1. Adat Perpatih danAdat Perpatih dan
Adat TemenggungAdat Temenggung
Adat Perpatih danAdat Perpatih dan
Adat TemenggungAdat Temenggung
2. Soalan
• Bandingkan Adat Perpatih dan Adat Temenggung yang
diamalkan oleh masyarakat Melayu di Tanah Melayu
sebelum campur tangan British
• Jelaskan peranan hukum adat dalam masyarakat melayu
sebelum campur tangan British
3. Bandingkan Adat Perpatih dan Adat Temenggung yang
diamalkan oleh masyarakat Melayu di Tanah Melayu sebelum
campur tangan British
PENGENALAN
• Terdapat dua jenis hukum adat yang diamalkan di negeri-negeri Melayu sebelum
campur tangan British iaitu adat perpatih dan adat temenggung.
• Hukum adat memainkan peranan penting dalam pentadbiran,ekonomi,dan sosial
masyarakat Melayu merangkumi segala aspek kehidupan masyarakat,peraturan dan
resam,akhlak serta adat istiadat.
• ISI-ISI PENTING
• (a) asal-usul pengasasan
• Kedua-dua adat ini berasal dari sebelah barat Pulau Sumatera.Adat ini diasaskan oleh
Datuk Perpatih Nan Sebatang.Beliau menjaga kawasan tanah sebelah darat dan pusat
pentadbirannya terletak di Pagar Ruyung.
• Adat ini dibawa oleh oarang Minangkabau ke Negeri Sembilan pada kurun ke-
17.Adat ini diamalkan di Negeri Sembilan dan Naning orang Minangkabau.
• Menurut terombo atau ‘lagu asal usul adat,’Adat temenggung berasal dari
Palembang,Sumatera dan diasaskan oleh Datuk Ketemenggungan yang menjaga
kawasan pesisiran pantai dan laut.Pusat pentadbiran di Palembang.
4. • Adat ini dibawa ke Melaka pada kurun ke-15 dan diamalkan oleh semua
negeri-negeri Melayu kecuali Negeri Sembilan.
• (b) Bentuk dan pelaksanaan
• Adat perpatih merupakan adat yang tidak bertulis.Adat ini merupakan
pepatah yang diwariskan secara lisan.
• Susunan hukum dalam adat dikenali sebagai tambo atau perbilangan adat.
• Hukum adat ini berasaskan dua sumber,iaitu resam atau adat turun-
temurun yang diwarisi dan hukum syarak yang dipatuhi daripada Mazhab
Shafie.Adat ini dihafal oleh Ketua adat.
• Adat Temenggung dilaksanakan di seluruh negeri-negeri Melayu kecuali
di Negeri Sembilan.
• Pada peringkat awal penyebarannnya di Tanah Melayu,adat ini mempunyai
pengaruh agama Hindu terutama Undang-Undang Manu.Apabila Islam
berkembang,adat ini menerima pengaruh Islam dan hukum syarak
mengikut Mazhab Shafie.
5. (c) Pentadbiran dan pemerintahan
• Adat Perpatih bersifat demokrasi.Kuasa pemerintah dilaksanakan
secara muafakat melalui wakil daripada setiap suku.
• Kuasa pemerintahan tertinggi ialah Yamtuan Besar dan diikuti oleh
Undang,Lembaga,Buapak,dan Anak Buah.
• Ketua pada setiap peringkat dipilih dan dilantik oleh kumpulan ketua
daripada peringkat bawah hingga atas.
• Anak Buah memilih Buapak,Buapak memilih Lembaga,Lembaga memilih
memilih undang,dan Undang memilih serta memilih Yamtuan Besar.
• Sistem pemrintahannya mementingkan prinsip permuafakatan.
• Yamtuan Besar dipilih secara demokrasi oleh ketua-ketua suku yang
dikenali sebagai Undang.
• Adat temenggung mengamalkan sistem pemerintahan autokratik,iaitu
kuasa terletak di tangan raja atau sultan.
• Adat ini mementingkan golongan raja atau golongan yang memerintah.
• Puncak struktur politik ialah raja diikuti oleh kerabat
diraja,pembesar-pembesar negeri yang memegang jawatan tertentu
dan pembesar wilayah atau jajahan.
• Lapisan bawah ialah ketua kampung yang mentadbir kampung.
6. • Sultan merupakan ketua negara,lambang penyatuan dan perpaduan
rakyat.Seseorang raja ialah Raja Muda.Sekiranya tiada anak,hak
pewarisan jatuh kepada adik lelakinya pula.Jika kedua-dua tiada,barulah
musyarah dan permuafakataan antara sultan dengan pembesar menjadi
keputusan dalam melaksanakan sistem pemerintahan.
• (d) kekeluargaan dan perkhawinan
• Adat Perpatih bersifat matrilineal,kaum wanita mempunyai kedudukan
utama dalam masyarakat.Susunan keluarga sebegini mengandungi
ibu,anak-anak perempuan,anak-anak lelaki,cucu perempuan dan cucu lelaki.
• Kaum wanita akan mewarisi harta dan keturunan anak mengikut suku
ibu.Ini bermakna mereka mendapat nama dan gelaran dari suku ibu.
• Anak perempuan mejadi asas wujudnya suku.Suku bermaksud
keluarga.Oleh itu hidup secara bersuku-suku bermaksud hidup secara
berkeluarga dan semua ahli suku dianggap sebai keluarga.
• Dalam aspek perkhawinan,aadat perpatih tidak membenarkan
perkhawinan sesama suku.Oleh itu,perkhawinan mestilah dengan suku
berbeza.Sistem perkhawinan ini dikenali sebagai eksogami.
7. • Perkhawinan sesama suku juga tidak digalakkan kerana tidak dianggap mengembangkan
keturunan.
• Adat perpatih juga melarang seseorang lelaki berkhawin dua atau lebih dengan wanita
yang berasal daripada suku yang sama.
• Adat temenggung pula bersifat patrilenal,iaitu kaum lelaki lebih diutamakan.Ini kerana
kaum lelaki lelaki dianggap melanjutkan keturunan keluarga.Ini juga sejajar dengan
prinsip hukum syarak yang mengiktiraf lelaki sebagai ketua keluarga.Oleh itu nasab
keturunan dikira daripada sebelah bapa.
• Adat ini membenarkan perkhawinan sesiapa sahaja kecuali dengan oran yang
memounyai pertalian darah atau muhrim.Sesudah berkhawin,si isteri akan tinggal
bersama keluarga suami.
• (e) Pembahagian harta
• Undang –undang mewarisi harta dalam adat perpatih diberatkan kepada wanita.
• Harta pusaka diturunkan melalui keturunan iaitu daripada pihak ibu sebagai pengasas
keluarga kepada anak perempuannya.Dalam keadaan tertentu,adat perpatih boleh
menjaikan wanita menjadi kaya dan berkuasa.Suami tidak berhak memiliki harta
pusaka.
8. • Sekiranya seseorang ibu tidak mempunyai anak perempuan,hartanya akan
diwariskan kepada adik perempuannya atau adik-beradiknya dan cucu-cucunya.
• Pada umumnya,harta pasangan dapat dikategorikan kepadaempat jenis,iaitu harta
carian merupakan harta yaang diperoleh bersama sepanjang perkongsian
hidup.Apabila berlaku pnceraian.Harta carian akan dibahagi dua.Harta dapatan
merupakan harta sedia ada yang dimiliki oleh si isteri sebelum berkhawin.Jika
bercerai,harta dapatan kekal di tangan isteri.Harta pembawaan merupakan harta
yang sedia dimiliki si lelaki sebelum dia berkhawin.Jika berlaku penceraian,bekas
isteri tidak boleh menuntut harta itu.
• Mengikut Adat temenggung pula,kaum lelaki berhak mewarisi berbanding wanita
kerana pengaruh daripada hukum faraid Islam.
• Ini bermakna jurai keturunan sebelah bapa lebih diutamakan.Pemberian harta lebih
kepada anak lelaki kerana dalam Islam,lelaki mempunyai tanggungjawab yang besar
berbanding dengan wanita.
• Jika berlaku penceraian,lazimnya cara pembahagian harta suami isteri mengikut
hukum syarak.Adat ini menjelaskan harta yang diperoleh dalam tempoh
perkhawinan dikenali sebagai harta sepencarian.Harta sepncarian bagi isteri yang
diceraikan dibahagi dua sama banyak.Namun jika isteri tidak bekerja,bahagian
isteri hanya 1/3 sahaja.
9. • (f) pelaksanaan undang-undang jenayah.
• Dalam adat perpatih,undang-undang jenayah bersifat
pemulihan,berperikemansiaan dan bertimbang rasa.
• Ini kerana orang yang membuat kesalahan hanya kan didenda berdasarkan
kesalahannya sahaja manakala mangsa pula diberi ganti rugi.Contohnya
,sekiranya seseorang dicederakan,dia akan diberi ganti rugi dalam bentuk ayam
atau kambing bergantung kepada keadaan mangsa.Mangsa kecurian pula boleh
mendapat semula barang-barangnya yang dicuri.Sekiranya berlaku
pembunuhan,si pembunuh mesti menanggung kehidupan kelurga si mati.hukuman
bunuh hanya boleh dijatuhkan oleh Yamtuan Besar atau Undang
sahaja.Hukuman lain pula akan ditentukan oleh Buapak atau Lembaga sahaja.
• Adat temenggung pula,bentuk hukumannya keras kerana bertujuan menghukum
dan berpegang kepada prinsip pembalasan.Oleh itu,pelaksnaan sesuatu hukuman
dibuat dengan tegas bagi memberi iktibar kepada orang lain.
• Secara umumnya,adat temenggung merupakan satu adat yang memberikan
peruntukan melakukan kekerasan dalam pelaksanaan undang-undang kerana
difikirkan memberi kesan kepada orang lain,iaitu amaran dan pengajaran.
10. • Hukuman yang paling berat adalah membunuh.Hukuman bunuh akan
dikenakan atas kesalahan berat seperti
membunuh,mencuri,memfitnah,tidak menurut perintah raja atau
menderhaka.
• Dari segi kuasa,kesemua pembesar termasuk sultan atau mandat dalam
melaksanakan hukuman.
• Dari segi pembuktian terhadap keslahan,hanya memerlukan bukti yang
berbentuk circumstantial mengikut keadaan meskipun bukti-bukti yang
kukuh dalam membuktikan seseorang itu berslah ataupun tidak.
• Kesimpulan
• Kehidupan masyarakat melayu sebelum campur tangan British amat
berpegang kuat kepada adat kerana adat dapat mengawal perlakuan
individu dan dapat merapatkan hubungan persaudaran.
• Adat dapat melahirkan sebuah masyarakat tang sistematik dan
berorganisasi
11. 2.2. Jelaskan peranan hukum adat dalam masyarakat melayu sebelum
campur tangan British.
• Pendahuluan
• Masyarakat melayu tradisional mempunyai undang-undang tersendiri
yang diperturunkan daripada generasi kepada generasi lain berdasarkan
adat resam,adat istiadat,dan kepercayaan lama.
• Pada peringkat awal,terdapat pengaruh Hindu dalam undang-undang
melayu tradisional.Namun selepas kedatangan Islam,undang-undang
tersebut diubahsuai mengikut ajaran Islam
• Undang-undang Melayu tradisional memainkan peranan dalam menjaga
keselamatan rakyat dan negara,menjamin kedaulatan raja,dan menjaga
ketertiban dalam masyarakat.
12. Isi-isi penting
(a) Peranan dalam aspek politik dan pentadbiran
• (i) Menentukan bakal penganti dalam sistem beraja.
• Bagi negeri-negeri yang mengamalkan adat temenggung , pelantikan bakal raja
adalah berasaskan keturunan dan terletak dalam tanngan pemerintah serta
pembesar
• Masyarakat yang mengamalkan adat perpatih seperti Negeri Sembilan
pula,pemilihan bakal pemerintah ditentukann oleh Undang,Lembaga, Buapak,dan
anak buah.Pemilihan dan pelantikan pemerintah mengikut amalan demokrasi.
• (ii) Menjelaskan hierarki dalam pentabiran
• Negeri-negeri melayu yang mengamalkan adat temenggung,kuasa tertinggi ialah
raja dan diikuti oleh pembesar (pembesar peringkat pusat,daerah,dan kampung)
• Manakla di negeri yang mengamalkan adat perpatih,susun lapis pentadbiran ialah
Yang Dipertuan Besar ,Undang (emmpat orang penghulu;Luak,Sungai Ujong,Seri
Menanti,dan jelebu),Lembaga,Buapak,dan anak buah.
• (iii) Undang-undang dan peraturan yang menjadi panduan dalam
pentadbiran,undang-undang jenayah atau undang-undang awam.
• Contohnya Hukum Kanun Melaka yang mempunyai adat lebaga yang merupakan
asas sistem pentadbiran undang-undang awam dan jenayah sperti
membunuh,menderhaka,mencuri dan perkara yang berkaitan dengan
hutang,penyewaan tanah,harta dan pemilikan hamba
• Kedudukan serta taraf raja dan pembesar dalam masyarakat,iaitu kuasa
politik,pemtadbiran,lambang kebesaran dan penggunaan bahasa.Ini dinyatakan
dalam adat temenggung,Undang-undang melak,Undang-undang 99 perak.
13. • (b) Peranan dalam aspek ekonomi
• (i) Pembahagian harta dalam keluarga
• Masyarakat yang mengamalkan adat temenggung di semua negeri kecuali negeri –
negeri melayu kecuali negeri sembilan mengeutamakan anak lelaki dalam mewarisi
harta.
• Manakala dalam masyarakat yang mengamalkan Adat Perpatih seperti Negeri
Sembilan lebih mengeutamakan wanita dalam mewarisi harta.
• (ii) menjaga kepentingan perdagangan dan harta
• Terdapat juga undang-undang yang menjaga kepentingan perdagangan seperti Undang-
undang Laut Melaka yang memaktubkan perkara berkaitan denga peraturan kapal
dagang dan struktur pentabdiran di atas kapal.Semantara undang-undang kedah pula
menyentuh tentang perlabuhan,perdagangan,sukatan,ukuran,pertanian,binatang
ternakan dan sistem percukaian..
• Undang-undang mengenai harta,hasil pertanian dan ternakan pula dinyatakan dalam
undang-undang Melak,undang undang 99 Perak dan Undang-Undang-undang Kedah.
14. • (c) Peranan dalam aspek sosial
• (i) menentukan kedudukan kaum lelaki dan perempuan dalam masyarakat
• Di negeri-negeri yang mengamalkan adat temenggung,kaum lelaki menjadi ketua
keluarga dan isteri akan akan tinggal bersam mereka.Susur galur keturunan juga
berdasarkan nasab lelaki atau keturunan daripada sebalah bapa (patrilineal)
• Bagi masyarakat yang mengamalkan adat perpatih,kaum wanita merupakan ketua
keluarga dan suami akan tinggal bersama keluarga isteri.Susur galur keturunan pula
berdasarkan nasab atau keturunan daripada sebelah ibu (matrilineal)
• (ii) Aspek persanakan (perkhawinan dan sistem kekeluargaan)
• Mengikut adat pepatih,perkhawinan sesama suku tidak dibenarkan
• Manakala masyarakat yang mengamalkan adat temenggung,perkhawinan dibolehkan
kepada sesiapa sahaja melainkan mempunyai hubungan muhrim mengikut syariat
Islam.
• Terdapat juga undang-undang dan mahkamah syariah yang menjalankan sistem
keadilan.Misalnya dalam soal perkhawinan,penceraian,penjagaan anak,hak
waris,wali,dan penzinaan seperti dalam undang-undang Islam dan undang-undang 99
Perak.
15. • Kesimpulan
• Dalam masyarakat melayu tradisional,undang-undang masyarakat melayu
berdasarkan hukum adat sama ada bertulis atau tidak bertulis dalam kehidupan
seharian mereka.
• ia merangkumi setiap aspek kehidupan seharian sama ada dari segi politik,ekonomi
dan sosial.
• Campur tangan British di tanah melayu memberi impak yang penting dan berlaku
pengubahsuaian undang-undang.Banyak hukum (undang-undang adat)yang terhakis
apabila undang-undang Barat diperkenalkan.
16. • Nyatakan hukum adat yang wujud
dalam masyarakat melayu tradisional
• Nilaikan sejauh mana adat perpatih
mempunyai perbezaan tertentu dengan
masyarakat melayu tradisional.
17. • 3 .Nyatakan hukum adat yang wujud dalam masyarakat melayu
tradisional.
• PENDAHULUAN
• Hukum adat merujuk kepada undang-undang yang dihafal secara turun-
temurun dan menjadi peraturan yang mesti dipatuhi.
• Hukum adat yang wujud dalam masyarakat melayu tradisional ialah Adat
Temenggung dan Adat Perpatih.
• Isi-isi penting
• (a) Adat Temenggung
• Berbentuk autokrasi dengan mementingkan pemerintah
• Memberi keutamaan kepada pihak lelaki
• Diamalkan hampir semua negeri di tanah melayu kecuali negeri sembilan
• Menyentuh sistem pemerintahan,perundangan jenayah,kekeluargaan dan
pewarisan harta
18. • (b) Adat Perpatih
• Diamalkan secara terbatas,iaitu di Negeri sembilan dan naning sahaja.
• Dibawa masuk dari sumatera sebelum kemasukan adat temenggung.
• Terdpat unsur -unsur pengagihan kuasa antara para pembesar dan sistem
ini dianggap lebih demokrasi.
• Dilihat lebih memberatkan wanita khususnya dalam pembahagian harta.
• Menjadi sumber perundangan untuk kesalahan jenyah,kekeluargaan dan
perkahwinan.
• Kesimpulan
• Undang-undang adat dalam masyarakat melayu tradisional masih kekal
sehingga kini dengan diamalkan sebagai adat dan tidak dikanunkan
• Selepas kedatangan Penjajah British,undang-undang Inggeris (Common Law
British) mula mengambil alih dan menjadi rujukan.
• Undang-undang adat tidak digunakan dalam sistem kehakiman di Malaysia.
19. PENDAHULUAN
• sistem perundangan di negeri-negeri Melayu dapat dibahagikan ke dalam
dua bentuk,iaitu hukum adat dan undang-undang bertulis
• Hukum adat merujuk kepada undang-undang yang dihafal secara turun-
temurun yang kemudiannya menjadi peraturan yang mesti dipatuhi.
• Secara umum terdapat dua jenis hukum adat yang wujud masyarakat
melayu iaitu adat perpatih dan adat temenggung.
• ISI
• (a) adat perpatih
• Adat perpatih diamalkan di Negeri Sembilan dan Naning oleh orang
Minangkabau dari sumatera pada abad ke-17.
• Istilah ‘adat perpatih’berasal daripada gelaran sutan balun iaitu Datuk
Perpatih Nan Sebatang
• Semua undang-undang adat perpatih kecuali undang-undang sungai ujong
diwarisi secara turun-temurun
Nilaikan sejauh mana adat perpatih mempunyai
perbezaan tertentu dengan masyarakat melayu
tradisional.
20. • (i) lebih mengutamakan golongan wanita
• Ciri ini jelas dapat dilihat dalam pembahagian harta dan jurai
keturunan.
• Keutamaan kepada wanita ini tidaklah bermakna lelaki lebih rendah
tarafnya tetapi disebabkan sifat mereka yang suka merantau atau
mengembara untuk mencari penghidupan baharu yang lebih baik,maka
golongan wanita mesti dibekalkan dengan harta benda sebagai nafkah
untuk menampung kehidupan
• Selain itu,selepas berkhawin,orang lelaki mesti meninggalkan kaumnya
dan mengikut kaum isterinya.
• (ii) undang –undang bersifat pemulihan
• Undang-undang dalama dat perpatih termaktub dalam bentuk
bidalan,peribahasa dan pantun
• Undang-undang jenayah dalam adat perpatih lebih berperikemanusiaan.
• Orang yang membuat kesalahan didenda mengikut kesalahanannya dan
mangsa diberi ganti rugi.
• adat ini percaya orang yang melakukan jenyah boleh mngubah perangai
mereka.
21. • (b) adat temenggung
• Adat temenggung diamalkan di semua negeri melayu kecuali negeri
sembilan.
• Adat ini disusun di palembang oleh datuk ketemenggungan iaitu
abang datik perpatih Nan Sebatang.
• Adat temenggung dibawa masuk ke negeri melaka pada wal ke-15
sebelu tersebar ke negeri-negeri melayu yang lain seiring dengan
perkembangan empayar melaka.
• (i) lebih memihak kepada lelaki
• Mengiktiraf lelaki sebagai ketua keluarga dan adat ini dikatakan
lebih memihak kepada lelaki.
• Dalam perwarisan harta,lelaki yang mewarisi harta,iaitu daripada
ayah kepada anak lelaki
• Adat ini juga menghendaki isteri tinggal bersama-sama dengan
keluarga suaminya dan menganggap kedua-dua pihak keluarga suami
dan isteri sama-sama penting. Perkahwinan antara dua orang sepupu
hanya dibenarkan jika kedua-dua orang tua tidak mempunyai
pertalian darah.
22. (ii) undang-undang bersifat kekerasan
• Walaupun undang-undang adat temenggung juga dalam bentuk peribahasa,
bidalan dan sebagainya, namun, undang-undang ini bersifat kekerasan.
• Pesalah akan dihukum dengan hukuman berat. Ini kerana adat temenggung
percaya hanya dengan menggunakan kekerasan sahaja dapat mengurangkan niat
niat seseorang untuk melakukan kesalahan
KESIMPULAN
• masyarakat melayu tradisi mempunyai hukum adat yang lengkap dan teratur
dalam memelihara keamanan dan menjamin kesejahteraan rakyat, iaitu adat
pepatih dan adat temenggung.
• Walaupun hukum adat ini diamalkan secara berasingan tetapi kedua-duanya sama
penting dan menjadi pegangan kehidupan mereka
