Sprawozdanie merytoryczne Dni Dziedzictwa 2015

1
XVII MAŁOPOLSKIE DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO. BYŁ SOBIE CZAS
Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego to jedno z największych cyklicznych wydarzeń ukazujących
i promujących bogactwo kulturowe Małopolski, pozwalające na osobiste spotkanie z najpiękniejszymi i
najciekawszymi miejscami regionu.
Tematem tegorocznej edycji wydarzenia był czas – jedna z uniwersalnych kategorii miary otaczającego
nas świata. Czas jest doświadczeniem powszechnym, łączy się z pojmowaniem świata przez daną epokę,
świadomością ludzi, rytmem życia, obrzędami, a także architekturą, stąd wielość kategorii jego
postrzegania, rozmaite metody jego mierzenia. Podczas Dni Dziedzictwa interesował nas również czas
historyczny zatrzymany w pokazywanych przez nas zabytkach. W ciekawy sposób opowiedzieli o nim
przewodnicy. Historie prezentowanych obiektów przybliżali uczestnikom eksperci oraz właściciele
zabytków.
Zastanawialiśmy się nad różnymi rodzajami czasu: słonecznym, astronomicznym, kalendarzowym,
mierzonymi za pomocą gnomonów, zegarów, kalendarzy. Przyjrzeliśmy się rytmom przyrody, ludowemu
kalendarzowi obrzędowemu.
Naszych odbiorców zaprosiliśmy do udziału w warsztatach, plenerach i pokazach, które przyczyniły się
do lepszego poznania prezentowanych miejsc. Część z nich została przygotowana z myślą
o najmłodszych. Zwiedzanie zabytków uatrakcyjniły też miniwystawy, spotkania, koncerty, spacery oraz
wycieczki tematyczne. Nie zabrakło także okazji do spróbowania lokalnych przysmaków.
UdziaUdziaUdziaUdziałłłł wwww wydarzeniuwydarzeniuwydarzeniuwydarzeniu bybybybyłłłł bezpbezpbezpbezpłłłłatny.atny.atny.atny.
TRASY I OBIEKTY
W 2015 roku w ramach Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego zaprezentowaliśmy dziesięć
zabytków, zlokalizowanych na czterech trasach zwiedzania.
16161616––––17 maja 201517 maja 201517 maja 201517 maja 2015
TRASA KRAKOWSKA
• Cerkiew prawosławna pw. Zaśnięcia NMP w Krakowie
• Kościół pw. św. Marka Ewangelisty w Krakowie
TRASA ZACHODNIA
• Kolonia robotnicza i fabryka Bata w Chełmku
• Zespół zabudowań podworskich w Bobrku
• Synagoga i Muzeum Żydowskie w Oświęcimiu
TRASA KRAKOWSKA
• Dawne Obserwatorium Astronomiczne w Collegium Śniadeckiego i Ogród Botaniczny w Krakowie
• Collegium Maius w Krakowie
TRASA PÓŁNOCNA
• Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie

2
• Zespół pałacowy w Książu Wielkim
• Kaplica pw. Nawiedzenia i Zwiastowania NMP w Dalewicach
PUBLIKACJA BYŁ SOBIE CZAS
Już po raz czwarty wydarzeniu towarzyszyła bezpłatna publikacja
autorstwa Katarzyny Kobylarczyk, dziennikarki i reportażystki. Można
ją było otrzymać wraz z pamiątkową pieczątką w punktach
informacyjnych przy wszystkich obiektach tegorocznych Małopolskich
Dni Dziedzictwa Kulturowego. Książka została wydana wwww naknaknaknakłłłładzie 7000adzie 7000adzie 7000adzie 7000
egzemplarzyegzemplarzyegzemplarzyegzemplarzy, podczas wydarzenia rozdano ponad 5555000000000000 egzemplarzy.
Pozostałe egzemplarze będą dystrybuowane przez Gospodarzy i
Partnerów Dni Dziedzictwa po wydarzeniu, trafią do bibliotek i szkół.
Wersja elektroniczna publikacji jest udostępniona:
• na portalu internetowym dnidziedzictwa.pl – 379 odsłon
• w serwisie issuu.com – 148 pełnych przeczytań, 332
„impressions”
(dane za okres: 1.05–1.06.2015)
Planowane jest również przygotowanie wydawnictwa w wersji epub i
mobi.
Wykres 1. Ocena publikacji Był sobie czas – na podstawie sondażu ankietowego przeprowadzonego podczas wydarzenia (skala
ocen: 5 – bardzo wysoko, 4 – raczej wysoko, 3 – średnio, 2 – raczej słabo, 1 – słabo, 0 – nie znam)
FREKWENCJA I PROGRAM
XVII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego odbywały się przez 4 dni, w 10 obiektach,
zlokalizowanych na 4 trasach zwiedzania.
W ramach wydarzenia przygotW ramach wydarzenia przygotW ramach wydarzenia przygotW ramach wydarzenia przygotowanoowanoowanoowano łączniełączniełączniełącznie 500 godzin wydarze500 godzin wydarze500 godzin wydarze500 godzin wydarzeńńńń i atrakcjii atrakcjii atrakcjii atrakcji w tymw tymw tymw tym m.in.m.in.m.in.m.in.::::
• 192 oprowadzenia przez przewodników, gospodarzy lub ekspertów,
• 21 wykładów, pokazów, prezentacji i spotkań z gośćmi specjalnymi,
• 15 spacerów, wycieczek, gier terenowych,
• 11 warsztatów,

3
• 12 wystaw,
• 3 koncerty,
• 4 kiermasze.
W Dniach Dziedzictwa 2015 wziW Dniach Dziedzictwa 2015 wziW Dniach Dziedzictwa 2015 wziW Dniach Dziedzictwa 2015 wzięło udział pęło udział pęło udział pęło udział ponad 9200onad 9200onad 9200onad 9200 zwiedzających, w tym 12 grup zorganizowanych
(16–17 maja 2015 – 4700 osób, 23–24 maja 2015 – 4500 osób).
Cerkiew prawosławna pw. Zaśnięcia NMP w Krakowie: 1200 osób
Kościół pw. św. Marka Ewangelisty w Krakowie: 1120 osób
Kolonia robotnicza i fabryka Bata w Chełmku: 970 osób
Zespół zabudowań podworskich w Bobrku: 780 osób
Synagoga i Muzeum Żydowskie w Oświęcimiu: 650 osób
Dawne Obserwatorium Astronomiczne i Ogród Botaniczny w Krakowie: 1190 osób
Collegium Maius w Krakowie: 800 osób
Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie: 640 osób
Zespół pałacowy w Książu Wielkim: 970 osób
Kaplica pw. Zwiastowania i Nawiedzenia NMP w Dalewicach: 750 osób
Wykres 2. Ocena atrakcyjności obiektów prezentowanych podczas Dni Dziedzictwa 2015 – na podstawie sondażu ankietowego
przeprowadzonego podczas wydarzenia (skala ocen: 5 – bardzo wysoko, 4 – raczej wysoko, 3 – średnio, 2 – raczej słabo, 1 – słabo,
0 – nie znam)
Wykres 3. Ocena atrakcyjności programu Dni Dziedzictwa 2015 – na podstawie sondażu ankietowego przeprowadzonego podczas
wydarzenia (skala ocen: 5 – bardzo wysoko, 4 – raczej wysoko, 3 – średnio, 2 – raczej słabo, 1 – słabo, 0 – nie znam)

4
W przygotowanie i realizację Dni Dziedzictwa 2015 zaangażowanych było ponad 100 podmiotów,
instytucji i osób oraz 32 wolontariuszy pracujących na punktach informacyjnych.
W ramach wydarzenia:
• Przygotowano i rozdystrybuowano 2100 plakatów (4 rodzaje) oraz 15 tys. ulotek z programem,
• ponad 5 tys. egz. książek rozdano zwiedzającym podczas wydarzenia,
• przygotowano 19 rodzajów druków dodatkowych, wydanych w łącznej liczbie ponad 1500 egz.
(quizy, mapki, opisy obiektów, także w wersji angielskiej),
• wyprodukowano 21 wielkoformatowych plansz informacyjnych dotyczących wybranych obiektów,
• poza 10 obiektami Dni Dziedzictwa 2015 udostępniono 8 obiektów dodatkowych, zlokalizowanych w
pobliżu zabytków,
• w ramach wydarzeń dodatkowych zaprezentowano 29 innych atrakcyjnych miejsc, w tym 11
obiektów nieudostępnionych na co dzień zwiedzającym.
Wykres 4. Charakterystyka uczestników Dni Dziedzictwa 2015 – na podstawie sondażu ankietowego przeprowadzonego podczas
wydarzenia
WYDARZENIA DODATKOWE
17 maja 2015 roku17 maja 2015 roku17 maja 2015 roku17 maja 2015 roku –––– Czasu juCzasu juCzasu juCzasu jużżżż wiwiwiwięcej nie będzieęcej nie będzieęcej nie będzieęcej nie będzie –––– spacespacespacespacer śladami Jerzego Nowosielskiegor śladami Jerzego Nowosielskiegor śladami Jerzego Nowosielskiegor śladami Jerzego Nowosielskiego
W spacerze śladami Jerzego Nowosielskiego
zatytułowanym Czasu już więcej nie będzie, który
merytorycznie poprowadziła historyczka sztuki
Jagoda Żarnowiecka, wzięło udział 35 osób (liczba
miejsc limitowana). Trwał ponad 3 godziny.
Trasa spaceru objęła 6 na co dzień niedostępnych
miejsc: cerkiew prawosławną pw. Zaśnięcia NMP
przy ul. Szpitalnej, Kaplicę Akademicką
z ikonostasem autorstwa Jerzego Nowosielskiego
w kościele oo. dominikanów, kaplicę domową ss.

5
jadwiżanek wawelskich z krucyfiksem i kielichem liturgicznym autorstwa Jerzego Nowosielskiego,
Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP przy ul. Lea, gdzie umieszczono transfery malowideł
Nowosielskiego, niechcianego Chrystusa Pantokratora z Jerzmanowic, oraz Głowę w koronie, malowidło
wykonane na ścianie poddasza artysty, cerkiew greckokatolicką przy ul. Wiślnej z kolejnym ikonostasem
oraz Kaplicę św. św. Borysa i Gleba przy ul. Kanoniczej, dotychczasową Fundację św. Włodzimierza,
które to miejsce w całości zostało zaprojektowane przez Jerzego Nowosielskiego.
Spacer cieszył się ogromnym powodzeniem, bowiem na listę rezerwową zapisało się ponad 70 osób. Stąd
też wydarzenie to chcielibyśmy powtórzyć.
23 maja 2015 roku23 maja 2015 roku23 maja 2015 roku23 maja 2015 roku –––– W samo poW samo poW samo poW samo południełudniełudniełudnie –––– spacer sspacer sspacer sspacer szlakiem krakowskich słzlakiem krakowskich słzlakiem krakowskich słzlakiem krakowskich słonecznonecznonecznonecznikówikówikówików
W spacerze śladami krakowskich zegarów
słonecznych wzięło udział 10 osób. Był to
4-godzinny spacer po 11 zabytkowych obiektach,
w tym także tych na co dzień niedostępnych (3).
Poprowadził go znawca zagadnień
gnomonicznych, Dariusz Oczki. Spacer nie cieszył
się dużą frekwencją, najprawdopodobniej
z powodu deszczowej aury tego dnia.
23 maja 2015 roku23 maja 2015 roku23 maja 2015 roku23 maja 2015 roku –––– gala wrgala wrgala wrgala wręęęęczenia Nagrody Województwa Maczenia Nagrody Województwa Maczenia Nagrody Województwa Maczenia Nagrody Województwa Małłłłopolskiego im. M. Kornecopolskiego im. M. Kornecopolskiego im. M. Kornecopolskiego im. M. Korneckiegokiegokiegokiego
Podczas drugiego weekendu Dni Dziedzictwa, 23
maja, w kaplicy pw. Nawiedzenia i Zwiastowania
NMP w Dalewicach odbyła się gala wręczenia
nagrody Województwa Małopolskiego im. Mariana
Korneckiego za wybitne osiągnięcia w dziedzinie
ochrony i opieki nad zabytkami architektury
drewnianej Małopolski.
Laureatem tegorocznej, przyznanej po raz
trzynasty, nagrody głównej został proboszcz
Parafii Prawosławnej pw. św. św. Kosmy i
Damiana w Bartnem – ksiądz Mirosław Cidyło.
Uroczystość wręczenia nagród uświetnił koncert
w wykonaniu Bogumiły Gizbert-Studnickiej (klawesyn) i Pauliny Tkaczyk (flet traverso). W wydarzeniu
wzięło udział ok. 100 osób.
24 maja 2015 roku24 maja 2015 roku24 maja 2015 roku24 maja 2015 roku –––– CCCCybertekaybertekaybertekayberteka KrakówKrakówKrakówKraków –––– czasczasczasczas iiii przestrzeńprzestrzeńprzestrzeńprzestrzeń –––– oprowadzanie kuratorskie pooprowadzanie kuratorskie pooprowadzanie kuratorskie pooprowadzanie kuratorskie po
wystawiewystawiewystawiewystawie
W tematycznym oprowadzaniu kuratorskim po wystawie Cyberteka Kraków – czas i przestrzeń, które
zostało zorganizowane w ramach współpracy projektowej z Muzeum Historycznym Miasta Krakowa
wzięło udział 20 osób (liczba miejsc limitowana). Oprowadzał kustosz, Piotr Hapanowicz.
24 ma24 ma24 ma24 maja 2015 rokuja 2015 rokuja 2015 rokuja 2015 roku –––– KolekcjaKolekcjaKolekcjaKolekcja zegarówzegarówzegarówzegarów wwww zbiorachzbiorachzbiorachzbiorach MHKMHKMHKMHK –––– zegaryzegaryzegaryzegary na wystawie stałej w Kamienicyna wystawie stałej w Kamienicyna wystawie stałej w Kamienicyna wystawie stałej w Kamienicy
HipolitówHipolitówHipolitówHipolitów
O kolekcji zegarów w zbiorach Muzeum Historycznego Miasta Krakowa w Kamienicy Hipolitów
opowiedziała Katarzyna Moskal, zajmująca się na co dzień tą kolekcją. W wydarzeniu wzięło udział 20

6
osób (liczba miejsc limitowana). Zwiedzanie pod tym kątem Kamienicy Hipolitów odbyło się po raz
pierwszy. To wydarzenie zorganizowano także w ramach współpracy projektowej z Muzeum
Historycznym Miasta Krakowa.
24 maja 2015 roku24 maja 2015 roku24 maja 2015 roku24 maja 2015 roku –––– Która godzina?Która godzina?Która godzina?Która godzina? –––– spacer szlakiem krakowskich zegarów publicznychspacer szlakiem krakowskich zegarów publicznychspacer szlakiem krakowskich zegarów publicznychspacer szlakiem krakowskich zegarów publicznych
W spacerze Która godzina? szlakiem krakowskich zegarów publicznych wzięło udział 35 osób. Trwał ok. 3
godzin. Poprowadził go historyk sztuki i miłośnik zegarów Jan Jakub Dreścik, pracownik Muzeum
Narodowego w Krakowie. Spacer częściowo wiódł przez miejsca niedostępne (2), a częściowo skupiał się
wokół miejsc na co dzień odwiedzanych (4), wskazując je zgodnie z tematem i przybliżając historie
z nimi związane.
24 maja 2015 roku24 maja 2015 roku24 maja 2015 roku24 maja 2015 roku –––– wycieczka autokarowa małopolskim odcinkiem szlaku I Kompanii Kadrowejwycieczka autokarowa małopolskim odcinkiem szlaku I Kompanii Kadrowejwycieczka autokarowa małopolskim odcinkiem szlaku I Kompanii Kadrowejwycieczka autokarowa małopolskim odcinkiem szlaku I Kompanii Kadrowej
Wydarzeniem dodatkowym zorganizowanym w ramach XVII edycji Małopolskich Dni Dziedzictwa
Kulturowego była wycieczka autokarowa małopolskim odcinkiem szlaku I Kompanii Kadrowej.
W objazdowej wycieczce uczestniczyło 40 osób, które odwiedziły miejsca związane z Czynem
Niepodległościowym: ul. Oleandry w Krakowie, obelisk w Michałowicach, Słomniki, Miechów oraz Książ
Wielki.
SPACER PROMOCYJNY TRZY WIEŻE – 18.04.2015
Spacer Trzy wieże zaadresowaliśmy do najbardziej
wytrwałych miłośników eksploracji zabytków
Krakowa, trwał on bowiem ponad 4 godziny
i obejmował wejście na tytułowe trzy wieże,
a także dach dawnego Obserwatorium
Astronomicznego przy ul. Kopernika. Wzięło
w nim udział 30 osób (liczba miejsc limitowana).
Spacer prowadził przez 4 miejsca, w tym 2, które
na co dzień nie są dostępne do zwiedzania (wieża
Muzeum Etnograficznego przy pl. Wolnica oraz
dach Collegium Śniadeckiego). Pozostałe miejsca
także zwiedzono niestandardowo, uczestnicy
spaceru mogli pozostać na wieży kościoła
Mariackiego podczas odgrywania hejnału,
a wejściu na wieżę ratusza towarzyszył szeroki komentarz historyczny.
Jako że spacer miał wymiar badawczy, zorganizowano go wspólnie z trzema partnerami: Muzeum
Historycznym Miasta Krakowa, Zakładem Klimatologii Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej
UJ oraz Muzeum Etnograficznym w Krakowie, a pracownicy merytoryczni tych instytucji opowiedzieli
o historii odmierzania czasu w Krakowie.
Spacer odbył się 18 kwietnia 2015 roku, w Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków.
Podczas spaceru została podjęta próba rekonstrukcji wydarzenia, które miało miejsce 19 lutego 1838 roku,
dokładnie o godzinie 12.00. Wtedy to na znak ówczesnego dyrektora Obserwatorium Astronomicznego
przy ul. Kopernika, Maksymiliana Weissego, jego pomocnik po raz pierwszy pomachał z dachu budynku
chorągwią. Odtąd tak zaczęto sygnalizować hejnaliście moment nastania południa. Zadaniem
uczestników spaceru było sprawdzenie, czy dziś taka sygnalizacja wciąż jest jeszcze możliwa.

7
PROMOCJA
W okresie od stycznia do maja 2015 roku prowadzone były działania promujące XVII Małopolskie Dni
Dziedzictwa Kulturowego. Był sobie czas.
• Luty–maj: opracowywanie i dostarczanie mediom informacji nt. realizowanego przedsięwzięcia,
zabytków, programu. W efekcie w mediach elektronicznychmediach elektronicznychmediach elektronicznychmediach elektronicznych ukazało się łącznie ok. 130130130130
zapowiedzi, artykułów, relacji:
o ok. 38383838 w ogólnopolskich i krakowskich mediach elektronicznych (m.in. Onet, „Co jest
grane” Gazeta.pl, Karnet, Dziennik Polski 24, Nasze Miasto Kraków, Kulturatka, O.pl,
Wyborcza.pl, Małopolska24),
o ok. 26262626 w mediach turystycznych (m.in. Kraków Travel, Magazyn Świat, All-inclusive,
Fly4free, Kompas turystyczny, Polska Niezwykła, Visit Małopolska, Wasza turystyka,
YouGo, Polska Travel),
o ok. 16161616 w lokalnych serwisach/ lokalnych mediach informacyjnych (m.in. Fakty
Oświęcim, Jędrzejów Travel, Tarnowskie Centrum Informacji, Głos Proszowicki, Sądecka
Telewizja Internetowa),
o ok. 11111111 na stronach gospodarzy, współorganizatorów (m.in. Gmina Chełmek, Koniusza.pl
Gminny portal internetowy, Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie, Muzeum
Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Maius, Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej
„Enwos” Sp. z o.o.),
o ok. 12121212 w serwisach tematycznych: kultura, historia, ngo, blogi, dzieci (m.in. NGO.pl,
Platforma Kultury, Miasto Dzieci, Legalna Kultura, Pogranicze, Dziennik Zachodni –
blog, Historykon),
o ok. 16161616 w serwisach samorządowych (m.in. Województwo Małopolskie, Wrota
Małopolski, Gmina Książ Wielki, Jędrzejów.pl – portal regionalny, Gmina i Miasto
Proszowice, Powiat Miechowski, Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego),
o w mediach społecznościowych ukazały się liczne materiały poświęcone wydarzeniu,
zarówno na profilu Małopolskiego Instytutu Kultury, jak i na profilach partnerskich
i zaprzyjaźnionych.
W prasieprasieprasieprasie pojawiło się ok. 14141414 publikacji (m.in. National Geographic Traveler, Gazeta Wyborcza, Dziennik
Polski, Karnet, Twój styl).
W radioradioradioradio – ok. 8888 materiałów w Radio Kraków, Chilli Zet, Tok FM (Radio Kraków: wywiad w audycji Koło
Kultury oraz zapowiedzi, Chilli Zet: wywiad i zapowiedzi, Tok FM: zapowiedzi w audycji Krakowskie
Przedmieście).
• Marzec–maj: pozyskanie patronów medialnych wydarzenia: Gazeta Wyborcza Kraków, Miasto
Dzieci, Radio Kraków, Karnet, Polska Niezwykła, Kulturatka, YouGo;
• 11–24.05 – serwis specjalny „Pomysł na majówkę” na krakow.gazeta.pl, który składał się z trzech
części. Jedna z nich promowała MDDK. Serwis był promowany redakcyjnie oraz reklamowo
poprzez branding serwisu, bannery i boksy reklamowe. Serwis obrandowany był layoutem MDDK
i zawierał artykuły, quizy, galerię zdjęć oraz program Dni. Serwis dotarł do ok. 28000
unikatowych użytkowników, w poszczególne posty, bannery kliknęło ok. 160 użytkowników,
w tym 110 unikatowych.
• 8–22.05 – reklama tekstowa w wyszukiwarce Google.pl + graficzna w sieci wyszukiwania,
geotargetowana na województwo małopolskie, kierowana do osób w wieku 25–45 lat,
zainteresowanych kulturą, turystyką, zabytkami. Liczba wyświetleń komunikatu reklamowego
i w wyszukiwarce wyniosła w sumie ok. 580000, w tym ok. 3000 kliknięć, co daje procentowo
2,53% (vs 2,59% w 2014 roku), przy czym dla wyników wyszukiwania zawierających jeden
z członów nazwy wydarzenia (dni dziedzictwa, małopolskie dni dziedzictwa, małopolskie dni

8
dziedzictwa kulturowego) z reguły przekraczał 25% (20% w 2014 roku), co może świadczyć
o wyrobionej marce – wyszukiwanie po nazwie. Z kolei łącznie w reklamę kliknięto 1841 razy
(w 2014 roku: 1666 razy).
• 1–24.05 – dystrybucja ulotek z programem wydarzenia (15000 egz.) w Krakowie w sieci informacji
turystycznej, lokalach gastronomicznych, obiektach kulturalnych itp., w obiektach gospodarzy,
miejscowościach partnerskich i okolicznych oraz podczas wydarzenia.
• 25.04 – ukazała się reklama prasowa w dodatku „Majówka w Małopolsce” do Gazety Wyborczej
Kraków.
• Z serwisu Kulturatka został wysłany mailing promujących wydarzenie wśród ok. 10000
subskrybentów.
• 15 i 22.05 – fanpage Wyborcza.pl Kraków przeprowadził dwa konkursy związane z wydarzeniem,
które zostały zapowiedziane w papierowych dodatkach „Co jest grane” do Gazety Wyborczej
Kraków.
• 8–22.05 – kampania plakatowa wydarzenia na słupach i tablicach reklamowych w Krakowie
o łącznym nakładzie 450 plakatów formatu B1 oraz 1650 plakatów formatu B2.
• 30.01–1.06 – działania na portalu Facebook polegające na publikacji postów (zapowiadających
wydarzenia, przybliżających 10 tegorocznych obiektów) oraz utworzeniu wydarzenia „XVII
Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego. Był sobie czas” na fanpage’u Małopolskiego Instytutu
Kultury. Elementem wspierającym kampanię były konkursy organizowane przed pierwszym i
drugim weekendem Dni Dziedzictwa – pierwszy z nich odbył się 6 maja6 maja6 maja6 maja, a ostatni 20 maja20 maja20 maja20 maja. Było
ich łącznie 4. Największą oglądalnością cieszył się post dotyczący prezentacji jednego z obiektów –
kolonii robotniczej i fabryki Bata w Chełmku (zasięg 4366436643664366, 81818181 kliknięć „Lubię to”). Drugi wpis z tak
wysokim zasięgiem (zasięg 3590359035903590, 59595959 polubień) związany był z zespołem zabudowań podworskich
w Bobrku. Kolejnym postem, który osiągnął wysoki zasięg, był post związany z ogłoszeniem
otwarcia rezerwacji na wydarzenia (zasięg 3378337833783378, 36363636 „Lubię to”). Czwartym postem (zasięg 2619261926192619, 37373737
polubień) wartym uwagi była zapowiedź spaceru Trzy wieże, inaugurującego MDDK. Kampania na
portalu Facebook osiągnęła bardzo dobre efekty w porównaniu z rokiem poprzednim: zasięg 55020550205502055020,
12597125971259712597 kliknięć (w 2014 roku: 4488), 936936936936 polubień (w 2014 roku: 230 polubień). Kampania
promocyjna XVII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego prowadzona była także poprzez
facebookowy oraz instagramowy profil Małopolski To Go. Na fanpage’u Małopolski To Go pojawiło
się łącznie 12 postów12 postów12 postów12 postów związanych tematycznie z Dniami Dziedzictwa i portalem Małopolska To Go.
Pierwszy z wpisów (9.04) dotyczył spaceru Trzy wieże, który inaugurował MDDK (zasięg 378378378378, 12121212
polubień), a w ostatnim (25.05) pojawiła się fotorelacja z Muzeum im. Przypkowskich
w Jędrzejowie (zasięg 304304304304). Najwyższy zasięg osiągnęły dwa wpisy: pierwszy o rozpoczęciu
rezerwacji miejsc na wydarzenia (zasięg 804804804804, 14141414 polubienia), drugi natomiast – zapraszający na
tegoroczne Dni (zasięg 700700700700, 11111111 „Lubię to”). W aplikacji Instagram pojawiło się w sumie 5 zdjęć
dotyczących wydarzenia, które łącznie zostały polubione 205 razy.
PORTAL DNI DZIEDZICTWA
Dane dotyczące portalu Dni Dziedzictwa
(dnidziedzictwa.pl) oraz strony edycyjnej
wydarzenia (2015.dnidziedzictwa.pl):
• 33 aktualności (od połowy października
2014)
• Ponad 44 000 użytkowników (dane za
okres: 15.10.2014-1.06.2015)

9
• Ponad 76% nowych użytkowników (dane za okres: 15.10.2014-1.06.2015)
• Ponad 151 000 odsłon (dane za okres: 15.10.2014-1.06.2015)
Wykres 5. Ocena portalu internetowego Dni Dziedzictwa – na podstawie sondażu ankietowego przeprowadzonego podczas
wydarzenia (skala ocen: 5 – bardzo wysoko, 4 – raczej wysoko, 3 – średnio, 2 – raczej słabo, 1 – słabo, 0 – nie znam)
XII KONKURS PLASTYCZNO-EDUKACYJNY „SKARBY MAŁOPOLSKI”
„Skarby Małopolski” to konkurs plastyczno-
edukacyjny towarzyszący Małopolskim Dniom
Dziedzictwa Kulturowego, którego celem jest
wdrażanie nowych metod i narzędzi pracy
z dziedzictwem kulturowym regionu. Jedną
z istotnych cech konkursu jest praca metodą
projektu, wykorzystywana do rozwoju
kluczowych kompetencji wśród młodzieży.
Umiejętności wypracowane na warsztatach dla
nauczycieli wykorzystywane są przez nich
podczas pracy z młodzieżą nad pracami
konkursowymi.
Na „Skarby Małopolski” składają się: konkurs prac plastycznych dla młodzieży w wieku gimnazjalnym
i ponadgimnazjalnym oraz konkurs scenariuszy zajęć i warsztatów dla nauczycieli i animatorów
kultury.
„Skarby Małopolski” wpisują się w główne założenia Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego,
z których wynikają cele konkursu:
• wdrażanie nowych metod i narzędzi pracy z dziedzictwem kulturowym regionu (warsztaty
z nauczycielami),
• zainteresowanie zabytkami i historią regionu (praca projektowa nauczycieli z uczniami),
• budowanie osobistej relacji z lokalnym dziedzictwem (metoda pracy z dziedzictwem wypracowana
i wdrażana przez MIK).
Tematem XII edycji konkursu było dziedzictwo przyrodnicze, podtytuł konkursu brzmiał „Park
narodowy, czyli czyj? O interpretacji dziedzictwa przyrodniczego”.
W październiku 2014 roku rozpoczęła się rekrutacja do XII edycji konkursu. Informacja została rozesłana
drogą mailową do nauczycieli, którzy już uczestniczyli w konkursie, do gimnazjów, szkół

10
ponadgimnazjalnych, starostw, portali edukacyjnych, Kuratorium Oświaty w Krakowie, Małopolskiego
Centrum Doskonalenia Nauczycieli.
Do konkursu zgłosiło się 13 szkół. 17 i 18 listopada odbyły się warsztaty dla nauczycieli, w których wzięły
udział 22 osoby. Warsztaty poprowadził Marcin Klag z Małopolskiego Instytutu Kultury.
Szukano podczas nich odpowiedzi na pytania: W jaki sposób przyroda wchodzi w obieg kultury? Do kogo
należy dziedzictwo przyrodnicze? Jak poprzez spojrzenie na detal uzyskać szeroką perspektywę?
Okres od grudnia 2014 roku do marca 2015 roku był czasem samodzielnej pracy nauczycieli i uczniów
w szkołach. 13 marca 2015 roku minął termin nadsyłania prac plastycznych i opisów projektów
edukacyjnych przygotowanych w ramach XII Konkursu plastyczno-edukacyjnego „Skarby Małopolski. Na
konkurs nadesłano trzydzieści trzy prace i trzynaście opisów projektów zrealizowanych przez
nauczycieli i uczniów.
15 maja 2015 roku o godz. 12.30 w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Krakowie odbył się wernisaż
wystawy prac plastycznych nadesłanych na XII Konkurs plastyczno-edukacyjny „Skarby Małopolski”.
Przed wernisażem uczestniczący w konkursie nauczyciele i uczniowie odebrali nagrody przyznane za
najlepsze scenariusze projektów edukacyjnych (nauczyciele) i najlepsze prace plastyczne (uczniowie).
Nagrodzono 104 uczniów, 13 nauczycieli i 7 szkół.
W wernisażu, oprócz laureatów konkursu, wzięli udział: Jerzy Fedorowicz – Przewodniczący Komisji
Kultury Sejmiku Województwa Małopolskiego, Jerzy Woźniakiewicz – Dyrektor Wojewódzkiej Biblioteki
Publicznej w Krakowie, Joanna Orlik – Dyrektor Małopolskiego Instytutu Kultury oraz jurorzy konkursu
oceniający prace plastyczne i projekty – Monika Nęcka z Uniwersytetu Pedagogicznego i Akademii Sztuk
Pięknych w Krakowie i Marcin Klag z Małopolskiego Instytutu Kultury. Nagrody przekazał również
Prorektor ds. studenckich Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie – Jan Tutaj.
W wernisażu wzięło udział kilkunastu nauczycieli oraz ponad stu uczniów. Ich wysiłek, kilkumiesięczną
pracę oraz jej efekty zgodnie docenili jurorzy i zgromadzeni goście. Temat dziedzictwa przyrodniczego
okazał się, wbrew pozorom, nie tak łatwy. Laureaci potrafili opowiedzieć o tym, co nas otacza na co
dzień, w sposób niezwykle intrygujący.
Wernisaż został zorganizowany we współpracy z Wojewódzką Biblioteką Publiczną w Krakowie.
Wystawę można oglądać do 15 czerwca 2015 roku w Galerii na Poddaszu (Wojewódzka Biblioteka
Publiczna w Krakowie, ul. Rajska 1, III piętro). Konkurs był objęty patronatem Akademii Sztuk Pięknych
im. Jana Matejki w Krakowie.
WOLONTARIAT
W projekcie wzięło udział 32 wolontariuszy32 wolontariuszy32 wolontariuszy32 wolontariuszy –
studentów i absolwentów krakowskich uczelni.
Do ich obowiązków należały: obsługa punktów
informacyjnych zlokalizowanych przy obiektach
Dni Dziedzictwa, pomoc przy bieżącej organizacji
wydarzenia oraz działania dodatkowe:
dystrybucja plakatów i ulotek, obsługa infolinii,
przygotowanie materiałów realizacyjnych na
punkty informacyjne, przygotowanie i montaż
wystawy „Skarby Małopolski”, organizacja
wernisażu wystawy w Wojewódzkiej Bibliotece
Publicznej w Krakowie, opracowanie ankiet
wypełnianych przez odbiorców Dni Dziedzictwa podczas finału wydarzenia.

11
Współpraca z wolontaWspółpraca z wolontaWspółpraca z wolontaWspółpraca z wolontariuszami przebiegała etapami:riuszami przebiegała etapami:riuszami przebiegała etapami:riuszami przebiegała etapami:
25 marca 20125 marca 20125 marca 20125 marca 2015555 –––– spotkanie informacyjnespotkanie informacyjnespotkanie informacyjnespotkanie informacyjne
Na spotkaniu informacyjnym wolontariuszom została zaprezentowana działalność Małopolskiego
Instytutu Kultury. Przedstawiono ideę Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego. Wolontariusze
otrzymali podstawowe informacje o obiektach prezentowanych podczas XVII edycji wydarzenia.
8 kwietnia 20158 kwietnia 20158 kwietnia 20158 kwietnia 2015 –––– szkolenieszkolenieszkolenieszkolenie
Podczas szkolenia zaprezentowano obiekty biorące udział w tegorocznej edycji Dni, przedstawiono
zadania wolontariuszy oraz informacje organizacyjne. Przydzielono wolontariuszy do poszczególnych
obiektów. Wolontariusze mogli również zapisać się na realizację działań dodatkowych.
22 i 23 kwietnia 201522 i 23 kwietnia 201522 i 23 kwietnia 201522 i 23 kwietnia 2015 –––– szkolenie dotyczące Creative Commons i podstaw edytowania Wikipediiszkolenie dotyczące Creative Commons i podstaw edytowania Wikipediiszkolenie dotyczące Creative Commons i podstaw edytowania Wikipediiszkolenie dotyczące Creative Commons i podstaw edytowania Wikipedii
Podczas pierwszego spotkania prowadzonego przez przedstawicieli Wikimedia Commons wolontariusze
dowiedzieli się o podstawach licencji Creative Commons i zasadach załączania zdjęć do Wikimedia
Commons. Drugie spotkanie dotyczyło edytowania Wikipedii.
11111111––––11115555 orazorazorazoraz 18181818––––22222222 maja 2015maja 2015maja 2015maja 2015 –––– sssspotkania z koordynatorkami traspotkania z koordynatorkami traspotkania z koordynatorkami traspotkania z koordynatorkami tras
Na spotkaniach z koordynatorkami tras wolontariuszom zostały przekazane informacje organizacyjne
i praktyczne.
11111111––––22 maja 201522 maja 201522 maja 201522 maja 2015 –––– obsługa infolinii, promocja i przygotowanieobsługa infolinii, promocja i przygotowanieobsługa infolinii, promocja i przygotowanieobsługa infolinii, promocja i przygotowanie materiałówmateriałówmateriałówmateriałów na punkty informacyjnena punkty informacyjnena punkty informacyjnena punkty informacyjne
9 wolontariuszy obsługiwało infolinię, przez którą odbywały się rezerwacje miejsc na zwiedzanie
obiektów. Zajmowali się również promocją wydarzenia – dystrybucją ulotek i plakatów oraz
przygotowaniem materiałów realizacyjnych na punkty informacyjne.
15 maja 201515 maja 201515 maja 201515 maja 2015 –––– wernisaż wystawy „Skarby Małopolski”wernisaż wystawy „Skarby Małopolski”wernisaż wystawy „Skarby Małopolski”wernisaż wystawy „Skarby Małopolski”
4 wolontariuszki pomagały w przygotowaniu i montażu wystawy prac nagrodzonych w konkursie
„Skarby Małopolski” w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Krakowie, a 1 przy organizacji wernisażu
wystawy.
16161616––––17 oraz 2317 oraz 2317 oraz 2317 oraz 23––––24242424 maja 2015maja 2015maja 2015maja 2015 –––– finał XVII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego. Był sobie czasfinał XVII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego. Był sobie czasfinał XVII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego. Był sobie czasfinał XVII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego. Był sobie czas
Podczas finału wydarzenia 32 wolontariuszy współpracowało przy obsłudze punktów informacyjnych
oraz obsłudze organizacyjnej wydarzenia.
20202020––––29 maja 201529 maja 201529 maja 201529 maja 2015 –––– ewaluacjaewaluacjaewaluacjaewaluacja
11 wolontariuszy wprowadzało dane z ankiet wypełnianych przez odbiorców podczas Dni Dziedzictwa, na
podstawie których została przygotowana ewaluacja wydarzenia.
27 maja 201527 maja 201527 maja 201527 maja 2015 –––– spotkanie ewaluacyjnespotkanie ewaluacyjnespotkanie ewaluacyjnespotkanie ewaluacyjne
Na spotkaniu została podsumowana tegoroczna edycja Dni Dziedzictwa. Wolontariusze zdali relację
z poszczególnych miejscowości i obiektów. Została również przeprowadzona ewaluacja procesu rekrutacji
i współpracy z wolontariuszami. Wolontariusze otrzymali referencje poświadczające współpracę z MIK
oraz upominki w postaci wydawnictw MIK.

12
GOSPODARZE, WSPÓŁORGANIZATORZY, PARTNERZY, WSPÓŁPRACA W ZAKRESIE
PROMOCJI
GospodarzeGospodarzeGospodarzeGospodarze
W ramach XVII edycji Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego Małopolski Instytut Kultury nawiązał
współpracę z 13131313 podmiotami, które są właścicielami / zarządcami obiektów prezentowanych w ramach
Dni Dziedzictwa 2015.
• Fundacja Edukacyjne Centrum Żydowskie w Oświęcimiu
• Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Chełmku
• Parafia pw. św. Jakuba Apostoła w Niegardowie
• Parafia Prawosławna pw. Zaśnięcia NMP w Krakowie
• Rodzina Klimowiczów
• Uniwersytet Jagielloński
o Instytut Botaniki UJ
o Muzeum UJ Collegium Maius
o Ogród Botaniczny UJ
o Zakład Klimatologii Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ
• Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
• Zespół Szkół im. Wincentego Witosa w Książu Wielkim
WspóWspóWspóWspółłłłorganizatorzyorganizatorzyorganizatorzyorganizatorzy
Przy organizacji programu Dni Dziedzictwa 2015 nawiązano długofalową współpracę z 8888 podmiotami,
instytucjami samorządami, które wspierały MIK w sprawach organizacyjnych, związanych z logistyką
i merytoryką.
• Gmina Chełmek
• Gmina Koniusza
• Muzeum Etnograficzne im. S. Udzieli w Krakowie
• Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
• Parafia pw. św. Wojciecha w Książu Wielkim
• Powiat Jędrzejowski
• Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej i Gospodarki Wodno-Ściekowej „Enwos” Sp. z o.o.
• Ziyad Raoof – Dwór w Tomaszowicach
PartnerzyPartnerzyPartnerzyPartnerzy

13
Nawiązano współpracę z 13131313 podmiotami, które punktowo wspomagały organizację wydarzenia, poprzez
działania logistyczne oraz współorganizację wybranych punktów programu wydarzenia.
• Dobra Kawa
• Gmina Książ Wielki
• Miasto Oświęcim
• Parafia NMP Królowej Polski w Chełmku
• Parafia pw. Przenajświętszej Trójcy w Bobrku
• Powiat Miechowski
• Powiat Oświęcimski
• Powiat Proszowicki
• PTTK Koło Miejskie w Chełmku
• Rada Sołecka wsi Bobrek
• Robotnicze Stowarzyszenie Twórców Kultury w Chełmku
• Stowarzyszenie Klub Idei Tomasza Baty w Chełmku
• Województwo Świętokrzyskie
Partnerzy publikacjiPartnerzy publikacjiPartnerzy publikacjiPartnerzy publikacji
W przygotowanie publikacji pt. Był sobie czas zaangażowanych było 3333 partnerów, którzy nieodpłatnie
udostępnili materiały ikonograficzne oraz służyli wsparciem merytorycznym.
• Narodowe Archiwum Cyfrowe
Partner ulotkiPartner ulotkiPartner ulotkiPartner ulotki
Partnerem ulotki było Wydawnictwo Kartograficzne Compass, które nieodpłatnie udostępniło mapę
okolic Dalewic zamieszczoną w tym druku.
WspóWspóWspóWspółłłłorganizatorzy sorganizatorzy sorganizatorzy sorganizatorzy spacerupacerupacerupaceru Trzy wieTrzy wieTrzy wieTrzy wieżżżżeeee
W organizację spaceru pn. Trzy wieże promującego Dni Dziedzictwa 2015 zaangażowały się 3333 krakowskie
instytucje, które bezpłatnie udostępniły swoje wnętrza i ekspozycje uczestnikom spaceru.
• Zakład Klimatologii Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ
Patroni medialni:Patroni medialni:Patroni medialni:Patroni medialni:
• Gazeta Wyborcza
• Miasto Dzieci
• Radio Kraków

14
• Karnet
• Polska Niezwykła
• YouGo
• Kulturatka
Wsparcie promocyjneWsparcie promocyjneWsparcie promocyjneWsparcie promocyjne
W ramach promocji Dni Dziedzictwa 2015 wsparcia promocyjnego udzielili partnerzy tej i poprzednich
edycji wydarzenia oraz instytucje kulturalne i turystyczne z całej Małopolski. Wszystkie te podmioty
(łącznie 48484848) otrzymały materiały promocyjne wydarzenia: plakaty oraz ulotki.
• Akademia Dziedzictwa w Krakowie
• Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie
• Centrum Kultury i Sportu w Krzeszowicach
• Dom Kultury Inspiro w Podłężu
• Fundacja Edukacyjne Centrum Żydowskie w Oświęcimiu
• Gminne Centrum Kultury w Lipnicy Murowanej
• Małopolski Urząd Wojewódzki Wydział Rewaloryzacji Zabytków Krakowa i Dziedzictwa
Narodowego
• Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Chełmku
• Miejsko-Gminne Centrum Kultury w Słomnikach
• Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Bieczu
• MSIT Biecz
• MSIT Dobczyce
• MSIT Limanowa
• MSIT Nowy Sącz
• MSIT Sękowa
• MSIT Trzebinia
• MSIT Tuchów
• Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach
• Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie
• Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu
• Muzeum Okręgowe w Tarnowie
• Muzeum UJ Collegium Maius w Krakowie
• Ogród Botaniczny UJ w Krakowie

15
• Parafia Prawosławna pw. Zaśnięcia NMP w Krakowie
• Parafia pw. św. Jakuba Apostoła w Niegardowie
• Parafia pw. św. Wojciecha w Książu Wielkim
• Parafia pw. Trójcy Przenajświętszej w Bobrku
• Starostwo Powiatowe w Bochni
• Starostwo Powiatowe w Jędrzejowie
• Starostwo Powiatowe w Krakowie
• Starostwo Powiatowe w Miechowie
• Starostwo Powiatowe w Oświęcimiu
• Starostwo Powiatowe w Proszowicach
• Studenckie Koło Przewodników Górskich w Krakowie
• Tarnowskie Centrum Informacji
• Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
• Urząd Gminy Koniusza
• Urząd Gminy Michałowice
• Urząd Gminy w Książu Wielkim
• Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego
• Urząd Miasta Bochnia Wydział Promocji i Rozwoju Miasta
• Urząd Miasta i Gminy Proszowice
• Urząd Miasta Oświęcim
• Urząd Miejski w Krzeszowicach
• Zakład Klimatologii Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ w Krakowie
• Zespół Szkół im. Wincentego Witosa w Książu Wielkim
• Ziyad Raoof – Dwór w Tomaszowicach
FOTOGALERIA
Fotorelacja z wydarzenia: https://www.flickr.com/photos/mik_krakow/collections/72157653035472151/
EWALUACJA
Raport z sondażu ankietowego: http://badania-w-kulturze.mik.krakow.pl/2015/06/12/wyniki-badan-
ankietowych-wsrod-uczestnikow-xvii-dni-dziedzictwa/

16
ZABYTKI PREZENTOWANE PODCZAS XVII MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA
KULTUROWEGO
Cerkiew prawosCerkiew prawosCerkiew prawosCerkiew prawosłłłławna pw. Zaawna pw. Zaawna pw. Zaawna pw. Zaśśśśninininięęęęcia NMP w Krakowiecia NMP w Krakowiecia NMP w Krakowiecia NMP w Krakowie
ul. Szpitalna 24, Krakówul. Szpitalna 24, Krakówul. Szpitalna 24, Krakówul. Szpitalna 24, Kraków
Kamienica pod numerem 24 przy ulicy Szpitalnej
to budynek należący obecnie do cerkwi
prawosławnej. Sam dom pochodzi z XIV wieku,
jednak pierwsza wzmianka w źródłach odsyła do
1571 roku, wówczas jego właścicielem był Martin
Wądzan. Na przełomie XVIII i XIX wieku
kamienica należała, tak jak i sąsiednia, do
rodziny Jordanów z Zakliczyna, stąd obie
nazywane są często kamienicą Jordanowską.
W drugiej połowie XIX wieku dom był własnością
kupców i rzemieślników, by w ostatnich latach
XIX wieku przejść na własność jednego z nich,
Seliga Hirscha Steifa, który umieścił tu żydowskie
Stowarzyszenie Dobrych Dążności Ahawat Raim (Ahawas Rajim) (z hebr. miłość bliźniego). Od roku 1922
aż do 1932 trwały prace nad przebudową i rozbudową kamienicy na cele modlitewne, autorami projektów
przebudowy byli, początkowo, Henryk Lamensdorf, a później Ferdynand Liebling i Jozue Oberleder, ci
sami architekci, którzy niemal równolegle pracowali nad przebudową postępowej synagogi Tempel
w Krakowie.
W 1940 roku synagogę zniszczyli hitlerowcy, zamieniając ją na warsztat stolarski. Wówczas miejscem
tym zainteresowała się parafia prawosławna, którą Niemcy wyeksmitowali tymczasem z koszar przy
placu Na Groblach.
Budynek mieszczący cerkiew jest dwupiętrowy i ma oszkarpowaną na całej długości elewację. Nad
ozdobnym portalem na parterze widnieje zadaszenie, umieszczone w ostatnich latach, zwieńczone
niewielką cebulastą kopułą. Okna zdobią witraże zaprojektowane przez prof. ASP Jerzego
Nowosielskiego, artystę, który z cerkwią związał się w sposób szczególny – był jej parafianinem.
Elewację budynku wieńczy wąska ścianka z kartuszem pośrodku.
Sień nakryta jest sklepieniem kolebkowym, w jej wnętrzu na północnej ścianie widnieją fragmenty
wtórnie wmurowanego gotyckiego portalu kamiennego, a na południowej znajduje się pierwotnie
zachowany późnogotycki portal kamienny. Wiedzie on do izby, której przywrócono gotycki wygląd
podczas generalnego remontu kamienicy w latach 1968–1984. Pomieszczenie to przykrywa kasetonowy
strop drewniany, ściany zaś zdobią m.in. malowidła w formie girland i maszkaronów.
Pierwsze piętro zajmuje sala modlitwy, w której znajduje się ikonostas pochodzący z XIX wieku.
Zdekompletowany, został uzupełniony obrazami już istniejącymi i specjalnie do niego namalowanymi.
Ikonostas ten dzieli nawę przeznaczoną dla wiernych od przestrzeni ołtarzowej, w której mogą
przebywać jedynie osoby duchowne. We wnętrzach znajdują się także inne ikony świętych i sceny
religijne, w tym pędzla Jerzego Nowosielskiego. Na drugim piętrze, w sali dawnego babińca synagogi,
dziś znajduje się refektarz, którego ściany pokrywa polichromia wspomnianego artysty.
Tekst: Joanna Nowostawska-Gyalókay, kwiecień 2015

17
KoKoKoKośśśścicicicióóóółłłł pw.pw.pw.pw. śśśśw. Marka Ewangelisty w Krakowiew. Marka Ewangelisty w Krakowiew. Marka Ewangelisty w Krakowiew. Marka Ewangelisty w Krakowie
ul.ul.ul.ul. śśśśw. Marka 10, Krakóww. Marka 10, Krakóww. Marka 10, Krakóww. Marka 10, Kraków
W latach 1257–1263 Bolesław Wstydliwy ze swoją
żoną Kingą ufundowali w Krakowie dla Zakonu
Kanoników Regularnych Najświętszej Maryi
Panny de Metro w Rzymie od Pokuty
Błogosławionych Męczenników (łac. Ordo
Canonicorum Regularium S. Mariae de Metro
de Urbe de Poenitentia Beatorum Martyrum)
kościół św. Marka Ewangelisty wraz z klasztorem.
Stąd w Polsce ten rycerski zakon nazywano
w skrócie markami albo też rogaczami, od kształtu
noszonych przez nich nakryć głowy (biretów),
w Czechach – skąd zakonnicy w XIII wieku
przybyli – zwani byli cyriakami, na Litwie zaś, gdzie angażowali się w chrystianizację, białymi
augustianami, zakon ten bowiem opierał się na regule św. Augustyna z Hippony, jednego
z najważniejszych ojców i doktorów Kościoła, którego myśl była przez ponad 700 lat najbardziej
wpływową szkołą myślenia filozoficznego w Kościele. Życie monastyczne markowie łączyli
z działalnością duszpasterską. Ich widocznym symbolem, godłem, jakie można dostrzec również na
habitach marków, było czerwone serce z krzyżem. Znak ten odnajdujemy w wielu miejscach w kościele,
w jego kształcie została zaprojektowana ambona umieszczona przy ścianie tęczowej.
Wkrótce po osiedleniu się Kanoników od Pokuty w Krakowie rozgorzał długotrwały spór pomiędzy
markami i parafią Mariacką, dotyczący zbyt dużego zaangażowania zakonników w sprawy parafii.
W 1330 roku udało się go jednak zakończyć, lecz z zakazem sprawowania sakramentów wobec parafian
Mariackich. 3 lutego 1410 roku w ramach kompromisu ze strony parafii Mariackiej przeor krakowskiego
klasztoru św. Marka powołał Bractwo św. Zofii. To pierwsze stowarzyszenie religijne w Krakowie
powstałe przy parafii za cel obrało sobie wzajemną modlitwę za życia i pamięć w modlitwie po śmierci.
Bractwo istnieje do dziś, a od XVI wieku na wspólnotowych mszach gromadzi się w kaplicy brackiej pw.
św. Doroty.
W drugiej połowie XV wieku wraz z powszechnym ożywieniem się pobożności także w zakonie marków
widoczne były jej owoce. W zakonie przebywał wówczas pochodzący z książęcego rodu z Litwy Michał
Giedroyć (ok. 1420–1485), który pełnił tam funkcję zakrystiana. Zakonnik zmarł w opinii świętości, a jego
kult trwa do dziś. Uroczystego podniesienia jego relikwii i umieszczenia w renesansowym nagrobku przy
ołtarzu dokonał biskup Tomasz Oborski w 1624 roku. Giedroyć uczynił szczególnym przedmiotem czci
krucyfiks, dziś znajdujący się w ołtarzu głównym kościoła, oraz obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem
z XV wieku, tzw. Madonny Giedroyciowej.
Dzieje kościoła naznaczały pożary w latach 1494, 1528, 1544, 1589 i 1724. Po tym z 1589 roku kościół
i klasztor zostały gruntownie odnowione, stąd wiele elementów wyposażenia pochodzi właśnie z tego
czasu. Niestety w pożogach niemal doszczętnie zostały zniszczone dokumenty i księgi niegdyś
wypełniające prawdopodobnie bogate archiwum klasztoru.
Na przełom XVIII i XIX wieku datuje się upadek zakonu, a w 1870 roku krakowski urząd cyrkularny
umieścił w klasztorze marków dom księży emerytów, który znajduje się tu do dziś.
Obecnie w kościele posługują siostry ze Zgromadzenia Służebniczek Bogarodzicy Dziewicy Niepokalanie
Poczętej, swą siedzibę znalazło tu również Zgromadzenie Sióstr Świętej Jadwigi Królowej Służebnic
Chrystusa Obecnego (w skrócie jadwiżanki wawelskie). Kościół należy do parafii Mariackiej i jest
kościołem rektoralnym Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II.

18
Kolonia robotnicza i fabryka Bata w CheKolonia robotnicza i fabryka Bata w CheKolonia robotnicza i fabryka Bata w CheKolonia robotnicza i fabryka Bata w Chełłłłmkumkumkumku
pl. J. Kilipl. J. Kilipl. J. Kilipl. J. Kilińńńńskiego 3, Cheskiego 3, Cheskiego 3, Cheskiego 3, Chełłłłmek, powiat chrzanowskimek, powiat chrzanowskimek, powiat chrzanowskimek, powiat chrzanowski
W 1932 roku w niewielkiej miejscowości Chełmek
na pograniczu Małopolski i Śląska znany już na
międzynarodowym rynku przemysłowiec
z Moraw, Tomasz Bata, uruchomił pierwszą w
Polsce fabrykę obuwia. Inwestycja dla jej twórcy
była jedynie kolejnym z etapów ekspansji na
światowych rynkach, dla wsi Chełmek oznaczała
początek nowoczesnej rozbudowy miasta w duchu
modernizmu, wzrost liczby mieszkańców oraz
niewiarygodnie szybki awans społeczny
i materialny miejscowej ludności.
Chełmek podobnie jak budowane wcześniej przez
Batę miasto Zlin, główna siedziba firmy, był wznoszony zgodnie z założeniami projektu idealnego miasta
przemysłowego. Takie idealne miasto – według Jana Antoniego Baty, młodszego brata i zarazem następcy
Tomasza, po jego tragicznej śmierci w 1932 roku – powinno być założone na terenach wiejskich, z dala od
zurbanizowanych miejsc, aby na społeczność robotniczą nie miały wpływu żadne negatywne wzorce
zewnętrzne. 10–12 tysięcy mieszkańców, z czego 3–5 tysięcy zatrudnionych w zakładach pracy, to idealny
rozmiar takiego miasta. Dzielnica mieszkalna starannie oddzielona od fabrycznej miała zapewnić
komfort wypoczynku po pracy, podobnie jak nowoczesne, wyposażone w prąd i bieżącą wodę mieszkania
w niewielkich domach z ogródkami. Oś takiego idealnego miasta miała stanowić szeroka aleja z parkiem
miejskim prowadząca do głównej bramy fabrycznej z usytuowanym przed nią centrum z domami
handlowymi i budynkami użyteczności publicznej. W pobliżu fabryki natomiast miała stanąć
infrastruktura sportowa: basen, kort, skocznia narciarska. Idealne miasto powinno być dobrze
skomunikowane zarówno na lądzie, wodzie, jak i w powietrzu. Na czele takiego miasta powinien stać
przemysłowiec odpowiedzialny za wszelkie kwestie społeczno-ekonomiczne, i to bez pomocy zastępców.
Chełmek do 1939 roku spełniał niemal wszystkie wyznaczone przez Batę standardy, choć zrealizowano
zaledwie część projektu architektonicznego, na przykład na terenie fabryki wzniesiono jedynie dziesięć
z pięćdziesięciu zaplanowanych budynków, a w Chełmku w największym rozkwicie pracowało jedynie
ponad 2 tysiące osób – wojna przerwała przecież regularny wzrost. Domów mieszkalnych dla
pracowników wybudowano łącznie kilkanaście, w tym hotele robotnicze. Pomiędzy poszczególnymi
domami, których architektura była bardzo prosta w formie (ceglane prostopadłościany o płaskich
dachach z kamiennym fundamentem), nie zezwalano na stawianie ogrodzeń. I choć domy na pierwszy
rzut oka mogły wydawać się identyczne, to jednak różniły się detalami – liczbą okien, ich rozstawem,
układem wnętrz. Chełmek stworzyła para czeskich architektów Franciszek Lydie Gahura i Mirosław
Drofa. Bata sfinansował też budowę Stacji Opieki nad Matką i Dzieckiem, która zajmowała się między
innymi dożywianiem dzieci z ubogich rodzin, szkoły z klasą przedszkolną, placu zabaw dla dzieci,
czytelni, a także budynku kościoła. Za jego czasów powołano liczne organizacje: straż pożarną, Polski
Czerwony Krzyż, Towarzystwo Śpiewacze, Oddział Ligii Morskiej i Kolonialnej, Związek Rezerwistów,
Klub Sportowy z sekcjami piłkarską, łyżwiarską, hokejową, strzelecką, kolarską i lekkoatletyczną;
trenowano boks, zapasy, siatkówkę, skoki narciarskie, tenisa i ping-ponga. Od maja 1934 roku w Chełmku
zaczęto wydawać zakładowy dwutygodnik „Echo Chełmka”, dzięki któremu przekaz idei Baty stworzenia
nowego człowieka lojalnego wobec pracodawcy, który jednak rozwija się i korzysta z dobrodziejstw
swojego zakładu pracy, stał się jeszcze bardziej bezpośredni i powszechny. Nawet jeśli idee te budziły też
czasem zrozumiały niepokój.
Co prawda dziś już nie istnieją budynki fabryczne zakładów Baty, jednak w tkance miasta wciąż jeszcze
zachowało się wiele elementów tego przemyślanego i genialnego projektu.
Tekst: Joanna Nowostawska-Gyalókay, maj 2015

19
ZespóZespóZespóZespółłłł zabudowazabudowazabudowazabudowańńńń podworskich w Bobrkupodworskich w Bobrkupodworskich w Bobrkupodworskich w Bobrku
ul. Nadwiul. Nadwiul. Nadwiul. Nadwiśśśślalalalańńńńska 5, Bobrek, powiat oska 5, Bobrek, powiat oska 5, Bobrek, powiat oska 5, Bobrek, powiat ośśśświwiwiwięęęęcimscimscimscimskikikiki
Bobrek to niewielka wieś pod Oświęcimiem,
położona w dolinie rzeki Wisły. To właśnie tu,
w miejscu gdzie rzeka Przemsza z nią się łączy,
znajduje się tzw. punkt „0”, od którego
rozpoczyna się liczenie żeglownych kilometrów
Wisły. Tereny te stanowią pogranicze Małopolski
i Śląska. We wczesnym średniowieczu
prawdopodobnie były słabo zaludnione, a ich
głównymi mieszkańcami były bobry, od których
zapewne wzięła się nazwa miejscowości. Pierwsza
źródłowa wzmianka o Bobrku pochodzi z 1390
roku. Warto tutaj zaznaczyć, że Bobrkiem
nazywano wówczas zamek, natomiast przyległy do
niego teren nazywano Bobrownikami. Warowny zamek i dobra bobreckie pozostawały własnością rodu
Ligęzów przez ponad 200 lat, aż do bezpotomnej śmierci Mikołaja Spytki Ligęzy, ostatniego
przedstawiciela bobreckiej linii Ligęzów.
Podczas wojen szwedzkich zamek został spalony przez Szwedów, którzy wcześniej w nim stacjonowali.
Musiał jednak zostać ponownie odbudowany.
Kolejnymi właścicielami Bobrka około 1680 roku zostali Wielopolscy. W roku 1772 bobrecki zamek stał się
jednym z ośrodków oporu stawianego wojskom rosyjskim przez konfederatów barskich. Pod koniec XVIII
wieku zamek rozebrano, a na jego miejscu wzniesiono pałac. W tym czasie z inicjatywy hrabiny Teresy
Wielopolskiej rozbudowano cały bobrecki majątek. Powstał wówczas okazały drewniany spichlerz
(widnieje na nim data 1779) i murowany budynek czworaków (data 1782 została wyryta na sosrębie), które
przetrwały do obecnych czasów. Także z inicjatywy Wielopolskiej powstał plan budowy bobreckiego
kościoła, plebanii i cmentarza (1780). Kościół został poświęcony w 1804 roku, już za bytności tu nowych
właścicieli dóbr, rodziny Potulickich. Z 1880 roku natomiast pochodzi wzmianka w Słowniku
Geograficznym Królestwa Polskiego o pięknym pałacu i ogrodzie w Bobrku, kiedy to z kolei właścicielami
dóbr byli już Ogińscy.
W okresie zaborów na rzeczce Przemszy przebiegała granica zaborów austriackiego i pruskiego, dobra
bobreckie weszły w skład Galicji.
Ostatnim przedwojennym właścicielem Bobrka był w latach 1914–1939 książę Adam Zygmunt Sapieha.
Podczas wojny w pałacu stacjonowali Niemcy.
W 1945 roku nastąpiła parcelacja majątku Bobrek. Odtąd rozpoczął się okres powolnej dewastacji
założenia. Pałac i oficynę najpierw zajęła szkoła specjalna, a od 1974 roku przedszkole, budynki
gospodarcze zaś przejęła Administracja Lasów Państwowych. W 1979 roku pałac uległ częściowemu
pożarowi, opustoszały niszczał. Gmina Chełmek przejęła go w 1983 roku i wraz z otaczającym go parkiem
sprzedała Ziyadowi Raoofowi, prywatnemu inwestorowi, który obecnie remontuje pałac z zamiarem
otwarcia tu centrum konferencyjnego.
Na terenie zabytkowych czworaków dziś mieści się prywatny skansen Państwa Klimowiczów. Dzięki ich
kolekcjonerskiej pasji w czworakach swój dom znalazło wiele przedmiotów, których funkcji nieraz już
nawet nie pamiętamy.
Tekst: Paulina Kasprzycka i Joanna Nowostawska-Gyalókay, maj 2015

20
Synagoga i MuzeumSynagoga i MuzeumSynagoga i MuzeumSynagoga i Muzeum ŻŻŻŻydowskie w Oydowskie w Oydowskie w Oydowskie w Ośśśświwiwiwięęęęcimiucimiucimiucimiu
pl. ks. J. Skarbka 5, Opl. ks. J. Skarbka 5, Opl. ks. J. Skarbka 5, Opl. ks. J. Skarbka 5, Ośśśświwiwiwięęęęcim, powiat ocim, powiat ocim, powiat ocim, powiat ośśśświwiwiwięęęęcimskicimskicimskicimski
Pierwsi Żydzi pojawili się w Oświęcimiu
w II połowie XVI wieku, tworząc gminę
wyznaniową z synagogą i cmentarzem. Ich
stabilną sytuację prawną i ekonomiczną określały
przywileje, wydawane przez kolejnych władców.
Był to też okres kształtowania się relacji
z nieżydowskim otoczeniem i pierwszych
konfliktów na tle religijnym oraz ekonomicznym.
Od 1772 roku miasto znalazło się pod panowaniem
austriackim. W następstwie nowych obciążeń
podatkowych oraz ograniczeń prawnych
pogorszyła się radykalnie sytuacja bytowa oświęcimskich Żydów. Przełomem był rok 1867, w którym
uzyskali równouprawnienie. W mieście pojawili się pierwsi żydowscy radni. Jednocześnie miasto stało
się kluczowym węzłem kolejowym regionu, co umożliwiło jego dynamiczny rozwój ekonomiczny.
W procesie tym rolę pierwszoplanową odegrali kupcy i przemysłowcy żydowscy.
Międzywojnie było okresem najbardziej dynamicznego rozwoju społeczności żydowskiej w Oświęcimiu.
Miejscowi Żydzi zaznaczyli się we wszystkich dziedzinach życia społecznego, politycznego
i kulturalnego. Współtworzyli też Radę Miasta. Wspólnie z chrześcijanami podejmowali działalność
dobroczynną i patriotyczną. Początek XX wieku zaznaczył się także dwoma kryzysowymi momentami
w relacjach między nimi. Do najostrzejszych wystąpień antysemickich w Oświęcimiu doszło jesienią 1918
roku. Po raz drugi incydenty antyżydowskie rozegrały się w latach 30. XX wieku. Wśród Żydów toczyły
się w tym czasie spory o dominację pomiędzy rozmaitymi nurtami religijnymi i politycznymi.
W Oświęcimiu najważniejszą rolę odgrywali Żydzi tradycjonaliści, w mniejszym zaś stopniu syjoniści –
zwolennicy utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie.
3 września 1939 roku wojska niemieckie zajęły Oświęcim. Nazwę miasta zmieniono na Auschwitz
i włączono je do III Rzeszy Niemieckiej. Żydzi zostali poddani surowym represjom. Po wyzwoleniu
miasta w styczniu 1945 roku okazało się, że z ponad 8 tysięcy oświęcimskich Żydów Zagładę przeżyły
pojedyncze osoby. Jednym z pierwszych działań ocalałych, poza poszukiwaniem bliskich, była próba
ponownego zorganizowania życia społecznego. Jednak sytuacja bliska wojnie domowej, przypadki
antysemityzmu oraz poczucie osamotnienia uniemożliwiały im powrót do normalnego życia
w komunistycznej Polsce, zmuszając do emigracji. Na początku lat 60. XX wieku wyjechały z Oświęcimia
ostatnie rodziny żydowskie.
W Oświęcimiu początki przywracania pamięci o miejscowej społeczności żydowskiej wiążą się
z działalnością Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Izraelskiej. Przełomowym krokiem było założenie w 1995
roku Auschwitz Jewish Center Foundation w Nowym Jorku. Fundacja odnowiła Synagogę Chewra Lomdej
Misznajot, jedyną ocaloną z Zagłady, przekazaną jej przez Gminę Żydowską w Bielsku-Białej.
W przylegającym do Synagogi budynku powstało Muzeum Żydowskie.
Tekst: dr Artur Szyndler, maj 2015

21
Dawne Obserwatorium Astronomiczne w CollegiumDawne Obserwatorium Astronomiczne w CollegiumDawne Obserwatorium Astronomiczne w CollegiumDawne Obserwatorium Astronomiczne w Collegium ŚŚŚŚniadeniadeniadeniadeckiego i Ogród Botaniczny w Krakowieckiego i Ogród Botaniczny w Krakowieckiego i Ogród Botaniczny w Krakowieckiego i Ogród Botaniczny w Krakowie
ul. Kopernika 27, Krakówul. Kopernika 27, Krakówul. Kopernika 27, Krakówul. Kopernika 27, Kraków
Dzieje budynku dawnego Obserwatorium
Astronomicznego, od 1963 roku Collegium
Śniadeckiego, od samego początku były związane
z otaczającym go ogrodem. Pierwsze plany
założenia ogrodu służącego celom badawczym snuł
już w 1602 roku Jan Zemełka, lekarz, absolwent
szkół w Krakowie i Padwie. Być może właśnie
padewski ogród założony w 1545 roku, będący dziś
najstarszym na świecie ogrodem botanicznym,
miał wpływ na wizje Zemełki, te jednak nie
zostały zrealizowane. Do utworzenia ogrodu
przystąpiono w 1783 roku, kiedy Hugo Kołłątaj,
działając na polecenie Komisji Edukacji
Narodowej, rozpoczął reformę mocno podupadłej uczelni. Powstała wówczas Katedra Chemii i Historii
Naturalnej z Ogrodem Botanicznym jako zakładem pomocniczym. Zlokalizowano go w dzielnicy Wesoła,
na ziemiach odkupionych od jezuitów. Ogród zajął wówczas niewielki obszar 2,4 hektara. Z Wiednia
sprowadzono ogrodnika, Franciszka Kajzera, który nadał miejscu charakter barokowego ogrodu
francuskiego. Jednocześnie w stojącej już wcześniej na tym terenie podmiejskiej willi w 1787 roku
matematyk i astronom, Jan Śniadecki, rozpoczął urządzanie obserwatorium. Twórcą projektu
architektonicznego przebudowy został Feliks Radwański, także matematyk, bliski przyjaciel
Śniadeckiego. W oddanym do użytku w 1792 roku budynku na parterze ulokowali się botanicy, na górze
zaś astronomowie, którzy wówczas zajmowali się nie tylko obserwacjami nieba, ale także badaniem
klimatu czy różnorodnymi doświadczeniami fizycznymi i chemicznymi. To z ogrodu 1 kwietnia 1784 roku
odbył się pierwszy wzlot balonu, co stanowiło niemałą sensację dla mieszkańców Krakowa.
Dzięki obserwacjom pozycji planet, komet i planetoid, zakryć gwiazd przez Księżyc i zmian jasności
gwiazd obserwatorium szybko zyskało europejską renomę. W XIX wieku jednakże jego działalność raz po
raz zamierała, by ponownie się odradzać.
Dopiero dyrektor Tadeusz Banachiewicz na początku XX wieku ożywił tę działalność. Astronom wynalazł
tzw. rachunek krakowianowy, sprowadził nowy sprzęt do obserwacji, w latach 20. zaprojektował
chronokinematograf – długoogniskową kamerę filmującą przebieg zaćmień Słońca. Wyposażony w taki
sprzęt zorganizował kilka ekspedycji naukowych do Szwecji, USA, Grecji, ZSRR i Japonii w celu
obserwacji całkowitych zaćmień Słońca. Był także pomysłodawcą budowy obserwatorium w Beskidzie
Makowskim (dziś stacja Lubomir).
Po II wojnie światowej dawna gwiazdarnia ze względu na zbyt bliskie sąsiedztwo rozświetlonego miasta
musiała przenieść swoją siedzibę do Fortu Skała.
Ogród Botaniczny to miejsce, w którym uważny obserwator odnajdzie także precyzyjne mechanizmy
zegarów. Są nimi rośliny. Niektóre storczyki na przykład kwitną raz na dwadzieścia lat. Inne znów
kwiaty swym rozkwitem wyznaczają pory dnia. Z kolei kryjące się w ogrodowych szklarniach
prehistoryczne sagowce, których początki sięgają ery paleozoicznej i stąd zwane żywymi
skamieniałościami, przenoszą nas niczym wehikuł czasu do odległej przeszłości.

22
Collegium Maius w KrakowieCollegium Maius w KrakowieCollegium Maius w KrakowieCollegium Maius w Krakowie
ul. Jagielloul. Jagielloul. Jagielloul. Jagiellońńńńska 15, Krakówska 15, Krakówska 15, Krakówska 15, Kraków
Początki Collegium Maius sięgają XIV wieku,
kiedy Władysław Jagiełło przekazał
uniwersytetowi narożną kamienicę przy zbiegu
dzisiejszych ulic Jagiellońskiej i św. Anny.
Zakupił ją wcześniej od mieszczanina Piotra
Gerharsdorfa, jeszcze wcześniej zaś należała ona
do Stefana Pęcherza z Rzeszotar. Jako że fundacji
dokonał sam Jagiełło, kamienicę zwano
początkowo Kolegium Królewskim, następnie
Kolegium Teologicznym, a wreszcie Kolegium
Większym (z łac. Collegium Maius) –
w odróżnieniu od sąsiedniego Kolegium
Mniejszego mieszczącego wydział sztuk
wyzwolonych. Dla szybko rozwijającego się uniwersytetu dokupiono kilka kolejnych kamienic, które po
pożarach i przebudowach pod koniec XV wieku połączono, nadając im jednolity charakter
architektoniczny. Tutaj przez wieki toczyło się życie akademickie: profesorowie mieszkali pod wspólnym
dachem, prowadzili dysputy, nauczali studentów w tzw. lektoriach.
Wieki XV i XVI były okresem największego rozwoju uniwersytetu, królowały wówczas matematyka
i astronomia, wykładane przez takich wybitnych naukowców jak Jan z Głogowa, Marcin Bylica z Olkusza
czy Mikołaj Kopernik. Po okresie świetności uczelni, na przełomie XVI i XVII wieku jej znaczenie
zmniejszyło się, Collegium Maius stopniowo popadało w zaniedbanie. Reforma Kołłątajowska – Kołłątaj
przemianował Akademię Krakowską na Szkołę Główną Koronną – sprawiła, że budynek Collegium Maius
przeznaczono na bibliotekę. Od samego początku zarządzali nią wybitni uczeni: filolog i językoznawca
Jerzy Samuel Bandtke, filolog i filozof, autor prac historycznych Józef Muczkowski, historyk literatury
i teatru Karol Estreicher senior, zwany ojcem bibliografii polskiej.
Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 roku, który położył kres reformom, Szkoła Główna Koronna znalazła
się pod panowaniem austriackim. Groziła jej nawet likwidacja, do której ostatecznie nie doszło, ale nie
ominęły jej procesy germanizacyjne. W 1817 roku wydano nowy statut organizacyjny dla uczelni,
wówczas też przemianowano ją na Uniwersytet Jagielloński. W latach 40. XIX wieku rozpoczęto
adaptację Collegium Maius na cele biblioteczne, zdecydowano też o przebudowie w stylu neogotyckim.
Jej pomysłodawcą był ks. Jan Schindler, wykonawcą zaś architekt Karol Kremer.
Po ugodzie Austro-Węgier w 1867 roku Uniwersytet znów zaczął się dynamicznie rozwijać, stając się
centrum polskiego życia kulturalnego i naukowego także dla Polaków przybywających tu licznie
z pozostałych ziem pozostających pod zaborami. W 1894 roku po raz pierwszy w dziejach uczelni przyjęto
na studia farmaceutyczne trzy kobiety, w latach 1913–1914 kobiety stanowiły już 25 procent studiujących.
Rozrastająca się Biblioteka Jagiellońska została przeniesiona do nowo wybudowanego gmachu przy alei
Mickiewicza w roku 1940. Po zakończeniu II wojny światowej z inicjatywy prof. Karola Estreichera
przeprowadzono gruntowny remont Collegium Maius połączony ze zrzuceniem neogotyckiej szaty
i próbą przywrócenia wyglądu sprzed 1840 roku. Odbudowa zakończyła się w roku 600-lecia
Uniwersytetu (1964).
Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Maius zostało powołane do życia na podstawie decyzji
senatu uniwersyteckiego w 1947 roku, a otwarte 6 maja 1964 roku.
Tekst: Katarzyna Zięba, kwiecień 2015

23
Muzeum im. Przypkowskich w JMuzeum im. Przypkowskich w JMuzeum im. Przypkowskich w JMuzeum im. Przypkowskich w Jęęęędrzejowiedrzejowiedrzejowiedrzejowie
pl. T. Kopl. T. Kopl. T. Kopl. T. Kośśśściuszki 7ciuszki 7ciuszki 7ciuszki 7––––8, J8, J8, J8, Jęęęędrzejów, powiat jdrzejów, powiat jdrzejów, powiat jdrzejów, powiat jęęęędrzejowski, woj.drzejowski, woj.drzejowski, woj.drzejowski, woj. śśśświwiwiwięęęętokrzyskietokrzyskietokrzyskietokrzyskie
W niezwykle bogatą historię Jędrzejowa, który
swoje powstanie zawdzięcza zapewne
ufundowaniu tu w 1140 roku najstarszego opactwa
cysterskiego na ziemiach polskich przez braci
Gryfitów, wpisuje się Muzeum im. Przypkowskich
ze znakomitą kolekcją różnorodnych zegarów,
z rzemiosłem artystycznym, grafiką, zbiorami
bibliofilskimi, fotograficznymi oraz
przedmiotami i dokumentami o znaczeniu
historycznym, ale także z trzema pokoleniami
Przypkowskich – kolekcjonerów oraz niezwykłych
osobowości.
Państwowe Muzeum im. Przypkowskich powstało 3 lutego 1962 roku – wówczas to Przypkowscy
przekazali państwu swoje tworzone przez dziesięciolecia zbiory, nie rezygnując jednak z opieki nad
nimi, bowiem do dziś funkcję dyrektora placówki pełni Piotr Maciej Przypkowski, wnuk założyciela
kolekcji, Feliksa (1872–1951). Muzeum mieści się zresztą w dawnym prywatnym domu Przypkowskich
usytuowanym przy rynku w Jędrzejowie. Jeszcze w 1962 roku państwo wykupiło przyległe parcele i dwie
kamienice z zabytkową apteką z 1712 roku. Na powiększonej parceli w latach 1964–1969 wybudowano
z inicjatywy Przypkowskich gmach muzealny. Przylegający doń ogród zaprojektował we współpracy
z Przypkowskimi prof. Gerard Ciołek.
Po raz pierwszy zbiory zostały udostępnione szerszej publiczności w 1909 roku przez samego Feliksa
Przypkowskiego, dla którego zegary i zagadnienia astronomiczne stały się prawdziwą życiową pasją,
choć po ukończeniu medycyny na Uniwersytecie Warszawskim został lekarzem szkolnym w seminarium
męskim w Jędrzejowie, gdzie wykładał poza higieną i fizjologią także fizykę, a nawet, przez pewien czas,
język polski; później pełnił też funkcje lekarza powiatowego i więziennego.
Feliks Przypkowski już w 1895 roku sam wykonał dwa zegary słoneczne, które są dziś niewątpliwie
ozdobą zbiorów. W 1901 roku Feliks napisał pracę zatytułowaną Gnomonika. Nauka kreślenia zegarów
słonecznych, czyli kompasów na rozmaitych płaszczyznach. Jeszcze w tym samym roku wyposażył się
w odpowiednią literaturę i przyrządy astronomiczne, które sprowadził z austriackich i niemieckich
antykwariatów, co pozwoliło mu tworzyć kolejne modele zegarów słonecznych. Wiele ciekawych
czasomierzy trafiało do kolekcji jako honoraria z okolicznych dworków, w których udzielał porad
lekarskich. W 1906 roku Feliks Przypkowski polecił wznieść na swoim domu kopułę do obserwacji
astronomicznych, w której umieścił teleskop własnej konstrukcji. W 1910 roku dzięki jego staraniom
powstała w Jędrzejowie nowoczesna stacja meteorologiczna.
Był człowiekiem wszechstronnym i swoimi kolejnymi fascynacjami zarażał syna, Tadeusza (1905–1977),
który znacznie wzbogacił zbiory ojca i to nie tylko o zegary. Tadeusz bowiem, ukończywszy historię
sztuki, sporo podróżował i zapewne podczas tych podróży udało mu się upolować niejeden okaz. Zresztą,
podobnie jak ojciec, wcześnie zaczął sam tworzyć zegary, w 1924 roku sporządził z granitowego otoczaka
pierwszy zegar słoneczny, można go oglądać w zbiorach muzeum. Liczne czasomierze jego autorstwa,
opatrzone polskimi lub łacińskimi maksymami, zdobią do dziś miasta w Polsce i za granicą (m.in.
Warszawę, Kraków, Niceę, Paryż, Rzym, Greenwich). W latach 1932–1939 pracował jako referent
propagandy kulturalnej najpierw Krakowa, później Warszawy. Podczas wojny znalazł zatrudnienie jako
szpitalny laborant rentgenologiczny, dzięki czemu mógł bez wzbudzania podejrzeń współpracować z AK,
m.in. fałszując dokumenty. Równolegle przez cały ten czas pracował naukowo, oddając się pozostałym
pasjom: fotografii, ekslibrisom, bibliofilstwu.

24
ZespóZespóZespóZespółłłł papapapałłłłacowy w Ksiacowy w Ksiacowy w Ksiacowy w Książążążążu Wielkimu Wielkimu Wielkimu Wielkim
ul. W.ul. W.ul. W.ul. W. Witosa 10, KsiWitosa 10, KsiWitosa 10, KsiWitosa 10, Książążążąż Wielki, powiWielki, powiWielki, powiWielki, powiat miechowskiat miechowskiat miechowskiat miechowski
Książ Wielki to dziś niewielka miejscowość
położona przy trasie Kraków – Warszawa. Ale nie
zawsze tak było. Za czasów Polski
przedrozbiorowej (z pewnością już w 1372 roku)
Książ Wielki miał prawa miejskie, uważa się go
też za jedno z najstarszych osiedli na ziemi
krakowskiej. O dawnej świetności Xans Magna –
jak go nazywano po łacinie – mogą świadczyć
dokumenty historyczne oraz wznoszące się tu do
dziś zabytki o wysokim poziomie artystycznym:
kościół pw. św. Wojciecha, klasztor Augustianów
z kościołem pw. św. Ducha i tzw. zamek na
Mirowie.
Najwcześniejsze informacje dotyczące Książa odnoszą się do XII wieku i są związane z postacią palatyna
Piotra Włostowica. Kolejnymi dziedzicami, których rządy odcisnęły się na dziejach Książa, były
możnowładcze rody Melsztyńskich, Tęczyńskich, Rabsztyńskich, Kamienieckich, Barzów, Myszkowskich
i wreszcie Wielopolskich.
Także na przełom XII i XIII wieku datuje się istnienie w najbliższej okolicy Książa grodziska zwanego
Kółkiem, będącego najprawdopodobniej pierwszym dworem obronnym, który istniał tu aż do drugiej
połowy XVI wieku. O świetności rezydencji mogą świadczyć znalezione na tym miejscu wytworne kafle
pochodzące z pracowni krakowskich zdunów. Kres grodzisku przyniósł pożar. Zbiegło się to w czasie
z przybyciem do miasta Piotra Myszkowskiego, biskupa krakowskiego, który w nowym miejscu kazał
wystawić okazały pałac. Stąd budowla ta, choć pozbawiona cech obronnych, nazywana jest często
zamkiem.
Pałac najprawdopodobniej wzniósł Myszkowskim – po śmierci biskupa dzieło kontynuował jego
bratanek, także Piotr – Santi Gucci, znakomity architekt czasów renesansu. Działalność Gucciego wiąże
się z mecenatem króla Zygmunta Augusta, a przede wszystkim jego siostry Anny Jagiellonki, żony
Stefana Batorego. Architekt miał przybyć do Polski z Florencji na początku lat 50. XVI wieku. Zamieszkał
wraz z żoną Katarzyną Górską w pobliskim Pińczowie, gdzie zapewne już wcześniej istniała włoska
kolonia. W tutejszym kamieniołomie wydobywano wapień pińczowski, znany już od dawna budulec,
z którego architekt wznosił swoje dzieła, między innymi pałac królewski w Łobzowie, pałac w
Baranowie, zamek królewski w Niepołomicach, ale także ksiąski pałac.
Rezydencja w Książu pierwotnie wyglądała nieco inaczej. W odtworzeniu jej dawnego wyglądu mogą
pomóc dwa niewielkich rozmiarów, zwrócone ku sobie pawilony, które Gucci postawił symetrycznie po
obu bokach pałacu. Umieścił w nich kaplicę pw. św. Piotra Apostoła i św. Zofii oraz bibliotekę, późniejszą
pałacową kuchnię. Bryła pałacu była zadaszona jeszcze do XVII wieku podobnym dachem ze szczytami,
jakie widzimy do dziś nad pawilonami. Przebudowy w 1809 roku dokonał na zlecenie Franciszka
Wielopolskiego architekt Józef Lebroni. Usunięto wówczas renesansowe szczyty, a środkowy ryzalit
podwyższono o trzecie piętro. Wnętrza zaś zyskały charakter klasycystyczny. Resztki malowideł
z tamtego czasu były widoczne jeszcze do lat 40. XX wieku. Do kolejnej gruntownej przebudowy doszło
w 1841 roku. Jej wykonawcą, według projektu berlińskiego architekta Stühlera, lecz tylko w części, był
budowniczy Chamerling. Później prace kontynuował budowniczy z Krakowa Stanisław Gołębiowski
i następnie niejaki Steibl. To wtedy właśnie powstało tak charakterystyczne do dziś dla ksiąskiego pałacu
neogotyckie blankowanie.
Pałac niegdyś otaczał rozległy park, w którym w XIX wieku mieściła się oranżeria z drzewami
cytrusowymi, zwierzyniec, liczne alejki z oryginalnym drzewostanem, a także romantyczna sadzawka.

25
W drugiej połowie XIX wieku pałac służył jedynie jako letnia rezydencja Wielopolskich, w czasie II
wojny światowej zaś stacjonowały w nim wojska niemieckie. Po 1945 roku ksiąskie dobra zostały
upaństwowione. W 1946 roku z inicjatywy historyka Eugeniusza Madejskiego zawiązano Komitet
Odbudowy Zabytkowego Zamku w Książu Wielkim, w 1949 roku rozpoczęto prace remontowe, aby jeszcze
w tym samym roku w gmachu pałacu uruchomić liceum, a później Zespół Szkół im. W. Witosa. Szkoła
mieści się tam do dziś.
Kaplica pw. Nawiedzenia i Zwiastowania NMP w DalewicachKaplica pw. Nawiedzenia i Zwiastowania NMP w DalewicachKaplica pw. Nawiedzenia i Zwiastowania NMP w DalewicachKaplica pw. Nawiedzenia i Zwiastowania NMP w Dalewicach
gmina Koniusza, powiat proszowickigmina Koniusza, powiat proszowickigmina Koniusza, powiat proszowickigmina Koniusza, powiat proszowicki
Najstarsze wzmianki źródłowe dotyczące wsi
Dalewice (Dalowice), znajdującej się obecnie
w powiecie proszowickim, sięgają końca XIII
wieku. Wieś stanowiła początkowo własność
rycerską i należała do powstałej w drugiej połowie
XIII wieku parafii św. Jakuba Większego
w Niegardowie. W 1414 roku Gniewosz herbu
Strzegomia, właściciel wsi, sprzedał część Dalewic
Władysławowi Jagielle za 1200 grzywien wraz
z prawem do istniejącej tu kaplicy.
Później zarówno sama wieś Dalewice, jak
i okoliczne dobra, zmieniały kolejno właścicieli –
należeli do nich m.in. ród Toporczyków z Rytra, Stanisław Sobek, kasztelan sądecki, rodziny
Kraczkowskich, Dębskich, Siemianowskich, Niemojewskich, Mieroszewskich – by trafić pod koniec XIX
wieku w ręce Dunikowskich. Dunikowscy do 1945 roku byli właścicielami dalewickiego dworu, który po
upaństwowieniu przejęła miejscowa szkoła rolnicza. Niestety od końca lat 60. podlegał on
systematycznej dewastacji i dziś nie ma już po nim śladu, a otaczający go niegdyś ogród dworski zatracił
wszelkie cechy kompozycyjne.
Drewniana kaplica pw. Nawiedzenia i Zwiastowania NMP wznosi się w zachodniej części wsi na
niewielkim pagórku. Niegdyś otaczał ją wieniec starych lip. Pierwsza, zapewne także drewniana
świątynia na tym miejscu wzmiankowana była już w XV wieku. Jednak prawdopodobnie ok. 1560 roku
została spalona przez Sobka z Sulejowa, właściciela Dalewic, podskarbiego koronnego aktywnie
zaangażowanego podówczas w ruch reformacyjny. W 1652 roku ks. Szymon Lodyński (Łodensis), pleban
z Jangrota i jednocześnie dalewicki prebendarz, wystawił na tym samym miejscu nową kaplicę swoim
kosztem. W 1874 roku kaplica została wyremontowana, m.in. zmieniono gont i na dachu umieszczono
nową wieżyczkę na sygnaturkę.
W 1878 roku kaplica została po raz pierwszy okradziona, skutkiem czego część wyposażenia przeniesiono
do kościoła w Niegardowie.
Kaplica w zasadzie nie zmieniła swojego pierwotnego kształtu, poza dobudowaniem w 1914 roku
niewielkiej zakrystii na jej północnej ścianie. Wszystkie ściany i stropy we wnętrzu kaplicy pokrywają
polichromie figuralne bądź roślinne pochodzące z drugiej połowy XVII wieku, częściowo przemalowane
w kolejnym stuleciu. W kaplicy w 2014 roku rozpoczęto prace konserwatorskie obejmujące polichromię.
Kościół w pierwszych latach XXI wieku został ponownie, aż dwukrotnie, okradziony, ubytki widoczne są
do dziś.

Sprawozdanie merytoryczne Dni Dziedzictwa 2015

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Sprawozdanie merytoryczne Dni Dziedzictwa 2015

Similar to Sprawozdanie merytoryczne Dni Dziedzictwa 2015 (20)

More from Małopolski Instytut Kultury

More from Małopolski Instytut Kultury (20)

Sprawozdanie merytoryczne Dni Dziedzictwa 2015