1. Лекц 12
Ургамлын ангилал зүй
Вирус, бактерийн хүрээ

2. Àíãèëàë ç¿éí ò¿¿õ
• Ýðòíèé Ãðåêèéí эрдэмтэн Òåîôðàñò анх –ìîä,
ñººã, ºâñëºã
• 16-ð çóóíä Èòàëèéí ýðäýìòýí Öåçàëüïèí (1519-
1603) ¿ð æèìñýýð íü àíãèëñàí.
• Øâåäèéí áàéãàëü ñóäëàà÷ Êàðë Ëèííåé (1707-
1778)-öýöýãòýé, öýöýãã¿é ãýæ àíãèëààä “Õîñ
íýðøëèéí çàð÷èì” áóþó “Áèíîìèíêëàòóðà”-ыг
боловсруулсан.

3. Хос нэршлийн зарчим
Allium odorum L.
Анхил сонгино
Allium odorum
Төрлийн нэр
L.
Зүйлийн нэр Зохиогчийн нэр

4. • Øâåéöàðèéí áîòàíèê÷ Î.Äåêàíäîëü-Òàêñîíîìè
гэсэн нэр томъёог анх шинжлэх ухаанд
хэрэглэсэн.
• Æàí Áàòèñò Ëàìàðê- Áàéãàëèéí ôèëîãåíåòèê
àíãèëàëыг,
• Ãåðìàíû óðãàìëûí àíãèëàë ç¿é÷ Ã.Ýíãëåð-
Óðãàìëûí ôèëîãåíåòèê àíãèëàëûã áèé áîëãîñîí.
• Орчин үед À.Ýíãëåð, À.Ë.Òàõòàäæÿí нарын
боловсруулсан àíãèëàë ç¿éí ñèñòåìийг өргөн
хэрэглэж байна.

5. Орчин үеийн ангилалзүйд äàðààõ 7
нэгжиéã àøèãëàæ áàéíà.
• Àéìàã (Regnum)
• Õүрээ (Divisio)
• Àнги (Classis)
• Áаг (Ordo)
• Îвог (Familla)
• Òºрөл (Genus)
• Çүйл (Species)

6. Ургамлын аймгийн ангилалзүйн
макросистем
Ургамлын аймаг
Plantae
Доод ургамал
Thallobionta
Дээд ургамал
Cormobionta

7. Äîîä óðãàìëûí àéìãèéã 3 ñàëáàð
àéìàã, 7 хүрээ áîëãîí õóâààäàã.
• Ýñã¿é äîîä óðãàìëûí ñàëáàð àéìàã
- Âèðóñûí õ¿ðýý ()
• Áººìã¿é äîîä óðãàìëûí ñàëáàð àéìàã
– Áàêòåðèéí õ¿ðýý (Bacteria)
– Õºõ íîãîîí çàìãèéí õ¿ðýý (Cyanophyta)
• Ïëàñòèäã¿é, æèíõýíý Ẻìò äîîä óðãàìëûí ñàëáàð àéìàã
– Мººãèéí õ¿ðýý (Fungi)
– Сàëñòíû õ¿ðýý (Myxophyta)
• Ïëàñòèäòýé æèíõýíý Ẻìò äîîä óðãàìëûí ñàëáàð àéìàã
– Зàìãèéí õ¿ðýý (Algae)
– Хàãèéí õ¿ðýý (Lichenes)

8. • Дээд ургамалд дараах хүрээнүүд багтана.
• Псилофит хэлбэртэн (Psilopsida)
• Хөвд хэлбэртэн (Bryophyta)
• Шивэрсэн хэлбэртэн (Licopsida)
• Шаантаг навчтан (Sphenopsida)
• Ойм хэлбэртэн (Pteropsida)
• Нүцгэн үртэн (Gymnospermae)
• Бүрхүүл үртэн (Anthophyta)

9. • Ýñò á¿òýöã¿é-Âèðóñ
• Ýñò á¿òýöòýé-Ýãýë Ẻìò-Áàêòåðè
-Æèíõýíý Ẻìò-̺ºã, Àìüòàí,
Óðãàìàë

10. Оросын эрдэмтэн
Д.И. Ивановский
1892 онд вирусыг
нээсэнээс хойш 3000
орчим зүйл
мэдэгдээд байна

11. вирус
уураг
Нуклейн хүчил
(днх,рнх)

12. Вирус нь утаслаг, бөмбөлөг,
савханцар хэлбэртэй

13. Вирус халдварласан байдал

14. вирус
бактери ургамал амьтан
бактериофаг фитофаг зоофаг

15. Áàêòåðè
• 1675 îíä Ãîëëàíäûí áèîëîãè÷ À.Ëåâåíãóê
èëð¿¿ëñýí.
• 1ãð õºðñºíä 3000.000-2ìëðä, 1ì êóá àãààðò-
10-25 ìÿíãà
• Áóñàä ýñèéã áîäâîë õàðüöàíãóé òîì, çóçààí
êàïñóë õàíàòàé, êîëîíè àìüäðàëòàé, ñàâõàíöàð,
áºìáºëºã, îëîí ºíöºãò, îä, ìóøãèà õýëáýðòýé.

16. Бактериофагын бүтэц

17. • Áàêòåðè äàðààõ õýëáýð¿¿äòýé:
• êîêê – áºìáºëºã /ýñ¿¿ä äàíãààðàà áàéíà/
• äèïëîêîêê: /ýñ¿¿ä 2-ооðîî áàéíà/
• òåòðàêîêê: /ýñ¿¿ä 4-өө𺺠áàéíà/
• ñòðåïòîêîêê: /ýñ¿¿ä ãèíæèëæ áàéðëàñàí áàéíà/
• ñàðöèí: /ýñ¿¿ä ºíöºã ¿¿ñãýí Ẻãíºðñºí áàéâàë/
• Âèáðèîí – òàëñëàã õýëáýðèéí, ìàõëàã áàêòåðè
• Ñïèðèëë – ìàòèð÷ ýâõýðñýí áîãèíî áàêòåðè
• Ñïèðîõåò – ñïèðèëëýýñýý àðàé óðòàâòàð ýâõýðñýí
áàêòåðè.

18. Áàêòåðèéí à÷ õîëáîãäîë
• Óðãàìëûí ¿ëäýãäýë, àìüòäûí ñýãèéã ÿëçðóóëæ, ýðäýñæ¿¿ëíý.
Îðãàíèê áîäèñûí çàäðàëûí ïðîöåññ áîëîõ ÿëçðàë íü îëîí øàòààð
ÿâàãäàõ áºãººä øàò á¿ðèéã òîäîðõîé á¿ëýã áàêòåðóóä ÿâóóëäàã.
Çàäðàëûí ýôýñò ÑÎ2, Í2Î, Í2 ãýõ ìýò ýíãèéí áîäèñóóä ¿¿ñíý.
• Áàêòåðóóä àòìîñôåðèéí ÷ºëººò àçîòûã øèíãýýõ ¿¿ðýãòýé. ¯¿íèé
íýã ãîë òºëººëºã÷ íü Rhyzobium Leguminosarum áºãººä
áóóðöàãò óðãàìëûí ¿íäñýíä íýâòðýí îðæ òýíä áóëöóó ¿¿ñãýí,
àãààðûí ÷ºëººò àçîòûã øèíãýýí, ººðèéí áèåèéí óóðàãëàã
áîäèñóóäûã ¿¿ñãýæ áàéäàã. Áàêòåðèéã ¿õñíèé äàðàà óóðàãëàã
áîäèñûã ýçýí óðãàìàë íü àøèãëàíà.
• Áàêòåðèéí òóñëàìæòàéãààð ÿâàãääàã çàðèì èñýëòèéí
ïðîöåññûã ¿éëäâýðëýëä àøèãëàäàã.

19. • Îð÷èí ¿åä áàêòåðè áîëîí àêòèíîìèöåò¿¿äèéã ôèçèîëîãèéí
èäýâõòýé áîäèñóóä /àíòèáèîòèê, àìèíõ¿÷èë, âèòàìèí/
¿éëäâýðëýõýä ºðãºí àøèãëàæ, óã áîäèñóóäûã
ýì÷èëãýýíä áîëîí ÕÀÀ-í àìüòäûí á¿òýýãäýõ¿¿íä
÷àíàðûã ñàéæðóóëàõàä çîðèóëàí ¿éëäâýðëýæ áàéíà. ̺í
óðãàìëûí õîðòîí øàâæòàé òýìöýõ, áîðäîî õèéõèéí òóëä
áóëöóóíû áàêòåðèéí áýëäìýë õèéõýä õýðýãëýæ áàéíà.

20. Áàêòåðèийн õîð õîëáîãäîë
• Õ¿í, àìüòàí, óðãàìëûí ýìãýã, õàëäâàðò ºâ÷èí ¿¿ñãýäýã
îëîí òîîíû áàêòåðè áèé
• Îëîíõè ñàïðîôèò áàêòåðóóä õ¿íñíèé
á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿äèéã ìóóòãàíà. ¯¿íèé ýñðýã õàòààõ,
äàðøëàõ, äàðàõ, ëààçëàõ àðãóóäûã õýðýãëýäýã.
• Çàðèì áàêòåðóóä ìàø õ¿÷òýé õîðäóóëàõ ÷àäâàðòàé.
Ýäãýýð áàêòåðóóä íü õèàì, ò¿¿õèé ìàõ, çàãàñ,
ëààçàëñàí íîãîîí äîòîð ¿ðæèæ, õîðäëîãî ¿¿ñãýäýã.