cara mengetahui kepemimpinan entrpreneur

1. Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 11

2. Edison Ginting; TEDC Bandung
2005
2
1. SECARA ALAMIAH, ANGGOTA ORGANISASI CENDERUNG:
MALAS,KURANG BERTANGGUNGJAWAB, MENGINGINKAN GAJI BESAR,
DAN MENGINGINKAN RASA AMAN. (Teori X, McGregor).
2. SECARA ALAMIAH, ANGGOTA ORGANISASI CENDERUNG:
MENDAHULUKAN KEPENTINGAN DIRINYA SENDIRI DARIPADA
KEPENTINGAN ORGANISASINYA, DAN BEKERJA DI BAWAH TINGKAT
KEMAMPUANNYA. ( Argiris ).
3. HANYA ORANG YANG TERMOTIVASI OLEH PIMPINAN
YANG BEKERJA SECARA PRODUKTIF, RAJIN, BERSEMANGAT SAMPAI
BATAS MAKSIMUM KEMAMPUANNYA, BERTANGGUNGJAWAB,
DAN MENDAHULUKAN KEPENTINGAN ORGANISASINYA. ( Mc Claland ).

3. Edison Ginting; TEDC Bandung
2005
3
Input
 Handout
 Tambahan
Diskusi
Kelompok
Presentasi
Kelompok
Panel
Input / Penguatan
Kontemplasi
dan
Refleksi
Ice Breaker Ice Breaker Ice Breaker Ice Breaker
 Penjelasan strategi
 Input tambahan
- Kepemimpinan
Entrepreneur
[20, 22, 23, 26,
27]
- Pemimpin kreatif
dan inovatif
[59, 60, 61, 62,
63]
 Dibagi 5 kelompok
- Diskusi /
menjawab 7
pertanyaan
 Menumbuhkan
kepemimpinan
[41, 42-44, 45-
46, 47-48, 59,
60, 61, 62-63]
 Pengembangan
kemampuan
yang harus
dimiliki
[64, 66, 67, 68,
69, 71, 72, 74,
76]
Tugas
Perumusan Hasil
Diskusi Planel
ALUR PEMBELAJARAN

4. 1. KEJUARAAN YANG BERKONOTASI NEGATIF, DISANDANG OLEH INDONESIA:
• JUARA KORUPSI SE-DUNIA (DI BAWAH RUWANDHA DAN NIGERIA).
• PENGUTANG TERBESAR (UTANG LN: 137,6 MILYARD $US,
DAN UTANG DALAM NEGERI 659 TRILYUN RUPIAH.)
• HIGHEST COST ADMINISTRATION, DI ASEAN.
• HDI TERENDAH DI ASEAN ( INDONESIA no. 111, VIENTAM : 109).
2. DI ERA PERSAINGAN GLOBAL, INDONESIA BERADA PADA POSISI SULIT, KARENA:
• NEGARA TETANGGA DAN NEGARA MAJU LAINNYA, SEDANG MELAKUKAN
3. SELURUH PERMASALAHAN TSB. DI ATAS, TIDAK AKAN BISA DIATASI,
TANPA KEBERHASILAN MENINGKATKAN PRODUKTIVITAS MANUSIA
INDONESIA. “SEKOLAH BERPERAN STRATEGIS UNTUK ITU”.
Edison Ginting; TEDC Bandung
2005 4
AKSELERASI PEMBANGUNAN, sedangkan:
• INDONESIA MASIH PADA TAHAP PEMULIHAN KRISIS.

5. Edison Ginting; TEDC Bandung 2005 5

6. Edison Ginting; TEDC Bandung 2005 6

7. TARGET
MERATA
NILAI PLUS
UMR
KFM
KHM
MEGAP-MEGAP
LUMAYAN
BERKEMBANG
ENAK
BERTARAF
Edison Ginting; TEDC Bandung 2005 7
Kerja:
Kemampuan
Hasil:
Jumlah & Mutu
Imbalan:
Bertingkat
Hidup:
Berproses
TERLATIH
TERAMPIL
MAHIR
AHLI LUAR BIASA
LSM
SERBA ADA
SEJAHTERA

8. SIKAP MENTAL
PEKERJA PENGUSAHA
•Mengeluh
•Mengomel
•Bersungut
•Caci maki
•Protes
•Unjuk rasa
•Bikin Gejolak
KERJA UPAH
MULYONO; UHAMKA 2010 8
•Mogok
•Mengacau
•Merusak
•Teguran
•Peringatan
•Mutasi/Demosi
•Skorsing
•Pecat/PHK
•Lock Out / Tutup
EMOSI - AMBISI X KEKUASAAN-HUKUMAN

9. Edison Ginting; TEDC Bandung
2005
9
• Nama : Edison Ginting
• Jabatan : Widyaiswara PPPG Teknologi Bandung
Ka. Inst. Sains dan Teknologi Dasar
• Pendidkan : S1 – FPTK IIKIP Padang, Jurusan Mesin
Diploma of Education – Melbourne University
S2 – Universitas Katolik Parahyangan Bandung,
Konsentrasi Akuntansi Manajemen
• Pengalaman : Mengajar Las & Konstruksi Pelat, Manajemen Bisnis,
Manajemen Strategik, Metodologi Pembelajaran,...
Konsultan Pengelolaan Lab & Bengkel – IATVEP
Konsultan Dual System Education – GTZ Jerman
Konsultan Manajemen Bisnis – CEC
Education Specialist – ADB Manilla
Konsultan Pendidikan – LPMP Jawa Timur

10. 1100
TTUUJJUUAANN PPEEMMBBEELLAAJJAARRAANN
PPaaddaa aakkhhiirr ppeemmbbeellaajjaarraann,, ppeesseerrttaa ppeellaattiihhaann mmaammppuu::
– MMeennggiiddeennttiiffiikkaassii kkoonnddiissii--kkoonnddiissii yyaanngg mmeennuunnttuutt
aaddaannyyaa ppeerruubbaahhaann ddaallaamm mmeennyyiikkaappii ppeerrkkeemmbbaannggaann
mmaassaa kkiinnii
– MMeennggeennaallii kkeeppeemmiimmppiinnaann KKeewwiirraauussaahhaaaann ddaann
sseebbaaggaaii bbeenncchhmmaarrkk ppeennggeemmbbaannggaann ppootteennssii pprriibbaaddii
– MMeennttrraannssffoorrmmaassiikkaann pprriinnssiipp--pprriinnssiipp kkeeppeemmiimmppiinnaann
kkeewwiirraauussaahhaaaann ddaallaamm pprraakkttiikk ppeennggeelloollaaaann ddaann
ppeennggeemmbbaannggaann sseekkoollaahh

11. MMUULLYYOONNOO;; UUHHAAMMKKAA22001100
1111
PPEEMMIIMMPPIINN ??
KKEEPPEEMMIIMMPPIINNAANN
??

12. CCHHOOIICCEE
MULYONO: UUHHAAMMKKAA 22001100 1122
No Problem – No Choice
Tunduk Pada Hukum Alam
Sulit Maju
Makan Apa ?
Kebutuhan Fisik
Kebutuhan Sosial & Emosional
Kebutuhan Belajar
Kebutuhan Spiritual

13. ► Direktur, Bupati, KKaa,,SSeekkoollaahh == PPeemmiimmppiinn ??
Kepemimpinan adalah sikap, tindakan,
perilaku, kebiasaan dan karakter kita sendiri.
ACTION NOT POTISION
Kepemimpinan terpisah dari segala yang ada
di luar kita (kedudukan, pangkat, dsb)
Menjadi pemimpin melalui suatu proses
Seperti menanam tumbuhan, (the law of harvest)
Tidak dapat dikarbit (contoh : Kepongpong)
Edison Ginting; TEDC Bandung 2005 13

14. PERAN UTAMA PEMIMPIN,
ADALAH MELAKUKAN
PERUBAHAN (PEMBARUAN)
ORGANISASI KE ARAH YANG
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 1144
LEBIH BAIK.
( DO THE THINGS RIGHT)
• PERAN UTAMA MANAJER,
MENCAPAI TUJUAN ORGANISASI
DENGAN MENGGUNAKAN
PERANGKAT MANAJEMEN DAN
SUMBER
DAYA ORGANISASI
( DO THE RIGHT THINGS )

15. Edison Ginting; TEDC Bandung
2005
15
Kepemimpinan
1. Mengarah kepada
kemampuan individu
2. Merupakan kualitas
hubungan
3. Diarahkan untuk mencapai
keinginan pimpinan
4. Bersifat hubungan
personal
5. Menggantungkan diri pada
sumber yang ada pada
dirinya
Manajemen
1. Mengarah pada sistem dan
mekanisme kerja
2. Merupakan fungsi, status,
kewenangan
3. Diarahkan untuk mencapai
tujuan organisasi
4. Bersifat hubungan
interpersonal
5. Menggantungkan diri pada
daya dan dana yang ada

16. Edison Ginting; TEDC Bandung
2005
16
Pemimpin
1. Diangkat oleh pengikut
2. Mengandalkan personal
power
3. Bertindak sebagai
pencetus ide
4. Bertanggungjawab kepada
anak buah
5. Bagian dari pengikut
Manager
1. Diangkat oleh kekuasaan
2. Mengandalkan pada
kekuasaan
3. Bertindak sebagai
penguasa
4. Bertanggungjawab pada
atasan
5. Bagian dari Organisasi

17. Edison Ginting; TEDC Bandung
2005
17
MANAGEMENT VS
LEADERSHIP
• Selection & Recruitment
• Assesment Centre
• Career Planning
• Training & Development
• Performance Management
• Business Planning
reengineering
• Balanced Score card
• Dll
• Honsty
• Integrity
• Trust
• Commitment
• Responsbility
• Maturity
• Togetherness
• Motivation
• Empowerment
• Sense of belonging

18. PPEEMMAAHHAAMMAANN
WWIIRRAAUUSSAAHHAA vvss WWIIRRAASSWWAASSTTAA
 KKeewwiirraauussaahhaaaann ddiiaaddooppssii ddaarrii bbaahhaassaa PPeerraanncciiss 
EENNTTRREEPPRREENNEEUURR  bbeerraarrttii ““ttoo uunnddeerrttaakkee”” ((mmeennggaammbbiill aalliihh))
 DDaallaamm ssiittuuaassii sseehhaarrii--hhaarrii sseerriinngg ddiitteemmuukkaann iissttiillaahh
““WWIIRRAASSWWAASSTTAA””
 WWiirraa == bbeerraannii,, SSwwaa == sseennddiirrii,, hhaassttaa == ttaannggaann;;
 WWiirraa == bbeerraannii;; SSwwaa == sseennddiirrii,, SSttaa == bbeerrddiirrii..
““WWIIRRAAUUSSAAHHAA””
WWiirraa == bbeerraannii,, UUssaahhaa == mmeemmaakkssiimmaallkkaann ppootteennssii
 JJaaddii WWiirraauussaahhaa bbeerraarrttii ““sseesseeoorraanngg yyaanngg mmeemmiilliikkii ssiiffaatt--ssiiffaatt
kkeebbeerraanniiaann,, kkeeuuttaammaaaann,, kkeetteellaaddaannaann,, ddaallaamm mmeennggaammbbiill rreessiikkoo
yyaanngg bbeerrssuummbbeerr ppaaddaa ppootteennssii sseennddiirrii””..
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 1188

19.  LLaannggssuunngg mmeelliibbaattkkaann ddiirrii ddaallaamm
aakkttiivviittaass ooppeerraassiioonnaall uussaahhaa
 MMeenneerriimmaa kkeessaallaahhaann sseebbaaggaaii hhaall
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 1199
bbiiaassaa
 AAkkttiiff mmeennccaarrii ppeerruubbaahhaann ddeennggaann
mmeemmaannffaaaattkkaann ppeelluuaanngg
 SSeellaalluu tteerrmmoottiivvaassii uunnttuukk
mmeenncciippttaakkaann kkeeuunnttuunnggaann
 MMeenneerriimmaa ddaann mmeennggeennddaalliikkaann
rreessiikkoo
 CCeennddeerruunngg mmeennddeelleeggaassiikkaann
ttuuggaass ddaann mmeennggaawwaassii ppeekkeerrjjaa
 MMeenngghhiinnddaarrii kkeessaallaahhaann
 MMeemmiinniimmaallkkaann rreessiikkoo ddeennggaann
bbeerrssiikkaapp mmeennuunngggguu ppeekkeerrjjaaaann
 TTeerrmmoottiivvaassii oolleehh ffaakkttoorr pprroommoossii
ddaann iimmbbaallaann
 MMeenngghhiinnddaarrii rreessiikkoo

20. SIKAP MENTAL
KEPEMIMPINAN
TATA LAKSANA/MANAJEMEN
KETERAMPILAN
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 2200

21. Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 2211
Sikap Mental
ENTREPRENEUR
Manajemen
Keterampilan
Kepemimpinan

22. 1. MEMILIKI SESNSE OF ECONOMY:
• Memiliki sistem nilai ekonomi:
 Memahami barang dan jasa yang berharga,
 Cost-Benefit,
 Cost Effectiveness
• Memiliki naluri bisnis.
2. MEMILIKI SEMANGAT PENJELAJAH ( ADVENTURING )
 Berkemauan Kuat menemukan sesuatu yang baru,
 Tidak senang dengan keadaan status-quo,
 Senang menghadapi tantangan,
 Tidak mengenal istilah “kapok”,
 Menggunakan kegagalan sebagai batu loncatan untuk berhasil,
 Mengejar kepuasan melalui keberhasilan
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 2222

23. 3. AMBISIUS :
• Berkemauan kuat untuk maju,
• Tidak mudah menyerah.
4. MENCIPTAKAN PELUANG :
• Tidak sekedar menunggu kesempatan, tetapi menciptakan
• Melihat di balik tantangan selalu ada peluang.
5. BERANI MENGAMBIL RISIKO:
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 2233
• Calculated Risk,
• Antisipatif.
6. KREATIF:
o Berpikir Lateral,
o Peka,
o Dedicated.

24. Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 2244
Religi
Nilai
Norma
Moralitas
Kebiasaan
Alam
Ilmu
Keterampilan
Uang
Pesaing
AGAMA
BUDAYA
SOSIAL
EKONOMI
IPTEK
PEMBUDAYAAN
PEMBERDAYAAN

25. Karier
(Pusat Penghasilan)
Keluarga
(Pusat Biaya)
Mental
(Pusat Biaya)
(Pusat Biaya)
(Pusat Biaya)
(Pusat Biaya)
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 2255
Spiritual
Sosial
Fisik
(David C.)

26. Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 2266
MEMPENGARUHI
MENGGERAKKAN MENGARAHKAN MENGEMBANGKA
N
ORANG-ORANG, ANGGOTA ORGANISASI
UNTUK MENCAPAI TUJUAN ORGANISASI

27.  DDiiaannggkkaatt oolleehh ppeennggiikkuutt
 MMeennggaannddaallkkaann ppeerrssoonnaall ppoowweerr
 BBeerrttiinnddaakk sseebbaaggaaii ppeenncceettuuss iiddee
 BBeerrttaanngggguunnggjjaawwaabb kkeeppaaddaa aannaakk bbuuaahh
 BBaaggiiaann ddaarrii ppeennggiikkuutt
 LLaannggssuunngg mmeelliibbaattkkaann ddiirrii ddaallaamm ooppeerraassiioonnaall uussaahhaa
 MMeenneerriimmaa kkeessaallaahhaann sseebbaaggaaii hhaall bbiiaassaa
 AAkkttiiff mmeennccaarrii ppeerruubbaahhaann ddeennggaann mmeemmaannffaaaattkkaann
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 2277
ppeelluuaanngg
 SSeellaalluu tteerrmmoottiivvaassii uunnttuukk mmeenncciippttaakkaann kkeeuunnttuunnggaann
 MMeenneerriimmaa ddaann mmeennggeennddaalliikkaann rreessiikkoo

28. Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 2288

29. Edison Ginting; TEDC Bandung
2005
29
Memimpin dengan
permintaan biasa : Trust dan
Paradigma sama
Memimpin dengan alasan
rasional : Merubah Paradigma
Pengikut , Meyakinkan pengikut
Memimpin dengan Imbalan
Menawarkan sesuatu yang tdk terkait
dengan pekerjaan, Bersifat sementara
Memimpin dengan
Ancaman
Memimpin dengan Paksaan

30. TThhee NNeeeedd HHiieerraarrcchhyy
((AA..HH.. MMaassllooww))
Needs for Self-Actualization
Esteem Needs
Affiliation or Acceptance Needs
Security or Safety Needs
Pshysiological Needs
Edison Ginting; TEDC Bandung 2005 30
MATI HATI
MATI FISIK

31. Edison Ginting; TEDC Bandung
2005
31

32. FFAAKKTTOORR YYAANNGG TTUURRUUTT MMEENNEENNTTUUKKAANN KKEESSUUKKSSEESSAANN
IIQQ,, EEQQ,, && SSCC
((IInntteelleeccttuuaall QQuuoottiioonn,, EEmmoottiioonnaall QQuuoottiioonn,, SSpprriittuuaall QQuuoottiioonn))
IQ EQ
SQ
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 3322
IQ dianggap relatif
permanen sehingga tidak
bisa dikembangkan dalam
arti ruang
EEQQ ddaann SSQQ iibbaarraatt rruuaanngg kkoossoonngg yyaanngg ttaakk ppeerrnnaahh ppeennuuhh
Semakin terisi , maka semakin meningkat
KUALITAS MANUSIA

33. Edison Ginting; TEDC Bandung
2005
33
Kecerdasan Inteligensia = IQ
IQ : Usia mental seseorang, yang ditentukan
melalui tes intelegensia, dibagi dengan usia
kronologis orang itu dan dikalikan 100.
Tes IQ terutama mengukur kemampuan
seseorang dengan tantangan linguistik
dan logika-matematika serta beberapa tugas
visual dan spasial.
Tes IQ terutama sangat bagus untuk mengukur
dan memprediksi prestasi akademik seseorang.
Kecerdasan adalah kemampuan memecahkan masalah atau menciptakan produk yang bernilai
dalam satu atau lebih seting budaya (Howard Gardner, Frames of Mind: The Theory of Multiple
Intelligences, 1985).
Kecerdasan linguistik kecerdasan logik-matematik
Kecerdasan visual-spasial Kecerdasan musik
Kecerdasan fisik-kinestetik Kecerdasan interpersonal (sosial)
Kecerdasan intrapersonal Kecerdasan naturalis

34. KURVA (NORMAL) DISTRIBUSI IQ
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 3344

35. 1. KALAU EMOSI TERSENTUH, BISA MENIMBULKAN PERASAAN MARAH,
SENANG, SEDIH, GEMBIRA, LEMAS, BERSEMANGAT.
EMOSI PERLU DIKELOLA SUPAYA EMOSI ITU BISA MENJADI SUMBER ENERGI
POSITIF
2. EMOSI JUGA DAPAT BERPERAN PENTING SEBAGAI SUMBER ENERJI
PENGAKTIF NILAI-NILAI ETIKA (MENJADI KREDIBEL,BERINTEGRITAS,
EMPATIF, ULET, TABAH).
3. KECERDASAN EMOSIONAL ADALAH KEMAMPUAN MERASAKAN DAN
MEMAHAMI EMOSI, DAN MENERAPKANNYA SECARA EFEKTIF SEBAGAI
SUMBER ENERGI, SUMBER INFORMASI,SUMBER KONEKSI, SERTA SUMBER
PENGARUH MANUSIAWI.
(Robert Cooper).
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 3355

36. KECERDASAN DI DALAM DIRI (INTRAPERSONAL):
1. MENGENALI DIRI SENDIRI, mengetahui KEKUATAN DAN KELEMAHAN,
KESUKAAN, PANTANGAN, dsb.
2. MENGENDALIKAN DIRI, BERINTEGRITAS.
3. MEMOTIVASI DIRI, berusaha mengelola EMOSI MENJAD FAKTOR PENDORONG
UNTUK MEWUJUDKAN GAGASAN.
KECERDASAN MENGHADAPI ORANG LAIN (INTERPERSONAL):
4. BEREMPATI, belajar menempatkan diri menjadi orang lain untuk memahami
PERASAAN, PIKIRAN, DAN KEBUTUHAN orang lain.
5. BERKETRAMPILAN SOSIAL, belajar BERPERAN AKTIF DALAM KELOMOK,
MENGGUGAH SEMANGAT, dan MENGELOLA KONFLIK.
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 3366

37. KECERDASAN EMOSI, menghasilkan:
 Kemampuan untuk tetap terbuka atas perasaan, baik perasaan yang
menyenangkan maupun yang tidak.
 Kemampuan melibatkan diri atau menarik diri secara reflektif dari
suatu emosi yang bergantung pada pertimbangan nilai atau
kegunaannya.
 Kemampuan memonitor emosi secara reflektif dalam kaitannya
dengan diri sendiri dan orang lain, seperti menyadari seberapa jelas,
tipikal, berpengaruh, atau bernalarnya emosi tertentu.
 Kemampuan mengelola emosi sendiri dan emosi orang lain dengan
memperendah kadar emosi negatif dan meningkatkan yang positif,
tanpa menekan atau melebih-lebihkan informasi yang mungkin
disampaikan.
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 3377

38. Edison Ginting; TEDC Bandung
2005
38
1. Ahli syaraf U.S Rama Chandran ( California University )
menemukan “GOD SPOT” dalam otak manusia, yang menjadi
“Pusat Spiritual”
2. Kecerdasan spiritual ( SQ ), adalah : kecerdasan untuk
memahami dan memecahkan persoalan “makna” dan “nilai”.
Kecerdasan untuk menempatkan perilaku dan hidup dalam
konteks kehidupan yang lebih kaya dan lebih luas,
sehingga mampu menempatkan kehidupan seseorang
menjadi bermakna dan bernilai.
( Danih Zohar dan Jon Marshal )
3.Bentuk SQ yang mudah dipahami adalah : “NURANI”

39. Aa. Gym
1. QOLBU: KECERDASAN MENJAGA IMAN YANG TURUN NAIK:
• LAGI SAKIT, INGAT TUHAN
• LAGI SENANG, LUPA TUHAN.
2. FUAD : KECERDASAN IMAN YANG PEDULI TERHADAP ORANG LAIN:
• MENOLONG ORANG LAIN YANG PATUT DITOLONG
• KALAU ADA KERIKIL YANG BISA MENCELAKAKAN ORANG LAIN
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 3399
DISINGKIRKAN.
3. DOMIR: IMAN YANG MENDENGAR MAHKAMAH HATI
• KECERDASAN MEMAHAMI BAHWA MENGHAKIMI ADALAH HAK
PREROGATIF TUHAN ALLAH.
• CERDAS MENYADARI KECEMBURUAN YANG TIDAK
SEPATUTNYA
4. BASYIROH: IMAN YANG MENGAGUNGKAN KEBESARAN TUHAN.
• KECERDASAN MENYADARI KEINDAHAN ALAM CIPTAAN TUHAN.
• KECERDASAN MENSYUKURI BERKAT DAN KARUNIA TUHAN.

40. BBeellaahhaann OOttaakk
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 4400
OOTTAAKK KKIIRRII
 LLooggiikkaa
 SSeekkuueennssiiaall
 LLiissaann
 LLiinniieerr
 AAnnaalliittiikkaall
OTAK KANAN
 Intuitif
 Hubungan
 Visual
 Spasial
 Kreatif
 UUrruutt
 PPaarrssiiaall
 LLooggiiss
 AAccaakk
 UUttuuhh
 KKrreeaattiiff

41. 11.. SSaaddaarr nnaassiibb ddii ttaannggaann AAnnddaa
22.. SSuuttrraaddaarraa bbaaggii ddiirrii AAnnddaa
33.. MMeennjjaallaannkkaann sskkeennaarriioo AAnnddaa
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 4411

42. MMeennuummbbuuhhkkaann KKeeppeemmiimmppiinnaann
11..SSeellff UUnnddeerrssttaannddiinngg ((PPeennggeennaallaann DDiirrii))
SSiiaappaakkaahh ssaayyaa
UUnnttuukk aappaa ssaayyaa hhiidduupp
DDaarriimmaannaa ssaayyaa bbeerraassaall
KKeemmaannaa ssaayyaa kkeellaakk aakkaann ppeerrggii
AAKKIIBBAATT TTIIDDAAKK MMEENNGGEENNAALL DDIIRRII::
BBUUNNUUHH DDIIRRII ,, MMEENNUUMMPPUUKK HHAARRTTAA ((KKEEKKAAYYAAAANN))
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 4422

43. Mengenal Diri Sendiri dan Orang Lain
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 4433

44. MMeennuummbbuuhhkkaann KKeeppeemmiimmppiinnaann
22..SSeellff AAwwaarreenneessss ((KKeessaaddaarraann DDiirrii))
SSaaddaarr aakkaann ppeerraassaaaann AAnnddaa
MMeelleekk EEmmoossii ((EEmmoottiioonnaall LLiitteerraaccyy))
DDiirrii AAnnddaa ttiiddaakk BBeerruubbaahh ttaappii eemmoossii bbeerruubbaahh
KKiittaa iibbaarraatt llaannggiitt –– EEmmoossii iibbaarraatt aawwaann
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 4444

45. MMeennuummbbuuhhkkaann KKeeppeemmiimmppiinnaann
33.. SSeellff CCoonnttrrooll ((PPeenngguuaassaaaann DDiirrii))
 SSaaddaarr sseeppeennuuhhnnyyaa tteerrhhaaddaapp yyaanngg ddiillaakkuukkaann
 SSttiimmuulluuss ttiiddaakk ddaappaatt ddiikkoonnttrrooll ttaappii rreessppoonnss bbiissaa
 MMaarraahh …………..ccaarraa mmaarraahh mmeennuunnjjuukkkkaann kkuuaalliittaass EEQQ
 MMaammppuu mmeennuunnddaa kkeenniikkmmaattaann jjaannggkkaa ppeennddeekk
 ((mmeemmppeerroolleehh kkeenniikkmmaattaann jjaannggkkaa ppeennddeekk ddeennggaann mmeennggoorrbbaannkkaann
kkeenniikkmmaattaann jjaannggkkaa ppaannjjaanngg == DDOOSSAA))
 KKeebbeerraanniiaann mmeemmbbuuaatt ddaann mmeellaakkssaannaakkaann kkoommiittmmeenn
pprriibbaaddii
 SSuulliitt kkaarreennaa kkaallaauuppuunn ddiillaannggggaarr ttiiddaakk aaddaa yyaanngg ttaauu
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 4455

46. PEMBARUAN PARADIGMA
KEPEMIMPINAN
KEPALA SEKOLAH
NNOO.. PPAARRAADDIIGGMMAA LLAAMMAA PPAARRAADDIIGGMMAA BBAARRUU
11.. SSEENNTTRRAALLIISSTTIIKK DDEESSEENNTTRRAALLIISSTTIIKK// OOTTOONNOOMMII
22.. OOTTOORRIITTEERRIIAANN DDEEMMOOKKRRAATTIISS// SSIITTUUAASSIIOONNAALL
33.. TTGG..JJAAWWAABB SSTTRRUUKKTTUURRAALL AAKKUUNNTTAABBEELL
44.. TTEERRTTUUTTUUPP TTRRAANNSSPPAARRAANN
55.. DDIILLAAYYAANNII MMEELLAAYYAANNII
66.. RRUUTTIINNIITTAASS IINNOOVVAATTIIFF// KKRREEAATTIIFF
77.. RREEAAKKTTIIFF PPRROOAAKKTTIIFF
88.. MMEEMMEERRIINNTTAAHH MMEENNSSUUGGEESSTTII// MMEENNGGAAJJAAKK
99.. FFEEOODDAALLIISSTTIIKK KKOOLLEEGGIIAALL// EEGGAALLIITTEERRIIAANN
1100.. BBIIRROOKKRRAATTIISS PPRROOFFEESSIIOONNAALL// DDIINNAAMMIISS
Edison Ginting; TEDC Bandung 2005 46

47. 1111.. UUNNIIFFOORRMMIISSTTIIKK KKEEBBEERRAAGGAAMMAANN
1122.. KKRRIITTIIKK DDIILLAARRAANNGG KKRRIITTIIKK DDIIBBUUTTUUHHKKAANN
1133.. PPEERRSSAAIINNGGAANN DDIIHHIINNDDAARRII KKOOMMPPEETTIISSII DDIIKKEEMMBBAANNGGKKAANN
1144.. KKAALLAAUU BBOOLLEEHH DDIIPPEERRSSUULLIITT
KKEENNAAPPAA DDIIPPEERRMMUUDDAAHH
KKAALLAAUU BBOOLLEEHH DDIIPPEERRMMUUDDAAHH
KKEENNAAPPAA DDIIPPEERRSSUULLIITT
1155.. MMEERRAASSAA DDIIGGAAJJII OOLLEEHH
PPEEMMEERRIINNTTAAHH
SSAADDAARR,, DDIIGGAAJJII OOLLEEHH RRAAKKYYAATT
1166.. MMEEMMPPEERRLLAAKKUUKKAANN
JJAABBAATTAANN SSEEBBAAGGAAII KKUUAASSAA
MMEENNEERRIIMMAA JJAABBAATTAANN
SSEEBBAAGGAAII AAMMAANNAAHH
1177.. CCEENNDDEERRUUNNGG PPEERRMMIISSSSIIFF TTEEGGAASS // KKOONNSSIISSTTEENN
1188.. CCEENNDDEERRUUNNGG MMEENNUUNNGGGGUU
Edison Ginting; TEDC Bandung 2005 47
JJUUKKLLAAKK
MMEENNGGHHAARRAAPP TTIIDDAAKK AADDAA
JJUUKKLLAAKK
1199.. MMAASSAA BBOODDOOHH TTEERRHHAADDAAPP
IISSUU
PPEEKKAA// RREESSPPOONNSSIIFF TTEERRHHAADDAAPP
IISSUU
2200.. MMEENNGGHHIINNDDAARRII KKOONNFFLLIIKK MMEENNGGEELLOOLLAA KKOONNFFLLIIKK

48. Perilaku Unsur Pimpinan
1 Menyadari dengan baik bahwa jabatan adalah amanah
2 Memahami dengan baik tugas, tanggung jawab dan wewenang
3 Selalu berupaya meningkatakan kemampuan leadership
Edison Ginting; TEDC Bandung 2005 48
dan manajerial
4 Leading by example (keteladanan)
5 Menciptakan iklim kerja yang kondusif
6 Be an answer for every problem
7 Justice and wisdom
8 Proaktif dan berfikir positif menyikapi
setiap perubahan

49. BEBERAPA PRINSIP-PRINSIP MORAL DALAM
ETIKA KEPEMIMPINAN
(Yang Mendasari Sikap dan Perilaku Benar) yang Baik dan
1. Pemimpin yang baik menyadari, bahwa hidupnya menjadi
bermakna kalau kehidupannya memberi manfaat bagi
orang lain. Jabatannya sebagai pemimpin menjadi
bermakna, kalau keberadaan dirinya sebagai pemimpin
dirasakan memberi manfaat bagi orang yang dipimpin
dan bagi masyarakat yang dilayani oleh organisasinya.
2. Pemimpin yang baik menyadari, bahwa dirinya tidaklah
sempurna, karena itu :
* melibatkan stafnya ikut berpartisipasi dalam proses
pengambilan keputusan.
* dia terbuka menerima dan berusaha memahami
pendapat orang lain.
* tidak memaksakan pikiran atau kehendak sendiri.
* berani mengoreksi keputusan sendiri apabila ternyata
salah atau kurang tepat.
Edison Ginting; TEDC Bandung 2005 49

50. 3. Pemimpin yang baik menyadari dirinya adalah figur yang paling
dominan menentukan keberhasilan organisasi yang
dipimpinnya, karena itu :
* membangun dan menjaga kredibilitas dirinya (menjadi
orang yang dapat dipercaya karena kemampuan dan
kejujurannya).
* tidak menjadi sombong, sekalipun menjadi orang penentu.
4. Pemimpin yang baik menyadari, bahwa keberhasilan yang dia
capai, adalah keberhasilan melalui orang lain, karena itu :
* menghargai prestasi masing-masing orang yang
berkontribusi.
* memberi kesempatan berkembang bagi orang yang dia
pimpin.
* memelihara integritas dirinya sebagai sumber motivasi
bagi orang 5. Menyadari, ybaanhgw ad iad irpiinmypai nm. enjadi pemimpin karena ada orang
Edison Ginting; TEDC Bandung
2005
50
yang dipimpin, karena itu :
* dia akan selalu memperhatikan dan mendahulukan
kepentingan orang yang dia pimpin, dan
* mendahulukan kepentingan orang yang dilayani oleh
organisasinya.

51. Edison Ginting; TEDC Bandung
2005
51
6. Pemimpin yang baik menyadari bahwa dirinya
adalah manusia biasa yang bisa berbuat salah.
Karena itu:
# membuka dirinya untuk dikritik
# menerima kritik sebagai kebutuhan untuk
mengendalikan dirinya dari kemungkinan berbuat
7. sPaelmahim. pin yang baik menerima dan menghargai
perbedaan sebagai rakhmat:
* berbeda pendapat tidak berarti bermusuhan
* berbeda pendapat berarti memperkaya
alternatif
* iklim kerja yang menghargai perbedaan
pendapat, akan menyuburkan berkembangnya ide
dan kreatifitas
8. P*embihmipnienk aya tnugn gbgaaikl imkaenggunakan kuasa dan pengaruh
secara
arif, sehingga :
* menerapkan prinsip reward and punishment secara
bijaksana.
* tidak mendendam pada staf maupun atasannya.
* pemimpin tidak menghasut, dan
* pemimpin tidak menjadi sumber masalah

52. 9. Pemimpin yang baik memiliki sense of accountability :
# bertanggung jawab atas segala akibat dari keputusan
yang ditetapkannya, karena itu selalu mengantisipasi
risiko dari setiap rancangan keputusannya.
# tidak hanya merasa bertanggung jawab kepada
atasannya secara struktural, tetapi bertanggung jawab
kepada seluruh pihak yang berkepentingan dengan
organisasinya, terutama kepada pihak yang menjadi
sumber dana organisasi.
# tidak melempar tanggung jawab kesalahan atau
kegagalan kepada bawahan atau atasan.
10. Pemimpin yang baik menaati hukum dan menghargai aturan
untuk menciptakan ketertiban mencapai keberhasilan:
* memberlakukan aturan organisasi secara konsisten,
tegas, dan terbuka.
* tidak membeda-bedakan orang dalam pemberlakuan
hukum dan aturan.
Edison Ginting; TEDC Bandung 2005 52

53. Edison Ginting; TEDC Bandung
2005
53
11. Pemimpin yang baik menghargai dan menghormati
PERSAINGAN.
o Pesaing adalah Partner Berpacu untuk maju,
o Pesaing bukanlah musuh yang harus dihancurkan,
o Tanpa Pesaing, Organisasi cenderung Status-Quo,
 Menciptakan iklim yang menumbuhkan
persaingan yang sehat di dalam organisasi.
12. Pemimpin yang baik mendengar suara hati nurani:
* memberi khikmat dan kebijaksanaan dalam
kepemimpinan terutama dalam proses pengambilan
keputusan.

54. Edison Ginting; TEDC Bandung
2005
54
Knowledge
X
Skill
Attitude
X
Situation
ABILITY x MOTIVATION
INDIVIDUAL
PERFORMANCE

55. RIBUAN ANAK BANGSA (SISWA) MENGGANTUNGKAN MASA
DEPANNYA PADA KITA SEBAGAI PENDIDIK.
 Apabila siswa yang kita didik menyelesaikan studinya tetapi, tidak
memiliki bekal ketrampilan hidup (produktif) yang memadai, maka,
kita menanggung beban moral (dosa ?):
 telah merusak (membunuh) masa depan anak
 menambah manusia beban, yang berakumulasi menjadi beban
Edison Ginting; TEDC Bandung
2005
55
bangsa,
 menyia-nyiakan kesempatan yang dipercayakan kepada
anda.
 TETAPI SEBALIKNYA, APABILA BERHASIL MAKA KITA TELAH
BERJASA:
o Ikut membangun kemampuan kompetitif ekonomi Indonesia,
o Menciptakan tamatan menjadi asset bangsa
o Membangun bangsa melalui pendidikan,
o Membuat hidup anda menjadi bermakna

56. Edison Ginting; TEDC Bandung
2005
56
X

57. Edison Ginting; TEDC Bandung 2005 57
X

58. KKrreeaattiivviittaass && IInnoovvaassii
 KKeewwiirraauussaahhaaaann ttiiddaakk ddaappaatt ddiippiissaahhkkaann ddaarrii
kkrreeaattiivviittaass ddaann iinnoovvaassii  IINNOOVVAASSII TTEERRCCIIPPTTAA
KKAARREENNAA AADDAANNYYAA DDAAYYAA KKRREEAASSII YYAANNGG
TTIINNGGGGII..
 KKRREEAATTIIVVIITTAASS aaddaallaahh kkeemmaammppuuaann uunnttuukk
mmeemmbbaawwaa sseessuuaattuu yyaanngg bbaarruu kkee ddaallaamm
kkeehhiidduuppaann ((WWeebbsstteerr))..
JJAADDII KKRREEAATTIIVVIITTAASS MMEERRUUJJUUKK PPAADDAA
PPEEMMBBEENNTTUUKKAANN IIDDEE-IIDDEE BBAARRUU
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 5588

59. AAWWAALL IINNOOVVAASSII AADDAALLAAHH KKRREEAATTIIVVIITTAASS..
Edison Ginting; TEDC Bandung
2005
59
Kreativitas & Inovasi
Konsepsi
+
Penemuan
+
Pemanfaatan
Inovasi =

60. Edison Ginting; TEDC Bandung
2005
60
HAL YANG MERINTANGI
KREATIVITAS
• Lebih menekankan pada perilaku dan struktur
birokrasi
• Menekankan pentingnya prosedur yang baku
• Mematrikan suatu contoh
• Memperkecil ketersediaan sumber-sumber yang
dibutuhkan
• Komunikasi yang lemah

61. Edison Ginting; TEDC Bandung
2005
61
HAL YANG MERINTANGI
KREATIVITAS
• Menekankan denda/hukuman atas
kegagalan/kesalahan
• Menekankan pada nilai yang menghalagi
pengambilan resiko
• Mengawasi aktivitas kreativitas
• Menekankan batas waktu
• Lebih menyukai spesialisasi

62. CCiirrii MMaannuussiiaa KKrreeaattiiff
((KKaaoo,, 11998899::1155--1166))
 IInnddeeppeennddeenn ddaallaamm ppeerrttiimmbbaannggaann,, ppeemmiikkiirraann ddaann
ttiinnddaakkaann
 MMeemmbbuuttuuhhkkaann ddaann mmeenneerriimmaa oottoonnoommii
 PPeerrccaayyaa ppaaddaa ddiirrii sseennddiirrii
 TTiiddaakk hhaannyyaa ttuunndduukk ppaaddaa ssttaannddaarr ddaann ppeennggaawwaassaann
 MMaauu mmeennggaammbbiill rreessiikkoo yyaanngg tteellaahh ddiippeerrhhiittuunnggkkaann
 TTeekkuunn
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 6622

63. CCiirrii MMaannuussiiaa KKrreeaattiiff
((KKaaoo,, 11998899::1155--1166))
 KKeetteerrbbuukkaaaann ppaaddaa ppeennggaallaammaann
 MMeelliihhaatt sseessuuaattuu ddeennggaann ccaarraa yyaanngg ttiiddaakk
bbiiaassaa
 KKeeiinnggiinnttaahhuuaann
 MMeenneerriimmaa ddaann mmeennyyeessuuaaiikkaann yyaanngg
kkeelliihhaattaannnnyyaa bbeerrllaawwaannaann
 DDaappaatt mmeenneerriimmaa ppeerrbbeeddaaaann
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 6633

64. KOMUNIKASI
NEGOSIASI
KOLABORASI
NETWORKING
Edison Ginting; TEDC Bandung 2005 64

65. KESEPAKATAN
NEGOSIASI
Edison Ginting; TEDC
Bandung 2005
65
KOLABORASI
NETWORKING
KERJASAMA
KEMITRAAN
KOMUNIKAS
I

66. uunnccuullkkaann kkeessaann ppeerrttaammaa ((CCiittrraa DDiirrii))
rraahhkkaann ffookkuuss ((AArraahhkkaann llaawwaann bbiiccaarraa kkppdd yyaanngg
ddiiiinnggiinnkkaann aaggaarr mmeemmuussaattkkaann ppeerrhhaattiiaann))
ppeecciiffiikk ((PPiilliihh kkaattaa yyaanngg tteeppaatt uuccaappaann yygg jjeellaass))
nnkklluussiiff ((SSuuaassaannaa mmeennyyeennaannggkkaann,, mmeelliibbaattkkaann llaawwaann
bbiiccaarraa))
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 6666

67. Edison Ginting; TEDC
Bandung 2005
67
•Menjadi pendengar yang baik
•Memberikan pernyataan yang jelas
•Menunjukkan sikap keterbukaan
•Memiliki kepekaan
•Memberikan tanggapan- hindari kata
“mengapa”

68. Kepentingan diri sendiri
Sikap permusuhan
Terlalu mengedepankan kharisma
Pengalaman masa lampau
Lingkungan fisik
Pikiran melayang
Bela diri
Edison Ginting; TEDC Bandung 2005 68

69. Edison Ginting; TEDC
Bandung 2005
69
• Negosiasi adalah diskusi yang terjadi
diantara dua pihak yang mempunyai
perbedaan keinginan (interest) tentang
suatu kesepakatan
(Cobuild English Dictionary, 1988)
• Negosiasi terjadi bila orang lain memiliki
apa yang kita
inginkan dan menukarnya dengan apa yang
mereka
inginkan (Negotiating Skills, Hinle, 1988)

70. KKAAPPAANN SSAAAATTNNYYAA
BBEERRNNEEGGOOSSIIAASSII ??
KKeedduuaa ppiihhaakk mmaauu mmeellaakkuukkaann ssuuaattuu
ppeerrjjaannjjiiaann
TTeerrddaappaatt ppeerrjjaannjjiiaann ddaann kkoonnfflliikk ddiiaannttaarraa
bbeebbeerraappaa ppiihhaakk
TTeerrddaappaatt vvaarriiaabbeell uunnttuukk ddiippeerrttuukkaarrkkaann
KKeedduuaa ppiihhaakk mmeemmppuunnyyaaii wweewweennaanngg uunnttuukk
mmeenngguubbaahh ssyyaarraatt mmeerreekkaa
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 7700

71. Edison Ginting; TEDC
Bandung 2005
71
• Preparation
• Evaluation of alternatives
• Identifying interests
• Making trade-off dan
creating joint gains

72. HAMBATAN DALAM
BERNEGOSIASI
Rasa takut ditolak
Rasa takut tidak disukai
Perasaan bahwa mencoba
menegosiasikan yang lebih baik
adalah perbuatan tidak baik
Perasaan bahwa kita akan
diperlakukan seperti kita
memperlakukan mereka
Rasa takut gagal
Edison Ginting; TEDC Bandung 2005 72

73. GGUUIIDDEELLIINNEESS
MMeenneennttuukkaann ppeerrmmiinnttaaaann yygg ttiiddaakk
mmeellaammppaauuii bbaattaass
MMeennddoorroonngg aaddaannyyaa kkoommpprroommii ttaannppaa
mmeennggaallaahhkkaann
MMeenngggguunnaakkaann ppeerrsseeppssii rraassiioonnaall yyaanngg
mmeenndduukkuunngg ppoossiissii AAnnddaa
JJaannggaann ttaammaakk
JJaannggaann mmeemmppeerrmmaalluukkaann mmiittrraa
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 7733

74. • d Proses yang mendasar daarrii bbeennttuukk kkeerrjjaassaammaa yyaanngg
mmeellaahhiirrkkaann kkeeppeerrccaayyaaaann,, iinntteeggrriittaass,, ddaann tteerroobboossaann mmeellaalluuii
ppeennccaappaaiiaann kkoonnsseennssuuss,, kkeeppeemmiilliikkaann,, ddaann kkeetteerrppaadduuaann ppaaddaa
sseemmuuaa aassppeekk oorrggaanniissaassii
• TTuujjuuaann ::
uunnttuukk mmeennccaappaaii kkeesseeppaakkaattaann bbeerrssaammaa ddaarrii aaddaannyyaa
kkeeppeennttiinnggaann yyaanngg bbeerrbbeeddaa--bbeeddaa ddaarrii ppiihhaakk--ppiihhaakk yyaanngg
sseessuunngggguuhhnnyyaa mmeemmppuunnyyaaii kkeeppeennttiinnggaann yyaanngg ssaammaa aattaass ssaattuu
ttuujjuuaann..
Edison Ginting; TEDC Bandung 2005 74

75. Respect for
People
Edison Ginting; TEDC
Bandung 2005
75
NILAI DASAR
KOLABORASI
Honor &
Integrity
Ownership &
Aligment
Consensus
Responsibility &
Accountability
Recognition &
Growth
Trust-Based
Relationship

76. “Merupakan suatu proses pemeliharaan,
penumbuhan serta pengintegrasiaan
kemampuan-kemampuan terpilih, bakat-bakat,
hubungan dan partner dengan cara
mengembangkan kemitraan yang kreatif dan
strategis bagi peningkatan kinerja organisasi”.
“Menyatukan bakat, potensi, kemampuan baik
individu maupun kelompok agar tercipta
kemampuan bersama yang lebih besar”.
Edison Ginting; TEDC
Bandung 2005
76

77. Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 7777

78. Edison Ginting; TEDC Bandung
2005
78
HAKEKAT MANUSIA
• Hubungan merupakan kebutuhan
dasar manusia
• Manusia cenderung berbuat seperti
yang diharapkan
• Manusia cenderung berkumpul
dengan orang yang mempunyai
kesamaan
• Interaksi berulang mendorong
orang untuk bekerja sama
• Dunia ini kecil = manusia mudah
mengadakan hubungan dan menjalin
kerjasama.

79. TTUUGGAASS 11:: DDIISSKKUUSSII KKEELLOOMMPPOOKK
11.. AAPPAA YYAANNGG MMEENNJJAADDII AANNGGAANN--AANNGGAANN ((VVIISSII))
SSAAUUDDAARRAA,, SSEEBBAAGGAAII UUNNSSUURR YYAANNGG AAKKAANN TTUURRUUTT
BBEERRPPEERRAANN AATTAASS BBEERRKKEEMMBBAANNGGNNYYAA
EEKKSSIISSTTEENNSSII SSEEKKOOLLAAHH??
22.. AAPPAA UUPPAAYYAA YYAANNGG SSAAUUDDAARRAA AAKKAANN LLAAKKUUKKAANN
DDAALLAAMM UUPPAAYYAA MMEELLIIBBAATTKKAANN SSTTAAKKEEHHOOLLDDEERRSS
((OOrraanngg TTuuaa SSiisswwaa,, PPeemmeerriinnttaahh DDaaeerraahh,, IInndduussttrrii,,
MMaassyyaarraakkaatt,, UUnnssuurr TTeennaaggaa KKeeppeennddiiddiikkaann)) UUNNTTUUKK
TTUURRUUTT BBEERRPPEERRAANN MMEENNCCAAPPAAII VVIISSII SSAAUUDDAARRAA ??
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 7799

80. TTUUGGAASS 22:: DDIISSKKUUSSII KKEELLOOMMPPOOKK
 DDiisskkuussiikkaann ddeennggaann rreekkaann AAnnddaa ppeelluuaanngg
aappaa ssaajjaa yyaanngg ddaappaatt ddiirraaiihh oolleehh SSeekkoollaahh
AAnnddaa,, sseessuuaaii ddeennggaann kkoonnddiissii lliinnggkkuunnggaann??
 AAppaa yyaanngg mmeennjjaaddii kkeekkuuaattaann ddaann
kkeelleemmaahhaann SSeekkoollaahh AAnnddaa??
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 8800

81. TTUUGGAASS 33:: DDIISSKKUUSSII KKEELLOOMMPPOOKK
 BBuuaattllaahh rreennccaannaa ttiinnddaakkaann ((aaccttiioonn
ppllaann)) yyaanngg bbeerrkkeennaaaann ssiinneerrggii ddeennggaann
SSttaakkeehhoollddeerr ((MMaaddrraassaahh,, KKaannwwiill,,
DDiinnaass,, PPPPMM,, MMaassyyaarraakkaatt,, ddllssbb)) !!
Edison Ginting; TTEEDDCC BBaanndduunngg 22000055 8811