2. Hiriaren morfologia

3. Hiriaren egitura

4. Espainiako hiriak: hirien hierarkia

5. Euskal Herriko hiriakIES MUNGIA BHI GEOGRAFIA 2. maila Marije AGUILLO

8. INDUSTRIA AURREKO HIRIGINTZA Ezaugarriak Hirigintza urria Hiri-populazioa batez besteko %10ª zen. Hiriko eta landa-inguruko biztanleria aldi berean hazi ziren eta. Hirien batez besteko tamaina 5000-10.000 biztanlekoa zen. Oso gutxitan zegoen 25.000 edo 100.000 biztanle baino gehiagoko hiririk.

9. Industria aurreko hirigintza-2 Faktoreak: Estrategikoak eta militarrak Politikoak eta administratiboak Ekonomikoak Erlijiosoak Bartzelona XVII. mendean)

10. Sorrera Feniziar eta greziarrekin sortzen dira hiriak (K.a.IX. eta VIII. m-tik aurrera) Iberiar penintsulako kultura indigena protohirieen garaian Rhode, Emporion, Mainake (Gr.) Gadir, Malaca, Abdera (Fen) Faktoreak: Merkataritza Meatzaritza eta hango baliabideak ustiatzea INDUSTRIA AURREKO HIRIGINTZA

11. ITALICA (Sevilla) Erromanizazio garaian Hiri asko fundatu ziren Jatorri erromatarra hiri askok dute: Bartzelona, Sevilla, Valentzia, Tarragona, Pamplona, …. Funtzioak: Politiko-militarra, Administratiboa, Ekonomikoa (eskualdearen ustiapena) Komunikazioen lotura Galtzaden bitartez: Hiri-sarea

12. CORDOBA Erromatar hiriaren planoa gaurko hiriaren gainean

13. ERDI AROAN Espazio musulmanak (K.o 711) Inbasio momentuan ia Penintsula osoa Hiri berriak sortu zituzten (Madrid, Benicasin, ..) Zeuden hiriak berpiztu zituzten: Zaragoza,Toledo, Malaga, Granada, Kordoba,..) Erdigune estrategikoak bihurtu ziren: Administratibo Erlijioso, Ekonomiko Kulturala Kristauek birkonkistatu ahala musulmanak joan ziren ala auzo jakinetan geratu ziren (mairu-auzoak)

14. Espazio kristaua Erdi Aroan Hasieran iparraldeko mendi-inguruan X. mendetik birkonkistaren eraginez lurraldea jendez bete behar zen. Funtzioa: Populatzea etaMilitarra hasieran Hirigintza prozesua sustatu zen (hiri-gutunak populazioa erakartzeko) Merkataritza berpiztu zen (XII eta XIII. m-tik) Santiago-ko bideak hirigintza areagotu zuen Hiri gutuna (Ciudad Real)

15. Aro Modernoan Hirigintza momentu politiko, ekonomiko eta demografikoaren arabera joan zen. XVI. mendea Hiriak etengabe hazi ziren = populazioa Amerikarekin merkataritza Oparotasun ekonomikoa XVII. mendea Gainbehera ekonomikoa nahiz politikoa: Europan lurralde ugari galdu ziren Nekazaritza krisiak Amerikako merkataritza krisia Krisi demografikoa XVIII. mendea Borboien dinastiarekin hirigintza prozesua suspertu egin zen Erregeen boterea sendotu Ekonomia eta demografia sendotu zen Populatze politika eta herri berriak sortu (Sierra Morenaren birpopulatzea)

16. INDUSTRIA ALDIKO HIRIGINTZA - I Espainiako hirigintza prozesuaren ezaugarriak (XIX. m erditik 1975era arte) Hirigintza oso azkar abiatu zen. Tasak hazkunde handia izan zuen: XIX. mendearen erdia arte hirigintza tasa %24,6 1936: hirigintza tasa ia bikoiztu egin zen (%40) 1960-70 bitartean hazkundea %56tik %66ra pasatu zen 1990ean hiri populazioa %76,05 da

17. XIX. Mendearen amaieran

18. XX. Mendearen erdian

19. XX. Mendearen amaieran

20. Espainiako hiri-populazioaren hazkundea XX. mendearen lehenengo erdian Marra beltzaz hiriburuaren hazkundea. Gorriz, probintziaren hazkundea. Tarte horizontal bakoitzak zentsoaldia adieraztendu.

21. Hirigintzaren Faktoreak Administratiboa 1833anprobintzien banaketa berria (hiriburura jendea) Ekonomikoak Suspertze ekonomikoa Gizartekoak Hiriak nekazariak erakartzen zituen Etxeko zerbitzuan langile asko Komentu asko

22. INDUSTRIA ALDIKO HIRIGINTZA - II Lau aldi bereizten dira: XIX. mendearen erdialdera arte 1850tik 1936ra arte 3. Gerra Zibila eta Gerraostea (1936-1959) 4. Garapenkeriaren etapa

23. INDUSTRIA ALDIKO HIRIGINTZA - IIIXIX. mendearen erdialdera arte Hirietako populazio pilaketa txikia Hirigintza tasa %24,6 Zergatia: Industrializazioa- ren ahultasuna Hazkundeak probintzie- tako hiribiruak bakarrik ikutu zituen Ciudad Rodrigo

24. INDUSTRIA ALDIKO HIRIGINTZA - IV1850tik 1936ra arte Hirien hazkundea nabarmena izan zen Hirigintza tasa bikoiztu egin zen (Gerraren besperan %40) Industriak eragiten zituen hazkunderik handienak Landatik hirietara jende ugari joan zen

25. INDUSTRIA ALDIKO HIRIGINTZA - VGerra Zibila eta Gerraostea (1936-1959) Hazkundea geldiarazi zen Hiriak hondatuta zeuden Francok ez zuen hirigintza suspertu hiri-populazioaren artean babes gutxi zuelako. Francok nekazaritza-politika bultzatu zuen. Nekazaritza-populazioa landan geratzeko Politika autarkikoaz oinarri-industria guneak hazi ziren: Kantauri itsasoaren kosta, Bartzelona eta Madril triangelua

26. INDUSTRIA ALDIKO HIRIGINTZA - VIGarapenaren etapa Ekonomiak eta hiriek hazkunderik handiena izan zuten Arrazoia: Industriaren zabalkundea Landa-exodoa Hazkunde natural oso handia (baby boom) Hiriko biztanleria %30 hazi zen ekialdeko triangeluan Hiri handien metropoli-inguruetan zerbitzu sektor modernoak kokatu ziren. Turismoak Mediterraneoan hirigintza bultzatu zuen Bi mesetetako hiriburu batzuk, ez industrializatuak, hazi ziren ere.

28. INDUSTRIA OSTEKO HIRIGINTZA 1975eko krisia dela eta hirigintzan eragina izan zuten aldaketa batzuk abian jarri ziren 1981etik aurrera Hirien hazkunde-erritmoa jaitsi egin da 2) Hirigintzako faktoreak aldatu egin dira 3) Hiri handienen hazkunde prozesua geldi egin da

29. Hirigintza Prozesua Hiri populazioa landakoa baino handiagoa da lehenengo aldiz (1950) eta hazten 1991-tik udalerri handienek etengabe galtzen dute populazioa ertainen alde

30. Gaur egungo hirigintzaren joera Hirien hazkundearen erritmoa jaisten da Bi momentutan: Hirigintza-tasa egonkortzen da. 2. Etapan: Hiriko biztanleek behera egin dute: Espainiako hiri gehienak lehenengo etapan daude. BH eta migrazioak murriztu direlako Desurbanizazioak metropoli handienak edo industria-hiriak astindu ditu

31. Industriak garrantzia galdu du hirigintza faktore gisa Krisia dela eta desindustrializazioa Industriak espazioan barreiatzea joera duelako. - Salbuespenak: Metropoli handienek teknologia ugari dutensektore berriak erakartzen dituzte Industria-tradizioa duten eskualdeetan Zerbitzuek hirigintza-prozesuan garrantzia dute - Metropoli handienetan: Puntako jarduerak Enpresen erabakitze- eta kudeaketa-guneak biltzen Sektor horiek, oso mekanizatuta, eskulan gutxi behar dute 2- Hirigintzako faktoreak aldatu egin dira AGBAR dorrea Bartzelona

32. 3- Hiri handienen hazkunde prozesua geldi eginda Hiri ertainen, txikien eta landa espazioen mesedetan Faktoreak: Hiriak jendez asetuta Jarduera ekonomikoen desentralizazio joera Hirigintza barreiatu eta laisotu Hiri inguru zabalagoetara hedatu da Hala eta guztiz ere, hiri nagusiek bere garrantzia mantentzen dute: Funtziorik aipagarrienak han kokatzen direlako Inguruko espazioko jarduerak kontrolatzen dituelako.

33. HIRIAREN MORFOLOGIA - I Zer da? Hiriak duen kanpoko itxura, planoaren trama, da. Hiriaren kokapena, egoera eta hauen -konbinazioen, planoaren, eraikuntza eta lurzoruaren erabileren eraginez sortzen da hiriaren morfologia

34. Kokapena Posizioa Espazio zehatza Inguru fisikoa eta bere ezaugarriak Topografia Sorreraren arabera: -Defentsa gunea -Merkataritza -Komunikabideak Inguru geografiko zabal batean duen kokapen erlatiboa: - Funtzioei lotuta : - Ibilbideen Kontrola - Komunikabideen gurutzea - Kokagune estretegiko militarra, komertziala,…

35. Planoa, Eraikuntza eta Lurzoruaren erabilerak Plano mota: Irregularra Erradiozentrikoa Ortogonala Konplexua Hiri-bilbea eta eraikitze lanak Bilbea: eraikinen antolamendua Irekia Itxia Eraikin kolektiboak Indibidualak

37. Lurzoruaren erabilerak Egoitzetarako Merkataritzarako Negozioetarako (BDC) Industriarako Ekipamenduetarako Aisialdirako

40. Harresiek hirien hazkundea itotzen zuten. Bartzelonan harresiak estrategikoak konsideratzen ziren. 1854.ean Espartero eta O´Donell gobernuak harresiak botatzea baimendu zuen. Zabalgunerako proiektuen lehiaketa. 1860.Ean hasi ziren zabalgunearen lanak.

41. Bartzelona XVII. mendean HIRIAREN EGITURA IES MUNGIA BHI - BATXILERGOKO 2. KURTSOA ESPAINIAKO GEOGRAFIA IRAKASLEA: Marije Aguillo

42. HIRIAREN EGITURA 1- INDUSTRIA AURREKO HIRIA: ALDE ZAHARRA 1.1 Industria aurreko aldiaren herentzia 1.2 Industria-aldiko aldaketak 1.3 Gaur egungo aldaketak 2 – INDUSTRIA ALDIKO HIRIA: HIRIKO ZABALGUNEA 2.1 Burgesen zabalgunea 2.2 Hiri-inguruko langileen auzoak eta industriaguneak 2.3 Auzoak lorategiekin 3- GAUR EGUNGO PERIFERIA ETA HIRIAN ORAINTSU IZANDAKO ERALDAKETAK 3.1 Periferiako egoitzen auzoak 3.1.1 Auzo marjinalak eta txabolak 3.1.2 Sustapen ofizialeko etxebizitzen auzoak 3.1.3 Sustapen pribatuko etxebizitza-poligonoak 3.1.4 Etxadi itxiaren zabalera 3.1.5 Familia bakarreko etxebizitzen inguruak 3.2 Industriaren eta ekipamenduen inguruak periferian Gidoia

43. INDUSTRIA AURREKO HIRIA: ALDE ZAHARRA Hiru momentutan 1.1Industria Aurreko Aldiaren Herentzia 1.2 Industria-aldiko aldaketak 1.3 Gaur egungo aldaketak

44. ALDE ZAHARRA 1.1 Industria Aurreko Aldiaren Herentzia a) Ezaugarri erkide Harresiak Planoa irregularra Erradiozentrikoa Lineala Koadrikula itxurakoa Bilbea itxia Lurzoruaren erabilerak askotarikoak Gizarte-maila ezberdinak elkarrekin bizi ziren b) Hiri erromatarra Plano erregularra Adibideak: Zaragoza, Leon, Mérida eta Tarragona c) Euskal Herriko hiriak Plano erregularra (XI-XIV. m. bitartean sortu ziren populaketa berrietan) - Donostia, Usurbil, Elgeta, Urretxu,...

45. ALDE ZAHARRA-2 c) Erdi Aroan Hiri musulmana Erdigunea (medina) harresiz inguratua Trazatua irregularra Erdigune horretatik kanpo: errebalak harresiz ere inguratua Hiri kristaua Harresiz inguratua Trazatua irregularra: erradiozentrikoa, lineala edo dama-jokoaren modukoa d) Errenazimenduan Plano erregularreko auzo berriak Eraikin berriak alde jendetsuenetan eraikiak: Plaza Udaletxea, Merkatuak, Jauregiak, Komentuak Fatxada uniformeko eraikinak Kale berriak ,”kale nagusiak” , eraiki ziren.

46. ALDE ZAHARRA-3 e) Barrokoan eta Ilustrazioan - Hiria edertu eta arrazional moduan trazatu zen - Perspektiban trazatutako kale zabal eta zuzenak - Plaza handiak, lorategiak eta arboladiak - Eraikin monumentalak - Hornikuntza- eta higiene- azpiegiturak hobetu ziren.

47. ALDE ZAHARRA- 4: Industria-aldiko aldaketak a) Planoan XIX. mendearen lehen erdian Desamortizazioadela eta: Kaleak eta plazak zabaldu ziren alde baloratsuenetan Trazadura zuzenak XIX. mendearen bigarren erdian eta XX. mendearen lehen herenean Bide handiak eraiki ziren eraikin dotorez inguratuta Alde zaharraren bilbea apurtu zen hainbeste kasutan Zabalgune burgesarekin eta trenbide geltokiarekin lotzen dira. Eraikin berriek funtzio tertziarioa izango dute. Berrikuntzen helburua: Lurzoruaren balioa handitzea. 1960ko berrikuntza-politiken xedeak Lurzoruaren errentagarritasuna bilatzen zen Alde zaharreko planoaren zati batzuk suntsitu ziren Trazatuaren aldaketa.

48. ALDE ZAHARRA- 5: Industria-aldiko aldaketak b) Bilbea: Dentsifikazio prozesua Desamortizazioa dela eta eraikin erlijioso asko erabilera berriekin: Erakundeen egoitzak, ospitalak, koartelak, liburutegiak, museoak,.. Historizismoaren eta material berrien eragina eraikinetan 1960ko hamarkadan eraikin berri eta altuagoak egin ziren Lurzoruaren erabilera Tertziarizazio prozesua (1960ko hamarkadan guztiz indartuta) Ondorioak: Lurzoruaren prezioa gareztitzea Pilaketa-arazoak Eraikinak hondatzea (joeraren aldaketa) Brigadas de Navarra enparantza (Museo Etnografikoa)

49. ALDE ZAHARRA- 6: Industria-aldiko aldaketak Gizarte klaseei erreparatuz gero - Gizarte-zatiketaren prozesua bizkortu zen - XIX. mendearen amaieratik industria-burgesiak alde zaharretako espazio baloratuenak eskuratu zituen - Gero, zabalgune berrietara joan zen - Alde zaharren degradazioa eta utzikeria Bartzelonako alde industriala (XIX. mendekoa)

50. ALDE ZAHARRA- 7: Industria osteko aldia (1975etik aurrera) Zaharberritze integratutako politikak Abiatu ziren. Planoan Kaleak oinezkoentzat mugatu dira. Eraikuntzan Eraikin historikoak zaharberritu dira. Diru laguntzak eman dira Lurzoruaren erabileran Etxebizitza erabilera berreskuratu da eta beste jarduerekin lotzen da. Turismoa, Kultura,…. Hiri-sustapenerako politiken zutabeetako bat dira.

51. INDUSTRIA ALDIKO HIRIA: ZABALGUNE BURGESA Hirien hazkundeari erantzuna izan zen. Kasu batzutan harresiak bota ziren eta beren lekuan bulebarrak eraiki ziren. Espazio berri horietanburgesen ideiakislatu ziren: Ordena (plano erregularra) Higienea (zoladurak, estolderiak, espazio berdeak, uraren hornikuntza,..) Etekin handiaklortzea (etxebizitazk, dendak eta garraioak eraikitzea) Hiriaren gizarte segregazioa suposatu zuen

52. 2.1 Burgesen zabalgunea -2 Plano erregularra Espazio arrazionalak eta funtzionalak Dentsitate txikikoa. Eraikinean artean: jauregiak, lorategidun etxeak, edo estilo historizista zuten eraikinak zeuden. Erabilera: burgesen etxebizitzak. Zabalgune goiztiarrenak: Bartzelonan, Ildefonso Cerda; Madrilen. Carlos María de Castro,Bilbon, Alzola,Atxukarro eta Hoffmeyer Indautxuko eskolak

53. Zabalgunea: Espazio arrazionala eta funtzionala Hiri zaharren pilaketa- eta higiene faltaren aurrean espazio zabalak eta ondo antolatuta sortuku ditu burgesiak.

55. Zerbtitzuak

57. Fotografía de la estación del Paseo Imperial a finalesdel siglo XIX

58. 2.2 Hiri-inguruko langileen auzoak eta industria-guneak XIX. mendean: Hiriaren alde zaharraren gune onenetan eta zabalgune modernoetan: burgesia Hiriaren periferian. Garraioak: trenbidea, tranbia Zerbitzuak: merkatua, hilterria,.. Lantegiak Langileen auzo marjinalak a) Sortzerakoan Langileen auzoek askotariko planoa zuten Periferiako landa-lurzoruan eta kontrolik gabe sortzen ziren Bilbea itxia eta dentsitate handikoa Kalitate urriko eta tamaina txikiko eraikuntzak Etxeak eta lantegiak elkarrekin sortu ziren Zerbitzuak eta ekipamenduak urriak Gune osasungaitz eta kaltegarriak ziren

59. 2.2 Hiri-inguruko langileen auzoak eta industria-guneak b) Gaur egun Industria instalazioek ez dute trenbidearen menpekotasunik Errepideak hartu du garrantzia Industria-lurzoruak balio handia lortu du: Industria batzuk krisian sartu dira Beste Industria batzuk hirietatik urrundu dira Orube horietan zerbitzu instalakuntzak sortu dira Poligono industrial berriak Salmenta azalera handiak,.. Langileen auzoak hiriaren barruan geratu dira Hoberen komunikatuta daudenak berritu dira: populazioa ordeztu da Urrunen daudenak espazio marjinalak izaten jarraitzen dute Casas baratas construídas por Altos Hornos de Vizcaya (1916)

61. Arturo Soria kalea 1960.ean Gaur egun: hiri lineala Madril handitan txertatuta

62. LORATEGI-HIRIA Zurbaranbarri (Bilbo) Ebenezer Howard Garden Cities of To-morrow (1902)

63. Etxe merkeak Torre Urizar (1921) Ricardo Bastida

64. GAUR EGUNGO PERIFERIA ETA HIRIAN ORAINTSU IZANDAKO ERALDAKETAK Gerra Zibilaren ostean eraikitze-jarduerak gutxi izan ziren Material faltagatik Nekazaritza sustapenagatik 1950etik aurrera hirien hazkundea handia izan zen: Demografiagatik Industria eta zerbitzuen garapenagatik Gaur egungo joera hiria desentralizatzea da Hiri eta landaren arteko mugak bereizgaitzak (barruti suburbanoak) Jarduera ekonomikoak nahiz biztanleenak periferietara eramaten ari dira Hiri aglomerazio berriak funtzio ezberdinekin sortzen ari dira Gaur egungo periferiaren zatiketa funtzionala eta soziala: Bizilekuen auzoak Industria inguruak Ekipamendu inguruak

65. Periferiako egoitzen auzoak Auzo marjinalak Legez kanpoko lurzoruan eraikitzen da: hirigintza-antolaketarik gabe Norberak egindako etxebizitzak Oinarrizko zerbitzurik gabe (ura, elektrizitatea, saneamendua) Txabolak 1950ko hamarkadan izan zuten gorakadarik handiena Azken urteetan: Gizarte-laguntzako etxebizitza auzoak eraikitzen ari dira txabolak suntsitzeko

66. Sustapen ofizialeko etxebizitzen auzoak 1940 eta 1960 bitartean garatu ziren gehien. Lalguntza ofizialekin sortutako auzoak ziren: prezio mugatua Etxebizitza gabezia murrizteko Eraikuntza irekia izan zen Bloke isolatu eraiki ziren Bloke monotonoak Kalitate gutxikoak Zerbitzu eta ekipamendu falta Gaur egun zaharberritze planak abian jarri dira

67. 1950 eta 1970 bitarteko urbanizazioa

69. Sustapen pribatuko etxebizitza-poligonoak 1960tik aurrera sortu ziren Lurzoruaren espekulazio handia eta kontrol gutxi Bilbe irekia edo dorreen bidez antolatuta Altuera eta dentsitate gehiegikoak Kaleen trazatua ordenik gabekoa Eraikin geometrikoa: hiri-paisaia monotonoa Poligono horiek bizilekuak ziren Dendak eta hornidurak leku zehatz batzuetan pilatu ziren

70. Gaur egungo periferia Etxadi itxia 1980 eta 1990 bitartean Altueran eraikitako etxadiak berreskuratu ziren Dentsitateak gero eta handiagoak ziren Erabilera kolektiboko gunea zuten: Lorategiak Haurren jolasak Igeritokia Klase ertainetarako Familia bakarreko eta ekipamenduen inguruak periferian 1980tik aurrera hedatu ziren periferian Ideologia ekologista edo berdea zuten erdiko klaseentzako Automobilaren erabilera masiboa Bilbe irekiko eraikin indibidualak Bakakrtuak Elkarri-atxikiak

71. Industriaren ekipamenduen inguruak periferian Periferiako hiriko sarbide nagusien ondoan industria eta ekipamenduak kokatzen dira Lurzorua merkea eta hiriaren hurbiltasuna a) 1950 eta 1960ko hamarkadetan Industria inguruak eta industria-poligonoak kontrolik gabekoak Gaur egun industria-espazio berriak Enpresa-parkeak Parke teknologikoak Kalitate handiko ingurumenak b) Ekipamenduen inguruak Merkataritza Aisia Eskolak, Hospitalak,…. Administrazio-zentruak, e.a.