SlideShare a Scribd company logo
1 of 17
Улаанбаатар Их Сургууль
Бизнес менежментийн тэнхим
Хичээлийн нэр
Лекц :№ 3
Сэдвийн нэр: Газрын зураг ба Монголчуудын он тоолол

Хичээлийн кредит: 3кр
Хичээлийн индекс: ВА335
Судлах анги: АЖМ-3
Монгол орны газарзүйн зураг ба
Монголчуудын он тоолол
Газарзүйн зураг, түүний үндсэн шинж чанар
Монгол орны газарзүйн тусгаг
Байрзүйн зураг
Монгол орны цагийн бүс
Монголчуудын цаг тооны бичгийн тухай
Газарзүйн зураг, түүний үндсэн шинж чанар
Газарзүйн зураг нь газарзүйн шинжлэх
ухааны болон газарзүйн хичээлийн хувьд
үзүүлэн таниулах зүйл төдий бус судалгааны
зүйл танин мэдэхүйн чухал хэрэгсэл болдог
юм. газарзүйн зургийг зохион бүтээх, өөрийг
нь судлах ухааныг ЗУРАГЗҮЙ буюу
КАРТОГРАФИ гэж нэрлэдэг бөгөөд энэ
шинжлэх ухаан нь газарзүй, математик,
техникийн болон бусад олон шинжлэх ухааны
зааг дээр хөгжиж байгаа ухаан юм.
Дэлхийн гадарыг зурагзүйн аргаар багасган хавтгай
дээр дүрслэн буулгасан зургийг газарзүйн зураг
гэнэ. Газарзүйн зургийг олон янзаар ангилаж
болдог. Жишээ нь:
Хамрах нутгаар нь: Дэлхийн, Тивийн, Бүс нутгийн,
Улсын, Аймгийн Г.М
Агуулгаар нь: Ерөнхий, Тусгай Г.М
Газрын зураг дээр газарзүйн биет юмсыг хэр зэрэг
тодорхой буюу тойм төдий зурах нь ямар хэмжээтэй
масштаб хэрэглэхээс шатгаална. Ямар ч том
машстабтай зураг байлаа гэсэн газар дээрхи юмыг
нэгд нэггүй бүрэн зурж үзүүлэх боломж байхгүй.
Масштабыг хэмжээгээр нь бас ангилдаг. Хэрэгцээнээс
шалтгаалан газарзүйн зургийг том, дунд, жижиг гэж өөр өөр
масштабаар зурдаг.
Том масштабтай зураг зураг гэдэг нь: цаасан дээрхи нэгж
зайнд газар дээрхи бага зайг багтааж зурна. Масштаб нь
1:200000 ба түүнээс том 1:100000, 1:50000 г.м байвал түүнийг
том масштабтай зураг гэнэ.
Дунд масштабтай зураг гэдэг нь: 1:200000-аас 1:1000000-ын
масштабтай байна. Ийм масштабтай зураг нь их хэмжээний
талбайтай нутгийг ерөнхийд нь судлах, баримжаалсан
судалгаа хийхэд хэрэглэгдэнэ.
Жижиг масштабтай зураг гэдэг нь: 1:1000000 түүнээс бага
1:1500000, 1:2000000, 1:20000000, гэх мэт масштабтай буюу
их хэмжээний нутаг болох дэлхий, аль нэг тив, улсын
Газрын зурагт таних тэмдэг гэж байдаг. Таних тэмдэг нь
масштабтай тохирч байх, бас тохирохгүй байх ч бий. Мөн
таних тэмдэг нь олон төрөл янз байдаг. Үүнд:
Шугаман тэмдэг: Энэ тэмдгээр гол мөрөн, зам, хилийн уртыг
үзүүлнэ.
Тайлбарлан таних тэмдэг: Энэ тэмдгээр өнгө, тоо хэмжээ,
дүрсийг үзүүлнэ.
Өнгөт дэвсгэрийн арга: Хөрс ургамал зэргийг төрөл төрлөөр
нь ялган өөр өөр дэвсгэр өнгөөр зурдаг.
Хөдөлгөөний шугамын арга: энэ аргаар голын урсгалын
чиглэлийг мөн төмөр зам, ачаа тээвэрлэлт, салхи, агаарын
фронтын шилжилт, шувууны нүүдэл зэрэг аливаа
хөдөлгөөнт чиглэлийг үзүүнэ
Монгол орны газарзүйн тусгаг
Бөөрөнхии хэлбэртэй дэлхийг бөөрөнхий
хэлбэртэй глобус дээр зөв дүрслэж үзүүлж
болно. дэлхийн бөмбөрцгийг өөрөөр хэлбэл
глобус дээрхи дэлхийн дүрсийг хавтгай дээр
буулган гэдэг их төвөгтэй. Глобус дээрхи
дүрсийг гэрэл сүүдрийн аргаар цаасан дээр
буулгах энэ аргийг зурагзүйн тусгаг гэдэг.
Зурагзүйн тусгагийг олон төрөлд хуваадаг.
Үүнд торных нь хэлбэрээр нь: конус, азимут,
цилиндр, олон конуст г.м
Байрзүйн зураг
Газар нутгийн байдлыг тодорхой үзүүлэхийн тулд
олон хуудас болгон том масштабаар зурсан зургийг
байрзүйн зураг буюу /топографи/гэнэ. Байрзүйн зураг
гэдэг нь газарзүйн үндсэн элементүүдийг маш нарийн
үзүүлсэн зургийг хэлнэ. Топографи гэдэг нь нутаг орыг
зураж бичих гэсэн утга бүхий үг юм. 1:1000.000-ын зураг
нь байрзүйн зургийн суурь юм. дэлхийн бөмбөрцөгийн
гадаргыг голдож дагуулан 6 градусын босоо бүсэд хувааж
түүнийг 180 градусын голдожоор эхлэн нар буруу
чиглэлээр 1-60 хүртлэх дэс тоогоор дугаарлана. Үүнийг
бага гэнэ.
Харин хөндлөнгөөр нь зэргэд дагуулан 4
градусын зайтай 22 эгнээ болгон хувааж эгнээг
экватороос эхлэн /A.B.C/ гэх мэт латин үсгээр
нэрлэнэ.
Ингэхэд зураг дээр уртрагийн хувьд 6
градус, өргөргийн хувьд 4 градусын хэмжээтэй
трапец хэлбэрийн хуудсууд үүснэ. Тэдгээрийг
хуудас дээрхи үсэг тоогоор нь М-48, М-47 гэх
мэт хаяглахыг байрзүйн зураг гэнэ.
Монгол орны нутаг саятын масштабын
байрзүйн зурагт 45-50 гэсэн 6 багана, K.L.M.N
гэсэн 4 эгнээнд орших 14 хуудсанд зурагддаг.
Монгол орны цагийн бүс
Дэлхий бөмбөрцөг хэлбэртэй бөгөөд тэнхлэгээ эргэж
байдаг тул нэгэн уртраг дээр орших газарт нарны гэрэл адил
нэгэн агшинд тусдаг ажээ. Нар Дэлхийг зүүнээс баруун тийш
дараалан гэрэлтүүлэх учир аливаа нэг цэгт, түүнээс баруун
тийш байрласан цэгээс эхэлж гэрэл тусч өргөрөгийн дагуу
зөрүү гарна.
Дэлхий тэнхлэгээ 24 цагт нэг удаа эргэх бөгөөд энэ
хугацаанд 3600-ын шилжилт хийх тул нэг цагт 150-ын
шилжилт хийж байгааг төвөггүй олж болно. Өөрөөр хэлбэл
уртрагийн 150-ын ялгаатай цэгүүд хугацааны хувьд 1 цагийн
ялгаатай байна. Харин уртрагийн нэг градус нь хугацааны 4
минутын зөрөөтэй байна гэсэн үг.
Ийнхүү уртрагийн зайн нэг градус нь хугацааны 4
минутын ялгаатай байдаг болохоор Дэлхийн уртрагийн 3600 нь
тус бүрдээ 4 минутын ялгаатай 360 өөр цагтай байхад хүрнэ.
Нэг голдоч дээрх тухайн үеийн цагийг орон нутгийн цаг гэнэ.
Ингэж 360 өөр цаг хэрэглэх нь ажил төрлийг цагаар зохицуулан
явуулахад хүндрэлтэй байх нь мэдээж. Ийм учраас олон улсын
хэлэлцээрээр Дэлхийн гадаргыг 24 цагийн бүсэд хуваасан
бөгөөд бүс тус бүрийг уртрагийн 150-ыг хамарсан байхаар
тооцжээ. Нэг бүсийн хэмжээн дэх цагийг бүсийн цаг гэж
нэрлэнэ. Гринвичийн голдочоос хоѐр тийш тус бүр 7030/-ыг
хамарч орших 0 цагийн (мөн 24 цагийн) бүс гэж тооцоод
түүнээс зүүн тийш I бүс, II бүс гэх зэргээр тооцох болсон байна.
Ингээд 0 цагийн бүсээс зүүн тийш з.у. 7030/-аас 22030/ хүртэл I
бүс, 22030/-аас 37030/ хүртэл II бүс гэхчлэн тоолно.
Монголчуудын цаг тооны бичгийн тухай
Дэлхий нарыг 365 хоног 6 цаг шахам хугацаанд нэг удаа
бүтэн тойрох хугацааг аргын тоолол буюу нарны жил гэдэг. Сар
дэлхийг 29,5 хоногт нэг удаа бүтэн тойрохыг сарны жил гэнэ.
29,5 хоног сарны жил нь нарны жилээс 11 хоногоор богино
байна. Сарны жилийн нэг сард сар ямар хэлбэртэй харагдах
байдлаар шинийн 2, шинийн 8, улаан тэргэл 15-ны өдөр гэхчлэн
өдрийг нь мэдэж болно. Энэ зөрөөг гаргахаар нарны ба сарны
жилийн тооллыг тохируулахын тулд зөрөөний 11 хоногийг 3
жил тутамд нэмж илүү сар болгон тоолдог. Энэ цаг тооны
бичгийн энэ тооллыг монголчуудын уламжлалт тоолол буюу
билгийн тоолол гэдэг.
Энэ тоолол ѐсоор билгийн тооллын
цагаан сар буюу он солигдох үе нь жил
бүрийн 1-р сарын 25,26 орчмоос 2-р сарын
25-д орчимын хооронд гүйж байдаг.
Билгийн тооллын 24 улиралыг аргын тоололтой дүйлгэх нь
Билгийн улирал

Аргын тоололоор

Билгийн улирал

хэзээ

Аргын тоололоор
хэзээ

1. Хаврын уур орох

II/4 – II/17

13. Намрын ур орох

VIII/7 – VIII/22

2. Хур усны улирал

II/18 – III/4

14. Сэрүү орох

VIII/23 – IX/6

3. Ичигсэд хөдлөх

III/5 – III/19

15. Цагаан хяруу унах

IX/7 – IX/22

4. Хаврын хугац улирал

III/20 – IV/4

16. Намрын хугас

IX/23 – X/7

5. Ханш нээх

IV/5 – IV/19

17. Хүйтэн шүүдэр унах

X/8 – X/22

6. Тариалангийн хур

IV/20 – V/4

18. Хяруу унах

X/23 – XI/6

7. Зуны уур орох

V/5 – V/20

19. Өвлийн ур унах

XI/7 – XI/22

8. Өчүүхэн дүүрэн

V/21 – VI/4

20. Өчүүхэн цас

XI/23 – XII/6

9. Буудай боловсрох

VI/4 – VI/20

21. Их цас орох

XII/7 – XII/21

10. Нар буцах

VI/21 – VII/6

22. Өвлийн туйл

XII/22 – I/4

11. Өчүүхэн халуун

VII/7 – VII/22

23. Өчүүхэн хүйтэн

I/4 – I/19

12. Их халуун

VII/23 – VIII/6

24. Их хүйтэн

I/20 – II/3
Билгийн тооллыг анх манайд 1027 оны гал
туулай жилээс тоолж эхэлсэн. Амьтны зүс,
таван махбодиор 12 жилийг тоолж үүсэх нэг
60 жилийг жаран гэдэг
Нэг жаранд улаан, шар, цагаан, хар, хөх
морин жил нэг нэг удаа гарна. 1990 он нь
цагаан морин жил байсан билээ. Дараагийн
цагаан морин жил нь 2050 онд болно. 12
амьтны хулгана, бар, луу, морь, бич, нохой
гээд 6 жил нь улаан, шар, цагаан, хөх, хар
гээд эрэгчинээр үхэр, туулай, могой, хонь,
тахиай, гахай гээд 6 жил нь улаагчин,
шарагчин, цагаагчин, харагчин, хөхөгчин
гээд эмэчинээр тоологддог.
Ашиглах материал
• Ж.Жигмэд “Газрын зураг судлахуй” 1985 он

• МОГЗЗХ “Монгол орны үндэсний атлас” 1995 он

• Ш.Шагдар “Газарзүйн хичээлээр шийдвэрлүүлэх асуудал” 2007 он

• ШДС “Зурхай судлал” 1999 он

More Related Content

What's hot

Дэлхийн хөдөлгөөн түүний үр дагавар
Дэлхийн хөдөлгөөн түүний үр дагаварДэлхийн хөдөлгөөн түүний үр дагавар
Дэлхийн хөдөлгөөн түүний үр дагаварBaterdene Tserendash
 
8-р анги газар зүйн зураг
8-р анги газар зүйн зураг8-р анги газар зүйн зураг
8-р анги газар зүйн зурагshine shine
 
ареалийн арга түүнийг ашиглах
ареалийн арга түүнийг ашиглахареалийн арга түүнийг ашиглах
ареалийн арга түүнийг ашиглахEnkhuush Erdene-ochir
 
чулуун мандал гэж юу вэ
чулуун мандал гэж юу вэчулуун мандал гэж юу вэ
чулуун мандал гэж юу вэNinj Suren
 
экологийн тулгамдсан асуудал
экологийн тулгамдсан асуудалэкологийн тулгамдсан асуудал
экологийн тулгамдсан асуудалdavaa627
 
Төсөл, төсөл хэрхэн бичих вэ? Бизнес төсөл, төслийн удирдлага, бизнес төсөл б...
Төсөл, төсөл хэрхэн бичих вэ? Бизнес төсөл, төслийн удирдлага, бизнес төсөл б...Төсөл, төсөл хэрхэн бичих вэ? Бизнес төсөл, төслийн удирдлага, бизнес төсөл б...
Төсөл, төсөл хэрхэн бичих вэ? Бизнес төсөл, төслийн удирдлага, бизнес төсөл б...Adilbishiin Gelegjamts
 
баримт бичиг боловсруулалтын үйл ажиллагааны стандарт
баримт бичиг боловсруулалтын үйл ажиллагааны стандартбаримт бичиг боловсруулалтын үйл ажиллагааны стандарт
баримт бичиг боловсруулалтын үйл ажиллагааны стандартErdenebayar Wile
 
газар зүйн зураг
газар зүйн зураг газар зүйн зураг
газар зүйн зураг Tsekeel Tsekee
 
хийн мандлын найрлага,бүтэц
хийн мандлын найрлага,бүтэцхийн мандлын найрлага,бүтэц
хийн мандлын найрлага,бүтэцGanbat Narantsetseg
 
монголын нийгэм эдийн засгийн газарзүй
монголын нийгэм эдийн засгийн газарзүймонголын нийгэм эдийн засгийн газарзүй
монголын нийгэм эдийн засгийн газарзүйbatsuuri
 
бодлого дасгалын хураамж 2
бодлого дасгалын хураамж 2бодлого дасгалын хураамж 2
бодлого дасгалын хураамж 2Ganbat Narantsetseg
 
дэлхийн хэлбэр,хэмжээ
дэлхийн хэлбэр,хэмжээдэлхийн хэлбэр,хэмжээ
дэлхийн хэлбэр,хэмжээBaterdene Tserendash
 

What's hot (20)

Байрзүйн зураг
Байрзүйн зурагБайрзүйн зураг
Байрзүйн зураг
 
Дэлхийн хөдөлгөөн түүний үр дагавар
Дэлхийн хөдөлгөөн түүний үр дагаварДэлхийн хөдөлгөөн түүний үр дагавар
Дэлхийн хөдөлгөөн түүний үр дагавар
 
8-р анги газар зүйн зураг
8-р анги газар зүйн зураг8-р анги газар зүйн зураг
8-р анги газар зүйн зураг
 
ареалийн арга түүнийг ашиглах
ареалийн арга түүнийг ашиглахареалийн арга түүнийг ашиглах
ареалийн арга түүнийг ашиглах
 
чулуун мандал гэж юу вэ
чулуун мандал гэж юу вэчулуун мандал гэж юу вэ
чулуун мандал гэж юу вэ
 
Masshtab
MasshtabMasshtab
Masshtab
 
экологийн тулгамдсан асуудал
экологийн тулгамдсан асуудалэкологийн тулгамдсан асуудал
экологийн тулгамдсан асуудал
 
Cem6
Cem6Cem6
Cem6
 
Physics nom
Physics nomPhysics nom
Physics nom
 
3. урвуу матриц
3. урвуу матриц3. урвуу матриц
3. урвуу матриц
 
Төсөл, төсөл хэрхэн бичих вэ? Бизнес төсөл, төслийн удирдлага, бизнес төсөл б...
Төсөл, төсөл хэрхэн бичих вэ? Бизнес төсөл, төслийн удирдлага, бизнес төсөл б...Төсөл, төсөл хэрхэн бичих вэ? Бизнес төсөл, төслийн удирдлага, бизнес төсөл б...
Төсөл, төсөл хэрхэн бичих вэ? Бизнес төсөл, төслийн удирдлага, бизнес төсөл б...
 
баримт бичиг боловсруулалтын үйл ажиллагааны стандарт
баримт бичиг боловсруулалтын үйл ажиллагааны стандартбаримт бичиг боловсруулалтын үйл ажиллагааны стандарт
баримт бичиг боловсруулалтын үйл ажиллагааны стандарт
 
Lekts 8
Lekts 8Lekts 8
Lekts 8
 
9 r angi-narny_tusgal
9 r angi-narny_tusgal9 r angi-narny_tusgal
9 r angi-narny_tusgal
 
хүн амын бүтэц 11-р анги
хүн амын бүтэц 11-р ангихүн амын бүтэц 11-р анги
хүн амын бүтэц 11-р анги
 
газар зүйн зураг
газар зүйн зураг газар зүйн зураг
газар зүйн зураг
 
хийн мандлын найрлага,бүтэц
хийн мандлын найрлага,бүтэцхийн мандлын найрлага,бүтэц
хийн мандлын найрлага,бүтэц
 
монголын нийгэм эдийн засгийн газарзүй
монголын нийгэм эдийн засгийн газарзүймонголын нийгэм эдийн засгийн газарзүй
монголын нийгэм эдийн засгийн газарзүй
 
бодлого дасгалын хураамж 2
бодлого дасгалын хураамж 2бодлого дасгалын хураамж 2
бодлого дасгалын хураамж 2
 
дэлхийн хэлбэр,хэмжээ
дэлхийн хэлбэр,хэмжээдэлхийн хэлбэр,хэмжээ
дэлхийн хэлбэр,хэмжээ
 

Viewers also liked

монголчуудын бичгийн соёл,түүх
монголчуудын бичгийн соёл,түүхмонголчуудын бичгийн соёл,түүх
монголчуудын бичгийн соёл,түүхTemka Temuujin
 
Монголын хаадын төр барьсан он тоолол
Монголын хаадын төр барьсан он тоололМонголын хаадын төр барьсан он тоолол
Монголын хаадын төр барьсан он тоололBolzooo
 
монголын байгалийн газарзүй
монголын байгалийн газарзүймонголын байгалийн газарзүй
монголын байгалийн газарзүйbatsuuri
 
цаг агаар шинжих монгол арга
цаг агаар шинжих монгол аргацаг агаар шинжих монгол арга
цаг агаар шинжих монгол аргаbayaraatugsuu
 
цахим хичээл 1
цахим хичээл  1цахим хичээл  1
цахим хичээл 1huu2001
 
Нарны аймаг, дэлхийн хөдөлгөөн хичээл
Нарны аймаг, дэлхийн хөдөлгөөн хичээлНарны аймаг, дэлхийн хөдөлгөөн хичээл
Нарны аймаг, дэлхийн хөдөлгөөн хичээлpurewdorjoo
 
үсэг бичгийн үүсэл гарал
үсэг бичгийн үүсэл гаралүсэг бичгийн үүсэл гарал
үсэг бичгийн үүсэл гаралUkos Erised
 
монголын түүхийн онцлох он тоолол
монголын түүхийн онцлох он тоололмонголын түүхийн онцлох он тоолол
монголын түүхийн онцлох он тоололBolzooo
 
Монголын түүхийн үечлэл
Монголын түүхийн үечлэлМонголын түүхийн үечлэл
Монголын түүхийн үечлэлUka Sola
 
9 анги түүх видео хич
9 анги түүх  видео хич9 анги түүх  видео хич
9 анги түүх видео хичSunjee Sunje
 
монгол нутаг дахь эртний улсууд
монгол нутаг дахь эртний улсуудмонгол нутаг дахь эртний улсууд
монгол нутаг дахь эртний улсуудDungarmaa Erdenebayar
 
агаар, түүний шинж чанар
агаар, түүний шинж чанарагаар, түүний шинж чанар
агаар, түүний шинж чанарGantuya_Enhbat
 
Монголын түүхийн үечлэл, түүх судлахын учир холбогдол
Монголын түүхийн үечлэл, түүх судлахын учир холбогдолМонголын түүхийн үечлэл, түүх судлахын учир холбогдол
Монголын түүхийн үечлэл, түүх судлахын учир холбогдолtolya_08
 
Цаг агаар ба түүний өөрчлөгдөх шалтгаан
Цаг агаар ба түүний өөрчлөгдөх шалтгаанЦаг агаар ба түүний өөрчлөгдөх шалтгаан
Цаг агаар ба түүний өөрчлөгдөх шалтгаанTsedev Bat-erdene
 
их эзэн чингис хааны угсааны 36 хаад
их эзэн чингис хааны угсааны 36 хаадих эзэн чингис хааны угсааны 36 хаад
их эзэн чингис хааны угсааны 36 хаадBurmaa Ganbaatar
 
олон улсын харилцаа 111
олон улсын харилцаа  111олон улсын харилцаа  111
олон улсын харилцаа 111tungalag
 

Viewers also liked (20)

монголчуудын бичгийн соёл,түүх
монголчуудын бичгийн соёл,түүхмонголчуудын бичгийн соёл,түүх
монголчуудын бичгийн соёл,түүх
 
Монголын хаадын төр барьсан он тоолол
Монголын хаадын төр барьсан он тоололМонголын хаадын төр барьсан он тоолол
Монголын хаадын төр барьсан он тоолол
 
монголын байгалийн газарзүй
монголын байгалийн газарзүймонголын байгалийн газарзүй
монголын байгалийн газарзүй
 
Test8
Test8Test8
Test8
 
цаг агаар шинжих монгол арга
цаг агаар шинжих монгол аргацаг агаар шинжих монгол арга
цаг агаар шинжих монгол арга
 
хамгийн
хамгийнхамгийн
хамгийн
 
цахим хичээл 1
цахим хичээл  1цахим хичээл  1
цахим хичээл 1
 
Нарны аймаг, дэлхийн хөдөлгөөн хичээл
Нарны аймаг, дэлхийн хөдөлгөөн хичээлНарны аймаг, дэлхийн хөдөлгөөн хичээл
Нарны аймаг, дэлхийн хөдөлгөөн хичээл
 
үсэг бичгийн үүсэл гарал
үсэг бичгийн үүсэл гаралүсэг бичгийн үүсэл гарал
үсэг бичгийн үүсэл гарал
 
монголын түүхийн онцлох он тоолол
монголын түүхийн онцлох он тоололмонголын түүхийн онцлох он тоолол
монголын түүхийн онцлох он тоолол
 
Монголын түүхийн үечлэл
Монголын түүхийн үечлэлМонголын түүхийн үечлэл
Монголын түүхийн үечлэл
 
9 анги түүх видео хич
9 анги түүх  видео хич9 анги түүх  видео хич
9 анги түүх видео хич
 
монгол нутаг дахь эртний улсууд
монгол нутаг дахь эртний улсуудмонгол нутаг дахь эртний улсууд
монгол нутаг дахь эртний улсууд
 
агаар, түүний шинж чанар
агаар, түүний шинж чанарагаар, түүний шинж чанар
агаар, түүний шинж чанар
 
Монголын түүхийн үечлэл, түүх судлахын учир холбогдол
Монголын түүхийн үечлэл, түүх судлахын учир холбогдолМонголын түүхийн үечлэл, түүх судлахын учир холбогдол
Монголын түүхийн үечлэл, түүх судлахын учир холбогдол
 
Цаг агаар ба түүний өөрчлөгдөх шалтгаан
Цаг агаар ба түүний өөрчлөгдөх шалтгаанЦаг агаар ба түүний өөрчлөгдөх шалтгаан
Цаг агаар ба түүний өөрчлөгдөх шалтгаан
 
лекц 1
лекц 1лекц 1
лекц 1
 
их эзэн чингис хааны угсааны 36 хаад
их эзэн чингис хааны угсааны 36 хаадих эзэн чингис хааны угсааны 36 хаад
их эзэн чингис хааны угсааны 36 хаад
 
олон улсын харилцаа 111
олон улсын харилцаа  111олон улсын харилцаа  111
олон улсын харилцаа 111
 
Leg1
Leg1Leg1
Leg1
 

More from munkhuu_a

Lecture 15,16 anxnii tuslamj uzuulex arga texnik
Lecture 15,16 anxnii tuslamj uzuulex arga texnikLecture 15,16 anxnii tuslamj uzuulex arga texnik
Lecture 15,16 anxnii tuslamj uzuulex arga texnikmunkhuu_a
 
Lecture 14 yabgan ayalal zoxion baiguulax arga texnik
Lecture 14 yabgan ayalal zoxion baiguulax arga texnikLecture 14 yabgan ayalal zoxion baiguulax arga texnik
Lecture 14 yabgan ayalal zoxion baiguulax arga texnikmunkhuu_a
 
Lecture 13 xutuchlux arga texnik
Lecture 13 xutuchlux arga texnikLecture 13 xutuchlux arga texnik
Lecture 13 xutuchlux arga texnikmunkhuu_a
 
Lecture 12 juulchniig ugtan abax, uden gargax ua
Lecture 12 juulchniig ugtan abax, uden gargax uaLecture 12 juulchniig ugtan abax, uden gargax ua
Lecture 12 juulchniig ugtan abax, uden gargax uamunkhuu_a
 
Lecture 10,11 xt ur chadbar, xoriglox zuils
Lecture 10,11 xt ur chadbar, xoriglox zuilsLecture 10,11 xt ur chadbar, xoriglox zuils
Lecture 10,11 xt ur chadbar, xoriglox zuilsmunkhuu_a
 
Lecture 8,9 juulchdiin zan tulub, mergejliin ontslog
Lecture 8,9 juulchdiin zan tulub, mergejliin ontslogLecture 8,9 juulchdiin zan tulub, mergejliin ontslog
Lecture 8,9 juulchdiin zan tulub, mergejliin ontslogmunkhuu_a
 
Lecture 7 xt uureg
Lecture 7 xt uuregLecture 7 xt uureg
Lecture 7 xt uuregmunkhuu_a
 
Lecture 6 xt angilal, zereglel
Lecture 6 xt angilal, zereglelLecture 6 xt angilal, zereglel
Lecture 6 xt angilal, zereglelmunkhuu_a
 
Lecture 5 xt turul angilal
Lecture 5 xt turul angilalLecture 5 xt turul angilal
Lecture 5 xt turul angilalmunkhuu_a
 
Lecture 3,4 xt erx zuin orchin
Lecture 3,4 xt erx zuin orchinLecture 3,4 xt erx zuin orchin
Lecture 3,4 xt erx zuin orchinmunkhuu_a
 
Lecture 2 juulchnii tuxai oilgolt
Lecture 2 juulchnii tuxai oilgoltLecture 2 juulchnii tuxai oilgolt
Lecture 2 juulchnii tuxai oilgoltmunkhuu_a
 
Lecture 1 xt-n tuxai oilgolt
Lecture 1 xt-n tuxai oilgoltLecture 1 xt-n tuxai oilgolt
Lecture 1 xt-n tuxai oilgoltmunkhuu_a
 
Lecture 14,15
Lecture 14,15Lecture 14,15
Lecture 14,15munkhuu_a
 

More from munkhuu_a (20)

Lecture 15,16 anxnii tuslamj uzuulex arga texnik
Lecture 15,16 anxnii tuslamj uzuulex arga texnikLecture 15,16 anxnii tuslamj uzuulex arga texnik
Lecture 15,16 anxnii tuslamj uzuulex arga texnik
 
Lecture 14 yabgan ayalal zoxion baiguulax arga texnik
Lecture 14 yabgan ayalal zoxion baiguulax arga texnikLecture 14 yabgan ayalal zoxion baiguulax arga texnik
Lecture 14 yabgan ayalal zoxion baiguulax arga texnik
 
Lecture 13 xutuchlux arga texnik
Lecture 13 xutuchlux arga texnikLecture 13 xutuchlux arga texnik
Lecture 13 xutuchlux arga texnik
 
Lecture 12 juulchniig ugtan abax, uden gargax ua
Lecture 12 juulchniig ugtan abax, uden gargax uaLecture 12 juulchniig ugtan abax, uden gargax ua
Lecture 12 juulchniig ugtan abax, uden gargax ua
 
Lecture 10,11 xt ur chadbar, xoriglox zuils
Lecture 10,11 xt ur chadbar, xoriglox zuilsLecture 10,11 xt ur chadbar, xoriglox zuils
Lecture 10,11 xt ur chadbar, xoriglox zuils
 
Lecture 8,9 juulchdiin zan tulub, mergejliin ontslog
Lecture 8,9 juulchdiin zan tulub, mergejliin ontslogLecture 8,9 juulchdiin zan tulub, mergejliin ontslog
Lecture 8,9 juulchdiin zan tulub, mergejliin ontslog
 
Lecture 7 xt uureg
Lecture 7 xt uuregLecture 7 xt uureg
Lecture 7 xt uureg
 
Lecture 6 xt angilal, zereglel
Lecture 6 xt angilal, zereglelLecture 6 xt angilal, zereglel
Lecture 6 xt angilal, zereglel
 
Lecture 5 xt turul angilal
Lecture 5 xt turul angilalLecture 5 xt turul angilal
Lecture 5 xt turul angilal
 
Lecture 3,4 xt erx zuin orchin
Lecture 3,4 xt erx zuin orchinLecture 3,4 xt erx zuin orchin
Lecture 3,4 xt erx zuin orchin
 
Lecture 2 juulchnii tuxai oilgolt
Lecture 2 juulchnii tuxai oilgoltLecture 2 juulchnii tuxai oilgolt
Lecture 2 juulchnii tuxai oilgolt
 
Lecture 1 xt-n tuxai oilgolt
Lecture 1 xt-n tuxai oilgoltLecture 1 xt-n tuxai oilgolt
Lecture 1 xt-n tuxai oilgolt
 
Lecture 16
Lecture 16Lecture 16
Lecture 16
 
Lecture 14,15
Lecture 14,15Lecture 14,15
Lecture 14,15
 
Lecture 13
Lecture 13Lecture 13
Lecture 13
 
Lecture 12
Lecture 12Lecture 12
Lecture 12
 
Lecture 11
Lecture 11Lecture 11
Lecture 11
 
Lecture 10
Lecture 10Lecture 10
Lecture 10
 
Lecture 9
Lecture 9Lecture 9
Lecture 9
 
Lecture 8
Lecture 8Lecture 8
Lecture 8
 

Lecture 3

  • 1. Улаанбаатар Их Сургууль Бизнес менежментийн тэнхим Хичээлийн нэр Лекц :№ 3 Сэдвийн нэр: Газрын зураг ба Монголчуудын он тоолол Хичээлийн кредит: 3кр Хичээлийн индекс: ВА335 Судлах анги: АЖМ-3
  • 2. Монгол орны газарзүйн зураг ба Монголчуудын он тоолол Газарзүйн зураг, түүний үндсэн шинж чанар Монгол орны газарзүйн тусгаг Байрзүйн зураг Монгол орны цагийн бүс Монголчуудын цаг тооны бичгийн тухай
  • 3. Газарзүйн зураг, түүний үндсэн шинж чанар Газарзүйн зураг нь газарзүйн шинжлэх ухааны болон газарзүйн хичээлийн хувьд үзүүлэн таниулах зүйл төдий бус судалгааны зүйл танин мэдэхүйн чухал хэрэгсэл болдог юм. газарзүйн зургийг зохион бүтээх, өөрийг нь судлах ухааныг ЗУРАГЗҮЙ буюу КАРТОГРАФИ гэж нэрлэдэг бөгөөд энэ шинжлэх ухаан нь газарзүй, математик, техникийн болон бусад олон шинжлэх ухааны зааг дээр хөгжиж байгаа ухаан юм.
  • 4. Дэлхийн гадарыг зурагзүйн аргаар багасган хавтгай дээр дүрслэн буулгасан зургийг газарзүйн зураг гэнэ. Газарзүйн зургийг олон янзаар ангилаж болдог. Жишээ нь: Хамрах нутгаар нь: Дэлхийн, Тивийн, Бүс нутгийн, Улсын, Аймгийн Г.М Агуулгаар нь: Ерөнхий, Тусгай Г.М Газрын зураг дээр газарзүйн биет юмсыг хэр зэрэг тодорхой буюу тойм төдий зурах нь ямар хэмжээтэй масштаб хэрэглэхээс шатгаална. Ямар ч том машстабтай зураг байлаа гэсэн газар дээрхи юмыг нэгд нэггүй бүрэн зурж үзүүлэх боломж байхгүй.
  • 5. Масштабыг хэмжээгээр нь бас ангилдаг. Хэрэгцээнээс шалтгаалан газарзүйн зургийг том, дунд, жижиг гэж өөр өөр масштабаар зурдаг. Том масштабтай зураг зураг гэдэг нь: цаасан дээрхи нэгж зайнд газар дээрхи бага зайг багтааж зурна. Масштаб нь 1:200000 ба түүнээс том 1:100000, 1:50000 г.м байвал түүнийг том масштабтай зураг гэнэ. Дунд масштабтай зураг гэдэг нь: 1:200000-аас 1:1000000-ын масштабтай байна. Ийм масштабтай зураг нь их хэмжээний талбайтай нутгийг ерөнхийд нь судлах, баримжаалсан судалгаа хийхэд хэрэглэгдэнэ. Жижиг масштабтай зураг гэдэг нь: 1:1000000 түүнээс бага 1:1500000, 1:2000000, 1:20000000, гэх мэт масштабтай буюу их хэмжээний нутаг болох дэлхий, аль нэг тив, улсын
  • 6. Газрын зурагт таних тэмдэг гэж байдаг. Таних тэмдэг нь масштабтай тохирч байх, бас тохирохгүй байх ч бий. Мөн таних тэмдэг нь олон төрөл янз байдаг. Үүнд: Шугаман тэмдэг: Энэ тэмдгээр гол мөрөн, зам, хилийн уртыг үзүүлнэ. Тайлбарлан таних тэмдэг: Энэ тэмдгээр өнгө, тоо хэмжээ, дүрсийг үзүүлнэ. Өнгөт дэвсгэрийн арга: Хөрс ургамал зэргийг төрөл төрлөөр нь ялган өөр өөр дэвсгэр өнгөөр зурдаг. Хөдөлгөөний шугамын арга: энэ аргаар голын урсгалын чиглэлийг мөн төмөр зам, ачаа тээвэрлэлт, салхи, агаарын фронтын шилжилт, шувууны нүүдэл зэрэг аливаа хөдөлгөөнт чиглэлийг үзүүнэ
  • 7. Монгол орны газарзүйн тусгаг Бөөрөнхии хэлбэртэй дэлхийг бөөрөнхий хэлбэртэй глобус дээр зөв дүрслэж үзүүлж болно. дэлхийн бөмбөрцгийг өөрөөр хэлбэл глобус дээрхи дэлхийн дүрсийг хавтгай дээр буулган гэдэг их төвөгтэй. Глобус дээрхи дүрсийг гэрэл сүүдрийн аргаар цаасан дээр буулгах энэ аргийг зурагзүйн тусгаг гэдэг. Зурагзүйн тусгагийг олон төрөлд хуваадаг. Үүнд торных нь хэлбэрээр нь: конус, азимут, цилиндр, олон конуст г.м
  • 8. Байрзүйн зураг Газар нутгийн байдлыг тодорхой үзүүлэхийн тулд олон хуудас болгон том масштабаар зурсан зургийг байрзүйн зураг буюу /топографи/гэнэ. Байрзүйн зураг гэдэг нь газарзүйн үндсэн элементүүдийг маш нарийн үзүүлсэн зургийг хэлнэ. Топографи гэдэг нь нутаг орыг зураж бичих гэсэн утга бүхий үг юм. 1:1000.000-ын зураг нь байрзүйн зургийн суурь юм. дэлхийн бөмбөрцөгийн гадаргыг голдож дагуулан 6 градусын босоо бүсэд хувааж түүнийг 180 градусын голдожоор эхлэн нар буруу чиглэлээр 1-60 хүртлэх дэс тоогоор дугаарлана. Үүнийг бага гэнэ.
  • 9. Харин хөндлөнгөөр нь зэргэд дагуулан 4 градусын зайтай 22 эгнээ болгон хувааж эгнээг экватороос эхлэн /A.B.C/ гэх мэт латин үсгээр нэрлэнэ. Ингэхэд зураг дээр уртрагийн хувьд 6 градус, өргөргийн хувьд 4 градусын хэмжээтэй трапец хэлбэрийн хуудсууд үүснэ. Тэдгээрийг хуудас дээрхи үсэг тоогоор нь М-48, М-47 гэх мэт хаяглахыг байрзүйн зураг гэнэ. Монгол орны нутаг саятын масштабын байрзүйн зурагт 45-50 гэсэн 6 багана, K.L.M.N гэсэн 4 эгнээнд орших 14 хуудсанд зурагддаг.
  • 10. Монгол орны цагийн бүс Дэлхий бөмбөрцөг хэлбэртэй бөгөөд тэнхлэгээ эргэж байдаг тул нэгэн уртраг дээр орших газарт нарны гэрэл адил нэгэн агшинд тусдаг ажээ. Нар Дэлхийг зүүнээс баруун тийш дараалан гэрэлтүүлэх учир аливаа нэг цэгт, түүнээс баруун тийш байрласан цэгээс эхэлж гэрэл тусч өргөрөгийн дагуу зөрүү гарна. Дэлхий тэнхлэгээ 24 цагт нэг удаа эргэх бөгөөд энэ хугацаанд 3600-ын шилжилт хийх тул нэг цагт 150-ын шилжилт хийж байгааг төвөггүй олж болно. Өөрөөр хэлбэл уртрагийн 150-ын ялгаатай цэгүүд хугацааны хувьд 1 цагийн ялгаатай байна. Харин уртрагийн нэг градус нь хугацааны 4 минутын зөрөөтэй байна гэсэн үг.
  • 11. Ийнхүү уртрагийн зайн нэг градус нь хугацааны 4 минутын ялгаатай байдаг болохоор Дэлхийн уртрагийн 3600 нь тус бүрдээ 4 минутын ялгаатай 360 өөр цагтай байхад хүрнэ. Нэг голдоч дээрх тухайн үеийн цагийг орон нутгийн цаг гэнэ. Ингэж 360 өөр цаг хэрэглэх нь ажил төрлийг цагаар зохицуулан явуулахад хүндрэлтэй байх нь мэдээж. Ийм учраас олон улсын хэлэлцээрээр Дэлхийн гадаргыг 24 цагийн бүсэд хуваасан бөгөөд бүс тус бүрийг уртрагийн 150-ыг хамарсан байхаар тооцжээ. Нэг бүсийн хэмжээн дэх цагийг бүсийн цаг гэж нэрлэнэ. Гринвичийн голдочоос хоѐр тийш тус бүр 7030/-ыг хамарч орших 0 цагийн (мөн 24 цагийн) бүс гэж тооцоод түүнээс зүүн тийш I бүс, II бүс гэх зэргээр тооцох болсон байна. Ингээд 0 цагийн бүсээс зүүн тийш з.у. 7030/-аас 22030/ хүртэл I бүс, 22030/-аас 37030/ хүртэл II бүс гэхчлэн тоолно.
  • 12. Монголчуудын цаг тооны бичгийн тухай Дэлхий нарыг 365 хоног 6 цаг шахам хугацаанд нэг удаа бүтэн тойрох хугацааг аргын тоолол буюу нарны жил гэдэг. Сар дэлхийг 29,5 хоногт нэг удаа бүтэн тойрохыг сарны жил гэнэ. 29,5 хоног сарны жил нь нарны жилээс 11 хоногоор богино байна. Сарны жилийн нэг сард сар ямар хэлбэртэй харагдах байдлаар шинийн 2, шинийн 8, улаан тэргэл 15-ны өдөр гэхчлэн өдрийг нь мэдэж болно. Энэ зөрөөг гаргахаар нарны ба сарны жилийн тооллыг тохируулахын тулд зөрөөний 11 хоногийг 3 жил тутамд нэмж илүү сар болгон тоолдог. Энэ цаг тооны бичгийн энэ тооллыг монголчуудын уламжлалт тоолол буюу билгийн тоолол гэдэг.
  • 13. Энэ тоолол ѐсоор билгийн тооллын цагаан сар буюу он солигдох үе нь жил бүрийн 1-р сарын 25,26 орчмоос 2-р сарын 25-д орчимын хооронд гүйж байдаг.
  • 14. Билгийн тооллын 24 улиралыг аргын тоололтой дүйлгэх нь Билгийн улирал Аргын тоололоор Билгийн улирал хэзээ Аргын тоололоор хэзээ 1. Хаврын уур орох II/4 – II/17 13. Намрын ур орох VIII/7 – VIII/22 2. Хур усны улирал II/18 – III/4 14. Сэрүү орох VIII/23 – IX/6 3. Ичигсэд хөдлөх III/5 – III/19 15. Цагаан хяруу унах IX/7 – IX/22 4. Хаврын хугац улирал III/20 – IV/4 16. Намрын хугас IX/23 – X/7 5. Ханш нээх IV/5 – IV/19 17. Хүйтэн шүүдэр унах X/8 – X/22 6. Тариалангийн хур IV/20 – V/4 18. Хяруу унах X/23 – XI/6 7. Зуны уур орох V/5 – V/20 19. Өвлийн ур унах XI/7 – XI/22 8. Өчүүхэн дүүрэн V/21 – VI/4 20. Өчүүхэн цас XI/23 – XII/6 9. Буудай боловсрох VI/4 – VI/20 21. Их цас орох XII/7 – XII/21 10. Нар буцах VI/21 – VII/6 22. Өвлийн туйл XII/22 – I/4 11. Өчүүхэн халуун VII/7 – VII/22 23. Өчүүхэн хүйтэн I/4 – I/19 12. Их халуун VII/23 – VIII/6 24. Их хүйтэн I/20 – II/3
  • 15. Билгийн тооллыг анх манайд 1027 оны гал туулай жилээс тоолж эхэлсэн. Амьтны зүс, таван махбодиор 12 жилийг тоолж үүсэх нэг 60 жилийг жаран гэдэг
  • 16. Нэг жаранд улаан, шар, цагаан, хар, хөх морин жил нэг нэг удаа гарна. 1990 он нь цагаан морин жил байсан билээ. Дараагийн цагаан морин жил нь 2050 онд болно. 12 амьтны хулгана, бар, луу, морь, бич, нохой гээд 6 жил нь улаан, шар, цагаан, хөх, хар гээд эрэгчинээр үхэр, туулай, могой, хонь, тахиай, гахай гээд 6 жил нь улаагчин, шарагчин, цагаагчин, харагчин, хөхөгчин гээд эмэчинээр тоологддог.
  • 17. Ашиглах материал • Ж.Жигмэд “Газрын зураг судлахуй” 1985 он • МОГЗЗХ “Монгол орны үндэсний атлас” 1995 он • Ш.Шагдар “Газарзүйн хичээлээр шийдвэрлүүлэх асуудал” 2007 он • ШДС “Зурхай судлал” 1999 он