inleiding voor webinar over grond als instrument in realisatie van natuurinclusieve landbouw. Gehouden in Poppenhuizen 11/11/2020

1. Over verdienmodellen en
de rol van grond
Krijn Poppe

2. Inhoud
 Governance: waarom andere bedrijfsstrategieën en typen organisatievormen
 Systeem zet aan tot kostprijsverlaging (via intensiveren en schaalvergroten)
 Een boerenbedrijf is een complexe organisatie
 Bedrijfsstrategieën door boeren (en zoeken naar grond en lonend extensiveren)
1. Schaalvergroting met huidige productiewijze
2. Vermarketing van producten uit huidige productiewijze in duurzamere variant
3. Andere productiewijze met duurzame producten voor de markt
Anders dan voedsel:
4. Andere bedrijfsopzet met (regionale) duurzaamheidsdiensten
5. Niet-landbouw activiteiten op bedrijfslocatie
6. Stoppen en beleggen
 Governance: ander type organisatievormen
1. Samenwerking tussen ondernemers
2. Landgoederen en andere “commons” in gebiedsontwikkeling

3. Gezinsbedrijf is een complexe organisatie
Gezinshuishouding Onroerendgoed beleggerLandbouwbedrijf
Melkvee
2015/17
* € 1000
Pacht (1/3e van 60 ha @0,5)
Subsidies 22,4
Marktinkomen 32,4
Inkomen uit
bedrijf 54,8
Ov. Inkomen 11,6
Totaal 66,3
Belasting 3,8
Beschikbaar 62,5
Consumptie 47,9
Besparing 14,6
Herwaardering 115
Besparing 15
Toename E.V. 130
Eigen Vermogen 2338
Meer dan 1 fte
Meerdere gezinnen

4. 1. Schaalvergroting, ongewijzigde producten
Melkveebedrijven 2016-2018
Aantal koeien 49 99 208
Opbr/€100 kosten 78 92 102
Kostprijs kg melk (ct) 45 40 34
Inkomen (€1000/fte) 20 37 61
N overschot (kg/ha) 158 147 132
• Grotere bedrijven kunnen milieu-investeringen / enige extensivering dus
opvangen
• Mechanisme is nu aan de gang via koude sanering omdat bedrijven
klem zitten tussen lage kostprijs-eisen van de markt en
kostprijsverhogende maatregelen van de overheid
• Geen makkelijk mechanisme om dit te bespoedigen anders dan
uitkopen of ontmoedigen bedrijfsovername (structuurbeleid)
• In essentie: “er is een kleineboeren-vraagstuk, met 5.000 ipv 15,000
melkveehouders kan het ook”

5. 1. Rol van grondfinanciering bij schaalvergroting
Gezinshuishouding Onroerendgoed beleggerLandbouwbedrijf
• Grote, rendabele bedrijven kunnen tegen marktwaarde
pachten of bijkopen
• Versnellen is mogelijk via Sale & Lease back constructie:
verkoop grond aan belegger en pacht het in erfpacht terug
(je mist dan de waarde-ontwikkeling)

6. 2. Vermarketing van huidige productiewijze in
duurzamere variant
• In essentie de huidige productiewijze, maar in een
duurzamere variant. Zelfde probleem van extensiveren
• Productdifferentiatie: de consument (of B2B) is bereid voor
die productiewijze een meerprijs te betalen via een label.
• Soms willen grondeigenaren (en financiers) meebetalen via
lagere pacht / rente. Of extensiveren via natuurpacht.
• Brengt kosten voor duurzamere productie, certificering,
reclame etc. met zich mee
• Op langere termijn geldt ook in deze markt: marginale
opbrengsten = marginale kosten. Alleen wie extra goed is
komt boven het minimum inkomen uit.
• Hoe groot is deze markt (in Duitsland) als de consument op
prijs koopt?

7. Mogelijk met puntensysteem voor KPI’s op verschillende terreinen:
bodemkwaliteit, waterkwaliteit, biodiversiteit, klimaateffecten, etc.
Presentatie advies GLB bij werkgroep NSP 12 september 2019
7

8. 8

9. 3. Andere productiewijze met duurzame
producten voor de markt
• Radicaal andere productiewijze
• Productdifferentiatie
• In feite geldt hier hetzelfde als in de vorige optie, met
zelfde probleem van extensiveren
• Maar huidige afzetketens / erfbetreders hebben moeite
met deze bedrijven in de opbouwfase samen te werken:
• Volume stromen zijn te klein
• Winstgevendheid moeilijk te bepalen voor financiering,
vraagt om venture capital in plaats van leningen.
Oplossing wordt veelal gezocht in de korte keten.
• Overheid kan helpen met goedkoop grond ter beschikking
te stellen voor extensivering (natuurpacht, afwaarderen met
erfdienstbaarheid of beperkende vergunning).

10. Differentiatie
 Onderscheid door transparantie, raskeuze (smaak, kleur, ethnisch,
vergeten).
 Onderscheid door bereiding (super vers, ambachtelijk, rauw, zonder
additieven), en/of verkoop (via boerenmarkt, webwinkel).
 Beleving = Unieke ervaring ?
 Vraagt om heel andere competenties van de ondernemer (product-
ontwikkeling, marketing, ketenorganisatie)
(C) JanWillem van der Schans

11. 4. Andere bedrijfsopzet met duurzaamheids-
diensten
• Radicaal andere bedrijfsopzet. Voedselproductie
aangevuld met maatschappelijke diensten (biodiversiteit,
waterberging, CO2 opslag/verminderde uitstoot)
• Productdifferentiatie en diversificatie naar diensten
• Vraagt vaak om langjarige contracten voor die diensten,
die ontbreken veelal.
• Soms wel synergie met niet-landbouw activiteiten
(recreatie, huisverkoop); zie volgende optie.
• Inkomen per ha is veelal niet zo hoog dat grond kan
worden bijgekocht en vervolgens ge-extensiveerd.
• Soms willen grondeigenaren (en financiers) meebetalen via
lagere pacht / rente. Of extensiveren via extra natuurpacht
en afwaarderen grond door overheid, ook te gebruiken als
hefboom naar oorspronkelijke bedrijf

12. 4. Een voorbeeld uit het Groene Hart
• Bedrijf met 50 ha melkvee (veen). Derogatie (maximaal 250 kg stikstof uit dierlijke
mest/ha/jr)
• Koop 50 ha bij @ € 65,000,-
• Provincie waardeert af tot € 30,000,- in ruil voor verplichting max 100 kg N/ha
• Bedrijf heeft daarmee geen derogatie meer nodig. Minder belasting nabijgelegen
natuur.
• Alternatief: Provincie wordt grondeigenaar en geeft in natuurpacht uit
• Eventueel: Kavelruil-instrument of Grondbank om goede grond op de goede plek
te krijgen.
• Op veengrond ook uit te breiden tot verhoging waterpeil
• Met betaling voor niet uitgestootte CO2 (@ € 50/ton/jaar = € 250-400)
• En 5 ha waterberging met daarop zonne-energie ??
• Emissierechten (quota) zouden de waarde van de grond doen dalen en prikkel
zijn voor innovatie om emissies te verminderen.

13. 5. Niet-landbouw activiteiten op bedrijfslocatie
• Naast voedsel en duurzame diensten andere functies
(verwerking zoals kaas maken, kinderopvang, zorg,
recreatie, educatie, loonwerk, energie, compostering,
bedrijfsuitjes)
• Diversificatie: economies of scope in plaats van scale
• Vooral succesvol als er synergie is tussen activiteiten
(anders heb je twee bedrijven)
• Extra grond voor extensivering is vaak niet nodig of geen
knelpunt als diversificatie winstgevend is. En anders geldt
zelfde als bij diversificatie naar duurzame diensten.
• Ook bij vrijkomende agrarische bebouwing en soms met
weinig synergie / door partner (“stoppen in deeltijd”).

14. 6. Stoppen en beleggen
Gezinshuishouding Onroerendgoed beleggerLandbouwbedrijf
• Stoppen (al of niet ook fiscaal) en grond beschikbaar stellen
aan andere boeren
• Tijdig stoppen is ook goed ondernemen

15. Conclusie: boeren naderen in hoge snelheid
een rotonde die tot keuze dwingt
Schaal-
vergroten
Duurzamer
volume-product
Andere productie-
wijze voor nicheBedrijf
duurzame
diensten
Andere
activiteiten

16. Conclusies
• Grote bedrijven kunnen in grondmarkt bijkopen (evt. via sale and lease
back), in theorie enigszins extensiveren maar doen dat niet uit zich zelf
en wetgeving leidt tot verdere schaalvergroting (en koude sanering)
• Verduurzamen via grote stromen met duurzamere producten is een
vergelijkbaar, maar wat langzamer proces, consument betaalt mee
• Duurzaamheidsprobleem is in theorie door regelgeving en koude
sanering zo op te lossen – uiteindelijk betaalt de grondeigenaar.
• Wie meer boeren op het platteland wil handhaven moet naar
overheidsingrijpen dat de middelgrote boer helpt:
• door radicale innovatie en nieuwe ketens
• Langlopende contracten voor nieuwe diensten en vergunningen
voor alternatief gebruik locatie
• door grond op te kopen (voor de neus van de grote boeren), af
te waarderen en met extensiveringsverplichtingen tegen lage
waarde te verpachten of verkopen.
• Vanuit (pseudo) landgoederen zijn nieuwe concepten mogelijk
• PM . Emissie quota kunnen een nuttige rol spelen (halen deel rent uit
de grond en zijn makkelijker af te romen bij handel)

17. Governance: ander type organisatievormen
• Novifarm: schaalvergroting door vergaande integratie van
landbouwbedrijven waarbij boeren specialiseren op het
bedrijf en deels elders een inkomen realiseren
• Herenboeren: extreme binding met klanten doordat ze
eigenaar worden (consumenten-cooperatie die zelf
produceert). En inmiddels franchise-model voor replicatie
elders.
Naast voorbeelden op bedrijfsniveau, ook voorbeelden
denkbaar op landschapsniveau.

18. Reflectie op landgoederen-organisatie18
Food
Boeren
Landschap/ heritage
Stichting Landgoed
Specialisatie
Industrialisatie
Nieuwe balans
Landgoed
• Er is een historische scheiding tussen de landgoed-eigenaar (of een modern alternatief
zoals Van Gogh NP, Nationale landschappen) als verpachter en de pachter(s) die de
grond exploiteren
• Omdat landgoed historisch te groot was om zelf te exploiteren met eigen personeel
(waar dan weer een ploegbaas boven moest). En was het gezinsbedrijf waar mensen
hard werken voor eigen rekening aantrekkelijker
• Deze specialisatie is in stand gebleven bij industrialisatie
• Maar schaalvergroting en monitoring met ict zou het nu in theorie misschien wel
mogelijk maken een paar grote bedrijven (500 koeien?) te managen als business units
met een manager en winstdeling (Oost-Duitse melkveehouderij)
• Aantrekkelijker voor het verhaal van een publiekslandgoed is een traditioneel
landgoed dat een nieuwe balans zoekt en additionele inkomsten aanboort uit de
combinatie zuivel – landschap.

19. Naar een toekomstbestendige visie op de
organisatie van landgoederen – 2 uitersten
19
A
Boeren creëren extra
toegevoegde waarde door
landgoedomgeving (via
melk of ook toerisme)
B
Starbucks/Van Drie
contract model:
Boeren krijgen hoge
melkprijs/lage
pacht en leveren
aan Landgoed
Huren Landgoed in voor
landschapsonderhoud
(betalen via pacht)
Landgoed Food & Leisure
Company creëert extra waarde
via recreatie en zuivel (en
gerst): koopt (alle) melk op
Organisatievorm hangt af van:
• Wie investeert
• Wie draagt risico’s
• Hoe goed kun je de ander monitoren
• Hybride organisatievormen
• Via contracten
• Via gezamenlijk BV/coöperatie
• Waarde gemeenschap rond commons?
NU
Boeren melken en betalen
pacht, landschap als last in
internationale concurrentie
Landgoed exploiteert onroerend
goed. Gebruikt pacht voor
landschapsonderhoud

20. Kijken naar organisatievorm: analyseer
management, risico & synergie20
Extra waarde vooral via: Food
(Wit)
Landschap/Heritage
(Groen)
Wie managet? Boer (of boerencoöperatie) Stichting Landgoed
Risico’s:
Bv. Food specialty verhaal
zakt door ijs bij retail
Veel schade, dus daar
laten managen
Kleinere schade: Landgoed
landschapsmerk niet erg
beschadigt
Synergie tussen producten Food
en Recreatie/Landschap hoog
Lastig door boeren te
managen
Landgoed kan dit relatief goed
managen, geeft iedereen
onder contract.
Veel community betrokkenheid
gewenst
idem idem
Veel digitale data en ervaringen
uitwisselen
Lastig voor boeren om
data hub te managen
Landgoed kan via een loyalty
card veel data gaan
verzamelen over klanten

21. Literatuur
Hoes, A-C., Slegers, M., Savelkouls, C., Beldman, A., Lakner, D., & Puister-
Jansen, L. (2020). Toekomstige voedselproductie : een portret van
pionierende boeren die bijdragen aan kringlooplandbouw in Nederland.
(Wageningen Economic Research report; No. 2020-019).Wageningen
Economic Research.
Polman, N. and M. Dijkshoorn, (eds.) (2019) Verdienmodellen Natuurinclusieve
landbouw. Wageningen Economic Research.
Raad voor de Leefomgeving; Stop bodemdaling in veenweidegebieden, Den
Haag, 2019

22. krijn.poppe@wur.nl
www.wur.nl
kjpoppe@hccnet.nl
Dank voor
uw aandacht