1. “Монгол улсад жижиг дунд уул
уурхайн нийгмийн хариуцлагыг
амжилттай хэрэгжүүлж буй сайн
туршлагууд ”
Улаанбаатар
2012.10.03

2. Төслийн товч танилцуулга
Захиалагч АНУ-ын Азийн сан
байгууллага “Байгаль орчныг хамгаалахад талуудын оролцоог
нэмэгдүүлэх нь” хөтөлбөр
Гүйцэтгэгч “Хараат бус судалгааны хүрээлэн” ТББ
байгууллага
Хугацаа 2012 оны 05 сарын 16-наас 2012 оны 07 сарын 06-
ны хооронд

3. Төслийн зорилго
Судалгааны зорилго нь монгол улсад
үйл ажиллагаа явуулж байгаа жижиг,
дунд уул уурхайн компаниудын
нийгмийн хариуцлагыг байгаль орчны
нөхөн сэргээлт, усны бодлого,
талуудын оролцоог хангаж буй
байдал зэргийг судлан сайн туршлагыг
онцлоход оршино.

4. Төслийн зорилт
• Уул уурхай нөлөөгөөр эвдэрч доройтсон газрын нөхөн
сэргээлтийг сайн хийсэн туршлага. (Байгалийн нөхөн
сэргээлтийг тогтмол хийдэг байдал)
• Уул уурхайн олборлолтонд усны менежментийг сайн
хийсэн туршлага. (Уул уурхайн ойр орчмын гол, усны
ай сав бохирдохоос сэргийлсэн бодлоготой, мөн усыг
уурхайн үйл ажиллагаанд дахин ашиглах талаар мөн
багтаана)
• Орон нутгийн засаг захиргаа, нутгийн олон нийттэй ойр
хамтран ажиллаж, тогтвортой үр дүн бүхий үйл
ажиллагааг хэрэгжүүлдэг байдал

5. Төслийн хээрийн судалгааны
хамрах хүрээ
• Аймаг-3
• Сум-6
• Компани-7

6. Судалгааны мэдээллийн хүрээ
• Олон улсын туршлагыг баримт бичгийн
судалгаанд тулгуурлан хийсэн.
• Монгол улсын туршлагыг судалгаанд
тулгуурлан хийсэн.

7. Судалгааны нэгжийг сонгосон
шалгуур үзүүлэлт
• Уул уурхайн чиглэлээр олборлолт явуулж
эхэлсэн компаниудыг хамруулах
• ЭБЭХЯ, АМГ-ын тоон судалгаанд үндэслэн
сонгох

8. Судалгааны зорилтот бүлэг
Дараах шалгуур хангасан байгууллагыг
сонгосон. Үүнд:
- Монголын дотоодын аж ахуй нэгж байх
- Жижиг дунд уул уурхай байх / Жилд олборлох
олборлолтын хэмжээ, Ажиллах хүчний тоо/
- Уурхай нь олборлолтын үе шатандаа ажиллаж
байх
- Жижиг дунд уул уурхайн нийгмийн
хариуцлагын чиглэлээр амжилтай үйл
ажиллагаа явуулж байх

9. Судалгаанд хамрагдсан
байгууллага
№ Орон нутаг Уул уурхайн Ашигт малтмал Үйл ажиллагааны үе
компанийн нэр шат
Булган /Бүрэгхангай,
1 Монполимет ХХК Алт Олборлолт
Заамар
2 Булган / Бүрэгхангай Өрмөн-уул ХХК Алт, мөнгө Олборлолт
3 Төв / Алтанбулаг Боржгоны тал ХХК Хайрга, шороо Олборлолт
4 Төв / Баян Рео ХХК Алт Хайгуул
Баяжуулах үйлдвэр
5 Төв / Борнуур ХАМО ХХК Алт
(ХАМО)
Олборлолт (Далд
6 Баянхонгор / Галуут Рео ХХК Алт
уурхай)
7 Баянхонгор /Бөмбөгөр Одод Гоулд ХХК Алт Олборлолт

10. Жижиг дунд уул уурхайн компанийн байгаль орчин,
нийгмийн хариуцлагын талаарх ойлголт
УУНХ гэдэг нь олон талын оролцоонд
тулгуурласан, байгальд ээлтэй үйл
ажиллагааны зарчмаар ирээдүйн өмнө
хүлээх хариуцлагаа ухамсарлан, орон
нутгийн хөгжилд анхаарал хандуулж,
хуулийг дээдлэн ажиллаж буй байдлыг
хэлнэ.

11. Судалгааны арга зүйг
• Байгаль орчны тухай хууль,
• Усны тухай хууль,
• Ашигт малтмалын тухай хууль,
• Газрын тухай хууль,
• Усны сав, ойн сан бүхий газрыг ашиглах
хамгаалах тухай хуулийн заалтуудад
үндэслэн боловсруулсан.

12. Уул уурхайн нөхөн сэргээлт,
усны бодлогыг амжилттай
хэрэгжүүлж буй сайн
туршлага

13. Уул уурхайн нөхөн сэргээлт, усны бодлогыг
амжилттай хэрэгжүүлж буй сайн туршлага
• Байгаль орчны нөхөн сэргээлт
• Усны менежмент

14. Судалгаанд хамрагдсан компанийн нөхөн
сэргээлт хийсэн талбай
№ Компаниуд Нийт талбайн Техникийн нөхөн Биологийн
хэмжээ сэргээлт хийсэн талбай нөхөн сэргээлт
хийсэн талбай
1 Одод Гоулд ХХК 217 (га) 40 (га) 30 (га)
2 Өрмөн-уул ХХК 117 (га) 6 (га) 6 (га)
3 Монполимет ХХК 1479,4 (га) 484,6 (га) 279,9 (га)
4 Боржгоны тал ХХК 29,3 (га) 1480 м2

15. 1. Техникийн нөхөн сэргээлт
1. Уурхайн ашиглалт явагдахын өмнө ургамлын нөмрөг бүрхэвч болох шимт
хөрсийг хуулж хадгалах
2. Ашиглалтын явцад үүссэн орон зайг дотоод овоолгоор дүүргэн “Уул
уурхайн үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаагаар эвдэрсэн газрын нөхөн сэргээлт”
MNS 5917:2008 стандартыг баримтлан газрын гадаргын анхдагч хэлбэрт
оруулж, тэгшлэх
3. Хөрсний нягт сиийрэг бүхэллэг хэсгийг нягтруулан жигдлэж тариалалт
явуулах нь ургамал ургах таатай нөхцөлийг бүрдүүлдэг.
Монполимет ХХК, Одод Гоулд ХХК

16. Хариуцлагатай уул уурхайн нөхөн
сэргээлт
Шалгуур Нөхцөл байдал
Тухайн бүс Монгол орны газар нутаг харилцан адилгүй нөхөн сэргээлтийн үйл
нутгийн ажиллагааг шаардаж байдаг. (Газар нутгийн олон төрөлт байдлаас
онцлогтой улбаатайгаар төрөл бүрийн арга технологи, хүн хүчний нөөц боломж
уяалдсан байх хүртэл харилцан адилгүй шаардаж байдаг)
Мэргэжлийн Уул уурхайн нөхөн сэргээлт хийхдээ шинжлэх ухааны арга зүйд
байх үндэслэсэн аргачлалын дагуу зохион байгуулах.
Технологийн Тодорхой нэг стандартын дагуу зохион байгуулах, байгальд ээлтэй
дагуу байх дэвшилтэт технологийг ашиглах.
Тогтвортой Экосистем нь тодорхой цаг хугацаа туршид байнгын хамгаалалтанд байх.
байдлыг хангах / хашаалалт, арчилгаа, усалгаа/

17. 2. Биологийн нөхөн сэргээлт
Монполимет ХХК нөхөн сэргээлт технологийн үе шатын дагуу явагдаж
байна.
• 1-р үе шат: Ургамалаа хөрсний онцлогт нь тохируулж үлэмжинд
үрэслүүлэх,
• 2-р үе шат: Газраа хагалан сийрэгжүүлж бордох,
• 3-р үе шат: Үлэмжнээс суулгацаа авч сийрэгжүүлж бордсон
хөрсөндөө суулгах,
• 4-р үе шат: Тариалалт хийсэн талбайгаа хашаалж хамгаалах,
• 5-р үе шат: Тогтмол услалтын систем татаж суулгах,
• 6-р үе шат: Суулгасан ургамал ургаж гүйцэх хүртэл нь хамгаалж
тордох
Монполимет ХХК

18. 2.1. Нөхөн сэргээлт дахь арчилгаа, тордлогоо,
хамгаалалт
Шинэ Зеландын технологоор нөхөн
сэргээлтээ явуулдаг.
• Зөв системтэй төлөвлөлт (газар зүйн
байрлалд тохирсон төлөвлөлтийг хийсэн)
• Хөрсний онцлогт нь тохирсон үрсэлгээ
нутагшуулан тариалалт, ургамалжуулалт
хийдэг.
Одод Гоулд ХХК

19. 2.2. Хашаалалтын зохион
байгуулалт
• 3-5 жилийн хооронд хашаанд ямар нэг
эвдрэл гэмтэл гарахгүй байх давуу талтай
• Одоогийн байдлаар 30 га талбайг
хашаалсан
• Уул уурхайн нөхөн сэргээлтийг уурхайн
төлөвлөлттэй уялдуулан хэрэгжүүлсэн.

20. 2.3. Нөхөн сэргээлт дахь услалтын систем
• Услалтын систем нь олон наст ургамал, мод бутлаг ургамалын онцлогт
тохируулан услуулахын зэрэгцээ усалгааг тогтмол хийж услалтын үйл
ажиллагааг хариуцсан байнгын мэргэжилтэн ажиллуулж байна.
Услалтын систем
• ОХУ-ын Д 630 насос
• Бороожуулагч
• Хаврын хуурайшилтын үед мод бүрт мөс тавьж, цэнэг усалгаа
• БНСУ-ын дуслын усалгаа
Монполимет ХХК, Одод Гоулд ХХК

21. 2.4. Нөхөн сэргээлт дэх ургамалжуулалт
№ Компаниуд Олон наст Мод бутлаг Ногооны Үрсэлгээний
ургамал ургамал талбай талбай
Тийм
1 Одод Гоулд ХХК 30 (га) 10000 (ш) 1 (га) +
2 Өрмөн-уул ХХК 5 (га) 3400 (ш) 2 (га) +
3 Монполимет 800 (га) 57000 (ш) 8 (га) +
ХХК

22. Нөхөн сэргээлтийн ургамалжуулалт
хийхэд мөрдөгдөж буй стандартууд
• Олон улсын ISO 1400, ISO 1900
• Монгол Улсын “Уул уурхайн үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаагаар
эвдэрсэн газрын нөхөн сэргээлт” MNS 5917:2008,
• Эвдэрсэн газрыг ургамалжуулах” MNS 5918:2008 зэрэг холбогдох
стандартыг дага хэрэгжүүлж байна.
Монполимет ХХК, Одод Гоулд ХХК

23. Нөхөн сэргээлт дэх ургамалжилт
үрсэлгээний талбай
• Тухайн үрсэлгээ нь орон нутгийн байгаль цаг
уурын онцлогт дасах хугацааг бий
болгосоноор ургамалын амьдрах чадвар нь
өсөж байна.
• Тухайн орчинд биологийн төрөл зүйл өсөж
хөгжих боломжийг олгож байгаа.
Монполимет ХХК, Ододгоулд ХХК

24. 2.5. Биологийн нөхөн сэргээлт
Хиймэл нуур
Монполимет ХХК нь биологийн нөхөн сэргээлтийн ажлын
нэг чухал хэсэг нь 16 га талбайтай байнга сэлгэгдэх цэнгэг
уст загастай нуурыг 2001 онд нутгийн иргэдийн хүсэлтийн
дагуу тохижуулсан байна.
Булган аймгийн Бүрэгхангай сумын орон иргэдийн
хүсэлтийн дагуу байгуулж тохижуулж өгсөн байна.
Монполимет ХХК

25. 2.6. Нөхөн сэргээлт дэвшилтэд технологи
ашиглаж буй байдал
№ Компаниуд Тайлбар
1. Одод Гоулд Тухайн уулын салаан дээд хэсгээс нөхөн сэргээлт хийж хашаалан
ХХК хамгаалаж, газрын хөрсний бүтцээс хамааран мод бутлаг ургамал
болоод олон наст ургамал тариалахаа сонгосон.
Шинэ зеландын арга технологиор мэргэжлийн компани хийж гүйцэтгүүлж
байгаа.
Усалгаа, арчилгааг тогтмол хйиж гүйцэтгэж байна.
2. Pео- Уурхайн олборлолт явуулах газар зүйн онцлогийг судлан үзсэний үндсэн
Баянхонгор дээр Газрын хөрс хамгийн багаар хөндөгдөх технологи болох “Далд
ХХК уурхай”-н эрхлэж байгаа нь давуутай тал юм.
Уул уурхай эрхлэх техник эдийн засгийн үндэслэл, байгаль орчны
нөлөөлөх байдлын үнэлгээ зэрэгт нөхөн сэргээлтийн үйл ажиллагааг
тогтмол тусгасан байна.
3. Монполимет Нөхөн сэргээлтэд олон тооны мод бутлаг ургамал, нуур цөөрөм, жимс
ХХК жимсгэнэ зэрэг зүйлсийг хослуулан ургуулсан орон нутгийн нөхцөл
байдалд ихээхэн тохирсон байгааг харж болох юм.

26. 2.7. Нөхөн сэргээлт дахь орон нутгийн
оролцоо, цаашдын ашиглалт
№ Компаниуд Орон нутгийн оролцоог хангасан байдал
1 Одод Гоулд Баянхонгор аймгийн Өлзийт голын дагуу амьдардаг нутгийн
ХХК малчин иргэнд нөхөн сэргээлт хийсэн талбайд хүнсний ногоо
тариалах талбай байгуулж өгсөн. Энэ талбайд төмс хүнсний
ногоо тариалах зориултаар тохижуулсан байна.
Сумын сургуулийн сурагчдаар дэрсний толгой дүүлгэж нөхөн
сэргээлтэнд ашигласан байна.
2 Өрмөн-Уул Одоогийн ашиглаж байгаа уурхайн ажилчидын ажлын байрыг
ХХК уурхайн үйл ажиллагаа дууссаны дараа ажилчидад зориулсан
амралт сувилалын газар болгохоор тохиожуулан засварлаж
байгаа.
3 Монполимет Монполимет компанид орон нутгийн зүгээс хандан одоогийн
ХХК ашиглаж байгаа ажилчидын байрыг уурхайн үйл ажиллагаа
дууссаны дараа амралт сувилалын газрын зориулалтаар
тохижуулан өгөхийг хүссэн байна. Энэхүү хүсэлтийн
Монполимет ХХК хүлээн авсан байна.

27. 3. Усны
талаар баримтлах бодлого,
менежментийн одоогийн түвшин
Жижиг дунд уул уурхайн үйлдвэрлэлд
сайн гэж болохуйц 1 төрлийн
технологи байна.
Өрмөн уул ХХК: Нуур үүсгэн дотор
нь эргүүлэх

28. Усны бодлого

29. Монгол улс дахь жижиг, дунд уул
уурхайн компаниудын орон
нутагтай харилцах харилцаа

30. 1. Талуудын оролцоо ба мэдээлэл солилцоо
• Орон нутгийн засаг захиргаатай хамтын
ажиллагааны гэрээ байгуулан ажиллаж байна.
/Гэрээнд: Талуудын эрх үүргийг зааж өгөхийн
зэрэгцээ орон нутагт хийх үйл ажиллагааг
тусгаж өгсөн/
• Хэлэлцүүлэг, зөвлөгөөн, үзүүлэх сургалт
зохион байгуулж гарсан үр дүнг ажил хэрэг
болгож байна.
• Компаниудын уулзалт, зөвлөгөөн хэлэлцүүлэг
зохион байгуулах тоо, давтамж тогтмол болсон
байна.

31. Талуудын оролцоо ба мэдээлэл солилцоо
/Жишээ/
• Рео-Баянхонгор ХХК нь орон нутгийн санал
хүсэлтэд үндэслэн улаан буудай тариалж өгсөн
байна.
• Одод Гоулд ХХК, жил бүр тогтмол зөвлөгөөн
зохион байгуулж тухайн жил хийх ажлаа орон
нутгийн засаг захиргаа, нутгийн иргэдтэй
харилцан тохиролцосны үндсэн дээр хийж
гүйцэтгэж байна.

32. 2. Орон нутгаас ажиллах хүчин
авах, бэлтгэх
• Орон нутагт ажлын байрыг нэмэгдүүлэх асуудлыг
нутгийн захиргааны байгууллагатай хийсэн гэрээндээ
тусгаж өгсөн байна.
• Орон нутгаас авсан ажилчдыг мэргэшүүлэх, дахин
сургах сургалт, зөвлөгөөнийг тодорхой хэмжээгээр
зохион байгуулдаг
• Орон нутгаас ажилчид авахдаа ихэвчлэн дахин
сургалтаар сургах юмуу практик дээр дадлагажуулж
авдаг байна.
• Ажилласан жилээс хамарч сертифакт олгодог . Энэ нь
тухайн ажилтны ур чадвар улам сайжирч, мэргэжлээрээ
мэргэшиж байгааг илтгэх нөхцөл болдог.

33. Орон нутгаас ажиллах хүчин авах,
бэлтгэх /Жишээ/
• Одод Гоулд ХХК Экскаваторын
операторчингоор 10-аад залууг сургаж,
дадлагажуулан бэлтгэж авсан бөгөөд хоѐроос
дээш жил ажилласан тохиолдолд мэргэжлийн
ахисан шатны сертификат олгодог байна.
• Өрмөн-Уул ХХК, Монполимет ХХК-ууд
өөрсдийн хоол хүнсний хэрэгцээгээ хангах
зорилгоор мал үржүүлж, хүнсний ногоогоо
өөрсдөө тарьж ургуулдаг.

34. 3. Орон нутагт оруулж буй
хөрөнгө оруулалт
• Орон нутгийн хэтийн бодлого, хөтөлбөр,
төлөвлөгөөг харж томоохон хөрөнгө
оруулалтыг хийх нь ихэссэн.
• Орон нутагт чиглэсэн хөрөнгө оруулалт нь
хамтын оролцооны буюу талуудын санал
хүсэлтэд үндэслэж байна.

35. Орон нутагт оруулж буй хөрөнгө
оруулалт /жишээ/
• Рео-Баянхонгор ХХК Баянхонгор аймгийн
Галуут сумын нутагт 100 га талбайг хагалж,
улаанбуудай тарьж өгсөн. Уг талбайг орон
нутгийн удирдлагууд хүлээн авч, талбайг
арчилж байна. Цаашид дахин 30 га талбайд
хүнсний ногоо тарьж өгөхөөр төлөвлөсөн
байна.
• Одод Гоулд ХХК нь орон нутгийн дэд бүтцийг
хөгжүүлэх асуудлаар нутгийн захиргааны
байгууллагатай гэрээ байгуулж, үйл
ажиллагаагаа явуулдаг.

36. 4. Олон талт хамтын ажиллагаа (Жижиг
дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих бодлого, бараа
үйлчилгээ нийлүүлэлт)
• Орон нутагт шаардлагатай байгаа жижиг
дунд үйлдвэрийг дэмжин ажиллаж байна.
• Жижиг дунд үйлдвэртэй албан ѐсоор гэрээ
байгууллан үйл ажиллагаа эрхэлж байна.

37. Олон талт хамтын ажиллагаа (Жижиг дунд
үйлдвэрлэлийг дэмжих бодлого, бараа үйлчилгээ
нийлүүлэлт) /Жишээ/
• Рео-Баянхонгор ХХК нь иргэн Л.Энхтүвшингийн
“Вакум хаалга, цонхны цех”-тэй өнгө үзэмж,
стандартын шаардлага хангасан цонх, хаалга нийлүүлэх
гэрээг хийсэн байна.
• Боржгоны тал ХХК нь албан бус байдлаар тахианы
фермтэй хамтран ажиллаж, бүтээгдэхүүнээ харилцан
солилцохын зэрэгцээ, хямдралтай бараа бүтээгдэхүүн
нийлүүлэн ажиллаж байна.
• Рео-Баянхонгор ХХК нь Аймагт татвараа төлөхийн тулд
Баянхонгор аймагт харъяалалтай Рео-Баянхонгор нэртэй
орон нутгийн салбар компанийг байгуулан уурхайн
олборлолтын үйл ажиллагаа явуулсанаар орон нутагт
татвар төлөх боломжийг бүрдүүлсэн байна.