αρχαίοι Έλληνες, που τιµούσαν τα νερά σαν
θεότητες, φαντάζονταν τον Ωκεανό σαν έναν
τεράστιο ποταµό, που ρέει γύρω από τη Γη, δεν
είχε πηγές, ούτε εκβολές και ήταν πατέρας όλων
των ποτάµιων θεών.
Νερό και Μυθολογία

8. Μερικοί από τους πιο διαδεδομένους
μύθους αποτελούν κομμάτι της
τεράστιας συλλογής της ελληνικής
μυθολογίας. Παραδείγματα αποτελούν :
Ο Ποσειδώνας ,ο Νηρέας, οι Νηρηίδες , η
Αφροδίτη, οι Ναϊάδες (Κρηνίδες,
Ποταμίδες, Λιμνάδες ή Λιμνακίδες,
Ελειονόμοι ), οι Σειρήνες , η Λερναία
Ύδρα, η Μέδουσα , ο Ωκεανός Τιτάνας
κ.α.
Ελληνική μυθολογία

9. Νερό και Φιλοσοφία
Για τη σημασία του νερού µίλησαν και οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι. Από τους
προσωκρατικούς φιλόσοφους, ο Αναξιμένης είναι αυτός, που θεωρεί σαν την πηγή
του κόσμου το νερό, διδάσκοντας ότι όλα τα όντα και τα πράγματα στη γη, υλικά ή
µη, αποτελούν συμπυκνώσεις του πρωταρχικού ύδατος. Αντιλαμβάνεται το υγρό
στοιχείο όχι ως το φυσικό νερό, αλλά ως µια µορφή ενέργειας, µια κατάσταση της
φύσης.
Ο Θαλής από την Μίλητο της Μικράς Ασίας αναφέρεται στην αρχέγονη ύλη «τα
Ύδατα του Διαστήματος» και διδάσκει ότι το υγρό αυτό στοιχείο αποτέλεσε την
αρχή του κόσμου.

10. • Ο Εμπεδοκλής και ο Αριστοτέλης ήταν, επίσης, από τους πρώτους φιλόσοφους, που
µίλησαν για το νερό ως ένα από τα τέσσερα στοιχεία της ζωής.
• Σύμφωνα µε τη Θεογονία του Ησιόδου, αν κάποιος θεός αψηφούσε να ορκιστεί στα
νερά της Στύγας, που ενώνονταν µε έναν ποταμό του Κάτω Κόσμου, οι υπόλοιποι θεοί
τον τιμωρούσαν, αφήνοντας τον ολομόναχο για δέκα χρόνια χωρίς νέκταρ και
αμβροσία.

11. Το νερό στην τέχνη
• Το νερό αποτελεί πηγή έμπνευσης για
πολλούς καλλιτέχνες, στη ζωγραφική και στη
γλυπτική, στη µουσική, στη λογοτεχνία.
• Σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν
τραγούδια και µουσικές που γράφτηκαν για
το νερό ή εμπνεύστηκαν από τους ήχους, τη
µελωδία του νερού ή από την ένταση του
κύματος που σκάει πάνω στα βράχια.
• Σήμερα κυκλοφορούν CD µε µουσικές και
ήχους του νερού.

12. • Το νερό ενέπνευσε όμως και πολλούς ζωγράφους και γλύπτες.
• Πολλές φορές χρησιμοποιείται µεταφορικά, σε συμβολισμούς, ενώ πολλοί έχουν προσπαθήσει
να αποτυπώσουν τις διάφορες µορφές του, τη θάλασσα, τους ποταμούς και τις λίμνες.
• Πολλοί καλλιτέχνες τόνισαν στα έργα τους την ιερότητα του νερού, τη σημασία του ως πηγή
ζωής, δύναμή αλλαγής ή και καταστροφής.
Το νερό στην τέχνη

13. Το νερό στη θρησκεία
Από τα πρώτα χρόνια της ύπαρξής του στη γη, ο
άνθρωπος κατάλαβε τη σημασία που είχε το
νερό για τη ζωή τη δική του αλλά και των άλλων
πλασμάτων της. Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο το
νερό είχε σημαντικό ρόλο σε όλες τις θρησκείες.
Για τον ίδιο λόγο οι άνθρωποι έπλασαν πολλούς
μύθους και παραδόσεις για το νερό...

14. Λατρευτικές εκδηλώσεις όπου χρησιμοποιείται το νερό στη
θρησκεία
• Στον Χριστιανισμό: Το καθαρό και διάφανο νερό
συνδέθηκε στενά με τη λατρεία του
Χριστιανισμού. Είναι ο αγιασμός που φυλάμε δίπλα
στο εικονοστάσι. Με αυτό μας ραντίζει ο ιερέας στην
αρχή κάθε μήνα, στην αρχή της σχολικής χρονιάς και σε
κάθε καινούριο ξεκίνημα στη ζωή μας.
Ακόμα είναι το νερό του Ιορδάνη, όπου βαπτίστηκε ο
Χριστός από τον Ιωάννη τον Βαπτιστή, αλλά και το
νερό της κολυμπήθρας, που ξεπλένει κάθε νέο
χριστιανό από το προπατορικό αμάρτημα. Στην
ορθόδοξη εκκλησία , στη γιορτή των Φώτων, το νερό
παίζει τον πρωταρχικό ρόλο στην τελετή αγιασμού των
υδάτων που γίνεται σε όλους τους ναούς. Επίσης, μετά
την ταφή του νεκρού, όσοι παρευρίσκονται πλένουν τα
χέρια τους σε ένδειξη εξαγνισμού.

15. • Στον Ινδουισμό: Οι ινδουιστές θεωρούν τα νερά του Γάγγη ιερά και μπαίνουν σε αυτά για να
θεραπευτούν. Στις όχθες του υπάρχουν ιερές πόλεις όπου οι πιστοί πάνε να προσκυνήσουν. Οι
προσκυνητές χύνουν επίσης νερό μέσα στο Γάγγη ως προσφορά στους θεούς τους. Οι ινδουιστές
το μήνα Φεβρουάριο ή Μάρτιο γιορτάζουν την επιστροφή της άνοιξης. Τότε βγαίνουν στους
δρόμους, ανάβουν φωτιές και ραντίζουν ο ένας τον άλλο με σκόνες ή χρωματισμένο νερό.
• Στον Ισλαμισμό: Οι μουσουλμάνοι προσεύχονται 5 φορές την ημέρα στραμμένοι προς τη Μέκκα.
Πριν από κάθε προσευχή, πλένουν τα χέρια, τα πόδια, τα αυτιά και το στόμα τους και βγάζουν τα
παπούτσια τους πριν μπουν στο τζαμί για προσευχή.