1. 1
HOÀNG ð N I KINH
T V N
Tri kỳ y u dã nh t ngôn nhi chung,
B t tri kỳ y u lưu tán vô cùng.
Chú giải : Mã Nguyên ðài
Dịch thuật : Liên Tâm Lão Nhân
Nguy n T Siêu
(22.5.Quí T - 02.7.1953)

2. 2
TI U D N
T V N là m t b sách do vua HOÀNG-ð cùng v i nh ng v b y tôi là KỲ-BÁ, QU -DU-KHU, BÁ-CAO,
THI U-SƯ, THI U-DU, LÔI-CÔNG, lúc bình nh t cùng v n ñáp mà biên t p nên. Sách B N-K có chép : “
HOÀNG-ð h i KỲ-BÁ mà làm thành N I-KINH ”. chính là b này. Nhưng xét trong sách này, ph n nhi u là l i
nói c a KỲ-BÁ cho nên trong B N-K không chép ñ n tên c a b y tôi khác.
L i xét ngoài 81 thiên c a b T -V N, l i còn 81 thiên c a b LINH-KHU …… gi nh n th y trong T -V N
có nh ng câu d n “ kinh nói r ng : …vv….” ð u là l i trong LINH-KHU th i ñ bi t r ng : b LINH-KHU th i
so n trư c, mà T -V N so n sau.
Trong T -V N ch l y danh hi u Thiên-Sư-Phu-T ñ tôn xưng KỲ-BÁ … còn QU -DU-KHU v i các b y tôi
khác th i không th y g i ai như v y. ð n như LÔI-CÔNG th i l i t xưng là Ti u T , T T , mà HOÀNG-ð
cũng có khi ban l i d y b o. Có l h c l c c a Lôi Công chưa b ng các v kia mà tu i cũng còn ít hơn c chăng
?
Vã có nh ng danh t : Công, Bá, Sư … t a như là ñ u l y tư c hi u ñ g i. T c như thiên B O-M NH-
TOÀN-HÌNH-LU N có ch xưng là Thiên T , Quân Vương ; thiên DI-TINH-BI N-KHÍ LU N, thiên NGŨ-
THƯ NG-CHÍNH-ð I-LU N, thiên LINH-KHU-QUAN-NĂNG .vv… ñ u xưng là Thánh Vương. Thiên CH -CHÍ-
GIÁO-LU N, thiên SƠ-NGŨ-QUÁ-LU N có câu nói : “Phong quân h u vương ..” thiên SINH-CĂN-K T có nh ng
danh t như Vương, Công, ð i nhân vv… ; v y th i ñó là tư c hi u không còn ng gì n a. ð n như QU -DU
KHU, THI U-DU, BÁ-CAO … ñ u là tên chư th n mà thôi.
ð i sau ông Trình-T có nói : “T -V N do tay các công t nư c Hàn so n ra” . Cũng có ngư i cho là do
các nho gia ñ i Tiên T n so n…. ðó ñ u là n v nh ng danh t tư c hi u mà không xét k toàn thư, nên c
thuy t như v y. Gi xét nh ng thiên L C-TI T-TÀNG-TƯ NG-LU N, THIÊN- -NGUYÊN-ð I-LU N, NGŨ-
V N-HÀNH-ð I-LU N, L C-VI-CH -ð I-LU N, KHÍ-GIAO-BI N-ð I- LU N, NGŨ-THƯ NG-CHÍNH-ð I-LU N,
L C-NGUYÊN-CHÍNH-K -ð I-LU N, CHÍ CHÂN-Y U-ð I- LU N … bàn v Thiên ñ o, L ch pháp, v n tư ng,
nhân thân, kinh l c, m ch th , nhân s , tr pháp, l i có ý sâu … không lo i sách Chư t nào có th ví k p, th t
ñúng là ch b c Thiên th n chí thánh m i có th so n n i.
Ngu này thi t nghĩ “Thư ng ñ lúc nào cũng nhân ái muôn dân ; mà làm h i sinh m nh cùa muôn dân là
b nh, mu n tr b nh ph i nh sách…… nhưng im l ng không nói nên giáng sinh b c Th n thánh ñ nói thay,
và s m so n ra b sách này ñ c u sinh m nh cho muôn dân.”
Phương như, L C-THƯ ch ra t th i PH C-HY, Y Dư c b t ñ u t th i TH N-NÔNG… mà t th i Ph c-Hy
ñ n Hoàng-ð có linh nghìn năm; phàm vi c văn t , ch tác ch c ñã rõ ràng l m. Sách NGO I-K , B N-K
ñ u chép : “HOÀNG ð ñ t quan, c tư ng, xét l ch, làm nh c, ch ra côn mi n, thuy n xe ; c t dã, chia
châu, x ñ t ru ng, ñ t t nh ñi n, tr ng trăm gi ng lúa, xây ñ p thành quách….. Phàm tư c hi u, văn t , lúc
ñó ñã ñ u ñ . L i trãi qua các h KIM-THIÊN, CAO- DƯƠNG, CAO-TÂN linh ba trăm b n mươi năm m i ñ n
nhà ðÀO-ðƯ NG (NGHIÊU). V y bao các ch tác ngư i ñ i sau ch bi t hai h ðư ng (NGHIÊU) Ngu
(THU N) là th nh hơn c … Nhưng có bi t ñâu gây t HY-HOÀNG d n dà cách th i kỳ ñó ñã lâu l m r i. Sau l i
riêng ñ i v i S THƯ, LINH-KHU, T -V N mà còn ng v c n a ru ?”
ð n ñ i XUÂN THU T n-Vi t-Nhân so n ra N N KINH nh n l m Tam Tiêu, Dinh, V và ch ng Quan cách ;
ñó là ngư i làm m t i m t nghĩa c a N I KINH. Hoàng-Ph -B t ñ i T n biên làm GIÁP T KINH, ph n nhi u
trích LINH KHU, không phát minh ñư c nghĩa nào. ð i ðư ng kho n niên hi u B O NG, Kh i-Huy n-T và
Vương-Băng có chú thích, nhưng c theo t ng câu ñ gi i nghĩa, g p ch nào ng thì b qua, chương ti t
không chia, trư c sau l n l n. ð i Nguyên, Ho t-Bá-Nhân so n b ð C T V N SAO, ph n nhi u ch theo chú
gi i h Vương, không phát minh ñư c nghĩa gì. Ch v kho n năm Gia H u ñ i T ng, tri u ñình s c cho b n
Cao B o Hành hi u ñính l i, có nhi u ch giúp ích cho Vương-th , duy v n c theo chia làm 24 quy n, r t sai
v i cái nghĩa so n sách c a Thánh nhân.
ÁN : Ban c so n thiên NGH VĂN CHÍ có chép r ng :”HOÀNG ð N I KINH 18 quy n, T V N 9 quy n,
LINH KHU 9 quy n”
L I ÁN : thiên LY-H P-CHÂN-TÀ-LU N trong T V n có chép : “Hoàng ð nói: Nghĩ như C U CHÂM 9
thiên, Phu T l i nhân làm 9 l n, 9 l n 9 thành 81 thiên ñ theo v i s c a Hoàng Chung”. ð i ñ Kinh ñi n
c a các b c Th n thánh ph n nhi u dùng s 9. 9 nhân v i 9 thành 81 thiên. Gi ñây Ngu này chia làm 9
quy n cũng ch là theo cái di-ý c a Th n thánh mà thôi.
Tr m nghĩ Thánh, phàm các b c, c kim khác ñ i, ngu này s dĩ không t lư ng mà dám l m chú thích b
này, ch ng qua e cho ñ i sau m t i không hi u nghĩa lý c a Thánh nhân, nên m i qu n khuy ly tr c…….ho c
công, ho c t i, tôi nào có e ng i gì ch ñó ……
Mà NGUYÊN ðÀI

3. 3
CHƯƠNG 1
THƯ NG C THIÊN CHÂN LU N (1)
KINH VĂN ________________________________________________________________________
HOÀNG ð (2)
h i Thiên Sư (3)
r ng :
- Tr m nghe ngư i ñ i Thư ng c ñ u s ng t i linh 100 tu i mà s c kh e không kém sút; ð n ngư i ñ i nay tu i
m i 50 mà s c kh e ñã kém sút. ðó là vì th i th khác chăng ? Hay là l i t i ngư i chăng ?
Kỳ Bá thưa r ng :
- V ñ i Thư ng C , nh ng ngư i bi t ð O (4)
b t chư c Âm Dương, ñi u hòa v i thu t s (5)
u ng ăn có m c,
kh i cư có thư ng, không làm quá s c, cho nên gi gìn ñư c hình hài và tinh th n, s ng tr n s tr i, linh 100 tu i
m i thác (6)
.
Ngư i ñ i nay thì không th : l y rư u thay làm nư c u ng, l y càn b y làm s thư ng; ñương lúc say l i nh p
phòng (7)
, do lòng d c làm ki t m t tinh, hao tán m t khí chân nguyên, không bi t gìn gi c n th n,không bi t ñi u
dư ng tinh th n, ch c t cho ñư c khoái tâm (8)
, làm trái ngư c cái thú c a s dư ng sinh, kh i cư không có ñi u
ñ … cho nên m i ñ n a trăm tu i ñã r t là suy y u.
B c Thánh nhân ñ i Thư ng c ñã răn d y ngư i dư i bi t xa lánh hư tà t c phong (9)
, trong lòng ñi m ñ m hư
vô (10)
; Chân khí thu n theo, tinh th n b n v ng, b nh do ñâu mà sinh ra ñư c, vì v y nên chí nhàn mà ít d c, tâm
yên mà không s , hình m t mà không quá, chân khí ñ u hòa, m i s ñ u ñư c th a mãn, mãn nguy n (11)
.
Ăn ñã ñ ăn, m c l i ñ m c ; phong t c vui v , trên dư i êm hòa, không h ganh t … Nên dân th i kỳ ñó g i
là PHÁC (12)
.
Do ñó nh ng ñi u dâm tà không th làm b n lòng h ; nh ng ñi u ham mu n không th làm mõi m t h . K
ngu ngư i khôn, ngư i hay k kém, không ph i s ñ n ngo i v t, nên m i h p v i ð o…. Vì th , nên m i có th
s ng linh 100 tu i mà s c kh e v n không kém sút … ðó là b i “ð C TOÀN” v y (13)
.
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_ Nh ng tên thiên ñây ph n nhi u trích m t vài ch trong bài ñ ñ t. B n thiên ñ u b này ñ u ñ t bàn v phương pháp
ñi u dư ng “TINH, TH N, KHÍ, HUY T”…..
(2)_ Theo S ký : Hoàng ð h Công Tôn, tên là Hiên Viên, là con vua nư c H u Hùng, n i vua Th n Nông, lên làm vua, tr
thiên h ; ñóng ñô gò Hiên Viên, vư ng v Th -ñ c, nên g i là HOÀNG ð .
(3)_ danh t tôn xưng Kỳ-Bá.
(4)_ ð O t c là cái phương pháp ñi u dư ng tinh th n khí huy t.
(5)_ Thu t s : t c là cái phương pháp b t chư c Âm Dương. Âm Dương là cái g c c a v n v t, thu n v i nó th i s ng, trái
v i nó th i ch t. Cho nên c n ph i ñi u hòa mà thu n theo nó.
(6)_ Kh i cư có thư ng : th i nuôi ñư c TH N, không làm quá s c th i nuôi ñư c TINH – Th n v i Tinh ñ y ñ lo gì không
s ng lâu.
(7)_ Rư u làm h i TỲ; Tỳ khí b thương th i không tiêu hóa ñư c th c ăn, sinh khí vì ñó mà b thương ; làm càn b y th i
thương TH N ; say rư u nh p phòng th i thương TINH. Như th làm gì mà không chóng ch t.
(8)_ Tâm ch a TH N, khoái tâm th i Th n b thương.
(9)_ Hư tà t c khí ñ c, T c phong t c là gió ñ c.
(10)_ Lão T nói : “Trong xem Tâm mình, tâm không có gì là tâm ; ngoài xem hình mình, hình không có gì là hình ; xa xem
muôn v t, v t không có gì là v t …. Ba ñi u ñó ñã hi u th u, th i ch còn th y có KHÔNG. R i xem KHÔNG cũng không,
không không còn không. Cái Không ñã VÔ, Vô vô cũng vô ; vô vô ñã vô, trong tr o thư ng l ng. l ng không còn l ng, D C
sinh sao ñư c ; D c ñã không sinh, t c là “CHÂN TĨNH” . Chân thư ng ng v i v t, chân thư ng h p v i TÍNH, thư ng ng
thư ng tĩnh, s ñư c thư ng thanh tĩnh….” ðo n nói c a Lão T trên ñây th t là m t phương pháp xem “KHÔNG” r t hay.
ðem mà gi i thích b n ch “ ðI M ð M HƯ VÔ” trên này cũng r t ñúng.
(11)_ Vì ñi m ñ m hư vô nên m i chí nhàn mà ít d c, vì tinh th n b n v ng nên m i Tâm yên mà không s ; Dân kh p b n
phương ñ u ñư c an cư l c nghi p, nên m i mãn nguy n.
(12)_ Dân chúng ñã bi t vâng theo l i d y c a ngư i trên, nên m i s ñ u c t i “m c” ñ th i thôi không h ham mu n sa
hoa, cho nên phong t c m i ñư c vui v ; không còn s ng v c, ghen ghét. Do ñó , ngư i trên không hi p k dư i, k
dư i không ghen ghét ngư i trên ; không còn ai làm ñi u gì quá cái ph m vi ñ a v c a mình. Dân như th ñã thu c vào
h ng thành th c và ch t phát – Nghĩa ch “PHÁC” có v như quê mùa mà thành th t, khác v i ti ng “quê mùa” mà ta
thư ng dùng.
(13)- ð C t c là “MINH ð C” c a Tr i phú cho, “TOÀN” t c là không ñ v t d c nó làm h i t i – Trang T nói : “Ngư i gi
ð O th i ð C TOÀN, ð c toàn th i Hình toàn, Hình toàn t c là h p v i ð o c a Thánh nhân v y”.
T ño n này tr lên ông Kỳ Bá ñã gi i ñư c, tr l i Hoàng ð ñư c ñ y ñ v cái c ngư i xưa s ng lâu.

4. 4
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Hoàng ð h i :
- Ngư i ñ n tu i già th i không sinh con, vì tinh l c h t chăng ? hay t i s Tr i ?
Kỳ Bá thưa :
- Con gái 7 tu i th i Th n-khí ñ y ñ , răng ñ i tóc dài, hai l n 7 (14 tu i) th i Thiên quý (1)
sinh ra, Nhâm m ch
thông, Thái xung m ch th nh (2)
kinh nguy t ñúng kỳ xu ng (3)
nên m i có con – ð n năm ba b y (21 tu i) Th n
khí ñi u hòa, chân nha m c h t (4)
– ð n năm b n b y (28 tu i) gân xương ñ u b n r n, tóc dài h t m c, thân th
kh e m nh – ð n năm năm b y (35 tu i) Dương minh m ch suy, v m t b t ñ u khô khan, tóc b t ñ u r ng (5)
–
ð n năm sáu b y (42 tu i) m ch c a 3 kinh Dương suy kém trên, v m t khô khan h n, tóc b c (6)
– ð n năm
b y b y (49 tu i) Nhâm m ch hư, Thái-xung m ch kém sút, Thiên-quý h t, ñ a ñ o không thông, cho nên thân th
hao mòn mà không có con. (7)
- Con trai 8 tu i th i Th n-khí ñ y ñ , tóc dài răng ñ i (8)
– ñ n năm hai l n tám (16 tu i) Th n-khí th nh, Thiên
quý ñ n, tinh khí ñ y tràn, Âm Dương hòa nên m i có con (9)
– ñ n năm ba tám (24 tu i) Th n-khí ñ u hòa gân
xương c ng m nh, chân nha m c h t – ð n năm b n tám (32 tu i) gân xương ñ y ñ , cơ nh c n nang – ð n
năm năm tám (40 tu i) Th n-khí suy d n, tóc r ng răng se (10)
– ð n năm sáu tám (48 tu i) Dương-khí suy ki t
trên, v m t khô khan, râu tóc l m ñ m tr ng – ð n năm b y tám (56 tu i) Can-khí suy, s c ñ ng c a gân y u,
Thiên quý h t, tinh ít, Th n t ng sút, toàn thân mõi m t (11)
– ð n năm tám tám (64 tu i) răng tóc ñ u r ng.
Th n ch v TH Y (nư c), ch a ñ ng TINH c a 5 t ng 6 ph - Năm T ng có ñ y ñ (th nh) m i có th t ra. Gi 5
t ng ñ u suy, gân xương rã r i, Thiên quý h t r i, cho nên râu tóc b c, thân th n ng n , ñi ñ ng không v ng mà
không có con (12)
.
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_ THIÊN QUÝ cũng như THIÊN T, ñ u là ch t nư c, t c là huy t, là kinh nguy t. ðàn bà ch v vi c sinh ñ , thu c ÂM, m t
trăng cũng thu c âm. M t trăng có khi tròn khi khuy t, nên Thiên quý cũng theo ñó mà ñúng kỳ ti t ra, nên g i là KINH
NGUY T.
(2)_ THÁI-XUNG : nhâm m ch là 2 th m ch thu c kỳ kinh
(3)_ Hai m ch này ñ u phát sinh t Ti u Phúc, do b ng d n lên làm m t nơi ñ ch a kinh huy t g i là HUY T H I – Nhâm
m ch ch v ràng bu c bào thai, Xung-m ch ch v huy t h i – Gi 2 m ch ñ u ñã thông, nên kinh nguy t m i ñúng kỳ
xu ng mà th thai.
(4)_ CHÂN NHA t c là m t th răng th c, răng m c sau nh t, chân nó r t sâu – TH N KHÍ : là m t th khí do Th n sinh ra –
Khí sinh ra b i TINH, cho nên Thiên quý ñ n trư c r i Th n khí m i ñi u hòa ñ y ñ ; ñ n lúc ñó chân-nha m i m c.
L i án : con gái sinh theo s 7 như trên, 7 thu c v s c a THI U DƯƠNG – Con gái thu c Âm, mà tính theo s Dương ñó
là trong Âm có Dương (trung Âm h u Dương).
(5)_ M ch c a kinh Dương Minh d n lên m t, vòng lên ñ u tóc ; cho nên ñ n lúc suy th i v m t thành ra khô khan và tóc r ng
– Phàm khí thu c v Dương mà huy t m ch thu c v Âm, cho nên v con gái th i m ch suy trư c mà con trai th i khí suy
trư c.
L i án : ñư ng m ch c a kinh Túc Dương Minh h p v i 2 m ch XUNG-NHÂM, vòng qua r n mà ñi lên – Nên chi khí Xung-Nhâm
ñã hư th i Dương Minh cũng ph i hư.
(6)_ M ch c a 3 kinh Dương ñ u d n lên ñ u, ñ n khi m ch ñó ñã suy th i v m t t t ph i khô mà tóc t t ph i b c.
(7)_ ð A ð O : T c là nh ng m ch thu c v h b - B ph n dư i ; L i như thiên TAM B C U H U nói : “h b t c ch kinh
Túc Thi u Âm TH N. Thiên quý ch a Th n, ñ n khi Thiên quý h t, t c là các ñư ng m ch c a Túc Thi u Âm thu c v b
ph n dư i không thông, do ñó m i thân th hao mòn mà không có con.”
(8)_ “TÁM” là s c a Thi u Âm ; con trai v n là Dương mà l i tính theo Âm s , ñó là trong Dương có Âm.
(9)_ LINH KHU KINH nói : “Xung m ch, Nhâm m ch ñ u phát sinh t trong “BÀO” , d n lên phía trong “PHÚC” bên h u phúc
d n lên h p Y t h u, ch ra dư i mi ng và chung quanh môi – Ngư i huy t khí ñ y th nh th i tràn t i ngoài da, làm nóng
trong th t. Ngư i th nh riêng th i v huy t th ng t i ngoài da, m c thành lông nh . Ngư i ñàn bà khí có th a mà huy t th i
thi u (vì thư ng ti t ra nguy t kinh) ; khi n 2 m ch Xung-Nhâm không ñ y ñ chung quanh mi ng nên m i không có
râu”.
Án : Thiên quý t c là ÂM TINH, cho nên tinh khí c a con trai cũng g i là Thiên quý. Như VƯƠNG BĂNG nh n Thiên quý là huy t,
th i Thiên quý c a con trai cũng là huy t hay sao ? thuy t ñó không ñúng.
(10)_ Th n là nơi g c c a sinh khí – Con trai suy v bên Khí trư c, nên khi Th n-khí suy th i tóc r ng răng se.
(11)_ CAN do TH N sinh ra (t c Th y sinh M c). Th n-khí suy cho nên m i lây sang Can. Can ch v GÂN, vì Can-khí suy nên
s c ñ ng c a gân ph i y u. Th n ch v XƯƠNG ; gi gân v i xương ñ u suy, cho nên toàn thân m i mõi m t.
(12)_ ðo n này nói rõ thêm cái nghĩa Thiên quý c a Tiên thiên, ph i nh s giúp ích do tân-d ch cùa H u-Thiên, vì 5 v vào TỲ
ñ u d n t i cái nơi s thích c a nó. Th n là th y t ng, thu hút và ch a các ch t tinh-d ch c a 5 T ng r i l i tán b ra. Ch t
y d n lên TÂM, hóa s c ñ thành ra máu, máu y d n t i 2 m ch Xung-Nhâm làm thành cái bi n ch a kinh huy t ñ nuôi
cơ nh c và m c ra tóc lông. Cho nên v bên con trai, khi thiên-quý ñã ñ n th i tinh khí ñ y tràn, hóa ñ làm ra máu d n ra
Xung-Nhâm mà m c râu ria. Còn bên con gái, khi Thiên quý ñ n thì kinh nguy t ñúng kỳ d n xu ng. V y Tinh v i Huy t ñ u
g i là THIÊN QUÝ.
Án : kinh nói :” con ñư ng c a VINH HUY T ch s ăn u ng. Th c ăn vào V r i truy n lên PH , tràn ng p bên trong, phân
tán ra bên ngoài. Cái ch t tinh khi t hơn nh t thư ng lưu thông trong kinh (l c) m ch ñ th m nhu n và nuôi n ng cơ
nh c. Con trai tám l n tám, con gái b y l n b y, cái s c a Tr i-ð t ñã ñ n c c ñ , cho nên Thiên quý h t. Nhưng cái ch t
Huy t d n trong kinh m ch v n không h t. Cho nên ngư i già c ăn u ng ñư c, Tỳ-V kh e, th i gân xương v n còn
m nh”.

5. 5
L i án : v con gái, có ngư i ñã quá cái gi i h n “b y-b y” mà kinh nguy t v n lôi thôi không d t, ñó là do cái huy t trong
kinh-to i tràn vào Xung-Nhâm mà ti t ra cho nên m t vàng, mình g y, xương ñau, gân mõi.
Ta nên nh r ng : huy t c a Kinh-to i d n trong m ch, huy t c a Xung-Nhâm th m ra ngoài m ch.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Hoàng ð h i :
- Có ngư i tu i già mà còn sinh con, là c vì sao ?
Kỳ Bá thưa :
- ðó là b i ngư i y b m th cái khí c a Tiên-thiên ñư c th nh, cái khí-m ch c a H u-thiên cũng ñư c d i dào lưu
thông ; khi n cho Th n-khí th a thãi nên m i có con. Tuy nhiên, c cái gi i h n chính th i con trai ch ng qua t i
tám l n tám, con gái ch ng qua t i b y l n b y th i tinh-khí c a Tr i-ð t ñã h t r i.
Hoàng ð h i :
- Nh ng ngư i có ñ o, tu i t i linh trăm, còn sinh n a không ?
Kỳ Bá thưa :
- Nh ng ngư i tu ñ o có th không già và gi v n ñư c thân hình, v y tu i d u nhi u v n có th sinh con ñư c
Hoàng ð nói :
- ð i Thư ng-c có b c Chân nhân (1)
có th xoay chuy n ñư c Trái ñ t, ñi u hòa ñư c Âm-Dương, th hút tinh
khí, gi v ng hình th n, da th t không lúc nào thay ñ i…. Nên m i có th s ng cùng Tr i-ð t, t i mãi vô cùng t n.
ðó là h ng ngư i s ng h p v i ð O (2)
.- V ñ i Trung-c có b c Chí-nhân, s a ð c h p ð o, hòa v i Âm-Dương,
thu n v i 4 mùa, xa ñ i lánh t c, ch a tinh v n th n, rong chơi trong kho ng Tr i ñ t, xa trông ngoài tám c i…..
ðó là b i bi t gi gìn tu luy n, nên m i ñư c m nh m và s ng lâu. B c n y r i cũng s như Chân-nhân.
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_ B t ñ u sinh ra h p ngay v i ð O, gi v n ñư c THIÊN-CHÂN, nên g i là Chân-nhân.
(2)_ T ño n này tr xu ng là Hoàng-ð thu t l i nh ng chuy n nghe ñư c t ñ i trư c, ñ gi i thêm v l s ng c a con
ngư i.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
V b c th , có h ng g i là Thánh nhân. trong vòng Tr i ñ t, thu n theo l tám phương, tuy cũng có th d c
như ngư i th t c ; nhưng không còn lòng h n gi n ; cũng áo mũ, cũng mi u ñư ng, bên ngoài không ñ nh c
hình vì vi c, bên trong không ñ nh c v lo, l y vui v làm hay, l y t ñăc làm thích …. Do ñó hình th không mõi
m t, tinh th n không lìa tan … Nên cũng có th s ng ñư c linh trăm tu i (1)
.
L i b c th n a, có h ng ngư i g i là Hi n-nhân, b t chư c s v n hành c a Tr i ñ t và m t trăng m t tr i,
thu n theo l ngh ch thu n c a hai khí Âm-dương v i s thay ñ i c a 4 mùa. C tu luy n theo ñ i ngư i Thư ng c
cho h p v i ð o. Như th cũng có th s ng lâu mãi mãi. (2)
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_ Hai b c Chân-nhân và Chí-nhân xa ñ i lánh t c, tu ñ o ñ gi v n l y Thiên-chân, không có tình h luy n c a v con ;
không có thói thèm mu n c a th t c, ñó là b c ñi ngoài cõi t c. khác h n v i ngư i ñ i. ð n như b c Thánh-nhân th i v n
trong vòng Tr i ñ t, v n có luân lý cương thư ng, nhưng ch dùng các phương pháp “vô vi” ñ x tr t thân và thiên h ,
nên không ph i nh c ñ n thân th và tinh th n …. Do ñó cũng có th s ng t i linh trăm tu i – B c này như 5 ñ i ð , 3 ñ i
HOÀNG, và Chu-Công, Kh ng-T , v.v…
(2)_ B c Hi n-nhân : tuy trong tr n t c, nhưng không b v t d c nó che l p. Dù có ñôi khi cũng b m ám ñi ñôi chút, nhưng
l i s a sang ñư c ngay ; cũng sáng s a như Nh t, Nguy t, tinh, th n, và có th t như 4 mùa và s ñi u ti t c a Âm-
dương…. Như th thì tuy cái ñ a v là Hi n nhân, mà cũng có th ñ t t i b c Thánh nhân, ho c Chân nhân, cũng chưa bi t
ch ng … ðó là cái ý khuy n mi n c a Hoàng-ð .
- o0o -

6. 6
CHƯƠNG 2
T KHÍ ðI U TH N LU N (1)
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Ba tháng mùa Xuân g i là PHÁT TR N (2)
. Khí c a Tr i ñ t m i phát sinh, muôn v t ñ u n y n tươi t t. ðêm
n m, d y s m, ñi dong d o ngoài sân. Buông sõa tóc , n i r ng áo, ñ cho “chí” (3)
sinh ra. Ch sinh mà không sát ;
ch cho mà không ño t (cư p l y) ; ch thư ng mà không ph t (4)
. Làm như v y cho h p v i cái khí c a mùa Xuân,
t c là cái ñ o DƯ NG-SINH v y. N u trái l i s thương ñ n CAN, không ñ khí giúp s phát tri n c a TÂM, t i mùa
H bi n ra b nh HÀN ……(5)
.
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_ Th n ch a 5 T ng, nên ph i ñi u hòa T KHÍ ñ gi Th n.
(2)_ N y n cái m i ñ thay ñ i cái cũ. Xuân khí b c lên, sinh muôn v t, thay cũ ñ i m i nên g i là Phát tr n.
(3)_ Cái khí PHONG M C c a phương ðông (t c là CAN khí) d n th ng lên ñ u óc, nên ph i sõa tóc cho nó ñư c sơ tán ñi u
ñ t. “CHÍ” t c là cái cơ phát sinh c a 5 T ng. CHÍ v i Ý dùng ñ giá ng tinh th n, thu li m h n phách, thông ñ t m l nh
… Vì v y nên su t c 4 mùa, lúc nào cũng làm cho thu n “CHÍ” .
(4)_ ð u là ñ cho h p cái l DƯ NG SINH.
(5)_ Can thu c M C vư ng v mùa Xuân. Gi làm trái ngư c cái khí Xuân sinh th i s thương Can. Can b thương th i ñ n mùa
H s bi n ra b nh Hàn ; Vì mùa H thu c Tâm H A … Can M C ñã b thương th i không th sinh ñư c Tâm-H a … ñ n
mùa H s bi n thành b nh Hàn … s dĩ như v y là vì Tâm h a không ñư c cái “sinh” (c a Can M c), t nhiên “Th y” nó s
ñ n kh c “H a” nên m i phát ra b nh Hàn.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Ba tháng mùa H g i là PH N TÚ (1)
. Khí c a Tr i ñ t giao nhau (2)
. Muôn v t n hoa k t qu . ðêm n m s m
d y, ch ng i ngày dài (3)
. ð ng ñ trong “chí” có s gi n d cho th n khí ñư c thư thái. ð cho khí bên trong
ñư c tuyên ti t ra bên ngoài, không b vít l p (4)
. Làm như v y cho h p v i cái khí c a mùa H , t c là cái ñ o
Dư ng sinh v y. N u trái l i th , s thương ñ n TÂM, t i mùa Thu bi n ra b nh NGƯ C (s t rét, úi … ) . Tâm-khí ít
không ñ giúp s thâu li m c a PH , mùa ðông t t l i m c thêm b nh (5)
.
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_ Tươi t t, r m r p vì muôn v t ñư c h p th khí Dương.
(2)_ Mùa H âm-khí ñã hơi b c lên, Dương-khí ñã hơi giáng xu ng, cho nên g i là “GIAO NHAU”.
(3)_ Không nên ng i ngày dài, ph i thư ng v n ñ ng.
(4)_ V tháng Trư ng-H (tháng 6) thu c v th i kỳ phát tri n c a 2 hành H A và TH (t c TÂM và TỲ). N u gi n d th i Can-
khí phát ñ ng s làm thương ñ n Tỳ TH . H khí b ng n i ra bên ngoài, nên ph i ñ cho tuyên ti t, không b vít l p, th i
Can s ñư c thư sư ng, không sinh b nh ho n.
(5)_ Tâm thu c H A vư ng v mùa H . N u làm trái v i cái khí c a mùa H th i Tâm s b thương. Tâm b thương ñ n Thu s
làm b nh NGƯ C. ðó là vì cái khí c a mùa H phù vi t ra bên ngoài, ñ n mùa Thu thu li m vào bên trong. Gi không thu
li m ñư c khi n cho 2 khí Âm Dương cùng ch i nhau nên m i thành b nh Ngư c. – L i như : Dương khí v n phát sanh t
Âm, tàng t i H -TIÊU. Mùa Xuân d n lên b ph n trên, mùa H d n ra b ph n ngoài, mùa Thu li m vào b ph n trong,
mùa ðông n b ph n dư i. Gi mùa H ñã b thương trên r i, ñ n mùa Thu không còn gì ñ thu li m. S thu li m ñã
kém sút, ñ n mùa ðông không còn gì ñ b tàng. Dương khí không trú v nơi căn b n; ñ n mùa ðông là th i kỳ phát tri n
Hàn-th y, không có khí Dương m áp ñ làm cho nó ñư c quân bình ñi u hòa, nên m i l i m c b nh và nguy hi m.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Ba tháng mùa THU g i là DUNG BÌNH (1)
. Khí tr i hanh ráo, khí ð t trong sáng (2)
. N m s m d y s m theo
ti ng gà gáy (3)
. ð cho “chí” ñư c an ninh, làm d u b t s túc sái c a mùa Thu, thâu li m th n khí, cho Ph khí
ñư c trong s ch (4)
. Làm như v y cho h p v i cái khí c a mùa Thu, t c là phương pháp giúp cho s thâu li m v y.
N u trái l i s thương ñ n PH , không ñ khí giúp cho s thu tàng, mùa ðông sinh ra b nh SÔN TI T (th t ) (5)
.
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_ Muôn v t mùa THU ñ u ñã ñ y ñ , bình t nh, nên g i như v y. t c là hình dung t .
(2)_ V mùa Thu khí l nh b c lên, khí Tr i hanh ráo, Dương khí giáng xu ng nên m t ñ t trong sáng.
(3)_ V mùa Thu, gà gáy s m, nhưng xu ng chu ng mu n. Ngư i cũng nên th c t lúc gà gáy, nhưng t i khi gà xu ng chu ng
s d y. So v i Xuân, H d y hơi mu n hơn. ðó là thu n theo s thâu li m c a mùa Thu.

7. 7
(4)_ PH thu c hành KIM, ch v mùa Thu. Ngư i ñ n mùa Thu cũng ph i thâu li m th n khí, khi n cho Ph khí cũng ñư c m
áp trong s ch.
(5)_ Mùa Thu ch v hành KIM, Ph cũng thu c hành Kim. Làm trái Thu-khí th i thương ñ n Ph -kim. Ph -kim do ñó không
sinh ñư c Th n-Th y là m t t ng thu n v mùa ðông nên m i sinh ra b nh Sôn-ti t. S dĩ sinh ra b nh ñó là vì : Ph thu c
v “TÁO KIM” c a Dương-Minh kinh ; Tỳ Th ghét th p ( m) ưa táo(ráo), gi Ph -kim ñã suy, không th sinh Th y. Th n
khí l i suy, không gi gìn ñư c Th y. Tỳ Th l i không ch ñư c Th y nên m i b “th p” nó xâm l n. Tỳ b th p xâm l n,
th i tránh sao kh i sinh ch ng SÔN-TI T (vì ăn u ng không tiêu hóa ñư c, ho c th ho c t ra, có khi còn nguyên c th c
ăn).
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Ba tháng mùa ðông g i là B TÀNG (1)
. Nư c thành băng, ñ t n c n , không nên làm phi n nhi u Dương khí (2)
. N m s m d y mu n, nên ñ i lúc m t tr i m c khi n cho “chí” như n n p, như d u di m ñ cho khí c a Tâm v i
Th n giao nhau. Lánh nơi rét t i nơi m, ñ ng ñ bì phu b lõa l tuyên ti t, làm ñ ng t i Can khí bên trong (3)
.
Làm như v y cho h p v i cái khí c a mùa ðông ; t c là cái ñ o giúp cho s thâu tàng v y. N u trái l i s thương
ñ n TH N, không ñ khí giúp cho s sinh trư ng c a CAN, t i mùa Xuân, t t sinh ra b nh NUY-QUY T (4)
.
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_ Che ñ y, c t kín. T i mùa ðông, khí tr i hình như ñã thâu li m, không phát dương, muôn v t cũng ph i theo ñó mà gi gìn
thân th .
(2)_ V mùa ðông, bên ngoài khí tr i rét, nên Dương khí c a con ngư i cũng thâu tàng vào c bên trong. Nên gi gìn, không
làm vi c gì quá s c, khi n phi n nhi u ñ n Dương-khí, ph i tuyên ti t ra bên ngoài.
(3)_ Lánh rét t i m là c t ñ nuôi cái b ph n “Tiêu-Dương”. Ngoài bì phu thu c v nơi s ch c a Dương khí. Nhưng Dương-
khí g c Âm (t b ph n Chí-âm) r i m i phát ra ngoài bì phu. N u bên ngoài không gi gìn m kín, th i khí Dương bên
trong t t ph i phát ra ñ ti p vi n, ñó t c là làm lay ñ ng ñ n căn-khí, r t có h i.
(4)_ TH N thu c TH Y, vư ng v mùa ðông. N u mùa ðông trái m t s b tàng, th i s thương ñ n Th n. th n ñã b thương,
không còn ñ s c ñ sinh ra CAN-M C ; nên sang mùa Xuân Can-M c cũng b suy y u. Can ch CÂN, Can suy y u th i cân
m c b nh nên thành ch ng NUY – t c là gân dãn ra, không c ñ ng ñư c, ho c cái sinh khí c a Can quay ngh ch xu ng b
ph n dư i th i thành ch ng QUY T – tay chân giá l nh.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Thiên khí v n trong s ch, sáng s a (1)
. “Tàng ñ c” v n ñ ng không ng ng, nên không c n ph i giáng xu ng mà
cũng như giáng xu ng (2)
. N u thiên-khí không “tàng” mà l i sáng t , th i Nh t Nguy t s không còn sáng, mà hư
tà s làm h i KHÔNG KHI U (3)
. N u Dương khí b vít l p, th i ð a-khí s tràn ng p lên (4)
khi n cho mây mù ñông
ñ c, b ch l không th xu ng ñư c (5)
, các loài c cây cũng b khô héo úa vàng (6)
. Do ñó T c phong b o vũ d n
d p t i luôn, cái khí h u 4 mùa cũng thành ra trái ngư c l n l n. Con ngư i sinh s ng trong kho ng ñó, n u không
bi t gi gìn mình cho ñúng phương pháp, th i tránh sao kh i nguy ñ n tính m nh.
Ch có b c Thánh nhân là hay thu n theo th i khí ñ gi mình cho nên không m c ph i nh ng t t b nh l lùng,
mà sinh khí cũng còn ñư c lâu b n mãi mãi (7)
.
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_ M y ño n trên, bàn v nên thu n theo cái khí c a 4 mùa ñ ñi u dư ng tinh th n c a mình. Nhưng mu n ñư c 4 mùa
thu n t , không trái ngư c, trư c ph i nh Thiên khí êm hòa. N u thiên khí không êm hòa, th i 4 mùa cũng không th
thu n t . Nên t ñây tr xu ng, l i bàn v cái khí c a Tr i ñ t.
(2)_ Khí Tr i c n ph i v n ñ ng không ng ng. ðã không ng ng nên không c n ph i giáng xu ng mà cũng như giáng xu ng.
(3)_ Thiên khí v n sáng s a, nhưng c t s “ n tàng” nên m i c n ñ n s sáng s a c a Nh t-Nguy t. N u gi l i không n
tàng, th i t c làm l n át m t c s sáng s a c a nh t-nguy t, không còn gi ñư c cái ñ a v c a s thanh t nh cao minh n a.
T như khí Dương ( m) c a con ngư i không gìn gi che ch các b ph n trên và ngoài, th i hư tà (khí ñ c) s l t vào
các khi u (l h ng như tai, mũi …) mà làm h i.
(4)_ N u Thiên-khí ñã b vít l p, th i ð a-khí s tràn ng p lên, t c là ch có lên mà không có xu ng. Khí c a tr i ñ t còn êm hòa
sao ñư c.
(5)_ ð a khí b c lên thành ra mây mù, Thiên khí giáng xu ng thành ra mưa móc, gi ch có thăng mà không giáng, nên không
có B CH L (gi t móc trong tr ng).
(6)_ Khí c a tr i ñ t ñã không hòa, ho c sinh ra mưa d m th i ñ t, gió nóng héo cây, không nh ng cây c ch t mà con ngư i
cũng không sao kh i sinh b nh t t …
(7)_ Xét qua muôn v t, gi ng nào cũng ñư c có m t th sinh khí t nhiên, dù nó có g p s b t hòa c a Âm Dương, mà nó cũng
không ñ n n i tuy t duy t. Duy có gi ng ngư i là ñã b t m lòng th -d c nó làm trác táng m t Nguyên-khí r i, n u l i g p s
b t hòa c a th i ti t, th i không sao kh i ch t. ð n b c Thánh nhân th i ñã bi t thu n theo s b t hòa c a th i ti t ñ thi
hành m i phương pháp tu dư ng ñ phòng nên sinh khí lúc nào cũng d i dào, không khi nào h t ñi ñư c.

8. 8
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Làm trái khí mùa Xuân, th i Thi u-Dương không thi tri n ñư c cái công năng SINH-PHÁT, Can-khí s m t mà
bi n b nh.
Làm trái khí mùa H , th i Thái-Dương không thi tri n ñư c cái công năng TRƯ NG DƯ NG (nuôi l n) ; Tâm-khí
s b r ng không, mà sinh b nh.
Làm trái khí mùa Thu, th i Thái-Âm không thi tri n ñư c cái công năng THÂU-LI M ;Ph -khí s b ñ y trư ng
mà sinh b nh.
Làm trái khí mùa ðông, th i Thi u-Âm không thi tri n ñư c cái công năng THÂU-TÀNG ;Th n-khí b chìm l p mà
sinh b nh (1)
.
Nghĩ như, khí Âm Dương c a 4 mùa th c là g c r c a muôn v t. Vì v y, b c Thánh nhân v 2 mùa Xuân H
th i nuôi khí Dương ; v 2 mùa Thu ðông th i nuôi khí Âm ; t c là b i dư ng t nơi g c r (2)
. Cho nên m i có th
cùng v i muôn v t cùng chìm n i trong vòng Sinh-trư ng (3)
. N u làm trái m t ngay t nơi g c r th i không sao
toàn ñư c (4)
. Cho nên nói r ng : “ 2 khí Âm Dương trong 4 mùa nó là trư c sau c a muôn v t, là g c c a s
s ng ch t. Trái nó th i tai h i s sinh ra, thu n nó th i t t b nh không m c ph i. Ch có b c Thánh nhân là hay
thu n theo ñư c l ñó, còn k ngu thì r t d sao lãng.
Thu n theo l Âm Dương th i s ng, trái th i ch t ; theo th i tr , trái th i lo n (5)
.
Vì th cho nên Thánh nhân không tr khi ñã m c b nh, mà tr t lúc chưa m c b nh ; không tr khi ñã lo n mà tr
t lúc chưa lo n. N u b nh ñã m c m i u ng thu c, lo n ñã thành m i s a tr , khác chi lúc khát nư c m i ñào
gi ng, s p ñánh nhau m i ñúc ñ binh khí, ch ng mu n l m ru? (6)
….
_____________________________________________________________________________________________-
(1)_ ðo n này nói 2 khí Âm Dương tùy th i thay ñ i ; n u làm ngư c nó, th i T ng-Ph s ch v t ng mùa t nó cũng b
b nh, ch không ñ i thi u s giúp ích c a T ng n khi n T ng kia cũng b b nh n a. Thi u Dương (ð M) ch v cái khí sinh
tươi c a mùa Xuân ; n u làm trái khí mùa Xuân, th i khí c a Thi u Dương không b c lên s khi n Can b u t mà sinh b nh. _
Thái Dương (TI U TRƯ NG) ch v cái khí Trư ng-dư ng c a mùa H . N u Thái Dương không trư ng dư ng, th i Tâm-khí s
b thi u sút mà sinh b nh. _ Thái-Âm ch v cái khí THÂU-LI M c a mùa Thu. N u Thái âm không thâu li m, th i Ph di p (lá
ph i) s sưng lên mà sinh b nh. _ Thi u-Âm ch v cái khí b tàng c a mùa ðông. N u Thi u-Âm không b tàng th i Th n-khí
s hư mà sinh b nh.
Án : Thi u-Dương ð M kinh : ð m là Giáp-M c, CAN là t-M c ; nên Can v i ð m cùng làm bi u lý. – Th Thái-Dương TI U
TRƯ NG kinh : Ti u-Trư ng là Bính-H a, Tâm là ðinh-H a, nên Tâm v i Ti u-Trư ng là bi u lý. – Trên ñây nói ð m không
sinh phát mà Can m c b nh .v.v…. là do ch cùng làm bi u lý ñó.
(2)_ Cái khí Âm Dương 4 mùa “SINH-TRƯ NG-THÂU-TÀNG” hóa nuôi muôn v t ; cho nên làm g c r cho muôn v t. V 2 mùa
Xuân-H : Dương th nh bên ngoài mà hư bên trong ; v 2 mùa Thu-ðông : Âm th nh bên ngoài mà hư bên trong.
Cho nên Thánh-nhân nuôi khí Dương v 2 mùa Xuân-H , mà nuôi khí Âm v Thu-ðông. T c là b i dư ng t nơi g c r v y.
_ Ho c có ngư i h i : ti t trên nói : “2 mùa Thu-ðông, khí Âm ch v vi c Thâu –tàng” ñây l i nói “ khí Âm th nh bên
ngoài…” v y Âm Dương l i có 2 “l ” chăng ?. _ Xin ñáp : “ Tr i thu c Dương, ð t thu c Âm, tr i b c ngoài ñ t, ñ t l t trong
tr i. Hai khí Âm Dương ñ u t ñ t phát ra, r i l i thâu tàng vào trong ñ t ; th i g i là “ Âm trong Âm”, khi thoát ra kh i
m t ñ t th i g i là “Dương trong Âm”. V y trên kia nói : “Âm ch v thâu tàng” t c là thâu tàng cái Dương ñã thoát ra
v y.
(3)_ Muôn v t có cái g c y m i có th sinh trư ng. Thánh nhân bi t b i dư ng cái g c y, nên m i có th cùng muôn v t chìm
n i trong vòng sinh trư ng.
L i án : ti t trên nói : “Thi u-Dương, Thái-Dương……” th i ñ bi t Dương khí trong con ngư i cùng hòa h p v i Dương khí
c a tr i ñ t ; nên chi Thánh nhân hai mùa y m i b i dư ng Dương khí. Ti t trên nói : “ Thi u-Âm, Thái-Âm……” th i ñ
bi t Âm-khí trong con ngư i cùng hòa h p v i Âm-khí c a Tr i ñ t, nên chi Thánh nhân 2 mùa y m i thâu tàng Âm-khí
; chính là ñi u dư ng ngay t nơi g c r .
(4)_ T như “ trái v i khí mùa Xuân….. trái v i khí mùa H ….”
(5)_ “THU N” là nói v l Âm dương cùng h p. Ngũ hành cùng sinh như ðông phương Can-M c sinh Nam-phương Tâm-H a, r i
H a sinh TỲ-Th , Th sinh Ph -kim, Kim sinh Th n-th y, Th y sinh Can-M c …..
(6)_ KIM-QU -NG C-HÀM nói : “ b c Thư ng-công (th y thu c gi i) ch a b nh t lúc chưa m c b nh là th nào ?
Th y (TR NG C NH t xưng) ñáp : - t như th y CAN m c b nh, bi t là Can s ph m ñ n TỲ (Can M c kh c Tỳ Th ) nên b
ngay Tỳ khi n cho Tỳ ñ năng l c kháng c l i s kh c c a CAN, do ñó Can-khí b t bu c ph i theo l chính mà truy n sang
TÂM (Can-m c sinh Tâm-h a). ðó là xoay ngh ch làm cho thu n, ñ i lo n làm cho tr v y.
N u ñ i ñ n lúc khí c a 5 T ng ñã lo n, b nh c a 5 T ng ñã thành, b y gi m i theo ñ ñi u tr , th i k p sao ñư c n a
?....
ÁN : Thiên này nói v l y cái khí Âm dương trong 4 mùa c a Tr i ñ t ñ nuôi cái khí Âm dương trong 5 T ng c a con ngư i,
l i ñem 5 T ng l i ng v i 5 Hành. Ngh lu n r t th u tri t.
-- o0o --

9. 9
CHƯƠNG 3
SINH KHÍ THÔNG THIÊN LU N (1)
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Hoàng ð nói :
- Các b c Thánh tri t ñ i xưa, hi u su t (thông) l tr i ñ t r ng “ khí Tr i là cái g c c a tính m nh con ngư i. Tr i
l y 2 khí Âm dương ñ sinh ra muôn v t, mà tính m nh con ngư i g c Âm-dương ; cho nên trong kho ng 6 c i
(2)
, khí ñó phân tán ra trên m t ñ t, chia làm 9 Châu (3), khí ñó phân tán con ngư i thành ra 9 KHI U (4)
, 5
T ng (5)
và 12 kh p xương (6)
ñ u cùng thông v i Thiên-khí. Nh ng ph n t ñ sinh ra con ngư i nh 5 HÀNH và
3 KHÍ (7)
. N u không c n th n, h ng ph m ph i nh ng khí ñó s sinh t t b nh. Trái l i n u bi t c n th n s ñư c
s ng lâu. Thiên khí là m t th r t trong s ch, ta hay th theo cái trong s ch y mà gi mình, th i “ CHÍ-Ý” t an
t nh, mà cái Dương khí bao b c quanh mình là cũng kín ñáo, dù có “t c tà” cũng không làm gì ñư c. Ch có b c
Thánh nhân là hay ñ phòng như v y. Còn ngư thư ng th i trái v i l ñó, nên trong th i 9 khi u b ngh n, ngoài
thì cơ phu b vít, cái Dương khí bao b c bên ngoài tan rã ; ñó là t mình gây nên b nh.
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_ Thiên này nói v khí Tr i giao thông v i khí trog thân th con ngư i. ð u thiên có 2 ch “THÔNG THIÊN” nên ñ t làm tên
bài.
(2)_ Trên dư i và 4 phương là 6 CÕI.
(3)_ Ký, Duy t, Thanh, T , Kinh, Dương, D , ðương, Ung, là 9 CHÂU.
(4)_ Tâm, Can, Tỳ, Ph , Th n, là 5 T NG.
(5)_ Hai tai, hai m t, hai l mũi, mi ng, và ti n h u âm là 9 KHI U.
(6)_ Hai cánh tay, hai c ng chân ñ u có 3 kh p l n, c ng thành 12 kh p. _ LINH KHU nói : “ ñ t có 9 Châu, ngư i có 9 Khi u,
tr i có 5 Âm, ngư i có 5 T ng ; NĂM có 12 tháng, ngư i có 12 kh p xương ; Năm có 365 ngày, ngư i có 365 ñ t xương nh
; ñ t có 12 ngu n nư c, ngư i có 12 ñư ng m ch.”
Kh p xương là m t nơi ch a Th n-khí qua l i cho nên h p v i tháng năm c a Tr i. M ch là m t nơi lưu thông c a
huy t-d ch, cho nên h p v i ngu n nư c ch y c a ñ t ; 9 Khi u là m t nơi ra vào c a T ng khí. 5 T ng là nơi t h p và bi n
hóa c a khí Âm-Dương, cho nên ñ u ph i h p c a Thiên-khí.
(7)_ Ba khí là 3 khí thu c Âm và 3 khí thu c Dương:
.- 3 khí thu c Âm : HÀN_TÁO_TH P
.- 3 khí thu c Dương : PHONG_H A_TH (khí n ng).
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Dương khí trong con ngư i như “Thiên” v i “Nh t” . N u làm sai l c, m t ñ a v c a nó, s không th s ng
ñư c. Thiên-ñ c lúc nào cũng ki n v n không ng ng nên m t tr i sáng t , Dương khí con ngư i cũng do ñó mà
bao b c bên ngoài _ Dương khí v n g c Chí-âm, bên ngoài g p ph i khí Hàn, t c th i Dương-khí t bên trong
ng ra ñ c n l i _ S ng ra nhanh chóng như xoay c i c a (nên g i là V N-KHU) (1)
.
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_ Phàm cái ñ c c a khí “Phong, hàn” ñ u b t ñ u ph m vào khí ph n bì mao, vì th Dương khí bên trong m i ng ra
ñ c n l i, do ñó, gây nên s t nóng _ M C-TR NG-SIÊU nói :” án: b nh Thương-hàn b t ñ u ph m vào khí ph n bì mao,
g p Dương khí bên trong ng ra nên hóa nhi t, nhi t dù nhi u cũng không ch t” _T như b nh kinh Thái-Dương, phát
nhi t, nh c ñ u, m ch l i “TR M” (b nh Thái-dương ñáng l m ch PHÙ, nên ñây dùng ch “l i”) : nên k p c u Dương-khí
“LÝ” cho nó ra ngoài.” Nguyên Hán-văn ño n này ch có 1 câu: “ Nhân ư hàn d c như v n khu” _ theo nghĩa ñen th i là : “
Nhân khí hàn mu n như xoay c i c a” vì d ch như th th i khó hi u nên ph i gi i dài như trên.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
G p ph i “TH ” và “HÃN” s thành ra phi n và th g p. N u không phi n, s nói nhi u ; mình nóng như than,
hãn ra th i kh i (1)
.
(1)_ Dương tà c a Tr i (t c hơi n ng) ph m vào Dương-khí c a ngư i, khí b thương không v ngo i (gi bên ngoài) ñư c, nên
m hôi (hãn) m i thoát ra. Cái tà khí-ph n nhi t quá bách vào Tâm, nên Tâm phi n. B v c a Tâm trong Ph ,Tâm m c
b nh Ph cũng b lây. H a kh c Kim, nên m i thành th g p.

10. 10
N u không phi n, th i tà khí còn khí ph n ; khí ph n b thương nên khí hư, khí hư nên nói nhi u. Dương tà c a Tr i
ph m vào Dương khí c a ngươi , hai khí ñó cùng ch i nhau, nên mình m i nóng như than. Tà nhi t ñó g p ñư c ch t âm-
d ch th i gi i, nên m hôi ra m i kh i.
- Án: THƯƠNG-HÀN-LU N nói r ng: phàm b nh thư ng t hãn là do khí không hòa, l i dùng thu c cho “phát hãn” thêm, khi n
cho VINH, V ñi u hòa s kh i. Xem v y th i bi t : vì g p khí th mà hãn ra là vì “th ” làm thương ñ n khí Dương, khi n
cho v -khí (dương) không hòa. ð n khi hãn ra mà kh i, t c là do Vinh-V hòa v y” .
- TRƯƠNG-KHI T-C nói: “do s hành ñ ng mà m c ph i g i là trúng nhi t ; do s yên l ng mà m c ph i g i là trúng TH _
Trúng nhi t thu c DƯƠNG CH NG, trúng th thu c ÂM CH NG.”
- LÝ-ðÔNG-VIÊN nói : “v nh ng tháng Th -nhi t, nh ng ngư i nhàn h , lánh l ng nh ng nơi bu ng sâu nhà
r ng….. trong th i kỳ ñó, mà m c b nh g i là trúng TH . Ch ng tr ng t t nh c ñ u, hàn, thân hình co rút, các
kh p xương ñau nh c, trong lòng bu n b c, da th t r t nóng và không có hãn. ðó là b i cái khí Âm-hàn nơi
bu ng sâu nó c n át l i mà sinh b nh. _ N u do ngư i lao ñ ng m c ph i ngoài tr i n ng, th i g i là trúng
NHI T. Ch ng tr ng t t nh c ñ u, bu n b c, nhi t, da th t nóng như ñ t, khát nhi u u ng l m, hãn ra như
t m…. ðó là b i nhi t ñ c ph m t i PH -KHÍ mà sinh b nh.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
G p ph i TH P (khí m). ñ u n ng như ñ i ; th p ph m vào Dương-khí, nhân ñó hóa nhi t _ Dương khí v n là
m t v t nhu n nuôi các ñư ng gân, gi Dương khí b thương, gân s m c b nh. Các gân nh co rút l i, các gân l n
buông chùng ra, thành ra b nh CÂU-LOAN và TÚNG-TH (co qu p, rã r i không c ñ ng ñư c). Có khi l i sưng
thũng c t chi (b i Dương khí không v n hành ra t chi nên sưng thũng).
N u l i quá phi n-lao, th i Dương khí b phân tán ra bên ngoài ; không có ñ năng l c ñ b o v Âm-khí bên
trong, tinh s t ti t ra mà hao ki t. N u mùa H th i thành ch ng TIÊN-QUY T (chân tay giá l nh) ; tinh khí hư
nên m t m , không trông rõ, tai ù không nghe rõ.
Dương khí thông ra bì phu t u lý (th th t, b p th t) n u t c gi n quá ñ , th i khí ngh ch lên, huy t cũng theo
mà u t lên b ph n trên, gây nên ch ng B C-HUY T (toàn thân giá l nh). Gân nh có huy t m i th m nhu n m m
m i; gi huy t b u t, gân không ñư c th m nhu n nên m i thành ra rã r i không th c ñ ng.
N u hãn ra ch có n a mình (1)
s sinh ch ng THIÊN-KHÔ (2)
; n u hãn ra mà g p Th p, s thành ch ng m c các
m t nh l m t m (3)
. Nh ng ngư i mà ăn nhi u thu c cao lương, ph n nhi u m c ñinh (4)
. Hãn ra g p gió, khí
l nh át l i, s u t thành các m t nh như n t s i (5)
.
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_ vì Dương-khí không bao b c ñư c kh p mình.
(2)_ khô ñét m t n a mình.
(3)_ các n t nh , bên trong có m , tên ch Hán g i là “T A-KHÍ”.
(4)_ vì cái nhi t ñ c c a th c ăn nhi u ch t m “béo ng y” hay m c ñinh, m n, ho c ki t l .v.v…
(5)_ vì Dương-khí b át l i, không ti t ra ñư c, nên m i m c nh ng n t như v y.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Dương khí : cái ch t “Tinh” c a nó thì nuôi TH N ; cái tính “Nhu” c a nó th i nuôi GÂN (1)
.
N u s “KHAI-H P” (2)
c a nó b vư ng m c, s b hàn tà ph m vào. Ph m vào ñư ng xương s ng th i thành
b nh “GÙ” ; nó lưu luy n trong m ch máu, trong th th t th i thành ch ng “TÊ” ; ho c ph m vào Tâm t ng th i
thành ch ng hay s , hay hãi, ho c ph m vào khí ph n trong các th th t th i thành ch ng m n sưng (3)
.
N u hãn chưa ra h t, nhi t còn lưu luy n trong t u lý, huy t DU (4)
b vít, sinh ch ng PHONG NGƯ C (5)
.
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_ Dương khí là cái ch t TINH c a th y c c cho nên trư c nuôi “ TH N kHÍ ” c a 5 T ng. Tính “NHU” là cái khí “sơ Dương”
c a Thi u-dương .
Án: - ð u bài nói v TH N KHÍ v n g c Tiên-chân ; ñây l i nói t i TH N CHÍ do năm v (5 mùi) sinh ra, ñó là b i TINH-KHÍ-
TH N ñ u có c Tiên-thiên và H u-thiên. Cái th n-khí c a Tiên thiên l i ph i nh cái khí “Th y c c” c a H u- thiên ñ sinh
dư ng ; cho nên có câu r ng : “ Hai tinh cùng c sát nhau, g i là “TH N” . Hai tinh ñó là tinh c a Thiên- t và tinh c a Th y
c c v y.
(2)_ KHAI-H P là m ñóng, t c là nói khi y v n ra ho c thu vào, t a như cánh c a m và ñóng.
(3)_ ðây nói s b o v c a Dương-khí không ñư c b n ch t, khi n hàn tà ph m vào mà gây nên các ch ng tr ng ; ta c n ph i
b o tr ng khí ñó.
- T CÔNG nói : “ B o v bên ngoài không gì b ng bì mao (da lông) ; n u bì mao không b n kín th i tà s ph m ngay vào
t u lý (m ch l c).
- M C-T -T N nói : “Cái nhi t ñ c c a th c cao lương ph m vào nh c lý s m c ñinh l n. Cái tà khí bên ngoài ph m vào
nh c lý s m c m n sưng.” Xem ñó th i bi t bì mao nh c lý ñ u thu c ñ a h t cai qu n c a Dương khí. _ V y ta gi gìn cho
Dương khí ñ y ñ , không b hao h t, t nhiên các b nh không phát sinh ñư c.

11. 11
(4)_ HUY T DU : là 1 huy t c a Ph -b _ T u lý b thưa r ng, th i bi u Dương v i tà khí ñ u n n p ñó. Hàn tà bi u th i
theo Dương mà hóa nhi t ; tà l t vào t u lý mà bi u-khí (dương) không tr v ñư c “KINH” là nơi cư trú c a mình, vì th
nên huy t DU m i b vít.
(5)_ PHONG NGƯ C : là m t ch ng s t úi, ch nóng mà không rét.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Ta nên bi t r ng”PHONG” ñ ng vào hàng ñ u m i trăm b nh. N u t u lý bên v ng kín ñáo, th i dù có gió ñ c
cũng không làm gì ñư c(1)
.
B nh tà n u ñ lưu luy n lâu nó s truy n hóa, trên dư i không thông. Lương công không ñ cho nó như v y ;
ph i chính-tr ngay t trư c (2)
.
Dương khí ban ngày th i ch v bên ngoài. Lúc m sáng khí y m i phát tri n, ñúng trưa th i toàn th nh, quá
chi u th i ñã hư, KHÍ-MÔN b t ñ u ñóng (3)
.
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_ ðo n này nh c l i : nên ph i b o tr ng Dương-khí, ñ cho t u lý ñư c b n kín. ð i phàm : hàn th trư c ph m vào bì
mao, còn phong-tà th i th u th ng v o t u lý._ Phong là m t th ñi nhanh và bi n hóa luôn. Khi ñã ph m t i cơ t u, th i s
ñi t i ngay kinh m ch. Khi ñó ho c thành ch ng HÀN TRÚNG, ho c thành ch ng TH TRÚNG, NHI T TRÚNG ho c thành
ch ng THIÊN KHÔ, ho c thành ch ng TÍCH T …… Nên m i g i là “ ñ u trăm b nh” ……
Ti t trên nói v “ hàn, th , th p” làm thương ñ n bi u Dương, nên c n ph i gi s c cho bi u dương kh i suy y u.
ðo n này nói : “Phong tà ph m vào th ng t u lý, nên c n ph i b o v Nguyên-chân cho ñư c b n kín”.
(2)_ Truy n hóa : như ho c hóa làm hàn, ho c hóa làm nhi t, ho c hóa làm táo ki t, ho c hóa làm th p t …. B i Tr i có cái
tà khí l c dâm, mà trong thân con ngư i cũng có 6 khí ñ hòa theo.
(3)_ ðóng t a như ñóng c a. theo LINH KHU : mùa Xuân th i sinh, mùa H th i trư ng, mùa Thu th i Thâu, mùa ðông th i
Tàng ; ñó là l thư ng c a Thiên khí. Trong thân con ngư i cũng ng theo như v y. L y m t ngày chia làm 4 mùa : sáng
s m là Xuân, v ñêm là ðông. Sáng s m Dương khí m i phát tri n, cho nên ngư i ta ph n nhi u sáng s m hay t nh táo, và
lanh trí khôn ; ñúng trưa th i khí trư ng, trư ng th i th ng ñư c tà……..
KINH VĂN ________________________________________________________________________
……… V y nên v ñêm nên gi gìn, ñ ng quá dùng s c gân xương, ñ ng ra h ng sương móc. N u trái l y s
không kh i m c b nh (1)
.
Kỳ Bá nói :
- Âm ch v tàng tinh, mà thư ng b ng lên ñ ng v i bên ngoài ; Dương ch v b o v bên ngoài cho Âm
ñư c b n v ng kín ñáo (2)
.
- Âm không th ng ñư c Dương, th i lu ng m ch ch y g p, s phát b nh CU NG (3)
.
- Dương không th ng ñư c Âm, th i khí c a 5 T ng tranh dành nhau do ñó 9 khi u không thông (4)
.
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_ G n t i, nhân-khí b t ñ u suy ; ñ n ñêm, khí ñó thu vào T ng, nên ph i gi gìn, ñ ng quá nh c m t, không ñ lõa l , ñ
phòng ngo i tà xâm ph m
(2)_ Sinh m nh con ngư i, g c Âm-Dương ; Dương l i sinh ra b i Âm. Nên trên kia ð nói v Dương, ñây Kỳ-Bá l i nói v
Âm.
(3)_ Khí thu c Dương, huy t m ch thu c Âm. Dương th nh mà Âm không th ng ñư c, nên m i phát b nh CU NG.
(4)_ 5 T ng thu c Âm, 9 khi u là nơi c a ngõ c a th y-khí. N u Âm th nh mà Dương không th ng ñư c, th i cái khí c a 5 T ng
giao tranh bên trong, 9 khi u do ñó mà không thông. B i cái khí c a 5 T ng ra ngoài th i là Dương, trong th i là Âm.
T ng thu c Âm, tinh huy t thu c Âm ; khí thu c Dương, 9 khi u thu c Dương, trong là Âm, ra ngoài là Dương. Năm T ng
ch v tàng tinh. Bàng Quang là m t cơ quan ch a tinh d ch. Cái khí Bi u-Dương do tinh-th y t Bàng-quang sinh ra. Cái khí
cơ c u l i do Nguyên-chân 5 T ng. ðó t c là Dương-khí ñư c sinh ra b i Âm-tinh. Nên m i nói r ng :
-“ cái g c c a sinh m nh con ngư i là Âm-Dương…..”
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Ch b c Thánh-nhân bi t ñi u ti t Âm-Dương, khi n cho gân m ch ñi u hòa ; xương t y b n ch t ; khí huy t
ñ u thu n, nên trong ngoài hòa h p, “TÀ” không th làm h i, tai m t t sáng (1)
.
Phong ph m vào khí, tinh s m t ; nhân l i ph m vào c CAN (2)
. N u l i thêm s ăn quá no, gân m ch t c
th i s t l ng, ð i-Trư ng nhi t tích mà gây nên b nhTRĨ (3).
Ho c vì u ng quá nhi u th i khí ngh ch, n u l i quá
dùng s c, TH N s b thương do ñó thành ch ng ñau CAO C T (4)
.
Tóm l i, cái c t y u c a Âm-Dương : “Dương có b n bĩ th i sinh m nh m i v ng vàng (5)
.

12. 12
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_ Âm Dương ñi u hòa, tà không ph m t i. Tinh khí thông lên tai, th n-khí thông lên m t, nên tai m t t sáng.
(2)_ PHONG là Dương tà, n u ph m vào phu bi u, th i khí s b thương. Dương khí b thương th i Âm-tinh s m t (ho c như
ch ng TI T TINH) _ CAN thu c M c, Phong v i M c là ñ ng khí. N u Phong ph m vào t t ph i ñ ng ñ n Can-khí. Can-khí b
phong tà ph m th i HUY T s b thương (vì Can tàng huy t). Câu này l i nêu rõ cái nghĩa : “Dương ph i gi b n cho Âm”.
(3)_ Can ch Huy t và Cân. Th c ăn vào V , tán b cái tinh-khí lên Can, r i th m nhu n vào gân. Gi tà ñã làm thương Can mà
l i ăn quá no, không ñ s c ñ b tán th c-khí cho ñư c th m nhu n vào gân, nên gân b s t l ng ; khi n th c khí ñình tr
ð I-TRÀNG, hóa thành Th p-nhi t, mà gây nên b nh TRĨ _. Nư c u ng vào V chuy n du lên PH . Ph ch v khí toàn
thân. Gi khí b tà làm thương, mà l i u ng nhi u, th y-tinh không th tán b , nên m i thành ch ng khí ngh ch _.
(4)- CAO C T t c ch xương ngang lưng.
(5)_. M y câu này t ng k t cái nghĩa m y ño n trên và l i nêu rõ (c n ph i chú tr ng v Dương-khí).
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Hai khí y n u không ñi u hòa, như có Xuân không Thu, có ðông không H . nên làm cho nó ñi u hòa t c là
phương pháp c a b c Thánh-nhân.
N u Dương b tà ph m, không thi hành ñư c cái nhi m v làm b n bên ngoài, Âm s b m t bên trong.
ÂM BÌNH, DƯƠNG BÍ, tinh th n s tr ; Âm-Dương ly bi t, tinh-khí s tuy t (1)
.
G p ph i l (móc) và phong, s sinh b nh HÀN-NHI T.
Mùa Xuân b thương vì Phong tà, khí lưu liên s thành ch ng ðÔNG-TI T (t ) .
H b thương v Th , t i mùa Thu s sanh ch ng NGƯ C.
Thu b thương v Th p, ngư c lên thành ch ng HO, phát ra thành ch ng NUY-QUY T.
ðông b thương v Hàn, sang Xuân s thành ÔN B NH (2)
.
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_. BÌNH là quân bình, BÍ là kín ñáo, b n ch t. T c là ý nói hòa h p v i nhau _. Riêng Dương v n ph i gi b n bên ngoài.
(2)_. L thu c Âm, PHONG thu c Dương ; Hàn là Âm b nh, Nhi t là Dương b nh _. B thương v Phong, b ph n trên b trư c ;
b thương v Th p b ph n dư i b trư c. Dương b nh trên ñi h t r i th i quay xu ng dư i, vì th nên Xuân b thương v
Phong, mà l i thành ch ng ðÔNG TI T. Âm b nh dư i ñi h t r i th i quay tr lên, vì th nên Thu b thương v Th p, mà
l i thành ch ng HO. ðó là cái l Âm Dương cùng trao ñ i v y.
. H b thương v Th , “th hãn” không ti t ra ñư c, khí nóng n n p bên trong, t i mùa Thu âm khí phát ra g p ph i khí
nhi t, nên thành ch ng NGƯ C.
. ðông b thương v Hàn, tà không phát ngay, hàn khí n n p bên trong, t i mùa Xuân dương khí phát ra, tà s theo
Dương khí mà phát nhi t, hóa ra ÔN B NH (ÔN : t g i ch ng s t nóng vào mùa Xuân).
. ðó là ñư ng l i ra vào và s bi n hóa c a Âm Dương.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Tà khí c a 4 mùa l i làm thương c 5 T ng (1)
.
Âm tinh sinh ra, g c t Ngũ-v ; th n c a 5 T ng b thương b i năm v (2)
.
Vì v y nên :
_ V n u quá chua, Can-khí b ñ m ư t, Tỳ-khí s b tuy t (3)
.
_ V n u quá m n, ð i-c t nh c m t, cơ nh c b sút Tâm-khí b chèn nén (4)
.
_ V n u quá ng t, Tâm-khí th g p và ñ y ; da s m ñen,Th n-khí không yên (5)
.
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_. Khí c a 4 mùa là PHONG-HÀN-TH -TH P.
Câu này t ra : ch ng nh ng s khí hóa c a Âm Dương m c b nh, mà c v t h u hình là 5 T ng cũng b m c b nh, vì b nh lâu
th i truy n hóa.
(2)_. Th n khí sinh ra b i Âm-tinh : tinh c a 5 T ng sinh ra b i 5 v _. thương b i 5 v , vì trong 5 v có m t v “thiên th ng” nhi u
hơn.
TOAN sinh Can, KH sinh Tâm, CAM sinh Tỳ, TÂN sinh Ph , HÀM sinh Th n. ðó là Âm-tinh sinh ra b i 5 v .
(3)_. V Toan (chua) vào Gan, n u chua quá th i Can nhi u tân d ch nên ñ m ư t ; Can ñã b ñ m ư t, Tỳ không chuy n du vào
ñâu, nên Tỳ-khí b tuy t.
(4)_. ð I C T t c là Ph c a Th n. V m n quá th i thương Th n, nên ð i-c t b thương ; Th y tà th nh ph m lên Th (Tỳ)
nên cơ nh c sút. Th y d n ngư c xâm l n vào Tâm, nên Tâm-khí như b chèn nén.
(5)_. V quá Ng t, th i Th -khí (Tỳ) quá ñ y ñ r i. Th ñã quá ñ y ñ , th i Tâm không còn có th truy n sang cho con nó n a
(H a sinh Th ; Tâm là m , Tỳ là con) ; vì th nên thành ch ng TH G P VÀ ð Y. Th n ch v Th y, s c nó ñen ; Th can
(khô ráo, quá găng) quá th i làm thương ñ n Th n, nên m i hi n ra ngoài da s m ñen và Th n khí không yên.

13. 13
KINH VĂN ________________________________________________________________________
_. V n u quá ñ ng (KH ), Tỳ-khí không th m nhu n, V khí s quá h u (1)
.
_. V n u quá cay (TÂN), gân m ch rã r i, tinh th n s b h i (2)
.
Vì th ph i c n th n ñi u hòa 5 v , khi n cho xương c ng gân m m, khí huy t lưu thông, t u lý s b n ch c
kín ñáo.
Như th s ñư c vô b nh và s ng lâu (3)
.
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_. ðư ng “L C” c a Dương-Minh thu c Tâm, cái khí c a “t -m u” cùng giao thông liên l c v i nhau. Năm v vào V , v ñ ng
d n lên Tâm trư c. V y n u quá ñ ng th i m u-khí th nh (Tâm) và V s cư ng. V cư ng th i cùng v i Tỳ-âm không liên l c
n a. Do ñó Tỳ không chuy n du tân-d ch cho V , m t cái năng l c th m nhu n, V -khí s thành quá h u (h u : là tà khí h u
dư – có th a).
(2)_. Kim-khí (Ph ) thiên th nh th i Can s b thương, gân m ch do ñó mà rã r i (vì Can ch gân) mà tinh th n cũng b h i lây….
(3)_. Th n tàng tinh mà ch v xương, Can tàng huy t mà ch v gân. Phong ph m vào Dương khí (t c th khí b o v ngoài bì
phu) th i cái “tà” ñó s làm thương ñ n gan, tinh cũng do ñó mà b m t. Gi bi t c n th n ñi u hòa 5 v , th i xương s
c ng, mà gân cũng m m ; t u lý do ñó mà b n ch t kín ñáo (tà còn ph m sao ñư c).
ðó chính là b i Dương-khí sinh ra t Âm-tinh mà thi hành cái nhi m v , ñ i v i bên ngoài. Ngư i ta n u hi u bi t ñư c
cái l Âm-Dương và cái nhi m v ñ i v i bên trong và bên ngoài c a nó, mà ñ ng làm quá nh c m t ñ h i ñ n Dương, c n
th n ñi u hòa 5 v ñ nuôi l y Âm, th i Âm-Dương s hòa bình ; còn ng i gì t t b nh, còn lo gì không s ng lâu.
---------- o0o -----------

14. 14
CHƯƠNG 4
KIM-QU CHÂN NGÔN LU N (1)
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Hoàng-ð h i :
_. Tr i có 8 th gió, Kinh có 5 th gió, là nghĩa th nào ? (2)
Kỳ-Bá thưa :
_. Tám th gió n u là “tà phong” , ph m vào Kinh t c thành kinh-phong ; nó xâm vào 5 T ng, b nh s do ñó mà
phát sinh (3) .
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_. KIM QU : là cái hòm b ng vàng ; CHÂN NGÔN : là l i nói r t ñúng, ch b c Thánh nhân bi t ñ o m i có th nói.
(2)_. Tám th gió là lu ng gió c a 8 phương. Kinh t c là ñư ng-kinh-m ch c a 5 T ng. Năm th gió là phong tà phát sinh t 5
kinh.
(3)_. ðây nói : th gió ñó n u Tr i th i là lu ng gió c a 8 phương ; n u ngư i th i nó s bi n thành tà phong c a 5 kinh và
5 t ng.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Ch c n ñư c cái “ s th ng” c a 4 mùa (t c là cái ch khí, cái vư ng c a nó). T như Xuân th ng Trư ng-H ,
Trư ng-h th ng ðông, ðông th ng H , H th ng Thu, Thu th ng Xuân. ðó t c là cái s th ng c a nó. (1)
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_. Cái s th ng c a 4 mùa như : Xuân ch M c, H ch H a, Trư ng-H ch Th (tháng 6), Thu ch Kim, ðông ch Th y ….
V y nó s th ng như: Xuân th ng Trư ng-H ….. (t c là kh c : M c kh c Th …..)
B i 5 T ng nhân th i mà vư ng nên nó m i có th th ng cái không th ng.
Ti t trên nói v 8 th gió phát sinh b nh, t c là do cái “phong-s -th ng” nó kh c cái “th i-b t-th ng”.
Ti t dư i nói ñư c cái “khí-s -th ng” c a 4 mùa, nên m i có th th ng ñư c cái b t th ng.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
ðông-phong sinh v mùa Xuân, b nh phát t i CAN-DU và C nh-H ng ; Nam-phong sinh v mùa H , b nh
phát t i TÂM-DU và Hung-Hi p ; Tây-phong sinh v mùa Thu, b nh phát t i PH -DU và Kiên-B i ; B c-phong sinh
v mùa ðông, b nh phát t i TH N-DU và Yêu-C ; Trung ương là Th , b nh phát t i TỲ-DU và Tích. (1)
CHÚ GI I :________________________________________________________________________________
(1)_. ðo n này nói v chính khí c a 4 mùa, cũng có th gây nên b nh cho kinh-du thu c 5 T ng. Ngư i ta sinh ra b i 5 Hành,
nh có Phong-khí (như bây gi g i là không-khí) mà sinh trư ng. Nhưng phong-khí dù hay sinh ra muôn v t, mà nó cũng có
th làm h i muôn v t. Cũng như nư c có th làm n i ñư c thuy n, mà cũng có th làm ñ m ñư c thuy n. Vì v y, nên ñây
b t ñ u nói ngay ñ n Phong : khí làm h i 5 T ng, r i sau m i nói ñ n 5 T ng nh 5 khí c a 5 phương mà sinh ra -. DU là
cái huy t c a kinh-khí phát sinh t ñ y.
Trên ñây nói : ðông-phong sinh v mùa Xuân….. ñó là nói v T ng-khí TH C, th i ch b nh KHÍ, n u T ng khí HƯ :
s b nh T ng.
T ñây tr xu ng nói phân bi t thêm cho rõ : C NH là c ; H NG là gáy ; HUNG-HI P là l ng ng c và sư n ;
KIÊN-B I là vai và lưng ; YÊU-C là ngang th t lưng và v ; TÍCH là ñư ng xương s ng,.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Cho nên v Xuân-khí thư ng phát b nh t i ð U ; v H -khí thư ng phát b nh t i T NG ; v Thu-khí thư ng phát
b nh t i KIÊN B I ; v ðông-khí thư ng phát b nh t i T -CHI. (1)
(1)_. KHÍ : t c là ch v khí c a 4 mùa và 5 T ng. Can du C nh-H ng, mà mùa Xuân phát b nh t i ñ u. là vì Xuân khí th i
thăng lên, Dương-khí cũng v b ph n trên. Cho nên n u b nh v khí th i phát t i trên ; n u “b nh v Kinh” th i phát b nh

15. 15
phát t i c nh-h ng. Vì th nên dư i ñây có ch nói v b nh t i khí, có ch nói v b nh t i kinh v.v…. ñ u là phân bi t hư-th c
c a T ng-khí và Kinh-du v y.
Mùa H Dương-khí phát ti t ra ngo i, T ng-khí b hư bên trong, nên phong-khí th a mà ph m vào T ng.
Thu-khí ch v s thâu giáng, không th b o v ñư c bì-phu, cơ-t u ; nên phong-khí m i ph m vào Du.
T chi là nơi g c c a khí Dương. ðông khí n n p vào bên trong, dương khí b hư bên ngoài, nên m i phát b nh t i T CHI.
Tr lên, nói v cái khí c a 4 mùa và 5 T ng.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Cho nên mùa Xuân thư ng hay sinh b nh T -N C ; tháng Tr ng-H (tháng5) thư ng hay sinh b nh ðÔNG-
TI T, HÀN-TRUNG (ñi t và l nh bên trong). Mùa Thu hay sinh b nh PHONG-NGƯ C ; mùa ðông thư ng hay
sinh b nh TÝ, QUY T (tê ñau và giá l nh tay chân). (1)
(1)_. Trên ñây thư ng hay dùng 2 ch “thư ng hay” là nói v Kinh-du c a 5 T ng ñ u b ph n ngoài, PHONG làm thương cơ-
t u th i d l t vào kinh.- T -N C t c ñ máu cam (máu ch y ra m i) vì b nh t i ñ u nên T -n c.
Kinh-du c a Tâm Hung-hi p. Nên b nh t i ñ y.
CHU-T -CÔNG h i : “Ch nói b nh Hung-hi p mà không nói ch ng tr ng, là vì sao ?
-. ðáp : V 3 ño n trên và dư i ñây ñ u ph n phúc bi n lu n v s “xu t, nh p“ c a T ng-khí và Kinh-du, cho nên ch nói
“b nh t i ñ u, t i t ng, t i kiên-b i và hung-hi p v.v..... mà không nói là b nh gì ; ñ n như các ch ng t -n c, ñông-ti t .... là
nói v b nh thu c kinh mà t i ñ u th i có ch ng t -n c, b nh thu c kinh mà t i phúc th i có ch ng ñông-ti t và hàn-
trung.... Tuy nhiên, m y ño n ñây v n không chú tr ng v ch ng tr ng.
Mùa H , Dương khí bên ngoài, nên Lý-khí hư hàn. Tháng Trư ng-h Th p-Th ch khí, phong l t vào kinh-du, t c ph m
vào trong mà thành ch ng ñông-ti t, ñó là “phong M c th a hư mà th ng Th “.-. Tỳ là m t chí âm trong âm không th
hóa ñư c nhi t nên m i thành ch ng hàn-trung.
Mùa Thu, dương khí thâu li m vào bên trong, âm khí d n ra bên ngoài. Tà v i chính g p nhau kho ng “N I v i NGO I“
giao ti p, hai bên cùng xung ñ t l n nhau thành ch ng PHONG-NGƯ C (s t-úi).
T chi là g c c a m i khí Dương. Mùa ðông dương khí n n p b ph n dư i, khi n cho kinh khí b hư bên ngoài. B
phong l t vào kinh, nên t chi m c ch ng QUY T.
Tr lên nói v b nh t i “KINH, L C”.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Cho nên v mùa ðông, n u bi t gi gìn c n th n, không ñ cho Dương khí quá háo tán ra ngoài, th i sang
Xuân s không b các ch ng như T -n c và b nh C nh-h ng ; Tr ng-H không b b nh hung-hi p ; Trư ng-H
không b ðông-ti t, hàn-trung ; Thu không b phong-ngư c ; ðông không b Tý-quy t và sôn-ti t hãn-xu t. (1)
(1)_. ðo n này nói thêm : n u gi ñư c Dương khí b n bĩ th i 4 mùa kinh-du không b m c b nh.
L i nói thêm 2 ch ng sôn-ti t và hãn-xu t ñ t cho ngư i ta bi t r ng : con ngư i n u hay b o tr ng và gi gìn cái khí
Nguyên-chân, thì không khi nào tà khí còn ph m ñư c vào kinh m ch mà gây b nh t i bên trong là sôn-ti t ; cũng không khi
nào ph m ñư c vào Dương khí mà gây nên b nh bên ngoài là hãn-xu t v y.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Nghĩ như TINH là cái g c c a sinh m nh con ngư i. Cho nên ngư i bi t tàng tinh (gi gìn, dè d t) th i mùa
Xuân không m c b nh ÔN. V mùa H , n u th hãn (n ng n c ra m hôi) không ti t ra ñư c, sang Thu s thành
b nh PHONG-NGƯ C v.v.... ñó là m ch pháp c a bình-nhân (ngư i thư ng, vô b nh). (1)
(1)_. Th n khí v i huy t m ch sinh ra b i Tinh, cho nên nói : “TINH là g c c a sinh m nh”. Bi t tàng ñư c tinh, th i huy t khí
gi b n bên trong, còn tà nào ph m ñư c vào bên ngoài, cho nên không m c ph i b nh Ôn _. V mùa H c n ph i có th -
hãn, n u th hãn không ti t ra ñư c, ñ n mùa Thu g p ti t thâu tàng, hai khí xung ñ t nên m i sinh ch ng Phong-ngư c.
Thiên này chuyên bàn v KINH-M CH, nên ñây nói là m ch pháp c a bình nhân.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Cho nên nói r ng trong Âm có Âm, trong Dương có Dương.
- T sáng s m ñ n ñúng trưa là Dương trong Dương ;
- T ñúng trưa ñ n hoàng hôn là Âm trong Dương ;
- T ch p t i ñ n gà gáy là Âm trong Âm ;
- T gà gáy ñ n sáng s m là Dương trong Âm ;

16. 16
T m thân c a con ngư i cũng ng theo như v y. (1)
(1)_. T gà gáy ñ n sáng s m Dương khí m i phát tri n, ng v i cái khí Xuân sinh, cho nên thu c v Dương trong Âm ; T
sáng s m ñ n ñúng trưa, Dương khí ñương lúc th nh, ng v i cái khí Trư ng-h , cho nên thu c v Dương trong Dương ;
t ñúng trưa ñ n hoàng-hôn, Dương khí m i b t ñ u suy, ng v i cái khí mùa Thu, cho nên thu c v Âm trong Dương ; t
ch p t i ñ n gà gáy, Dương khí thu v bên trong ng v i mùa ðông, cho nên thu c v Âm trong Âm.
- Cho nên nói r ng : trong m t ngày cũng có 4 mùa, mà cái khí Âm Dương con ngư i “xu t nh p” trong m t ngày cũng có
4 mùa. Vì th nên m ch pháp c a bình nhân cũng ng theo v y.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Nói v Âm Dương thu c con ngư i th i : ngoài là Dương, trong là Âm ; nói riêng v t m thân con ngư i th i :
sau lưng là Dương, trư c b ng là Âm. Nói v Âm Dương T ng-ph trong con ngư i th i T ng là Âm, Ph là Dương.
Tâm, Can, Tỳ, Ph , Th n là 5 T ng ñ u thu c Âm (1)
.
ð m, V , ð i-trư ng, Ti u-trư ng, Bàng-quang, Tam-tiêu là 6 Ph ñ u thu c Dương. (2)
(1)_. Thiên này b t ñ u nói ñ n ñư ng l i c a kinh-m ch. Kinh m ch bên trong li n v i T ng-ph , bên ngoài ch ng kh p thân
hình. _. Âm Dương ra vào, trong ngoài tu n hoàn. Vì th nên bao tác d ng “ sinh, trư ng, thâu, tàng” ñ u ng theo v i
m ch pháp c a con ngư i.
-. Trong thân con ngư i, ð C-M CH d n lên lưng,cai qu n toàn th khí Dương. Trong thân hình, NHÂM-M CH vòng lên
b ng cai qu n toàn th khí Âm ... nên m i nói : “lưng là Dương, b ng là Âm.....”
(2)_. Kinh m ch sinh ra b i 5 Hành thu c ð t, ng v i 6 khí thu c Tr i ..... cho nên phàm nói v kinh-m ch trư c ph i h p v i 5
t ng, 5 hành, r i sau m i bàn t i 6 ph .
KINH VĂN ________________________________________________________________________
S dĩ mu n bi t Âm trong Âm, Dương trong Dương là vì : mùa ðông b nh t i Âm, mùa H b nh t i Dương,
mùa Xuân b nh t i Âm, mùa Thu b nh t i Dương.... Bi t ñư c b nh t i ñâu, có th dùng CHÂM-TH CH ñ di u tr . (1)
(1)_. ðông b nh t i Th n ; Th n là Âm trong Âm, nên nói “ðông b nh t i Âm” ; ðông b nh t i Th n ; Th n là Âm trong Âm,
nên nói “ðông b nh t i Âm” ; H b nh t i Tâm ; Tâm là Dương trong Dương, nên nói “H b nh t i Dương” ; Xuân b nh t i
Can ; Can là Dương trong Âm, nên nói “Xuân b nh t i Âm” ; Thu b nh t i Ph ; Ph là Âm trong Dương, nên nói “Thu
b nh t i Dương”. Châm-th ch là th dùng ñ ch a b nh t i kinh-m ch. Bi t ñư c Âm trong Âm, Dương trong Dương, th nào
r i, m i nh m vào kinh-du c a 5 T ng, dùng châm th ch ñ ñi u tr .
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Cho nên lưng thu c Dương, mà Dương trong Dương, t c là TÂM, n u Âm trong Dương t c là PH . Phúc
(b ng) thu c Âm, mà Âm trong Âm, t c là TH N, n u Dương trong Âm l i là CAN. Phúc thu c Âm, n u Chí-Âm
trong Âm l i là TỲ. (1)
ðó ñ u là s du- ng c a Âm-Dương, Bi u-lý, N i-ngo i, T ng-Ph v y.
(1)_. VƯƠNG TH nói : TÂM thu c v Dương-t ng, b v nó thu c v thư ng-tiêu ; Dương vào ñ a v c a Dương, nên nói là
“Dương trong Dương” ; PH thu c v Âm-t ng, b v nó vào Thư ng-tiêu ; Âm vào ñ a v Dương, nên nói là “Âm
trong Dương”. TH N thu c Âm t ng, b v nó vào H -tiêu, Âm vào ñ a v Âm, nên nói là “Âm trong Âm”. CAN thu c
vào Dương-t ng, b v nó vào H -tiêu, Dương vào ñ a v Âm, nên nói là “ Dương trong Âm”. TỲ thu c vào Âm-t ng, b
v nó vào Trung-tiêu, Thái-âm vào ñ a v Âm, là “Chí-âm trong Âm”.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Hoàng-ð h i :
- Năm T ng ng v i 4 mùa, v y có s thâu-th (ti p nh n, liên l c) gì không ? (1)
Kỳ-Bá thưa :
- Có. ðông phương s c XANH, thông vào Can, khai khi u lên m t, tàng tinh CAN (2)
: phát ra b nh KINH S (3)
.
V v là CHUA, thu c v loài th o m c (4)
. thu c v l c-súc là GÀ (5)
; thu c v ngũ-c c là LÚA M CH (6)
; thu c v 4
mùa trên ng v i TU -TINH (7)
; xuân-khí thu c v b ph n ð U (8)
; v âm (thanh) là ti ng GIÁC (9)
; thu c v s
là s 8 (10)
; thu c v mùi (hơi ng i th y) là SÚ (mùi hôi) (11)
_. Do ñó bi t là thư ng phát sinh b nh GÂN (Can ch
gân) (12)
.

17. 17
(1)_. Ý nói 5 T ng ñã ng v i Âm Dương 4 mùa, v y ph i có khí s c gì ñ h p v i khí s c c a 5 phương và Âm Dương c a 4
mùa v.v....
(2)_. Tinh khí c a Can khai khi u lên m t, mà l i thông v i Thiên-khí. ðó t c là Tr i thông v i ngư i, mà ngư i l i thông v i
Tr i. Còn Âm tinh th i l i tàng v chính T ng c a nó.
(3)_. Mùa Xuân Dương khí b c lên, nên b nh phát sinh cũng có v ch n ñãng mà thành kinh s .
(4)_. Can thu c M c, v i th o m c cùng m t loài.
(5)_. Kê : gà, thu c qu T N, ch v phương ðông.
(6)_. M ch : m t th ñ ng hàng ñ u ngũ-c c, nên ng v ðông-phương.
(7)_. Tinh khí c a M c ng lên Tu -tinh.
(8)_. Giác : là m t âm thu c v M c, ng v mùa Xuân.
(10)_. D CH nói: “Thiên cho s 3 sinh ra M c, ð a do s 8 mà h p thành, nên nói s c a Can là 8”.
(11)_. Hôi : m t th khí thu c M c.
(12)_. Can ch gân nên b nh t i gân.
* . Ngũ âm, ngũ s ng theo v i khí vô hình c a Tr i. Bì, nh c, gân, xương ng theo v i cái h u-hình c a ð t. L y cái ng vô
hình c a Tr i mà sinh b nh t i cái h u hình là gân xương c a ngư i, ñó là do s khí hóa giao c m mà nên _. Âm tinh c a 5
T ng, nh Tâm th n nó hóa ra s c ñ mà thành máu. ñây bàn v huy t m ch c a T ng ph , nên nói : “tàng tinh CAN”.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Nam-phương s c ð , thông vào v i TÂM, khai khi u lên TAI, tàng tinh TÂM (1)
. B nh phát sinh c 5
T ng (2)
;v v là ð NG và thu c v H A (3)
, thu c v l c-súc là DÊ, thu c v ngũ c c là TH (4)
, thu c v 4 mùa
trên ng v i sao HUỲNH-HO C (5)
,thu c v âm thanh là ti ng CH Y (6)
, thu c v s là s 7 (7)
, thu c v mùi là
mùi H C (8)
_. Do ñó bi t là thư ng sinh b nh M CH (9)
.
(1)_. Tâm thu c H a nên cũng s c ð .
_ TÀ KHÍ T NG PH LU N nói : bao khí huy t 12 kinh m ch v i 365 l c ..... ñ u d n lên m t r i ch y ra không-khi u (l
h ng, ch r ng), riêng m t th khí khác ch y ra tai ñ làm thành s “nghe” _. “BI T-KHÍ” t c là khí c a Tâm.
(2)_. B nh... c 5 T ng, t c là ch v các khí c a 5 T ng. Tâm là m t cơ quan ch t c 5 T ng 6 Ph , cho nên Tâm khí m c
b nh, th i khí c a các T ng khác cũng ñ u m c b nh.
(3)_. ð NG là v c a H a. Tâm khí thông v i Nam-phương, nên cùng v i hành H a trong Ngũ-hành cùng loài
(4)_. TH : là m t th lúa có s c ñ , mà tính ÔN ( m) nên là th lúa c a Tâm.
(5)_. HUỲNH HO C là “ tinh” c a H a.
(6)_. CH Y là m t âm thu c H a, ng v mùa H .
(7)_. D ch nói : Thiên do s 2 sinh ra H a, ð a do s 7 mà h p thành, nên nói : “s c a Tâm là 7”.
(8)_. Khí b h a ñ t cháy, th i thành mùi H C. Nguyên ch Hán là “TIÊU”.
(9)_. Tâm ch v m ch, nên b nh t i M CH.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Trung ương s c VÀNG thông vào v i TỲ, khai khi u lên mi ng. Tàng tinh Tỳ (1)
. B nh phát sinh cu ng
lư i (2)
, v v là NG T, và thu c v TH (3),
thu c v l c-súc là BÒ (4)
, thu c v ngũ-c c là T C (5)
, thu c v 4
mùa, trên ng v i sao CH N (6)
, thu c v âm là CUNG (7)
, thu c v s là NĂM (8)
, thu c v mùi là mùi THƠM (9)
_.
Do ñó bi t là thư ng sinh b nh t i NH C (th t) (10)
.
(1)_. Th vư ng v cu i 4 mùa, b v vào kho ng gi a, TỲ thu c v Th -t ng, nên khí cũng thông nhau.
(2)_. LINH-KHU nói : “Tỳ ch v vi c ñón ti p lương th c, l y mi ng lư i ñ bi n-bi t s yêu ghét và cát-hung”
Xem ñó th i bi t Tỳ-khí thông lên LƯ I.
(3)_. Tỳ thu c Th , không có v , l y v c a lúa nên v NG T. Thu c hành Th trong ngũ-hành.
(4)_. BÒ: nguyên ch Hán là “ngưu”. Còn v trâu : nguyên ch Hán là “th y ngưu”. Bò s c Vàng nên là gi ng nuôi c a Tỳ.
(5)_. Lúa T c s c vàng, v ng t, nên cũng thu c Tỳ.
(6)_. Sao CH N thu c Th .
(7)_. Ti ng CUNG thu c Th .
(8)_. D CH : Thiên l y s 5 sinh ra TH , ð a l y s 10 mà h p thành. Th chuyên ngôi “NĂM”, nên riêng ch v sinh-s ”.
(9)_. Khí nhân Th bi n, thành mùi Thơm.
(10)_. Tỳ ch cơ-nh c, nên sinh b nh t i NH C.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Tây-phương s c TR NG, thông vào v i ph i, khai khi u MŨI, tàng tinh PH (1)
. B nh phát sinh VAI, v v là
CAY (tân) và thu c v KIM (2)
, thu c v l c-súc là NG A (3)
, thu c v ngũ-c c là ð O (4)
, thu c v 4 mùa trên ng

18. 18
v i sao THÁI-B CH (5)
, thu c v âm là THƯƠNG (6)
, thu c v s là s 9 (7)
, thu c v mùi là mùi TANH (8)
_. Do ñó
bi t là thư ng sinh b nh t i BÌ-MAO (9)
.
(1)_. Ph thu c Kim, nên theo s c Tr ng c a Tây-phương, MŨI là khi u c a Ph .
(2)_. C m th khí sinh b nh t i VAI và LƯNG.
(3)_. Qu CÀN thu c Ng a, Ph thu c CÀN-KIM.
(4)_. ð o : s c tr ng, nên là th lúa c a Ph -Tỳ c c.
(5)_. Tinh khí c a loài Kim, ng lên sao Thái-b ch.
(6)_. THƯƠNG : m t th ti ng ch v phương Tây.
(7)_. D CH : “ð a l y s 4 sinh ra KIM, Thiên l y s 9 mà h p thành, nên Ph là s 9.”
(8)_. Khí nhân Kim bi n thành mùi TANH.
(9)_. Ph ch Bì-mao, nên bi t là b nh t i BÌ-MAO.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
B c-phương s c ðEN, thông vào v i TH N, khai khi u NH -ÂM (ti n âm, h u âm), tàng tinh TH N (1)
. B nh
phát sinh KHÊ (2)
, v v là M N (hàm) và thu c v TH Y (3)
, thu c v l c-súc là L N (4)
, thu c v ngũ-c c là
ð U (5)
, thu c v 4 mùa trên ng v i sao TH N (6)
, thu c v âm là VŨ (7)
, thu c v s là s 6 (8)
, thu c v mùi là
mùi HÚC-M C (9)
_. ðó bi t là thư ng sinh b nh t i XƯƠNG (10)
.
(1)_. Th n thu c TH Y, nên theo s c ðEN c a B c-phương, b v c a Th n dư i nên khai khi u ra Nh -âm.
(2)_. Ch ñ i h i c a nh c g i là “c c”, ch ti u h i c a nh c g i là “khê” _. ð i h i, ti u h i t c là nơi kh p xương nh liên l c
v i nhau, m t làn th t m ng bao b c ngoài xương t c là KHÊ. Th n v n ch xương, mà Khê là do khí c a C c sinh ra.
(3)_. M N là nguyên ch t c a nư c (th y).
(4)_. L N s c ñen, thu c H I, nên là gi ng nuôi c a Th n.
(5)_. ð U ðEN s c ñen, tính tr m xu ng, nên là Th n-c c.
(6)_. Th n tinh thu c TH Y.
(7)_. VŨ : m t th ti ng thu c TH Y.
(8)_. Thiên l y s 1 sinh ra Th y, ð a l y s 6 mà h p thành, nên s 6 thu c TH N.
(9)_. HÚC-M C : mùi th i nát.
(10)_. Th n ch v xương, nên b nh t i XƯƠNG.
KINH NÓI : Can sinh cân, Tâm sinh huy t, Tỳ sinh nh c, Ph sinh bì-mao, Th n sinh c t ..... V y cân, c t, bì mao.....
ñ u do 5 T ng sinh ra, nên T ng nào m c b nh thì cái sinh ra cũng m c b nh.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
V y nên ngư i gi i v xem m ch : ph i xét rõ s “ngh ch tòng” c a 5 T ng, 6 Ph và cái gi ng m i c a Âm-
Dương, Bi u-lý, T ng-ph .... ghi nh trong tâm-ý, h p v i tinh th n s bi t ñư c rõ r t, kh i ph i h ñ , th là
ñ c ñ o.
ðo n này nói t ng k t cái ñư ng l i c a kinh m ch, sinh ra 5 T ng, liên l c v i 6 Ph , ngoài h p v i 5 Phương, 5 Hành và Âm-
Dương 6 khí. Trái v i 4 mùa là “NGH CH”, thu n v i 4 mùa là “TÒNG”.
------ o0o ------

19. 19
CHƯƠNG 5
ÂM-DƯƠNG NG TƯ NG ð I LU N (1)
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Hoàng-ð nói :
._ Âm-Dương là ñ o c a Tr i ñ t (2)
; là gi ng m i c a muôn v t, là cha m c a s bi n hóa (3)
, là g c ng n c a s
sinh-sái (4)
, là cái kho ch a m i s TH N MINH (5)
.
(1)_. Thiên này nói v : Tr i – ð t – Th y – H a , 4 mùa, 5 Hành, hàn nhi t, khí, v , h p v i T ng-ph c a con ngư i ; hình,
thân, thanh, tr c, thành tư ng thành hình ..... ð u h p v i cái ñ o c a Âm-dương. Cho ñ n chân m ch, sát s c, tr li u,
châm biêm v.v..... ñ u ph i b t chư c Âm-dương ; nên g i là “ NG TƯ NG ð I LU N” .
(2)_. ð O : t c là cái l c a Âm-dương. Thái-c c “tĩnh” mà sinh Âm, “ñ ng” mà sinh Dương. Tr i sinh ra b i ñ ng, ñ t sinh ra
b i tĩnh, nên g i ÂM-DƯƠNG là ñ o c a Tr i-ñ t.
(3)_. V t sinh ra g i là “HÓA”, v t ñ n c c g i là “BI N”.
D CH nói : “ tr i thành TƯ NG , ñ t thành HÌNH ; s bi n hóa phát hi n ñó”.
CHU-T nói : “bi n là cái “TI M” c a hóa, hóa là s “THÀNH” c a bi n.,”
Âm có th bi n thành Dương, Dương có th bi n thành Âm ; cái ñ o bi n hóa do âm-dương sinh ra, nên g i là CHA-
M .
(4)_. Tr i l y Dương ñ sinh ra, ð t l y Âm ñ nuôi l n. ð t l y Dương ñ gi m ñi, Tr i l y Âm ñ ti m tàng.
(5)_. Âm-dương bi n hóa không th lư ng ñư c nên g i là TH N-MINH.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Tr b nh ph i tìm t i g c (1)
. Nên bi t r ng : tích lũy nhi u Dương là Tr i, tích lũy nhi u Âm là ñ t (2)
. Âm th i
tĩnh, Dương th i táo (3)
; dương sinh ra, âm nuôi l n, dương gi m ñi, âm ti m tàng (4)
. Dương hóa khí, âm thành
hình (5)
; hàn c c sinh ra nhi t, nhi t c c sinh ra hàn (6)
. khí hàn sinh ra ch t tr c (ñ c), khí nhi t sinh ra ch t
thanh (trong). Thanh-khí b ph n dư i th i sinh ch ng SÔN-TI T, tr c khí b ph n trên th i sinh ch ng ðI N-
TRƯ NG (ñ y t c).
ðó là Âm-dương trong ngư i do s “ngh ch, tòng” mà sinh b nh v y (7)
.
(1)_. G C : t c là ch v Âm-dương . t ng, ph , khí, huy t, bi u, lý, thư ng, h , trong t m thân con ngư i, ñ u g c Âm-
dương ; cho t i cái khí phong , hàn, th , th p, 4 mùa, 5 hành ... do t bên ngoài ph m vào, cũng ñ u thu c v 2 ch Âm-
dương.
ð n như phương di n tr b nh, l a cái khí-v c a dư c-v t, dùng “châm” bên t hay h u, xét m ch xem TRÌ hay T T, cũng
không th ra ngoài cái lý c a Âm-dương. Cho nên nói : “tr b nh ph i c u t i g c...”. B nh ñó thu c Dương-tà hay Âm-tà ?
thu c dương-ph n hay âm-ph n, khí-ph n hay huy t-ph n ?
R i nhân ñó ñ l a ch n ñ n dư c v t, xem nên dùng nh ng v khí nó thăng hay giáng ? M ñ b hay KH ñ ti t ? ......
ðó, phương pháp c u t i g c là như v y.
(2)_. TÍCH t c là “tích-lũy”, ch a ch t r t nhi u. R t cao là Tr i, r t dày là ð t. Ti p theo câu trên, nói vi c tr b nh nên b t
chư c cái Âm-dương c a Tr i-ñ t.
(3)_. Ch t âm c a ñ t ch TĨNH mà có thư ng, khí Dương c a tr i ch ð NG mà không ng ng ...
(4)_. Mùa Xuân v i mùa H là 2 khí Âm-dương c a Tr i, cho nên ch v SINH và TRƯ NG ; mùa Thu v i mùa ðông là 2 khí
Âm-dương c a ð t, cho nên ch v SÁI và TÀNG.
(5)_. Tr i ch v sinh ra v t, ð t ch v gây thành v t. cho nên Dương hóa cái khí c a muôn v t, mà cái khí trong thân ngư i
cũng do Dương hóa ra. Âm thành cái hình c a muôn v t, mà cái hình c a con ngư i cũng do Âm gây nên.
(6)_. Âm hàn Dương nhi t là cái khí chính c a Âm-dương. Hàn c c sinh nhi t, là Âm bi n làm Dương ; nhi t c c sinh hàn là
Dương bi n làm Âm.
_ THI U-T nói : “Lúc b t ñ u ñ ng th i Dương sinh, ñ ng ñ n c c ñ th i Âm sinh ; Lúc b t ñ u tĩnh th i “NHU” sinh, tĩnh
ñ n c c ñ th i “CƯƠNG” sinh ; ñó t c là cái nghĩa “Lão bi n mà Thi u không bi n” CHU-D CH. ” _. Cho nên cái lý Âm-
dương h ñ n c c ñ th i sinh bi n. T t b nh con ngư i cũng v y. Như nhi t quá th i sinh hàn : như nh ng ch ng N I
NHI T quá ñ n c c ñ , th i bên ngoài hi n ra rét run. Hàn quá l i nhi t : như b nh THƯƠNG HÀN mà phát nhi t. V phép tr
b nh cũng v y, như ngư i u ng quá nhi u nh ng v kh hàn r i bi n thành h a-nhi t.
(7)_. Hàn khí ñ ng xu ng dư i, nên sinh ra tr c Âm. Nhi t khí thư ng thăng, nên sinh ra thanh Dương. Thanh khí ch v Dương
nên trên ; gi l i dư i nên sinh ch ng SÔN-TI T (ăn vào l i t ra), b i vì ch giáng mà không thăng. Tr c khí ch v Âm
nên dư i, gi l i trên nên sinh ch ng ðI N-TRƯ NG, b i vì ch có thăng mà không giáng. ðó là âm-dương tương ph n
mà sinh b nh ; như th t c là “NGH CH” , n u trái l i s là “TÒNG”. Cho nên nói : “tr b nh ph i c n t i cái g c” , chính là vì
t m thân con ngư i “h u b nh hay vô b nh” ñ u do Âm-dương ngh ch tòng mà ra v y.
Án : t câu Dương hóa khí…. Tr xu ng, ñ u ñem âm-dương c a Tr i ñ t h p v i âm-dương trong t m thân con ngư i ñ
t -l , không chuyên nói h n m t bên nào.

20. 20
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Cho nên Thanh-dương là Tr i, Tr c-âm là ð t. Khí ñ t b c lên thành mây, khí tr i giáng xu ng thành mưa,
mưa làm ra b i ð A-KHÍ, mây làm ra b i THIÊN-KHÍ (1)
. Thanh-dương ti t lên thư ng-khi u, tr c-âm ti t xu ng
h -khi u (2)
. thanh-dương phát ra t u-lý, tr c-âm ch y vào ngũ-t ng (3)
. thanh-dương ñ y ñ t -chi, tr c-âm
quy t v L c-ph (4)
.
(1)_. ðo n này ti p v i ño n trên, nói v : cái ñ a v âm-dương có trên dư i khác nhau, mà cái khí c a âm-dương có “H -GIAO”
r i sau m i thành ñư c cái bi n hóa “mây lên, mưa xu ng” ñ hóa sinh ra muôn v t. thanh-dương là Tr i, tr c-âm là ð t.
ð t dù dư i mà hơi ñ t b c lên thành mây. Tr i dù trên mà khí tr i giáng xu ng thành mưa. Tr i nh mây mà sau có
mưa, nhưng mưa tuy t trên tr i r t xu ng, mà th c là do cái mây c a hơi ñ t b c lên, cho nên nói : “mưa làm ra b i ð a-
khí” . Nh có mưa giáng xu ng, mà sau m i có mây b c lên. Nhưng mây tuy t dư i ñ t b c lên, mà th c là do cái mưa c a
khí tr i giáng xu ng ; cho nên nói : “mây làm ra b i Thiên-khí” . ðó là cái hi n tư ng “ giao-h ” c a âm-dương, mà trong
t m thân c a con ngư i cũng có m t hi n tư ng như v y.
(2)_. Thanh-dương c a ngư i ng theo v i “Thiên” mà ti t ra thư ng-khi u ; tr c-âm c a ngư i ng theo v i “ð a” mà ti t ra
h -khi u. Cũng như s “lên xu ng” c a mây và mưa.
(3)_. ðây nói : cái khí thanh-dương d n ñ t ra t u lý mà cái “tinh-huy t” thu c v tr c-âm, th i ch y t i 5 T ng. Vì 5 t ng ch
v vi c tàng TINH.
(4)_. Câu này nói : cái khí thanh-dương do u ng ăn sinh ra th i d n ra t -chi, còn nh ng ch t h n-tr c (c n bã) th i d n v 6
Ph .
KINH VĂN ________________________________________________________________________
TH Y là âm, H A là dương ; Dương là KHÍ, Âm là V (1)
. V theo v HÌNH, hình theo v KHÍ, khí theo v TINH,
tinh theo v HÓA (2)
. Tinh nh khí, Hình nh v (3)
. do Hóa sinh ra TINH, do Khí sinh ra HÌNH (4)
.
(1)_. Tính c a TH Y th m nhu n xu ng nên là Âm, tính c a H A b c ngư c lên nên là Dương. Thanh-dương b c lên nên là
KHÍ, tr c-âm giáng xu ng nên là V (ngũ v , các th c ăn). ðó là do th y-h a mà xét ra âm-dương c a KHÍ và V .
(2)_. Âm là V , âm gây nên HÌNH ; ñ t cho ngư i ăn 5 v ñ nuôi cái hình y, cho nên nói “v theo v Hình”. Dương hóa KHÍ, cái
khí c a “chư Dương” xu t d n ra bì phu cơ t u, ñ sinh ra cái hình y, nên nói “hình theo v KHÍ” . Dương-khí sinh ra b i
âm-tinh, cho nên nói “khí theo v TINH” ; nh cái tinh-khí c a th y-c c ñ hóa sinh ra các TINH y, nên nói “tinh theo v
HÓA” .
(3)_. Nh cái tinh khí c a th y c c ñ sinh ra tinh, ñó t c là “TINH nh KHÍ” ; nh 5 v vào V ñ nuôi cái hình y, nên nói
“HÌNH nh V ”.
(4)_. Nh cái tinh khí c a th y-c c ñ sinh ra tinh ; nh cái th n-khí c a “chư Dương” ñ nuôi cho HÌNH, y nên m i nói “do
HÓA sinh ra TINH, do KHÍ sinh ra HÌNH”.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
V làm thương HÌNH, KHÍ làm thương TINH (1)
. Tinh hóa làm KHÍ, khí thương b i V (2)
. Âm-v ti t ra h -
khi u, Dương-khí ti t ra thư ng-khi u (3)
. V H U thu c v âm, B C thu c v dương. Khí H U thu c v dương, B C
thu c v âm (4)
. V h u th i ti t, b c th i thông ; khí b c th i phát ti t, h u th i phát nhi t (5)
. cái khí c a Tráng-
h a suy, th i cái khí c a Thi u-h a tráng ; Tráng-h a “thu-hút” khí, khí “thu-hút” Thi u-h a. Tráng-h a làm tán
khí, Thi u-h a s sinh khí (6)
..
(1)_. Hình ăn v v , tinh ăn v khí (vì do ñó mà sinh ra nên g i là ăn) ; nhưng s “ăn” ñó n u thái quá th i s b thương, cũng
như s ăn u ng thư ng v y.
(2)_. Tinh là g c c a Nguyên-khí, mà khí l i do tinh hóa ra. Hình ăn v mà v theo v hình.. ð n khi v làm thương hình th i s
lây ñ n c khí.
(3)_. V thu c v lo i có ch t, nên d n xu ng 2 khi u “ti n, ni u” (ñ i và ti u ti n). Khí thu c v lo i vô hình nên ti t lên trên
khi u hô-h p.
(4)_. V thu c v âm, mà “v h u” là thu n âm, n u B c l i là dương trong âm. Khí thu c v dương, mà “khí h u” là thu n
dương, n u B c l i là âm trong dương. ðó là trong âm-dương mà l i chia thêm m t th âm-dương khác nhau v y.
(5)_. V h u là âm trong âm, tính giáng xu ng nên ch v “h -ti t” ; v b c là dương trong âm, tính b c lên nên ch v
tuyên-thông. Khí b c là âm trong dương, tính giáng xu ng, nên ch v phát ti t ; khí h u là dương trong dương, tính b c
lên, nên ch v phát nhi t. Ti t này bàn v âm-dương, khí, v và thăng giáng.
(6)_. Khí là dương, h a là dương ; h p l i mà nói khí t c là H A. Cái khí c a Thi u-dương TAM-TIÊU sinh ra t M NH-MÔN, d n
ñi kh p trong ngoài, h p v i BÀO-L C (thu c TÂM) mà làm Tư ng-h a. Cái khí sơ sinh c a Thi u-dương, d n xu ng h -tiêu
ñ ch v vi c thu n p, d n t i Trung-tiêu ch v vi c sinh-hóa. N p và hóa các ch t tinh-vi c a th y-c c ñ sinh ra KHÍ và
nuôi HÌNH….. cho nên m y câu này ti p v i ño n trên nói v “5 v thái quá th i s thương ñ n KHÍ, mà Tráng-h a thái quá

21. 21
cũng s thương ñ n KHÍ (Tráng-h a là m t th h a nóng quá, Thi u-h a là m t th h a nóng v a v y.) . ðo n này có 2
ti ng TRÁNG-H A và THI U-H A là nói v cái nhi t ñ hơn kém c a h a. B i nh ng v khí-v quá h u t c là h a nó”TRÁNG”.
Dùng nh ng v tráng-h a, th i cái khí c a con ngư i không ch ng n i, do ñó mà hóa ra suy (như nh ng v Ô-ð U, PH -T ,
: khí c a con ngư i không ch ng l i ñư c nên phát nhi t ). Nh ng v mà khí-v ÔN , t c là h a nó “THI U”. Dùng nh ng v
thi u-h a, th i cái khí c a con ngư i s d n sinh vư ng mà thành tráng (như dùng nh ng v NHÂN-SÂM, ðƯƠNG-QUY,…
khi n cho khí huy t c a con ngư i d n nên sinh vư ng).
Vì sao mà cái khí c a tráng-h a suy ?
Vì tráng-h a có th thu hút c cái khí c a con ngư i, nên cái khí c a tráng-h a s t suy
Vì sao mà cái khí c a thi u-h a l i tráng ?
Vì cái khí c a con ngư i có th “thu hút” ñư c c cái khí c a thi u-h a, nên cái khí c a thi u-h a s thành tráng. B i vì
tráng-h a có th thu hút cái khí c a con ngư i nên nó l i làm “tán” cái khí c a ngư i nên m i nói : “khí c a Thi u-h a
tráng”.
Ch “thu hút” trên ñây, nguyên Hán-văn là ch “th c-ăn”.
Chú gi i c a TRƯƠNG- N-AM : “TH C cũng như nh p vào, t c là d n làm m t” - Nguyên Hán-văn : “Tráng-h a th c
KHÍ, KHÍ th c Thi u-h a” . ch ñ t r t g n mà ý nghĩa r t hay, ti c không tìm ti ng gì thay th ñư c.
Trương- n-Am nói : “Tư ng-h a (?- Tráng-h a) là “T C” c a Nguyên-khí, mu n b o dư ng “TINH, KHÍ, HÌNH” ta nên
d p yên h a y.
VƯƠNG-T -PHƯƠNG nói : khí c a tráng-h a, khí c a thi u-h a ; ch khí ñó t c là KHÍ c a H A.
PH L C _________________________________________________________________________
C N ÁN : Các y-gi ñ i sau d ng dư c, ch bi t có HÀN, NHI T, ÔN, BÌNH ….. ñ n cái nghĩa Âm, Dương, Thanh, Tr c, thăng,
giáng, phù, tr m …. Th i r t ít ngư i lưu ý, nên ít ñư c công hi u ! LÝ-ðÔNG-VIÊN cũng ñã hi u th u nghĩa ñó, ông có so n
“THANG DICH B N TH O” t u trung có thiên “D ng dư c pháp tư ng” chuyên nói v l a ch n dư c-v , theo ñúng v i nghĩa
trong thiên này, v y xin ph l c thêm vào ñây ñ duy t-gi bi t qua phương-pháp d ng dư c c a c nhân. (D ch gi )
D NG DƯ C PHÁP TƯ NG (LÝ-ðÔNG-VIÊN)
1)- Nh ng v KHÍ-B C là Âm trong Dương. Khí b c th i phát ti t. Các v có khí-v : TÂN – CAM – ð M – BÌNH – HÀN –
LƯƠNG …. Thu c v lo i y _ ví như :
1. PH C LINH : khí bình, v cam 16. ð A C T BÌ : khí hàn, v kh
2. TR CH T : khí bình, v cam 17. CH XÁC : khí hàn, v kh
3. CHƯ LINH : khí hàn, v cam 18. H PHÁCH : khí binh, v cam
4. HO T TH CH : khí hàn, v cam 19. LIÊN KI U : khí bình, v kh
5. C M CH : khí bình, v cam 20. CH TH C : khí hàn v toan
6. SA TI N : khí hàn, v cam 21. M C THÔNG : khí bình, v cam
7. ðĂNG TÂM : khí bình, v cam 22. M N KINH : khí thanh, v tân
8. NGŨ-V T : khí hàn, v toan 23. XUYÊN KHUNG : khí ôn, v tân
9. TANG BÌ : khí hàn, v kh 24. THIÊN MA : khí bình, v kh
10. THIÊN MÔN : khí hàn, v hơi kh ? 25. T N GIAO : khí hơi ôn, v kh , tân, bình
11. B CH THƯ C : khí hơi hàn, v kh ? 26. KINH GI I : khí ôn, v kh , tân
12. M CH MÔN : khí hàn v hơi kh ? 27. MA HOÀNG : khí ôn, v kh , cam
13. TÊ GIÁC : khí hàn, v toan, kh ? 28. TI N H : khí hơi hàn, v kh
14. Ô MAI : khí bình, v toan 29. B C HÀ : khí ôn, v kh , tân
15. M U ðƠN : khí hàn, v kh
2)- Nh ng v KHÍ-H U là Dương trong Dương. Khí H U th i phát nhi t. Các v có khí-v : TÂN – CAM – ÔN – NHI T……
thu c v lo i này. Ví như :
1. PH T : khí nhi t, v ñ i tân 4. SINH KHƯƠNG : khí ôn, v tân
2. Ô ð U : khí nhi t, v ñ i tân 5. LƯƠNG KHƯƠNG :khí nhi t, v cam,tân
3. CAN KHƯƠNG : khí nhi t, v ñ i tân
3)- Nh ng v KHÍ V B C là Dương trong Âm, v B c th i thông. Các v có khí-v : TOAN – KH - HÀM – BÌNH ….. thu c v
lo i này. Ví như :
1. PHÒNG PHONG : thu n Dương, khí hơi ôn, v kh , cam, bình.
2. THĂNG MA : khí bình, v hơi kh 7. ð C HO T : khí hơi ôn, v kh , cam, bình
3. SÀI H : khí bình, v kh , tân 8. T TÂN : khí ôn, v ñ i tân
4. KHƯƠNG HO T : khí hơi ôn, v kh , cam, bình 9. CÁT CÁNH : khí hơi ôn, v cam, bình
5. UY-LINH-TIÊN : khí ôn, v kh 10. B CH CH : khí ôn, v ñ i tân
6. CÁT CĂN : khí bình, v cam 11. C O B N : khí ôn, v ñ i tân
12. TH NIÊM T : khí bình, v tân.
4)- Nh ng v KHÍ V H U là Âm trong Âm, v H u th i ti t. các v có khí v : CAM – KH - HÀN thu c v lo i này, ví như :
1. ð I HOÀNG : khí hàn, v kh 10. NHÂN TR N : khí hàn, v kh , binh
2. HOÀNG BÁ : khí hàn, v kh , cam 11. PHÁT TIÊU : khí hàn, v kh , hàm

22. 22
3. HOÀNG C M : khí hàn, v kh 12. PHÒNG K : khí hàn, v ñ i kh
4. HOÀNG LIÊN : khí hàn, v kh 13. M U L :khí hơi hàn, v toan, hàm
5. TH CH CAO : khí hàn, v tân 14. HUY N SÂM : khí hàn, v kh
6. LONG ð M : khí hàn, v ñ i kh 15. CHI T : khí hàn, v kh
7. SINH ð A : khí hàn, v kh 16. XUYÊN LUY N T : khí hàn, v kh
8. TRI M U : khí hàn, v kh 17. HƯƠNG TH (S ) : khí hàn v kh
9. QUA LÂU CĂN : khí hàn, v kh 18. ð A DU : khí hơi hàn, v cam, hàn
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Khí v TÂN, CAM, công năng c a nó chuyên v phát tán, thu c Dương ;
Khí v TOAN, KH , công năng c a nó có th dũng ti t, thu c Âm (1)
.
Âm th ng th i Dương s m c b nh, Dương th ng th i Âm s m c b nh. Dương th ng th i NHI T, Âm th ng th i
HÀN (2)
.
G p (trùng) hàn th i hóa nhi t, g p nhi t th i hóa hàn (3).
Hàn làm thương HÌNH, Nhi t làm thương KHÍ. Khí b thương thành b nh ñau (th ng), Hình b thương thành b nh
thũng (4)
.
N u trư c ñau mà sau m i thũng, ñó là khí làm thương hình ; n u trư c thũng mà sau m i ñau, ñó là hình làm
thương khí (5)
.
(1)_. Khí v i v v n ñã chia âm-dương, mà trong “v ” l i chia âm dương khác nhau, TÂN d n v khí ph n mà tính tán, CAM là
m t v v trung ương (Th ), mà l i có cái năng l c tư i g i ra T BÀNG, vì th nên phàm v “Tân và Cam” th i phát tán và
thu c Dương _. V KH ch v ti t tr xu ng, mà l i kiêm có cái tính ch t b c ngư c lên (vì là H a) ; v TOAN ch v thâu
giáng, mà l i là m t th “M c v ” phát sinh v mùa Xuân … ñ u có cái năng l c THƯ NG DŨNG (v t lên) và H TI T (tháo
tr t tr xu ng). Vì th nên phàm v “TOAN và KH ” th i “ dũng ti t” và thu c Âm.
(2)_. MÃ-TH nói : “Dùng v toan, kh mà ñ n thái quá th i Âm s th ng, th i v Dương ph n c a con ngư i không ñ ch ñư c
v i Âm hàn, do ñó Dương s m c b nh _ Dùng v Tân, cam mà ñ n thái quá th i Dương s th ng, dương th ng th i âm ph n
trong con ngư i s không ñ ch n i v i dương-nhi t, do ñó Âm s m c b nh”.
(3)_. Kh hóa h a, Toan hóa m c ; n u u ng nhi u các v “toan, kh ” th i s gây nên s “nhi t-hóa” c a m c v i h a.
Tân hóa kim, Cam hóa th ; n u u ng nhi u v “ tân, cam” , th i s gây nên s “hàn-hóa” c a âm-th p.
Phàm dùng thu c, n u lâu th i tăng khí, ñó là cái l thư ng v t hóa. N u ñ cho khí tăng lâu mãi, s là cái nguyên nhân
ch t non.
(4)_. Dương hóa thành khí, âm gây nên hình. Hàn th i âm nhi u nên thương hình. Nhi t th i dương th nh nên thương khí. Khí
vô hình nên ñau, hình có hình nên thũng.
(5)_. Hình theo v khí, mà khí sinh ra hình….. do ñó là s tương h p c a âm dương và hình-khí. Cho nên khí b thương, th i lây
ñ n hình ; hình b thương th i lây ñ n khí.
T ñây tr lên nói v : khí-v , âm-dương, hàn-nhi t, …. Do thiên th ng mà sinh b nh.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Phong th ng th i sinh ra ð NG, nhi t th ng th i sinh ra THŨNG ; táo th ng th i sinh ra CAN ; hàn th ng th i
sinh ra PHÙ (th n khí phù-vi t) ; th p th ng th i sinh ra NHU-TI T ( m th p, ti t t ) (1)
.
(1)_. ñây tr xu ng, bàn v 4 mùa, 5 hành c a tr i và 5 t ng, 5 khí con ngư i, v i bên ngoài c m v l c dâm, bên trong
làm thương v 5 chí… ñ u có âm dương, hàn nhi t khác nhau. Tính c a phong lay ñ ng nên “phong th ng th i ñ ng” ; nhi t
nhi u làm thương khí, nên nhi t th ng th i thũng “sưng”. Táo làm thương ñ n tân-d ch nên táo th ng th i sinh ra can (khô
ráo, se) ; hàn làm thương ñ n dương, cho nên th n khí s phù vi t ra ngoài ; th p th ng th i TỲ th b thương nên làm ra
ch ng NHU TI T (ti t t ). Phong v i nhi t là dương khí c a tr i, hàn-táo-th p là âm khí c a tr i. ðó là s thiên th ng gây
nên b nh c a 4 mùa, 5 hành.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Tr i có 4 mùa, 5 hành ñ thi hành s THÂU, SINH, TÀNG, TRƯ NG, và ñ sinh ra các khí hàn, th , táo, th p,
phong (1)
.
Ngư i có 5 T ng hóa ra 5 khí ñ sinh ra H , n , bi, ưu, kh ng (2)
.
Cho nên H v i N làm thương ñ n khí, Hàn v i Th làm thương ñ n hình (3)
. B o n th i thương ñ n âm, b o
h th i thương ñ n hình. N u khí d n ngư c lên : m ch s ñ y tràn, ly thoát m t cái hình c a Chân-t ng (4)
.
H -n không h n ch , hàn-th ñ quá ñ , sinh m nh s không ñư c b n (5)
.
Cho nên “trùng âm” t t b nh dương, “trùng dương” t t b nh âm (6)
.