1. Agnieszka Rasmus-Zgorzelska
Wzmocniona
rzeczywistość
D
wikimedia commons
ennō Coil to wciągająca japońska dającego w taki stan świadomości, w którym
kreskówka science fiction, przedsta- zmniejsza się lub zanika poczucie fizycznej
wiająca przygody grupy dzieci w hy- odrębności własnego ciała albo pojawia
brydowej, pół realnej, pół cyfrowej, wrażenie fizycznego przeniesienia ze świata
rzeczywistości fikcyjnego miasta Daikoku, w roku rzeczywistego w wirtualny. Mogą tego do-
2026. Daikoku jest ośrodkiem szybko rozwijającej świadczyć użytkownicy gier komputerowych,
się technologii Augmented Reality (AR, rzeczywistość symulatorów czy multimedialnych instalacji.
rozszerzona), która polega na łączeniu w real- Serial Dennō Coil, który zadebiutował w 2007
nym czasie wirtualnych treści z obrazem świata roku, pokazuje zagrożenia związane z techno-
widzianym przez kamerę urządzenia, na przykład logią AR – trudności ze świadomym oddziele-
smartfonu, tak by powstała iluzja naturalnego niem cyfrowego bytu od fizycznego ciała. Czy
współistnienia tych dwóch rzeczywistości. Boha- cyborgizacja mózgu użytkownika technologii
terowie serialu dzięki podłączonym do internetu AR nie jest jednak wyłącznie fantazją twórców
okularom widzą swoje miasto wzbogacone o cy- kultury popularnej i problemem egzotycznym
frowe obiekty i postaci. Prowadzą walkę ze złem we współczesnym świecie, w którym niespełna
pochodzącym z wirtualnego świata, poszukują dwadzieścia procent populacji używa smart-
porwanych dzieci i zwierząt, są stale zanurzeni fonów i tylko około trzydziestu procent ma
w mieszanej rzeczywistości i tylko czasem pod- dostęp do internetu?
noszą na moment szkła, by sprawdzić, do której
rzeczywistości obiekt należy? AR istnieje jednak naprawdę, równolegle do
otaczającej nas rzeczywistości, rozwija się
Zjawisko zanurzenia – immersion – w żargonie szybko i za jakiś czas może się stać elemen-
komputerowym oznacza wprowadzenie oglą- tem codzienności, tak jak teraz komunikacja
Treści nałożone na obraz rzeczywistości. Pożyteczne
dane czy apogeum szumu informacyjnego?

2. Urban Augmented Reality – Miejska Rzeczywistość
Rozszerzona, czyli holenderski system informacji na
temat architektury istniejącej, dawnej i planowanej,
działający już w kilku miastach Holandii. Do ściągnięcia
na smartfona.
Aplikacje rozszerzonej rzeczywistości zwięk-
szają także atrakcyjność gier komputerowych.
Pierwszym z brzegu przykładem może być gra
FireFighter 360, w której nakierowując telefon
na przestrzeń miasta, możemy podpalać
miotaczem ognia wybrane obiekty, a następnie
je gasić. AR jest też często wykorzystywana
w tzw. strzelankach i grach typu RPG (role
playing game) wprowadzających fikcyjne postaci
na rzeczywiste ulice.
Dla architektów i projektantów AR wydaje
się narzędziem tyle obiecującym, ile kosztow-
nym i wciąż wymagającym dopracowania.
Przykładowo, będąca wciąż w fazie koncepcji
aplikacja Canon MR (mixed reality) ma pomóc
© nai
projektować samochody. Dzięki niej po wło-
żeniu specjalnych okularów można obejrzeć
przez telefon, który na początku przecież też na oglądaną rzeczywistość zdjęcia budynków trójwymiarowy obraz przyszłego produktu
posiadali tylko nieliczni. Mechanizm AR od niezaistniałych albo dopiero projektowanych. „umieszczony” w przestrzeni, jego wnętrze czy
kilku dekad jest wykorzystywany w wojsko- Pionierem w tej dziedzinie jest Holender- symulację opływania pojazdu przez powie-
wości, w urządzeniu zwanym wyświetlaczem ski Instytut Architektury (The Netherlands trze. Problemem jest to, że obraz nałożony
przeziernym. Za pomocą specjalnego projek- Architecture Institute – NAI) z Rotterdamu na rzeczywistość drga, a zaprogramowanie
tora informacje wyświetlane są na przedniej z aplikacją UAR, dostępną w kilku miastach wirtualnej makiety obiektu jest czasochłonne
szybie kokpitu samolotu. Podobną funkcję Holandii i angażującą użytkowników w doda- i kosztowne. Również architektom proponuje
ma pełnić urządzenie do nawigacji samocho- wanie zdjęć i informacji. W Warszawie działa się aplikacje ułatwiające pracę – umożliwia-
dowej Virtual Cable, na razie będące w fazie aplikacja Warszawa’44, dostarczająca archi- jące na przykład oglądanie trójwymiarowej
koncepcji. Zamiast zerkać na niewielki ekran walnych zdjęć i informacji o mieście z czasu makiety projektu po nakierowaniu tabletu
urządzenia GPS, kierowca zobaczy czerwoną powstania warszawskiego, a od niedawna na wnętrze budynku czy zaprezentowanie
nitkę prowadzącą do celu wyświetlaną wprost także aplikacja prowadząca po miejscach zwią- klientowi objeżdżającemu teren inwestycji
na szybie, nad drogą. zanych z Januszem Korczakiem. nieistniejącego jeszcze domu w realnym kon-
tekście. Wartość takich aplikacji jest jak dotąd
Jednak dopiero wraz z pojawieniem się mo- Technologię AR chętnie wykorzystuje się
© sander veenhof
bilnych urządzeń podłączonych do internetu w reklamie, nakładając wirtualne treści na
i wyposażonych w GPS, kamerę, żyroskop, materialne billboardy czy udostępniając
czujniki ruchu – smartfonów oraz tabletów filmiki, które można zobaczyć w telefonie po
– technologia AR mogła zostać z sukcesem zeskanowaniu kodu QR, na przykład z opako-
skomercjalizowana. Najczęściej pojawia się wania produktu. Spektakularnym przykładem
w aplikacjach lokalizujących punkty w mie- jest N Building – znajdujący się w dzielnicy
ście, na przykład najbliższą stację metra czy zakupowej Tokio budynek z interaktyw-
restaurację. Przewodnik miejski w technologii ną fasadą pokrytą wielkim kodem. Po jego
AR uruchomiono na przykład w Katowicach. zeskanowaniu na smartfon ładują się infor-
Dla turystów chcących się dowiedzieć więcej macje wyświetlane na budynku, które można
o architekturze powstają aplikacje nakładające obejrzeć wyłącznie na wyświetlaczu telefonu.
Layar Safari – City Route (2010), projekt AR autorstwa
Sandera Veenhofa i Victora de Vriesa. Dzięki aplikacji
AR na ulicach Eindhoven pojawiają się nosorożce,
hipopotamy oraz słonie.

3. N Building w Tokio ma drugie, cyfrowe życie. Banery
reklamowe i informacje handlowe pojawiają się
w smartfonie nakierowanym na elewację, zamiast wisieć
na niej w postaci gigantycznej płachty.
w przestrzeni galerii można było na przykład ta Harvardu, Grega Trana. Twierdzi on, że
zobaczyć ducha Damiena Hirsta, robiącego zło- niematerialne treści nałożone na środowisko
to z niczego, który uprzednio pojawił się – za architektoniczne, uzyskawszy skalę i kontekst,
sprawą tej samej grupy cyfrowych kuratorów – mogą oddziaływać na nas w zasadzie fizycznie,
w londyńskim Tate Modern, na retrospektywie nie będąc sztucznym, uniwersalistycznym
artysty. W roku 2011 Manifest.AR „wstawiła” światem wirtualnym, lecz nowym paradygma-
kilka wirtualnych pawilonów na weneckie tem – reagującym i ograniczonym do kon-
Biennale Sztuki, a rok wcześniej zorganizo- kretnego miejsca. Zatem nie chodzi już o tak
wała nieproszoną wystawę w nowojorskiej proste do wyobrażenia zastosowanie AR jak
MoMie. Jedno z haseł grupy brzmi: „Rzeczy- nakładanie wizerunku przyszłej inwestycji na
wistość rozszerzona to street art XXI wieku”. rusztowanie nieukończonego obiektu. Mowa
W manifeście czytamy również: „AR tworzy raczej o czasowym wydzielaniu przestrzeni
Współistniejące Przestrzenne Rzeczywistości, za pomocą wizualnej bariery, kwestii visual
w których Wszystko jest możliwe – Wszędzie! privacy, optycznym powiększaniu wnętrza,
[…] fizyczność i wirtualność jest zjednoczona wyświetlaniu w przestrzeni biura informacji
w nową Przestrzeń Pomiędzy. W tej przestrze- dla pracowników, zamieszczaniu na zewnętrz-
ni Tworzymy”1. nej ścianie galerii układu pomieszczeń czy
witaniu przez budynek wchodzących do niego
Wzbogacenie przestrzeni galeryjnej o obiek- ludzi po rozpoznaniu ich twarzy. Docelowym
ty wirtualne nie poszerza jednak naszego etapem, zdaniem autora opracowania, jest
doświadczania sztuki o nowe treści. Ot, jednoczesne projektowanie materialnych i cy-
© yuki omori
włączymy telefon i widzimy pracę artystyczną frowych składników architektury.
komentującą inne, ale na ekranie zamiast na
ścianie obok. Nowością jest raczej partyzancki Doświadczanie wnętrza budynku z hybrydo-
charakter interwencji – żeby umieścić wirtu- wym labiryntem pomieszczeń może przypra-
wyłącznie marketingowa, w projektowaniu alnie obiekt w przestrzeni galerii, nie trzeba wić o pomieszanie zmysłów, chociaż dopóki
AR nie zastąpi na razie precyzyjnych wyliczeń pytać o pozwolenie kuratorów. Wystarczy wirtualne obiekty – czy jest to nieistniejący
programów komputerowych. określić współrzędne przedmiotu za pomocą pokój, karykatura Damiena Hirsta z jego pie-
GPS i zamieścić jego wizerunek na serwerze niędzmi czy logo najbliższego pubu – oglądamy
Narzędziami AR zaczynają się interesować dostępnym dzięki aplikacji. Dużo bardziej intry- na ekranie telefonu lub iPada, rozdzielność
także artyści. Międzynarodowa grupa Mani- gujące wydaje się zastosowanie AR w architek- dwóch światów wydaje się trudna do prze-
fest.AR od dwóch lat włamuje się do galerii turze, sztuka w galerii jest bowiem przezna- oczenia. Czyhające na użytkownika immersion
i dokonuje wirtualnych interwencji. Wyjątko- czona dla chętnych i nie dotyczy codzienności, jest jednak tuż za rogiem, skoro komputerowi
wo atrakcyjna dla grupy była zorganizowana natomiast wzbogacenie tkanki architekto- giganci w rodzaju Google już ogłaszają wpro-
latem 2012 roku w Hayward Gallery w londyń- nicznej w biurowcu, budynku mieszkalnym wadzenie na rynek okularów internetowych.
skim South Bank Centre ekspozycja Invisible: czy przestrzeni miejskiej może zmienić Jesteśmy coraz bliżej Daikoku, a okulary
Art about the Unseen. Członkowie Manifest.AR doświadczanie architektury przez wszystkich są przykładem „komputera do noszenia” –
na kopii strony internetowej galerii uzupełnili jej użytkowników. Jednym z ciekawszych wearable computer – miniaturowego urządzenia
oryginalny tekst kuratorski zdaniem: „Specjal- projektów analizujących możliwe scenariu- elektronicznego umieszczonego gdzieś pod ko-
na niezaproszona obecność grupy rzeczywisto- sze rozwoju takich transarchitektonicznych, szulą, stale działającego, podłączonego do sieci
ści rozszerzonej Manifest.AR to prace najbar- fizyczno-wirtualnych przestrzeni w realnym i będącego w ciągłej interakcji z użytkowni-
dziej ekscytujących współczesnych artystów kontekście jest praca dyplomowa studen- kiem. To rodzaj protezy, przedłużenia naszego
z dziedziny niewidzialnej sztuki”. Po załado- ciała, którego futurystyczną, ale przecież nie
waniu na smartfon odpowiedniej aplikacji 1
www.manifestar.info (dostęp: 15 lipca 2012), tłum. A. R.-Z. niemożliwą wersją może się stać komputer
autoportret 3 [38] 2012 | 72

4. Mediating Mediums to projekt dyplomowy amerykańskiego studenta Grega
Trana, który przepowiada cyfrową przyszłość architektury w wieku post-
singularity. Wirtualna architektura nie będzie tylko sztucznie nałożonym na
postrzegane otoczenie obrazem, ale integralnym, interaktywnym elementem
transrzeczywistości, projektowanym równolegle z realnymi budynkami.
w soczewce kontaktowej, w niesławnym czipie
wszczepianym pod skórę, czy wreszcie w zmo-
dyfikowanym fragmencie naszego ciała. Stero-
wany głosem, wzrokiem, gestem lub myślą.
Rozwijana od jakiegoś czasu technologia
odczytywania ruchów naszego oka oraz
rozpoznawania twarzy przez kamery przy-
czyni się do coraz lepszej współpracy ciała
i maszyny. Konsekwencją może być nie tylko
zaburzenie różnicowania światów – to nastę-
puje raczej przy zaawansowanej integracji
ciała z maszyną – ale także dalsze zacieranie
granicy między sferą prywatną a publiczną,
już naruszonej przez intensyfikację „drugie-
go życia” na portalach społecznościowych.
Urządzenia kierowane wzrokiem i wyposa-
żone w technologię rozpoznawania twarzy
będą nas obserwować, tak jak teraz roboty
sieciowe śledzą nasze ruchy w internecie,
zbierając dane dla reklamodawców. Wy-
obraźmy sobie, że informacja o tym, jak dłu-
go nasz wzrok zatrzymał się na konkretnych
słowach, do których powrócił, a przy któ-
rych drgnęła nam powieka, jest zapisywana
po to, aby jeszcze lepiej dopasować reklamę
do naszego profilu. Gdy myśli i emocje trafią
do sieci, będą tworzyć coraz pełniejszy wize-
runek naszej cyfrowej tożsamości, w kom-
plecie z uprzednio umieszczonymi tam
danymi. Przykładem aplikacji, która może
zrobić karierę, jest Augmented ID firmy TAT,
wizualizująca cyfrową tożsamość osoby po
rozpoznaniu jej twarzy przez oprogramowa-
nie w telefonie. Można dzięki niej „wywie-
fot.: archiwum grega trana
sić” te informacje o sobie, które określonego
dnia uznamy za stosowne – link do profilu
na Facebooku, plan dnia – do oglądania
przez współpracowników, znajomych, prze-
chodniów albo potencjalnego pracodawcę.
Czy zamiast rozmawiać z nami ludzie będą
przeglądać zestaw banerów reklamujących
nasz wizerunek? I co będzie, gdy pojawią się
niechciane reklamy i spam?