2. Χαρακτηριστικά του δάσους
Η δασική πεύκη (Pinus sylvestris) δημιουργεί
δάσος 10.000 περίπου στρ. στα Πιέρια όρη. Το
μεμονωμένο αυτό δάσος αποτελεί το νοτιότατο
άκρο εξάπλωσης του είδους στην Ευρώπη
(N401430 E0241700).
Το δάσος επεκτείνεται στην υψομετρική
ζώνη 1.400-1.800 και στις δύο κύριες
κλιτύες του όρους, στην Ανατολική
(Σύμπλεγμα Ρητίνης) και στη Δυτική
(Σύμπλεγμα Καταφυγίου).
5. Οι διαφορές της δομής του δάσους στις δύο
κλιτύες είναι σημαντικές:
Η Ανατολική κλιτύς (προς τη θάλασσα),
αποτελείται από δένδρα μεγάλης ηλικίας, αραιά
διασκορπισμένα. Ο βαθμός συγκόμωσης σε
πολλά σημεία δεν υπερβαίνει το 0,5. Λόγω της
έντονης βόσκησης από γίδια, η φυσική
αναγέννηση καταστρέφεται πριν ακόμη
δημιουργήσει πυκνοφυτείες. Το δάσος χάνεται!
7. Οι διαφορές της δομής του δάσους στις δύο
κλιτύες είναι σημαντικές:
Η Δυτική κλιτύς καλύπτεται από νεαρό,
πυκνό δάσος ενώ σε τμήματα με δένδρα
μεγαλύτερης ηλικίας η φυσική αναγέννηση
είναι επιτυχής.
9. Αναφορές των αρμόδιων Δασικών Υπηρεσιών
που διαχειρίζονται το δάσος δείχνουν ότι
έντονες, συχνές νεκρώσεις δένδρων άρχισαν
να παρατηρούνται κατά το τέλος της 10ετίας
του ‘70.
Κατά τη 10ετία του ‘80, η συνήθης μορφή
των νεκρώσεων ήταν μεμονωμένα δένδρα ή
συνδενδρίες.
10. Τη 10ετία του ‘80 η νέκρωση περιορίζονταν
σε μεμονωμένα δένδρα
11. Οι νεκρώσεις στην Ανατολική κλιτύ
συνεχίζουν να εμφανίζονται κατά μεμονωμένα
δένδρα ή συνδενδρίες (φωτο 2010)
14. Κατά τη 10ετία του ‘90 και ιδιαίτερα τη 10ετία
του 2000, εκτεταμένες νεκρώσεις με τη μορφή
λοχμών αλλά και ακόμη μεγαλύτερων εστιών
άρχισαν να γίνονται συχνότερες.
Το 2005 μεγάλος αριθμός νεκρών δένδρων
υλοτομήθηκε στη Δυτική κλιτύ (στο
Σύμπλεγμα Καταφυγίου).
16. Οι νεκρώσεις του 2005 διέφεραν από τις
κλασικές νεκρώσεις μεμονωμένων δένδρων του
Συμπλέγματος Ρητίνης
17. Οι νεκρώσεις αυτές έδειξαν ότι η άμεση λήψη
διαχειριστικών μέτρων είναι αναγκαία
18. Αίτια της νέκρωσης
Η νέκρωση της δασικής πεύκης οφείλεται στην
ασθένεια του «ρητινώδη καρκίνου» που
προκαλείται από τον μύκητα Peridermium pini
και δευτερογενή προσβολή από φλοιοφάγα
έντομα (Complex disease).
Ο μύκητας προσβάλλει δένδρα κάθε ηλικίας.
Ασθενή δένδρα απαντώνται στα Πιέρια,
μεμονωμένα ή σε συνδενδρίες, ομάδες,
λόχμες και ακόμη μεγαλύτερες εστίες και σε
θέσεις ανεξάρτητα έκθεσης, υψομέτρου και
ποιότητας σταθμού.
19. Επιμήκη έλκη με έντονη εκροή ρητίνης αποτελούν
χαρακτηριστικό σύμπτωμα της ασθένειας
22. Ο μύκητας είναι πρωτογενές παράσιτο και
εντάσσεται στις Μικροκυκλικές σκωριάσεις με
έναν ξενιστή και 2 στάδια 0=πύκνια και
1=αίκια.
Αίκια
23. Τα αικιοσπόρια απελευθερώνονται από τα
αίκια τον Ιούνιο και μέσω των βελονών και
των κλαδιών κατευθύνονται στον κορμό όπου
δημιουργούν περιμετρικά ή επιμήκη έλκη με
ταυτόχρονη εκροή ρητίνης.
24. Η πορεία της νέκρωσης
Νεαρά δένδρα μπορεί να
νεκρωθούν ταχύτατα
όταν τα έλκη καταστούν
περιμετρικά. Δύο ή
περισσότερες συνεχείς
ξηροθερμικές περίοδοι
εντείνουν την υδατική
καταπόνηση των
δένδρων και ευνοούν
επιδημικές εξάρσεις
φλοιοφάγων εντόμων τα
οποία επισπεύδουν τη
νέκρωση των νεαρών και
μέσης ηλικίας δένδρων.
25. Συμπτώματα
Σε ώριμα δένδρα τα έλκη
μπορεί να παραμένουν για
αρκετά χρόνια πριν
προκαλέσουν νέκρωση.
Τέτοια έλκη συχνά
παραμορφώνουν τον
κορμό, δεν παράγουν
ρητίνη ούτε εμφανείς
καρποφορίες (αίκια). Η
προσβολή όμως και η
καταπόνηση των δένδρων
προσελκύουν φλοιοφάγα
έντομα τα οποία
αποτελειώνουν τα δένδρα.
26. Ανεμοθλασσίες
Επιμήκη έλκη που
παραμένουν στον
κορμό για μερικά
χρόνια και η
παραμόρφωση που
προκαλούν
εξασθενούν τη
σταθερότητα των
δένδρων και την
αντίστασή τους
στους ανέμους.
27. Φλοιοφάγα έντομα στα Πιέρια
Φλοιοφάγα έντομα της Οικογ. Scolytidae
όπως τα Ips acuminatus & Pityogenes
quadridens και δευτερευόντως τα Tomicus
minor & Orthotomicus erosus προσβάλλουν
στα Πιέρια τη δασική πεύκη.
Άλλα Scolytidae όπως τα Ips sexdentatus, I.
acuminatus, Tomicus minor, T. piniperda,
Pityogenes quadridens καθώς και τo
Xyleborus eurygraphus προσβάλλουν και τη
μαύρη πεύκη.
28. Το Ips sextendatus συχνά αναπτύσσει στα Πιέρια
επιδημικούς πληθυσμούς (όπως το 2005)
30. Σχέση ξενιστή-παθογόνου-εντόμων
Ξενιστής
Η δασική πεύκη θεωρείται αυτόχθονο είδος στα
Πιέρια. Γενετική μελέτη του πληθυσμού έδειξε
ομοιότητες με πληθυσμούς της Σκανδιναβίας, του
Καυκάσου και της Κίνας και διαφορές από τους
πληθυσμούς της Ισπανίας και της Σκωτίας.
Εκτιμάται ότι το είδος μετακινήθηκε στη Ν.
Ευρώπη και τα Βαλκάνια κατά τη διάρκεια του
τελευταίου παγετώνα. Συγκριτικά με άλλους
πληθυσμούς, ο πληθυσμός των Πιερίων
χαρακτηρίζεται από μεγάλη γενετική
ποικιλότητα.
31. Σχέση ξενιστή-παθογόνου-εντόμων
Παθογόνο
Είναι δεδομένο ότι στη Ν. Ευρώπη και σε διάφορα
είδη πεύκης επικρατεί ο μύκητας Cronartium
flaccidum, μια Μακροκυκλική σκωρίαση, ενώ στην
Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη επικρατεί ο
Peridermium pini, μια Μικροκυκλική σκωρίαση που
προσβάλλει μόνον τη δασική πεύκη.
Και ενώ ο μύκητας C. flaccidum είναι κοινός στην
Ιταλία, στην Ελλάδα είναι εξαιρετικά σπάνιος αν και
τα είδη πεύκης είναι ίδια.
32. Τα φλοιοφάγα έντομα
Τα φλοιοφάγα έντομα προσβάλλουν
δευτερογενώς δένδρα που βρίσκονται σε στάδιο
καταπόνησης. Δένδρα προσβεβλημένα από τον
μύκητα Peridermium pini αποτελούν «θύματα»
των φλοιοφάγων εντόμων επάνω στα οποία
αναπτύσσουν μεγάλους πληθυσμούς.
Μερικά συνεχόμενα ξηροθερμικά έτη (2-3)
επίσης καταπονούν τα δένδρα τα οποία έτσι
καθίστανται ευπρόσβλητα στα έντομα. Σε
τέτοιες περιόδους αναπτύσσονται επιδημικοί
πληθυσμοί οι οποίοι προκαλούν σημαντικές
απώλειες.
33. Με βάση τα στοιχεία που διαθέτουμε
καταλήγουμε στην υπόθεση πως οι συνεχείς,
υψηλές βροχοπτώσεις κατά τη 11ετία 1962-
1972 συνέβαλαν στην εγκατάσταση της
ασθένειας στο δάσος Πιερίων.
35. Το Δασαρχείο Κοζάνης ενημέρωσε εγγράφως το ΙΔΕ
για πρώτη φορά το 1978 αναφέροντας νεκρώσεις
δασικής πεύκης στο Σύμπλεγμα Καταφυγίου.
Τα επόμενα έτη ο μύκητας δημιούργησε
σημαντικό μολυσματικό δυναμικό στο δάσος με
αποτέλεσμα οι προσβολές να είναι πυκνότερες.
Η νέκρωση των ασθενών δένδρων
επισπεύσθηκε από φλοιοφάγα έντομα.
Οι συχνές ξηροθερμικές περίοδοι των τελευταίων 30
ετών, οι επιδημικές εξάρσεις των φλοιοφάγων
εντόμων αλλά και η αδυναμία των Δασικών
Υπηρεσιών να προβούν σε συχνές εξυγιαντικές
επεμβάσεις, συνέβαλαν στη διαμόρφωση της
σημερινής ανησυχητικής κατάστασης.
36. Σκοπός της έρευνας
1. Είναι η μελέτη της συμπεριφοράς της
ασθένειας και η συσχέτισή της με τις
μεταβολές του τοπικού κλίματος.
2. Είναι η πρόταση διαχειριστικής
στρατηγικής η οποία θα καταστήσει τη
δασική πεύκη ικανή να προσαρμοσθεί
/ αντισταθεί στην κλιματική αλλαγή
και να επιβιώσει.
38. Η μεγάλη διακύμανση των ποσοστών νεκρών
δένδρων δείχνει την ανομοιόμορφη κατανομή
της ασθένειας, όχι μόνον μεταξύ των δύο (2)
Συμπλεγμάτων Ρητίνης και Καταφυγίου, αλλά
και μέσα σε κάθε Σύμπλεγμα.
Σύμφωνα με παρατηρήσεις μας, η σημερινή
εκτίμηση ανεβάζει το ποσοστό νέκρωσης στο
Σύμπλεγμα Ρητίνης στο γενικό ποσοστό του
20% ενώ στο
Σύμπλεγμα Καταφυγίου στο 10-12%.
Η εικόνα μεταβάλλεται συνεχώς ανάλογα με τις
εκάστοτε επεμβάσεις των Δασικών Υπηρεσιών.
42. Η δασική πεύκη Πιερίων και η
επερχόμενη κλιματική αλλαγή
Σταδιακή αύξηση της θερμοκρασίας και
μείωση των βροχοπτώσεων και της σχετικής
υγρασίας αναμένεται να ελαττώσουν την
αποτελεσματικότητα του μύκητα με
αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ασθένειας.
Αντίθετα, οι παραπάνω συνθήκες θα
καταστήσουν τα δένδρα πιο ευάλωτα στα
φλοιοφάγα έντομα τα οποία θα δημιουργούν
συχνότερες και εντονότερες επιδημικές
εξάρσεις.
43. Θα είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον να δούμε εάν
κάποια μορφή από αυτές που ενδημούν στα
Πιέρια θα δείξει τάσεις ανθεκτικότητας στην
ανερχόμενη θερμοκρασία και τις συνέπειές
της.
Το αναμενόμενο σενάριο είναι πως η δασική
πεύκη αρχικά θα περιορισθεί στην υψηλότερη
ζώνη και εάν η θερμοκρασία συνεχίσει να
ανεβαίνει τότε θα αντικατασταθεί από τη
μαύρη πεύκη.
