เอกสารประกอบการเรียน ระดับปริญญาเอก สาขาเทคโนโลยีและสื่อสารการศึกษา มหาวิทยาลัยนเรศวร 18 ธันวาคม 2555 Ph.D.EdTech&Comm

1. เครื่องมือในการวิจัย |1
เครื่องมือในการวิจัย
ความหมายของเครื่องมือในการวิจัย
เครื่องมือวิจัย (ชมรมชีวอนามัยเพื่อความปลอดภัย มสธ., ม.ป.ป.) หมายถึง เปนอุปกรณ
หรือเทคนิคที่นักวิจัยใชในการเก็บรวบรวมขอมูลหรือวัดตัวแปรที่ตองการศึกษา เชนแบบสอบถาม
แบบสัมภาษณ (นายศรัณยู หมื่นเดชและนายชานันท ประภา)
เครื่องมือที่ใชในการวิจัย (มาเรียม นิลพันธุ, 2553 หนา 157) คือสิ่ง/อุปกรณ ที่ผูวิจัยสราง
ขึ้นมา เพื่ อรวบรวมขอ มูล หรื อ ใชเ ปนสิ่ง วัดตัวแปร เพื่ อใหไดมาซึ่ง ขึ้นมู ล โดยผูวิจัยควรเลื อกใช
เครื่องมือใหเหมาะสมกับตัวแปรที่ตองการวัด หรือ ตรงกับวัตถุประสงคของการวิจัย และตองเปน
เครื่องมือที่มีคุณภาพ (นางสาววณิชชา แมนยํา)
เครื่องมือการวิจัย (อดุลเดช ไศลบาท. 2555 : ออนไลน) หมายถึง เครื่องมือ อุปกรณ หรือสิ่ง
ที่ใชเปนสื่อสําหรับนักวิจัย ใชในการรวบรวมขอมูลตามตัวแปรในการวิจัยที่กําหนดไว ขอมูลดังกลาว
อาจเปนไดทั้งขอมูลเชิงปริมาณ และขอมูลเชิงคุณภาพเครื่องมือการวิจัย นับเปนสวนหนึ่งของการวิจัย
ทุกชนิด ไมวาจะเปนการศึกษาเฉพาะกรณี การวิจัยเชิงสํารวจ การวิจัยเชิงทดลอง (นางสาววิลาวัลย
สมยาโรน)
เครื่องมือที่ใชในการวิจัย (Research Instruments) (มาลัยทิพย อมตฉายา, ม.ป.ป.) เปน
สิ่งที่ผูวิจัยนํามาใชใหไดมา ซึ่งขอมูล (Data) เพื่อนําไปวิเคราะหแลวสรุปออกมาเปนผลของการวิจัย
(นางสาววิลาวัลย สมยาโรน)
เครื่องมือวิจัย (มหาวิทยาลัยรามคําแหง, ม.ป.ป.) หมายถึง สิ่งที่ใชสําหรับวัดคาของตัวแปร
การวิจัย หรือใชสําหรับเก็บรวบรวมขอมูลของตัวแปรการวิจัยทุกตัวแปรของปญหาการวิจัยที่ผูวิจัย
กําลังทําการวิจัยเพื่อหาคําตอบ เครื่องมือวิจัยมีหลายประเภท เชน แบบทดสอบ แบบสอบถาม แบบ
สัมภาษณ และแบบสังเกต เปนตน (นายศรัณยู หมื่นเดช)
กลาวโดยสรุป เครื่องมือในการวิจัย หมายถึง สิ่งที่นํามาใชในการรวมรวบขอมูล หรือวัดตัว
แปรในการวิจัย เพื่อนําไปวิเคราะหแลวสรุปผลการวิจัยตอไป

2. เครื่องมือในการวิจัย |2
ประเภทของเครื่องมือในการวิจัย
วิกร ตันทวุฑโดม (ม.ป.ป.) เครื่องมือในการวิจัย อาจจําแนกไดเปนสองประเภทไดแก
1. เครื่องมือในการดําเนินการวิจัย คือ ชิ้นงานหรือสิ่งประดิษฐที่พัฒนาขึ้นและยังครอบคลุม
ถึงรูปแบบหรือแบบจําลองที่พัฒนาขึ้น
2. เครื่องมือที่ใชในการเก็บรวบรวมขอมูล เปนเครื่องมือที่ใชในการวัดตัวแปรตาง ๆ
(นางสาวชไมพร ศรีสุราช)
พวงรัตน ทวีรัตน (2540) กลาววา ในการเก็บรวบรวมขอมูลเพือการวิจัยนั้น จะใชเครื่องมือ
่
ชนิดใด ยอมขึ้นอยูกับลักษณะของเรื่องที่จะวิจัยวาเปนแบบใด ตองการขอมูลชนิดใด เพราะขอมูลที่ใช
ในการวิจั ย มี อ ยูห ลายลั ก ษณะดัง กล าวแล ว และเครื่ อ งมื อ ที่ ใชในการเก็ บ รวบรวมขอ มู ล ก็ แบ ง
ออกเปนหลายชนิด แตละชนิดของเครื่องมือก็เหมาะกับขอมูลแตลักษณะ ซึ่ ง เครื่ อ งมื อ วิ จั ยทาง
สังคมศาสตร นั้นมีอยูหลายชนิด แตที่นิยมใชมีอยู 5 ชนิด คือ
1. แบบทดสอบ
2. แบบสอบถาม
3. แบบสัมภาษณ
4. มาตราวัดทัศนคติ
5. แบบสังเกต (นางสาววณิชชา แมนยํา)
ประเภทของเครื่องมือในงานวิจัย (มาเรียม นิลพันธุ, 2553 หนา 157) ในการวิจัยทาง
การศึกษาดานหลักสูตรการเรียนการสอนและการนิเทศ มีเครื่องมือ สําคัญ ที่นิยมใชในงานวิจัย คือ
1. แบบสอบถาม
2. แบบทดสอบ
3. แบบสัมภาษณ
4. แบบสังเกต
5. ประเด็นสนทนากลุม
อดุลเดช ไศลบาท (2555) ไดแบงประเภทเครื่องมือของการวิจัยไว ดังนี้
1. เครื่องมือในการทดลอง มักเปนอุปกรณทางวิทยาศาสตรที่มีคุณภาพไดมาตรฐาน
2. เครื่องมือในการรวบรวมขอมูล ไดแก
- แบบสอบถาม

3. เครื่องมือในการวิจัย |3
- แบบสัมภาษณ
- แบบทดสอบ/แบบวัดความรู
- แบบบันทึกขอมูล/แบบบันทึกการสังเกต
- แบบตรวจสอบ/บันทึกรายการ
ชมรมอาชีวอนามั ยเพื่ อ ความปลอดภัย มสธ. (ม.ป.ป.) กล าววา เครื่ อ งมื อ วิจั ยทางดาน
สรีรวิทยา และเครื่องมือทางวิทยาศาสตรอื่น ๆ แบงไดเปน 3 ลักษณะ
1. เครื่อ งมือ วัดทางดานกายภาพ เชน เครื่อ งมือ วัดแสง เสียง ฝุนในอากาศ อุณหภูมิ
ความดันโลหิต น้ําหนัก สวนสูง
2. เครื่องมือวัดทางเคมี เชน เครื่องมือในการตรวจเลือดหาระดับน้ําตาล แอลกอฮอล
หรือสวนประกอบอื่นๆ
3. เครื่องมือวัดทางจุลชีวะ เชน เครื่องมือตรวจวัดแบคทีเรียในเลือด ปสสาวะ การเพราะ
เชื้อแบคทีเรีย ไวรัส
มาลัยทิพ ย อมตฉายา (ม.ป.ป.) กล าววา การวิจัยในทางสัง คมศาสตร แบง ลัก ษณะของ
เครื่องมือที่ใชในการวิจัยเปน 4 แบบ ดังนี้
1.แบบทดสอบ Test
2.แบบสัมภาษณ Interview Form
3.แบบสังเกต Observation Form
4.แบบสอบถาม Questionnaire (นางสาววิลาวัลย สมยาโรน)
สรุป ประเภทของเครื่องมือในการวิจัยทางสังคมศาสตร ที่เนนวิจัยทางการศึกษา แบงเปน 2
ประเภทหลัก ไดแก
1. เครื่องมือที่ใชในการดําเนินงานวิจัย เชน E-book, CAI, WBI, WBT, ฯลฯ
2. เครื่อ งมื อที่ใชในการรวบรวมขอ มูล เชน แบบสอบถาม แบบสัม ภาษณ แบบสัง เกต
แบบทดสอบ

4. เครื่องมือในการวิจัย |4
ในที่นี้ ผูจัดทําขอนําเสนอเครื่องมือที่ใชในการรวบรวมขอมูล แบบสอบถาม แบบสัมภาษณ
แบบสังเกต และแบบทดสอบ ดังรายละเอียดตอไปนี้
1. แบบสอบถาม (นางสาววิลาวัลย สมยาโรน)
1.1 ความหมาย
อวยพร เรื อ งตระกู ล ม.ป.ป ได นิ ย ามคํ า ว า แบบสอบถามไว ดั ง นี้ แบบสอบถาม
(questionnaire) คือ ขอเท็จจริง ความรูสึกความคิดเห็น เชนเดียวกันกับ (อุทุมพร จามรมาน. 2544)
ทีกลาววา แบบสอบถาม หมายถึง รูปแบบของคําถามเปนชุดๆ ที่ไดถูกรวบรวมไวอยางมีหลักเกณฑ
และเปนระบบ เพื่อใชวัดสิ่งที่ผูวิจัยตองการจะวัดจากกลุมตัวอยางหรือประชากรเปาหมายใหไดมาซึ่ง
ขอเท็จจริงทั้ งในอดีต ปจ จุบันและการคาดคะเนเหตุก ารณในอนาคต แบบสอบถามประกอบดวย
รายการคําถามที่สรางอยางประณีต เพื่อรวบรวมขอมูลเกี่ยวกับความคิดเห็นหรือขอเท็จจริง โดยสงให
กลุมตัวอยางตามความสมัครใจ การใชแบบสอบถามเปนเครื่องมือในการเก็บรวบรวมขอมูลนั้น การ
สร า งคํ า ถามเป น งานที่ สํ า คั ญ สํ าหรั บ ผู วิ จั ย เพราะวา ผู วิ จั ย อาจไม มี โ อกาสได พ บปะกั บ ผู ต อบ
แบบสอบถามเพื่ออธิบายความหมายตาง ๆ ของขอคําถามที่ตองการเก็บรวบรวม แบบสอบถาม เปน
เครื่องมื อวิจัยชนิดหนึ่งที่ นิยมใชกั นมาก เพราะการเก็บรวบรวมขอมูลสะดวกและสามารถใชวัดได
อยางกวางขวาง การเก็บขอมูลดวยแบบสอบถามสามารถทําไดดวยการสัมภาษณหรือใหผูตอบดวย
ตนเอง
ดังนั้นจึงสรุปไดวา แบบสอบถาม คือเครื่องมือที่ใชในการเก็บรวบรวมขอมูล เพื่อใหได
ขอคิดเห็นหรือขอเท็จจริง โดยใชคําถามที่รวบรวมไวอยางมีหลักเกณฑและเปนระบบ
1.2 ประเภทของแบบสอบถาม
มารยาท โยทองยศ (ม.ป.ป) กลาววา แบบสอบถามอาจแบงไดเปน 2 ประเภท คือ
1. คําถามปลายเปด (Open Ended Question) เปนคําถามที่เปดโอกาสใหผูตอบ
สามารถตอบไดอยางเต็มที่ คําถามปลายเปดจะนิยมใชกันมากในกรณีที่ผูวิจัยไมสามารถคาดเดาได
ลวงหนาวาคําตอบจะเปนอยางไร หรือใชคําถามปลายเปดในกรณีที่ตองการไดคําตอบเพื่อนํามาเปน
แนวทางในการสรางคําถามปลายปด ตัวอยางคําถามปลายเป ด เชน ทานตัดสิ นใจประกอบอาชีพ
คาขาย เพราะ......

5. เครื่องมือในการวิจัย |5
2. คําถามปลายปด (Close Ended Question) เปนคําถามที่ผูวิจัยมีแนวคําตอบไวให
ผูตอบเลือกตอบจากคําตอบที่กําหนดไวเทานั้น คําตอบที่ผูวิจัยกําหนดไวลวงหนามักไดมาจากการ
ทดลองใชคําถามในลัก ษณะที่เ ปนคําถามปลายเป ด แล วนํามาจั ดกลุม ของคําตอบ หรื อไดม าจาก
การศึกษาผลการวิจัยที่เกี่ยวของ หรือจากแนวความคิดของผูวิจัยเอง และจากขอมูลอื่นๆ
อดุลยเดช ไศลบาท. (ม.ป.ป.) กลาววา แบบสอบถาม มี 2 ประเภท คือ
1. แบบปลายเปด Open-ended Form ประกอบดวยขอความ หรือขอคําถามที่เปด
โอกาสใหผูตอบ ขยายความคิดเห็นหรือใหรายละเอียดของคําตอบที่จะแสดงถึงความรูสึก อารมณ
พฤติกรรมของตนเองไดอยางกวางขวาง ซึ่งมีขอดีและขอเสีย ดังนี้
ขอดี คือไดรายละเอียดมาก ไมจํากัดขอบเขตของคําตอบ
ขอเสีย คือยากตอการวิเคราะหแปลผล
2. แบบปลายป ดแบบมี โ ครงสร าง Close ended/Closed Form/Structured
Question เปนขอคําถามที่กําหนดตัวเลือกคําตอบไวชัดเจน เพื่อใหผูตอบเลือกไดตรงกับความเปน
จริงหรือความรูสึก
ขอดี คือ ครอบคลุมเนื้อหาที่ตองการถาม สามารถวิเคราะหไดไมยุงยาก
ขอเสีย คือ จํากัดขอบเขตของคําตอบ
จากนั ก วิ ช าทั้ ง สองท า นที่ ก ล า วมา สรุ ป ได ว า แบบสอบถามมี 2 ประเภท คื อ
แบบสอบถามปลายเป ด ที่ มี ขอ ดี คือ คือ ไดร ายละเอี ยดมาก ไม จํ ากั ดขอบเขตของคําตอบ และ
แบบสอบถามปลายปด ที่มีขอดี คือครอบคลุมเนื้อหาที่ตองการถาม สามารถวิเคราะหไดไมยุงยาก
การสรางแบบสอบถาม
อุทุมพร จามรมาน. (2544) ไดกลาววา การสรางแบบสอบถามที่ดี ควรเปนดังนี้
1. สอดคลองกับวัตถุประสงคการวิจัย
2. ใชภาษาที่เขาใจงาย เหมาะสมกับผูตอบ
3. ใชขอความที่สั้น กะทัดรัด ไดใจความ
4. แตละคําถามควรมีนัย เพียงประเด็นเดียว
5. หลีกเลี่ยงการใชประโยคปฏิเสธซอน
6. ไมควรใชคํายอ
7. หลีกเลี่ยงการใชคําที่เปนนามธรรมมาก

6. เครื่องมือในการวิจัย |6
8. ไมชี้นําการตอบใหเปนไปแนวทางใดแนวทางหนึ่ง
9. หลีกเลี่ยงคําถามที่ทําใหผูตอบเกิดความลําบากใจในการตอบ
10. คําตอบที่มีใหเลือกตองชัดเจนและครอบคลุมคําตอบที่เปนไปได
11. หลีกเลี่ยงคําที่สื่อความหมายหลายอยาง
12. ไมควรเป นแบบสอบถามที่มี จํานวนมากเกินไป ไมควรใหผูตอบใชเวลาในการ
ตอบแบบสอบถามนานเกินไป
13. ขอคําถามควรถามประเด็นที่เฉพาะเจาะจงตามเปาหมายของการวิจัย
14. คําถามตองนาสนใจสามารถกระตุนใหเกิดความอยากตอบ
มารยาท โยทองยศ (ม.ป.ป) กลาวถึง ขั้นตอนการสรางแบบสอบถามไววา
ขั้นที่ 1 ศึกษาคุณลักษณะที่จะวัด
ผูวิจัยจะตองทราบวาคุณลักษณะหรือประเด็นทีจะวัดใหมอะไรบาง โดยอาจดูไดจาก
่ ี
วัตถุประสงคของการวิจัย กรอบแนวความคิดหรือสมมติฐานการวิจัย จากนั้นจึงศึกษาคุณลักษณะหรือ
ประเด็นที่จะวัดดังกลาวใหเขาใจอยางละเอียดทั้งเชิงทฤษฎีและนิยามเชิงปฏิบัติการ ซึ่งอาจไดจาก
เอกสาร ตําราหรือผลการวิจัยตางๆ ที่มีลักษณะเดียวกันหรือใกลเคียงกัน
ขั้นที่ 2 กําหนดประเภทของขอคําถาม
ผูวิจัยจะตองพิจารณาประเภทของขอคําถามที่จะวัดคุณลักษณะที่ตองการ
ขั้นที่ 3 การรางแบบสอบถาม
เมื่ อผู วิจั ยทราบถึง คุณลั กษณะหรื อ ประเด็นที่จ ะวัด และกํ าหนดประเภทของขอ
คําถามที่ จ ะมี อ ยูในแบบสอบถามเรี ยบร อ ยแล ว ผู วิจั ยจึ ง ลงมื อ เขียนข อ คําถามให ครอบคลุ ม ทุ ก
คุณลัก ษณะหรือประเด็นที่ จะวัด โดยเขียนตามโครงสรางของแบบสอบถามที่ไดกล าวไวแลว และ
หลักการในการสรางแบบสอบถาม ดังนี้
1. ตองมีจุดมุงหมายที่แนนอนวาตองการจะถามอะไรบาง โดยจุดมุงหมายนั้นจะตอง
สอดคลองกับวัตถุประสงคของงานวิจัยที่จะทํา
2. ตองสรางคําถามใหตรงตามจุดมุงหมายที่ตั้งไว เพื่อปองกันการมีขอคําถามนอก
ประเด็นและมีขอคําถามจํานวนมาก

7. เครื่องมือในการวิจัย |7
3. ตองถามใหครอบคลุม เรื่องที่ จะวัด โดยมีจํานวนขอคําถามที่พ อเหมาะ ไมมาก
หรือนอยเกินไป แตจะมากหรือนอยเทาใดนั้นขึ้นอยูกับพฤติกรรมที่จะวัด ซึ่งตามปกติพฤติกรรมหรือ
เรื่องที่จะวัดเรื่องหนึ่งๆ นั้นควรมีขอคําถาม 25-60 ขอ
4. การเรียงลําดับ ขอ คําถาม ควรเรียงลํ าดับให ตอ เนื่องสั มพั นธกัน และแบง ตาม
พฤติกรรมยอยๆ ไวเพื่อใหผูตอบเห็นชัดเจนและงายตอการตอบ นอกจากนั้นตองเรียงคําถามงายๆ ไว
เปนขอแรกๆ เพื่อชักจูงใหผูตอบอยากตอบคําถามตอ สวนคําถามสําคัญๆ ไมควรเรียงไวตอนทายของ
แบบสอบถาม เพราะความสนใจในการตอบของผูตอบอาจจะนอยลง ทําใหตอบอยางไมตั้งใจ ซึ่งจะ
สงผลเสียตอการวิจัยมาก
5. ลักษณะของขอความที่ดี ขอคําถามที่ดีของแบบสอบถามนั้น ควรมีลักษณะดังนี้
5.1 ข อ คํ า ถามไม ค วรยาวจนเกิ น ไป ควรใช ข อ ความสั้ น กะทั ด รั ด ตรงกั บ
วัตถุประสงคและสองคลองกับเรื่อง
5.2 ขอความ หรือภาษาที่ใชในขอความตองชัดเจน เขาใจงาย
5.3 ไมใชคําถามนําหรือแนะใหตอบ
5.4 ไมถามเรื่องที่เปนความลับเพราะจะทําใหไดคําตอบที่ไมตรงกับขอเท็จจริง
5.5 ไมควรใชขอความที่มีความหมายกํากวมหรือขอความที่ทําใหผูตอบแตละคน
เขาใจความหมายของขอความไมเหมือนกัน
5.6 ไมถามในเรื่องที่รูแลว หรือถามในสิ่งที่วัดไดดวยวิธีอื่น
5.7 ขอคําถามตอ งเหมาะสมกับ กลุ มตัวอยาง คือ ตองคํานึง ถึง ระดับ การศึกษา
ความสนใจ สภาพเศรษฐกิจ ฯลฯ
5.8 ขอคําถามหนึ่งๆ ควรถามเพียงประเด็นเดียว เพื่อใหไดคําตอบที่ชัดเจนและ
ตรงจุดซึ่งจะงายตอการนํามาวิเคราะหขอมูล
5.9 คําตอบหรือตัวเลือกในขอคําถามควรมีมากพอ หรือใหเหมาะสมกับขอคําถาม
นั้น แตถาไมสามารถระบุไดหมดก็ใหใชวา อื่นๆ โปรดระบุ ……………….
5.10 ควรหลีกเลี่ยงคําถามที่เกี่ยวกับคานิยมที่จะทําใหผูตอบไมตอบตามความเปน
จริงเชน ทานมีพฤติกรรมเบี่ยงเบนทางเพศหรือไม
5.11 คําตอบที่ไดจากแบบสอบถาม ตอ งสามารถนํามาแปลงออกมาในรู ปของ
ปริมาณและใชสถิติอธิบายขอเท็จจริงได เพราะปจจุบันนี้นิยมใชคอมพิวเตอรในการวิเคราะหขอมูล

8. เครื่องมือในการวิจัย |8
ดังนั้นแบบสอบถามควรคํานึงถึงวิธีการประมวลขอมูลและวิเคราะหขอมูลดวยโปรแกรมคอมพิวเตอร
ดวย
ขั้นที่ 4 การปรับปรุงแบบสอบถาม
หลังจากที่สรางแบบสอบถามเสร็จแลว ผูวิจัยควรนําแบบสอบถามนั้นมาพิจารณา
ทบทวนอีกครั้งเพื่อหาขอบกพรองที่ควรปรับปรุงแกไข และควรใหผูเชี่ยวชาญไดตรวจแบบสอบถาม
นั้นดวยเพื่อที่จะไดนําขอเสนอแนะและขอวิพากษวิจารณของผูเชี่ยวชาญมาปรับปรุงแกไขใหดียิ่งขึ้น
ขั้นที่ 5 นําแบบสอบถามไปทดลองใชเพื่อวิเคราะหคุณภาพ
เปนการนําเอาแบบสอบถามที่ไดปรับปรุงแลวไปทดลองใชกับกลุมตัวอยางเล็กๆ
เพื่อนําผลมาตรวจสอบคุณภาพของแบบสอบถาม
ขั้นที่ 6 ปรับปรุงแบบสอบถามใหสมบูรณ
ผู วิ จั ย จะต อ งทํ า การแก ไ ขข อ บกพร อ งที่ ไ ด จ ากผลการวิ เ คราะห คุ ณ ภาพของ
แบบสอบถาม และตรวจสอบความถูก ตอ งของถอ ยคําหรื อ สํ านวน เพื่ อให แบบสอบถามมี ความ
สมบูรณและมีคุณภาพผูตอบอานเขาใจไดตรงประเด็นที่ผูวิจัยตองการ ซึ่งจะทําใหผลงานวิจัยเปนที่
นาเชื่อถือยิ่งขึ้น
ขั้นที่ 7 จัดพิมพแบบสอบถาม
จั ดพิ ม พ แ บบสอบถามที่ ไดป รั บ ปรุ ง เรี ยบร อ ยแล วเพื่ อ นําไปใชจ ริ ง ในการเก็ บ
รวบรวมขอมูลกับกลุมเปาหมาย โดยจํานวนที่จัดพิมพควรไมนอยกวาจํานวนเปาหมายที่ตองการเก็บ
รวบรวมขอมูล และควรมีการพิมพสํารองไวในกรณีที่แบบสอบถามเสียหรือสูญหายหรือผูตอบไมตอบ
กลับนอกจากนี้ โครงการฮักชุมชนอําเภอสันกําแพง. (2554) ยังไดกลาวถึง การสรางแบบสอบถาวา
ควรมีขั้นตอน ดังนี้
1. กําหนดวัตถุประสงคของการเก็บขอมูล วัตถุประสงคที่ ชัดเจน และสะทอนให
เห็นปริมาณขอมูลที่จะไดรับจากการสอบถาม จะชวยในการวางขอบเขตของคาถามและการวัด
2. ตัดสินใจวาตองการวัดอะไร เชน ทัศนคติ ความรู พฤติกรรม/การปฏิบัติ ทักษะ
ลักษณะประชากร
3. ระบุกลุมเปาหมาย จะถามใครจึงจะไดขอมูลที่ตองการ อาจมีการทดลองนาไป
ถามกลุมคนที่มีลักษณะเหมือนกับผูที่จะเปนกลุมเปาหมายกอนเพื่อดูวาแบบสอบถามใชไดกับคนกลุม
นั้นหรือไม

9. เครื่องมือในการวิจัย |9
4. เลือกระดับการวัด
5. ตรวจสอบความนาเชื่อถือ เปนการวัดความสอดคลองของผลลัพธที่ไดจากการ
ใชแบบสอบถาม ความสอดคลอง หมายความวาผูตอบเขาใจความหมายที่แทจริงของคาถามตามที่
เขียน และ อดุลยเดช ไศลบาท. (ม.ป.ป.) กลาวถึง แนวทางในการสรางแบบสอบถามไวดังนี้
1. กํ าหนดขอบขายแนวคิดเรื่องราวที่จ ะตอบใหชัดเจน โดยการจัดลําดับ หัวขอ
ใหญ หัวขอยอย เชน ตองการถามเกี่ยวกับการอบรม อสม
ปจจัยนําเขา กระบวนการ
ผลลัพธ เนื้อหา
บรรยากาศ ผลสัมฤทธิ์ของการอบรม
สถานที่ ปฏิสัมพันธ
เจตคติ
2. เขียนขอความหรือขอคําถามจากหัวขอยอยๆ ทุกหัวขอ เชน เนื้อหาความรูที่ใช
อบรม อสม. เปนความรูที่ อสม. จะสามารถนําไปใชปฏิบัติงานไดที่ระดับใด
[ ] มาก
[ ] ปานกลาง
[ ] นอย
[ ] ใชไมได โปรดระบุ................................
3. จัดเรียงลําดับขอคําถาม มีรายละเอียดการชี้แจงการใชแบบสอบถาม
4. กอนนําแบบสอบถามไปใชจริง ควรประเมินความถูกตองและทดลองหาคําตอบ
จากทุกขอคําถามกอน
สรุปไดวา ขั้นตอนการสรางแบบสอบถาม จะตองกําหนดขอบขายแนวคิดเรื่องราวที่
จะตอบใหชัดเจน เขียนขอคําถามและจัดเรียง หาคุณภาพ และนําไปใช

10. เครื่องมือในการวิจัย | 10
1.3 การตรวจสอบคุณภาพของแบบสอบถาม
มารยาท โยทองยศ (ม.ป.ป) กล า วว า การวิ เ คราะห ห รื อ ตรวจสอบคุ ณ ภาพของ
แบบสอบถามทําไดหลายวิธี แตที่สําคัญมี 2 วิธี ไดแก
1. ความเที่ยงตรง (Validity) หมายถึง เครื่องมือที่สามารถวัดไดในสิ่งที่ตองการวัด
โดยแบงออกไดเปน 3 ประเภท คือ
1) ความเที่ยงตรงตามเนื้อหา (Content Validity) คือ การที่แบบสอบถามมีความ
ครอบคลุมวัตถุประสงคหรือพฤติกรรมที่ตองการวัดหรือไม คาสถิติที่ใชในการหาคุณภาพ คือ คาความ
สอดคล อ งระหวางขอ คําถามกั บ วัตถุประสงค หรื อ เนื้อ หา(IOC: Index of item Objective
Congruence) หรือดัชนีความเหมาะสม โดยใหผูเชี่ยวชาญ 3 คนขึ้นไป ประเมินเนื้อหาของขอถาม
เปนรายขอ
2) ความเที่ ย งตรงตามเกณฑ (Criterion-related Validity) หมายถึ ง
ความสามารถของแบบวัดที่สามารถวัดไดตรงตามสภาพความเปนจริง แบงออกไดเปนความเที่ยงตรง
เชิงพยากรณและความเที่ยงตรงตามสภาพ สถิติที่ใชวัดความเที่ยงตรงตามเกณฑ เชน คาสัมประสิทธิ์
สหสัมพันธ (Correlation Coefficient) ทั้งของ Pearson และ Spearman และ คา t-test เปนตน
3) ความเที่ยงตรงตามโครงสราง (Construct Validity) หมายถึงความสามารถ
ของแบบสอบถามที่สามารถวัดไดตรงตามโครงสรางหรือทฤษฎี ซึ่งมักจะมีในแบบวัดทางจิตวิทยาและ
แบบวัดสติปญญา สถิติที่ใชวัดความเที่ยงตรงตามโครงสรางมีหลายวิธี เชน การวิเคราะหองคประกอบ
(Factor Analysis) การตรวจสอบในเชิงเหตุผล เปนตน
2. ความเชื่ อมั่ น (Reliability) หมายถึง เครื่ องมื อ ที่ มี ความคงเส นคงวา นั่นคือ
เครื่องมือที่สรางขึ้นใหผลการวัดที่แนนอนคงที่จะวัดกี่ครั้งผลจะไดเหมือนเดิม สถิติที่ใชในการหาคา
ความเชื่อมั่นมีหลายวิธีแตนิยมใชกันคือ คาสัมประสิทธิ์แอลฟาของ คอนบารช (Conbach’s Alpha
Coefficient : α coefficient) ซึ่งจะใชสําหรับขอมูลที่มีการแบงระดับ การวัดแบบประมาณคา
(Likert Scale)
วชิ ร พั น ธ เชื้ อ หมอ. (ม.ป.ป.) กล า วว า การตรวจสอบความเชื่ อ มั่ น ของ
แบบสอบถาม เป นการหาความสอดคลอ งภายในโดยพยายามอธิบ ายวาขอ คําถามแตล ะขอในขอ
คําถามชุดหนึ่ง นั้นเป นเรื่ อ งเดียวกั นหรื อ ทิ ศทางเดียวกั นในกรณีที่ ข อ คําถามเป น แบบมาตรส ว น
ประมาณคา นิยมใชสัมประสิทธิแอลฟา ( ∝ - Coefficient) เพื่อหาคาความเชื่อมั่นของแบบสอบถาม

11. เครื่องมือในการวิจัย | 11
(พิตร, 2544 : 225 อางถึงใน วชิรพันธ เชื้อหมอ. ม.ป.ป.) นอกจากนี้แลวอาจหาความเชื่อมั่นดวยการ
สอบซ้ําก็ได (สมคิด , 2538 : 34 อางถึงใน วชิรพันธ เชื้อหมอ. ม.ป.ป.) ถาตองการแสดงวาใชวัดกี่ครั้ง
ก็ใหผลคงที่
วิกร ตันทวุฑโดม. (ม.ป.ป.) กลาววา แบบสอบถามเปนเครื่องมือวิจัยที่ใชมากในการ
เก็บรวบรวมขอมูลจากบุคคลโดยเฉพาะความรูสึกหรือความคิดเห็น (Blaxter, Hughes and Tight,
1996 : 159) ลักษณะสําคัญของแบบสอบถามคือไมมีคําตอบที่ถือวาผิด มักสรางขึ้นเพื่อใชเ ฉพาะ

กรณีหรือเฉพาะเรื่อง การตรวจสอบคุณภาพพิจารณาตามความจําเปน ที่นิยมกันเปนการตรวจสอบ
ความเที่ยงตรงและความเชื่อมั่น
การตรวจสอบความเที่ยงตรงของแบบสอบถาม โดยทั่วไปดําเนินการโดยผูเชี่ยวชาญ
ตรวจสอบความถูกตองเหมาะสมของเนื้อหา ขอคําถามครอบคลุมครบถวนตามทฤษฎีหรือแนวคิดและ
ครบถวนตามวัตถุประสงคหรือปญหาของการวิจัย( สมคิด, 2538, 34) บางกรณีอาจมีผูเชี่ยวชาญ
ทางดานเทคนิคการสรางแบบสอบถามเพื่อตรวจสอบความถูกตองของรูปแบบคําถามและการจัดขอ
คําถาม ถาเปนไปไดควรทําการวิเคราะหแบบสอบถามเปนรายขอ (ปญญา, 2548 : 42 -44) ควรมี
การทดลองนําไปใชกับกลุมตัวอยางกอนนําไปใชจริงก็จะดียิ่งขึ้น เพราะเปนการตรวจสอบอีกวาภาษา
ที่ใชในขอคําถามนั้นสื่อความหมายไดตรงกัน
การตรวจสอบความเชื่อมั่นของแบบสอบถาม เปน การหาความสอดคลองภายในโดย
พยายามอธิบายวาขอคําถามแตละขอในขอคําถามชุดหนึ่งนั้นเปนเรื่องเดียวกันหรือทิศทางเดียวกันใน
กรณีที่ขอคําถามเปนแบบมาตรสวนประมาณคา นิยมใช สัมประสิทธิแอลฟา ( ∝ - Coefficient)
เพื่อหาคาความเชื่อมั่นของแบบสอบถาม (พิตร, 2544 : 225) นอกจากนี้แลวอาจหาความเชื่อมั่นดวย
การสอบซ้ําก็ได (สมคิด , 2538 : 34) ถาตองการแสดงวาใชวัดกี่ครั้งก็ใหผลคงที่
สรุปไดวา การหาคุณภาพของแบบสอบถามทําได 2 วิธี คือ การหาคาความเที่ยง และ
การหาคาความเชื่อมั่น

12. เครื่องมือในการวิจัย | 12
1.4 การนําไปใช
อุทุมพร จามรมาน. (2544) กลาววา วิธีใชแบบสอบถามมี 2 วิธี คือการสงทางไปรษณีย
กับ การเก็ บขอ มู ลดวยตนเอง ซึ่ งไม วากรณีใดตองมี จดหมายระบุวัตถุป ระสงคของการเก็ บขอ มู ล
ตลอดจนความสําคัญของขอมูลและผลที่คาดวาจะไดรบ เพื่อใหผูตอบตระหนักถึงความสําคัญและสละ
ั
เวลาในการตอบแบบสอบถาม การทําใหอัตราตอบแบบสอบถามสูงเปนเปาหมายสําคัญของผูวิจัย
ขอมูลจากแบบสอบถามจะเปนตัวแทนของประชากรไดเมื่อมีจานวนแบบสอบถามคืนมามากวารอยละ
ํ
90 ของจํานวนแบบสอบถามที่สงไป แนวทางที่จะทําใหไดรับแบบสอบถามกลับคืนในอัตราที่สูง มี
วิธีการดังนี้
1. มีการติดตามแบบสอบถามเมื่อใหเวลาผูตอบไประยะหนึ่ง ระยะเวลาที่เหมาะสมใน
การติดตามคือ 2 สัปดาห หลังครบกําหนดสง อาจจะติดตามมากกวาหนึ่งครั้ง
2. วิธีการติดตามแบบสอบถาม อาจใชจดหมาย ไปรษณีย โทรศัพท เปนตน
3. ในกรณีที่ขอคําถามอาจจะถามในเรื่องของสวนตัว ผูวิจัยตองใหความมั่นใจวาขอมูลที่
ไดจะเปนความลับ
และวิกร ตันทวุฑโดม. (ม.ป.ป.) กลาววา แบบสอบนําไปใชเมื่อตองการเก็บรวบรวม
ขอมูลที่เปนความคิดเห็น ความตองการสภาพปญหา เปนตน โดยใหผูตอบเขียนหรือเลือกคําตอบ ซึ่ง
คําตอบนี้ไมมีถูกหรื อผิด อาจจะถามนักเรียนผูปกครอง หรือเพื่อนครู ขอมู ลที่ไดเป นทั้ง ขอมู ลเชิง
ปริมาณและขอมูลเชิงคุณภาพ
สรุ ปไดวาเราสามารถนําแบบสอบถามไปใชกั บกลุ มเป าหมายได 2 วิธีคือ การส งทาง
ไปรษณีย กับการเก็บขอมูลดวยตนเอง
ตัวอยางแบบสอบถาม
1. แบบสอบถามแบบปลายเปด
ตามความคิดเห็นของทานระบบบริการสาธารณสุขแบบผสมผสานที่ดําเนินการอยู
ในพื้นที่นี้เปนอยางไรบาง
…………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………

13. เครื่องมือในการวิจัย | 13
2. แบบสอบถามแบบปลายปด/มีโครงสราง เมื่อมีโรคระบาดเกิดขึ้น ทานไดปฏิบัติ
อยางไร เลือกตอบไดมากกวา 1 ขอ
(1) บํารุงสุขภาพใหแข็งแรง
(2) หลีกเลี่ยงโรคติดตอนั้น
(3) ไปรับวัคซีนเพื่อปองกันโรค
(4) ติดตามขาวสารเกี่ยวกับโรคนั้น
(5) แนะนําผูอื่นใหระมัดระวังการติดเชื้อ
(6) อื่นๆ ระบุ..............................................
2. แบบสัมภาษณ (นายศรัณยู หมื่นเดช)
2.1 ความหมาย
มหาวิท ยาลั ย รามคํา แหง (ม.ป.ป.) ได ให ความหมายของการสั ม ภาษณ ไว ดัง นี้ การ
สัมภาษณ (Interview) หมายถึง การสนทนาที่มีจุดมุงหมายใหไดขอมูลตามที่ไดกําหนดไวลวงหนา
โดยจะมีผูสัมภาษณเปนผูตั้งคําถาม และผูถูกสัมภาษณจะเปนผูตอบคําถาม ผูสัมภาษณจะเปนผูจด
บันทึก ใชเทปบันทึกเสียงหรือใชวีดิโอเทปบันทึกคําตอบของคําถามตางๆ การสัมภาษณนี้เหมาะกับ
การเก็บขอมูลจากเด็กๆ หรือผูที่อานหนังสือไมคอยได
สุมิตร สุวรรณ (ม.ป.ป.) กลาววา การสัมภาษณ (interview) เปนการเจาะลึกประเด็นตาง
ๆ ที่ผูวิจัยสนใจ อาจใชสัมภาษณเปนรายบุคคลหรือเปนกลุมก็ได
กิติพัฒน นนทปทมะดุล (ม.ป.ป.) ไดใหความหมายของการสัมภาษณดังนี้ กลาวอยางให
เขาใจงายๆ การสัมภาษณคือการสนทนากันอยางมีทิศทาง จุดมุงหมายของการสัมภาษณโดยทั่วไปก็
คือการทําความเขาใจบุคคลที่นักวิจัยสัมภาษณในดานมุมตางๆของเขาหรือเธอ การสัมภาษณที่ทํา
ไดผ ลดัง ที่นัก วิจั ยประสงคถือไดวาเปนเครื่ องมื อในการเก็ บรวบรวมขอมู ลที่มี ประสิท ธิผลอยางสู ง
โดยเฉพาะอยางยิ่ง ในการวิจั ยเชิง คุณภาพในงานสวัสดิก ารสั ง คม การสั ม ภาษณทํ าใหนัก วิจัยเชิง
คุณภาพมีโอกาสในการเรียนรูและเขาใจในเรื่องราว ประสบการณ พฤติกรรม ความรูสึก และความ
คิดเห็นดานตางๆของบุคคลที่นักวิจัยจะไมมีทางลวงรูไดจากการเพียงสังเกตอยูหางๆ ยิ่งไปกวานั้น
การสั มภาษณยังชวยใหนักวิจั ยสามารถประเมินลึกซึ้ง ไปถึงการรับรู ของบุคคลวามี ความสําคัญตอ
บุคคลผูนั้นอยางไร

14. เครื่องมือในการวิจัย | 14
สรุปไดวา การสัมภาษณคือ การสนทนาอยางมีจุดมุงหมายระหวางผูสัมภาษณและผูถูก
สัม ภาษณ อาจเปนรายบุ คคลหรื อเปนกลุ ม ก็ได เพื่ อทราบความคิด เรื่ องราว ประสบการณ และ
ความรูสึก ในแงมุมตาง ๆ
แบบสัมภาษณ (หนวยที่ 6 เครื่องมือในการวิจัย. ม.ป.ป.)เปนการรวบรวมขอมูลโดยมีการ
สื่อสารกันระหวางผูถามกับผูใหขอมูล ทั้งนี้การสื่อสารจะตองมีจุดมุงหมาย
แบบสัมภาษณ (เครื่องมือในการวิจัย. ม.ป.ป.) (Interview Form) ลักษณะของเครื่องมือ
ชนิดนี้จะไดขอมูลมาจากการสนทนา เปนการถามตอบกันโดยตรง ทั้งผูถามจะมีฐานะเปนผูสัมภาษณ
(Interviewer) สวนผูตอบจะมีฐานะเปนผูถูกสัมภาษณ (Interviewee)
ดังนั้นอาจสรุปไดวา แบบสัมภาษณ คือ เครื่องมือที่ใชเก็บรวบรวมขอมูลโดยการสนทนา
อยางมีจุดมุงหมายระหวางผูสัมภาษณและผูถูกสัมภาษณ
2.2 ประเภทของการสัมภาษณ
การสัมภาษณแบงออกไดเปน 2 (การสรางเครื่องมือวิจัย. ม.ป.ป.) ลักษณะดังนี้
1) การสัมภาษณแบบที่มีโครงราง (Structured interview) เปนแบบที่มีคําถาม
กําหนดไวแนนอน บางคําถามก็เปนแบบปลายเปด บางคําถามก็เปนแบบปลายปด การสัมภาษณแบบ
นี้เหมือนกับแบบสอบถามที่กลาวมาแลว ตางกันตรงที่การสัมภาษณ ผูสัมภาษณเปนผูเขียนคําตอบ
ของผูตอบเอง
2) การสั ม ภาษณ แ บบไม มี โ ครงร า ง (Unstructured interview) เป นการ
สั ม ภาษณที่ ไม มี คํา ถามกํ า หนดไว ล วงหน า แน น อน ผู สั ม ภาษณ ส ามารถเปลี่ ย นแปลงคํา ถามได
ตลอดเวลา ตามสถานการณแตตองมุงใหไดขอมูลตามจุดมุงหมายที่กําหนดไว การสัมภาษณแบบนี้ผู
สัมภาษณจะตองมีความชํานาญการและตองจําคําถามตางๆ ได
แบงตามวิธีการสัมภาษณได 2 ประเภท คือ
1) แบบสัมภาษณช นิดมีโครงสรางแนนอน มีลักษณะคลายคลึงกับ แบบสอบถาม
แบบเลือกตอบ ประกอบดวยขอคําถาม และคําตอบเอาไวใหผูตอบเลือกหลายคําตอบ ผูเก็บรวบรวม
ขอมูลจะสัมภาษณตามเนื้อหาในแบบสัมภาษณ เทานั้นโดยอานคําถามทีละขอ แลวใหผูตอบเลือ ก
คําตอบที่ไดเตรียมไว

15. เครื่องมือในการวิจัย | 15
2) แบบสัมภาษณชนิดไมมีโครงสรางแนนอน มักประกอบดวยแนวคําถามกวาง ๆ
และมีลักษณะยืดหยุน เพื่อใหผูใหขอมูลสามารถใหขอคิดในแนวลึกคลายแบบสอบถามชนิดปลายเปด
การสัมภาษณแบงออกไดเปน 2 ประเภท (เครื่องมือที่ใชในการวิจัย. 2555) ไดแก การ
สัมภาษณแบบมีโครงสราง และการสัมภาษณแบบไมมีใครสราง
1) การสัมภาษณแบบมีโครงสราง (Structured Interview) การสัมภาษณแบบนี้
จะตองมีการกําหนดโครงสรางของขอคําถามตางๆ ไวกอนลวงหนาแลวจัดพิมพเปนแบบสัมภาษณ ผู
สัมภาษณจะซักถามผูถูกสัมภาษณทุกๆ คนดวยขอคําถามเดียวกันตามแบบสัมภาษณ โดยผูสัมภาษณ
จะจดบันทึกคําตอบทั้งหมดลงในแบบสัมภาษณ
2) การสัมภาษณแบบไมมีโครงสราง (Unstructured Interview) การสัมภาษณ
แบบนี้ผู สั มภาษณไมตอ งสร างขอคําถามตางๆ ไวก อ นล วงหนา เพียงแตกํ าหนดเป นแนวทางการ
สั ม ภาษณ (Interview Guide) ไวคร าวๆ เท านั้น การสั ม ภาษณแบบนี้จึ ง มี ความยืดหยุนสู ง ผู
สัมภาษณและผูถูกสัมภาษณจึงมีอิสระในการถามตอบอยางเต็มที่ ผูถูกสัมภาษณจึงตองมีความรูและ
ความเชี่ยวชาญเปนพิเศษ
กิติพัฒน นนทปทมะดุล (2554) ไดแบงประเภทการสัมภาษณไดดังนี้
1) การสัมภาษณแบบไมเปนทางการ (informal interview) มักจะใชควบคูไปกับ
การสังเกตแบบมีสวนรวม เพื่อใหเห็นภาพและเขาใจปรากฏการณทางสังคมวัฒนธรรม โดยการเตรียม
คําถามแบบกวาง ๆมาลวงหนาแบบไมจํากัดคําตอบ การสัมภาษณแบบไมเปนทางการนี้อาจใชวิธีการ
ตาง ๆ เชน การตะลอ ม กล อ มเกลา (probe) ซึ่ ง เป นการพู ดคุยซั ก ถามเพื่ อ ล วงเอาส วนลึก ของ
ความคิดออกมา หรือการเงี่ยหูฟง (eavesdropping) ซึ่งเปนการฟงคําสนทนาของผูอื่นโดยผูวิจัยไม
ตองตั้งคําถามเอง
2) การสัมภาษณแบบเปนทางการ (formal interview) หรือการสัมภาษณแบบมี
โครงสราง เปนการสัมภาษณที่ผูวิจัยไดเตรียมคําถามและขอกําหนดไวแนนอนตายตัว โดยปกตินักวิจัย
เชิง คุณภาพมัก จะไม ใชวิธีก ารนี้เป นหลัก เพราะไมไดชวยใหผู วิจัยไดขอ มูลที่ ลึก ซึ้ง และครอบคลุ ม
เพียงพอ โดยเฉพาะในแงของวัฒนธรรม ความหมายและความรูสึกนึกคิด แตอาจเหมาะสมกับการ
สัมภาษณผูนําชุมชนหรือผูบริหารองคกรมากกวา

16. เครื่องมือในการวิจัย | 16
3) การสัมภาษณแบบเจาะลึก (in-depth interview) เปนการสัมภาษณผูใหขอมูล
สําคัญ (key informant interview) ซึ่งเปนผูที่มีความรูหรือมีขอมูลในเรื่องที่ผูวิจัยกําลังศึกษาดีที่สุด
หรือมีความเกี่ยวของมากที่สุด โดยกําหนดตัวผูตอบบางคนแบบเจาะจงเอาไวลวงหนา
4) การสนทนากลุม (focus group discussion) เปนการระดมสมองและการ
อภิปรายในเรื่องที่ผูวิจัยกําลังศึกษา ซึ่งผูเขารวมสนทนาควรมีพื้นฐานประสบการณที่ใกลเคียงหรือ
คลายคลึงกัน ในการจัดกลุมสนทนา จะใชคนประมาณ 8 - 12 คน โดยผูวิจัยเปนผูดําเนินการสนทนา
และมีผูชวยอีก 1 - 2 คน อยางไรก็ตาม ในการสัมภาษณมีขั้นตอนที่สําคัญซึ่งผูวิจัยควรระลึกเอาไว
ดวย คือ การแนะนําตัว การสรางความสัมพันธ การจดบันทึกคําตอบ การใชภาษา ตลอดจนเวลาและ
สถานที่ที่ใชในการสัมภาษณ
โดยทั่วไป การสัมภาษณในฐานะเครื่ องมือ หรือ วิธีการในการเก็ บรวบรวมขอ มูลการวิจั ย
สามารถจําแนกไดเปน 3 (สุมิตร สุวรรณ. 2555) ประเภท คือ
1. การสัมภาษณแบบมีโครงสรางหรือแบบมาตรฐาน (Structured or standardized
interviews)
2. การสัมภาษณแบบไมมีโครงสรางหรือ แบบปลายเปด (Unstructured or open-
ended interviews)
3. การสัมภาษณแบบกึ่งโครงสราง (Semi-structured or guided interviews)
การสัมภาษณแบบมีโครงสราง การสัมภาษณแบบมีโครงสราง บางครั้งนิยมเรียกวา
การสัม ภาษณแบบมาตรฐาน กลาวคือเปนการสั มภาษณที่มีการกําหนดคําถามเฉพาะเจาะจงและ
ชัดเจน หลักการและเหตุผลของการสัมภาษณแบบมีโครงสราง คือ การพยายามทําใหผูถูกสัมภาษณ
แตละคนไดรับชุดคําถามชุดเดียวกัน เพื่อวาจะสามารถเปรียบเทียบคําตอบของแตละคนไดสะดวกขึ้น
การสัมภาษณประเภทนี้ตั้งอยูบนขอสันนิษฐานวา
(1) การสัมภาษณแบบมีโครงสรางนั้นสามารถที่จะเก็บรวบรวมขอมูลไดครบถวนตรง
ตามเรื่องที่นักวิจัยศึกษา
(2) ชุดคาถามในการสัมภาษณแบบมีโครงสรางนั้นสามารถทําใหผูถูกสัมภาษณเขาใจ
คาถามไดอยางชัดเจน และ
(3) ความหมายของคําถามแตละขอนั้นเปนความหมายที่ผถูกสัมภาษณทุกคนจะเขาใจ
ู
ตรงกัน

17. เครื่องมือในการวิจัย | 17
ในการตัดสินใจเลื อกใชการสัม ภาษณแบบมีโครงสรางหรือ แบบมาตรฐานนั้น หาก
นัก วิจั ยจํ าเป นตอ งเก็ บ ขอ มู ล ดวยการสั ม ภาษณ ผู มี ส วนร วมในการวิจั ย จํ านวนมากและตอ งใช ผู
สัมภาษณหลายคน ตลอดจนตองการนาขอมูลจากการสัมภาษณของผูมีสวนรวมในการวิจัยแตละราย
มาเปรี ย บเที ยบกั น การตั ดสิ น ใจเลื อ กการสั ม ภาษณ แบบมี โ ครงสร า งน า จะมี ค วามเหมาะสม
นอกจากนั้ น นั ก วิ จั ย ที่ ไ ม ใ คร มี ป ระสบการณ ในการสั ม ภาษณม าก อ นหรื อ เป น นั ก วิ จั ย มื อ ใหม
โดยเฉพาะเมื่อนักวิจัยมือใหมพิจารณาวาการเดินทางไปพบผูมีสวนรวมในการวิจัยหรือการมีโอกาส
สัมภาษณผูมีสวนรวมในการวิจัยบอยครั้งเปนไปไดยากลําบาก นักวิจัยมือใหมจึงนิยมเลือกสัมภาษณ
แบบมี โ ครงสร า ง จนเมื่ อ นัก วิ จั ย มี ป ระสบการณ ม ากขึ้ น มี ค วามชํา นาญ และมี ค วามมั่ น ใจใน
กระบวนการเก็บขอมูลดวยการสัมภาษณมากขึ้น อาจจะพิจารณาเลือกการสัมภาษณแบบอื่นๆที่ดูเปน
ธรรมชาติมากกวาและเปดโอกาสในการมีปฏิสัมพันธกับผูมีสวนรวมในการวิจัยไดมากยิ่งขึ้น
การสัมภาษณแบบมีโครงสรางหรือแบบมาตรฐานมีทั้งจุดที่เปนประโยชนและเปนขอ
จากัด ในดานที่เปนประโยชน การสัมภาษณแบบมีโครงสรางทําใหนักวิจัยเก็บขอมูลไดครบถวนอยาง
ที่ตองการ เนื่องจากตองจัดเตรียมชุดของขอคําถามมาอยางละเอียด โดยในคําถามบางขอ ผูมีสวนรวม
ในการวิจัยอาจจะไม ส ามารถตอบไดทันที นัก วิจัยก็ อ าจจะให เ วลา หรื อ ถามในขอ อื่ นๆก อ นแล ว
ยอนกลับมาถามใหมในขอที่ยังตอบไมได ซึ่งถาไมไดเตรียมขอคําถามไปแบบโครงสราง เมื่อถามไปขอ
อื่นๆ พลวัตของการสนทนาและการสัมภาษณอาจจะทําใหนักวิจัยลืมกลับมาถามและไมไดเก็บขอมูล
ไปอยางครบถวน
ในสวนที่เปนขอจํากัด ซึ่งนับเปนเหตุผลสําคัญที่นักวิจัยเชิงคุณภาพที่มีประสบการณ
ในการสัมภาษณไมนิยมใชก็คือ การสัมภาษณแบบมีโครงสรางมักทําใหนักวิจัยขาดความละเอียดออน
ในการสังเกตอารมณความรูสกของผูมสวนรวมในการวิจัย เนื่องเพราะนักวิจัยจะเกร็งกับการไลถามไป
ึ ี
ตามชุดคําถามที่เตรียมมามากเกินไป ทําใหการถามมา-ตอบไปมีลักษณะเปนกลไกที่หยาบและแข็ง
กระดางอยางมาก และในหลายกรณี ผูมีสวนรวมในการวิจัยจะรูสึกวามีกําแพงขวางกั้นการสนทนา
ระหวางเขาหรือเธอกับนักวิจัยไดงายมาก
นักวิจัยเชิงคุณภาพบางทานถึงกับมองวา การสัมภาษณแบบมีโครงสรางนั้นไมเหมาะ
กับผูมีสวนรวมในการวิจัยหลายคน หรือบางทานก็วาไมเหมาะสมกับการวิจัยเชิงคุณภาพโดยสิ้นเชิง
เราจึ ง มัก พบวา การวิจั ยเชิง คุณภาพส วนใหญ ไม นิยมใชก ารสั ม ภาษณแบบมี โ ครงสร างหรื อ แบบ
มาตรฐาน

18. เครื่องมือในการวิจัย | 18
การสั ม ภาษณ แ บบไม มี โ ครงสร า ง หรือ แบบปลายเปด การสั ม ภาษณ แ บบไม มี
โครงสร างหรือ บางครั้ งก็เ รียกกันวาการสัม ภาษณแบบปลายเป ดนั้น ถือวาเปนวิธีการเก็ บขอ มูล ที่
เหมาะสมที่สุดในการเก็บรวบรวมสาระดานการรับรูโลกและประสบการณของผูมีสวนรวมในการวิจัย
ทั้งนี้ การสัมภาษณแบบไมมีโครงสรางหรือแบบปลายเปดมีลักษณะตรงกันขามกับการสัมภาษณแบบ
มีโครงสรางหรือแบบมาตรฐานโดยสิ้นเชิง ในขณะที่การสัมภาษณแบบมีโครงสรางดูหยาบและแข็ง
กระดาง การสัมภาษณแบบไมมีโครงสรางดูยืดหยุนและลื่นไหลไปตามสถานการณไดดีกวา ทั้งนี้เพราะ
การสัมภาษณแบบไมมีโครงสรางไมไดใชขอคาถามที่กําหนดไวอยางตายตัว แตจะมีลักษณะรวบรวม
ชุดของคาถามที่สําคัญๆ ที่มีที่มาจากขอสันนิษฐานอันหลากหลายกวาการสัมภาษณแบบมีโครงสราง
นักวิจั ยที่ใชการสัม ภาษณแบบไมมี โครงสรางมัก ไมตองการกําหนดขอสั นนิษฐานที่
ตายตัวไวลวงหนา หรือนักวิจัยอาจจะไมทราบเลยวาขอสันนิษฐานของสิ่งที่จะเก็บรวบรวมนั้นเปน
ประการใดบาง นักวิจัยอาจไมทราบลวงหนาวา คําถามที่นักวิจัยจําเปนตองถามนั้นคือคําถามอะไรบาง
ดัง นั้น การสั ม ภาษณของนัก วิจั ยจึ ง มี ลัก ษณะเป นการสื บ คนหาขอ มู ล อยางแทจ ริ ง ยิ่ง ไปกวานั้น
นักวิจัยที่นิยมการสัมภาษณแบบไมมีโครงสรางยังเชื่อวาผูที่มีสวนรวมในการวิจัยหรือผูถูกสัมภาษณแต

ละคนจะมีการรับรูและเขาใจความหมายของขอคําถามที่มีโครงสรางหรือมีมาตรฐานอยางแตกตางกัน
ไมมีทางที่คนหลายคนจะเขาใจคําถาม แมวาจะมีมาตรฐานเพียงใด ไดอยางเหมือนกันโดยสิ้นเชิง
ในการสัมภาษณแบบไมมีโครงสรางหรือแบบปลายเปด นักวิจัยจะพิจารณาสรางคา
ถาม ปรั บ คําถาม และพั ฒ นาคําถามให ส อดคล องกั บ สถานการณจ ริ ง ในการสั มภาษณแตล ะครั้ ง
ขณะเดียวกันก็พยายามปรับใหคําถามนั้นเปดรับกับการทําใหไดขอมูลที่ตอบสนองตอวัตถุประสงคของ
การวิจั ยดวย ตัวอยางเชน ในการสั ม ภาษณเ ด็ ก เร ร อนที่ ให บ ริ ก ารทางเพศในพื้ นที่ แห ง หนึ่ง ของ
กรุงเทพมหานคร นักวิจัยพบวาเด็กเรรอนบางคนกลาเปดเผยเรื่องราวของตนไดไมยากนัก ในขณะที่
เด็กเรรอนกลุมเดียวกันอีกหลายคนเริ่มดวยการปฏิเสธวา ตนไมไดคาประเวณี จนนักวิจัยตองสราง
ความไววางใจอีกระยะเวลาหนึ่ง เด็กจึงเริ่มกลาที่จะบอกความจริงทีละเล็กละนอย หากนักวิจัยใชการ
สัมภาษณแบบมีโครงสรางหรือแบบมาตรฐาน นาจะประสบความยุงยากหรือไมไดขอมูลที่มากพอ ใน
การสัมภาษณครั้งนั้น นักวิจัยตองใชเวลาปรับเปลี่ยนคําถามและทาทีอยูนานพอสมควรจึงจะไดรับ
คําตอบที่เพียงพอและมีคุณคาตอการวิจัยอยางมาก
สําหรับนักวิจัยเชิงคุณภาพที่มีประสบการณนอยมาก มักจะวิตกกังวลในการสัมภาษณ
แบบไมมีโครงสราง และเลือกที่จะใชแบบสัมภาษณมาตรฐานที่เตรียมมาแลวอยางละเอียดมากกวา

19. เครื่องมือในการวิจัย | 19
อยางไรก็ตาม นักวิจัยเชิงคุณภาพมือใหมอาจจะตองเริ่มตนดวยความตั้งใจจริง ความรูสึกอยากรูอยาก
เห็ นในขอ มู ล ที่ ไมเ คยล วงรู ม าก อน คํานึง ถึง ความแตกตางของบุคคล และการให ความเคารพใน
ประสบการณที่ ห ลากหลายของแตล ะบุ ค คล เหล า นี้จ ะทํ าให เ ราเริ่ ม ตนการสั ม ภาษณแบบไม มี
โครงสรางไดราบรื่นขึ้นและมีความมั่นใจยิ่งขึ้นเรื่อยๆ
การสั ม ภาษณแบบไม มี โ ครงสร างหรื อ แบบปลายเป ด แม วา จะคล ายคลึ ง กั บ การ
สัมภาษณในการใหการปรึกษา (Counseling) และการสัมภาษณในการทางานสังคมสงเคราะหเฉพาะ
ราย (Social casework) ซึ่ ง ผู ให ก ารปรึ ก ษาหรื อ นัก สั งคมสงเคราะห อ าจจะตอ งรวมศูนยก าร
สัมภาษณไปที่สถานการณปญหาที่ผใชบริการประสบ การที่นักสังคมสงเคราะหตอบสนองตอเรื่องราว
ู
ที่ผูใชบริการเลามาจะชวยใหผูใชบริการขยายความในรายละเอียดมากยิ่งขึ้นและในที่สุดก็จะเกิดการ
ฉุกคิดหรือเริ่มพอจะมองเห็นโอกาสและแนวทางที่จะแกไขปญหาของตนเอง ในการสัมภาษณแบบไมมี
โครงสรางของนักวิจัย มีวัตถุประสงคเพื่อตองการขอมูลที่สามารถนาไปวิเคราะหเพื่อตอบคําถามใน
การวิจัยเปนหลัก
กระนั้นก็ตาม ในการวิจั ยดานสวัสดิการสัง คมซึ่ง มีเ นื้อ หาเกี่ ยวกับ สภาพชีวิตความ
เปนอยูของประชาชนอยางกวางขวาง เราพบวาสถานการณปญหาของผูมีสวนรวมในการวิจัยหลาย
กรณีเปนสิ่งที่เมื่อพูดคุยสัมภาษณแลว มีผลในเชิงการใหความชวยเหลือในเชิงการสังคมสงเคราะห
เฉพาะรายหรือการใหการปรึกษาไปพรอมกัน นอกจากนั้น ในบางสถานการณนักวิจัยอาจพิจารณาให
ความชวยเหลือ โดยพื้นฐานของจริยธรรมทางวิชาชีพหรือโดยมนุษยธรรมของนักวิจยแตละบุคคล เชน
ั
นักวิจัยผูหนึ่งไปเก็บขอมูลจากกลุมสนทนาประเด็นเฉพาะ (Focus group) ในกลุมประชาชนที่อาศัย
อยู ในเขตอําเภอแหงหนึ่งของจังหวัดเชียงใหม การวิจัยนั้นเปนเรื่องราวของ
ประชาชนที่มีความเดือดรอนจากที่ดินทากินซึ่งถูกทางราชการประกาศวาเปนเขตปา
สงวนแหงชาติ ทั้งๆที่ประชาชนอาศัยทามาหากินมานานกวา 70 ป นักวิจัยไปเก็บขอมูล ทวาไปพบ
กรณีเด็กหญิงคนหนึ่งในหมูบานนี้กําลังเดือดรอนเพราะพอแมเพิ่งเสียชีวิตดวยโรคเอดส ทําใหเด็กตอง
ออกจากโรงเรียนกลางคัน เพราะไมมีผูใดสงเสียใหเลาเรียน นักวิจัยประเมินวาเด็กหญิงขาดโอกาส
ทางการศึกษาอยางแนนอนและอาจเสี่ยงตอการถูกชักจูงไปดาเนินชีวิตอยางไมเหมาะสม นักวิจัยจึงได
ติดตอองคกรที่เกี่ยวของใหความชวยเหลือดานทุนการศึกษาแกเด็กหญิงผูนี้