Handbook chapter 27

1. Chapter 27
Screening for
sexual health
problem
NUNANONG RODCHEUY
3 OCT 2016

2. ปัญหาสุขภาพทางเพศ
– พบได้บ่อย
– ผู้ป่วยมักมาด้วยอาการหลายหลาย ไม่ตรงไปตรงมา
– แพทย์ควรซักถามข้อมูลเสมือนว่าใครๆก็มีปัญหาอย่างนี้ได้

3. ปัจจัยที่ทาให้แพทย์ลังเลที่จะคัดกรองปัญหาสุขภาพทางเพศ
1. ไม่มีการสอนทักษะการซักประวัติสุขภาพทางเพศอย่างต่อเนื่อง
2. อายุน้อย ไม่มีประสบการณ์ทางเพศ จึงไม่สะดวกใจที่จะพูดคุยกับผู้ป่วย
3. รู้สึกกระดากอายและเชื่อว่าเป็นเรื่องส่วนตัวที่ไม่เกี่ยวข้องกับอาการสาคัญ
4. กลัวว่าถามแล้วไม่รู้จะทาอย่างไรต่อ
5. สภาพสังคมและวัฒนธรรมทาให้เรื่องเพศเป็นเรื่องที่ควรปกปิด

4. ความชุกของปัญหาสุขภาพทางเพศในเวชปฏิบัติ
– เกินกว่าครึ่งหนึ่งของผู้ป่วยใหม่มีปัญหาสุขภาพทางเพศ
– อายุและเพศของผู้ป่วยไม่มีผลต่อความชุกของปัญหาสุขภาพทางเพศ
– แพทย์ที่ถูกฝึกให้ถามคัดกรองปัญหาสุขภาพทางเพศ จะค้นหาปัญหาได้มากกว่า
– แพทย์ทั้ง 2 กลุ่ม มีแนวโน้มจะซักถามปัญหาทางเพศในกลุ่มผู้ป่วยที่มีอายุน้อยกว่า 40ปี
– 90% ของผู้ป่วยรู้สึกว่าเป็นการเหมาะสมที่แพทย์จะถามปัญหาทางเพศในการซักประวัติความเจ็บป่วย
– 40% ต้องการให้แพทย์ติดตามซักถามปัญหาสุขภาพทางเพศอีก

5. ทาไมต้องคัดกรองปัญหาสุขภาพทางเพศในเวชปฏิบัติ
1. เกี่ยวข้องกับ morbidity และ mortality
2. อาจเป็นการแสดงของความเจ็บป่วยมิติอื่น
3. อาจเป็นผลข้างเคียงจากการใช้ยาโรคประจาตัว เช่น ยาลดความดันโลหิต
4. ปัญหาสุขภาพทางเพศในอดีต อาจเป็นสาเหตุของปัญหาสุขภาพที่เป็นอาการสาคัญในปัจจุบัน
5. เมื่อเกิดปัญหาสุขภาพทางเพศแล้วไม่ได้รับคาปรึกษา อาจก่อปัญหาตลอดชีวิต
6. ส่วนใหญ่ไม่ใช่โรคที่ต้องรักษาด้วยยาเสมอไป มักเป็นเรื่องของความสัมพันธ์ที่ไม่ลงรอยกัน
7. เกี่ยวข้องกับทุกข์หรือสุขในปัจจุบันของผู้ป่วย นับเป็นมิติหนึ่งใน “สุขภาพ”

6. หลักการถามประวัติสุขภาพทางเพศ
1. สร้างสัมพันธ์อันดี ทาให้รู้สึกว่าเป็นการสัมภาษณ์เพื่อทาความเข้าใจ
2. ขออนุญาตถามเรื่องส่วนตัว หรือเรื่องเพศในโอกาสอันเหมาะสม
3. ใช้ภาษาทางการ เพื่อให้ผู้ป่วยกล้าพูดตรงๆ
4. คานึงถึงความลับส่วนตัวของผู้ป่วย การบันทึกลงเวชระเบียนอย่างเหมาะสม
5. คาถามที่เฉพาะเจาะจงลงรายละเอียดพฤติกรรมทางเพศ อาจรอถามเมื่อผู้ป่วยเริ่มคุ้นชินกับการสัมภาษณ์
6. ระวังท่าทีขณะสัมภาษณ์ที่จะไม่แสดงออกถึงอาการรังเกียจ อึ้ง ทึ่ง ต่อพฤติกรรมที่แพทย์ไม่คุ้นเคย
7. หากผู้ป่วยต้องการคาอธิบายหรือคาปรึกษา จึงค่อยอธบายตามที่ผู้ป่วยต้องการ
8. ซักถามเรื่องความรู้สึกของผู้ป่วย และแนวทางแก้ไข
9. ช่วยให้ผู้ป่วยวิเคราะห์ปัญหาใหม่ ว่าอยู่ที่เพศสัมพันธ์ หรือความสัมพันธ์ด้านอื่นของคู่ครอง

7. แนวคาถามคัดกรองปัญหาสุขภาพทางเพศ
1. “หมอขอถามประวัติเกี่ยวกับเรื่องเพศของคุณสักหน่อยได้ไหมคะ”
2. “ในช่วงเวลา 2-3 เดือนที่ผ่านมา คุณมีความสัมพันธ์ทางเพศกับใครบ้างหรือเปล่าคะ”
3. “คนคนนั้นมีความสัมพันธ์เป็นอะไรกับคุณคะ และเขาเป็นผู้ชาย ผู้หญิง หรือทั้ง 2 เพศคะ”
4. “แล้วคุณกับเขามีปัญหาเรื่องเพศอะไรที่อยากปรึกษาหมอหรือเปล่าคะ”

8. การแยกแยะปัญหาสุขภาพเรื่องเพศ
1. Sexual difficulties or dissatisfaction
2. Sexual dysfunction
3. Sexual disorder

9. การแยกแยะปัญหาสุขภาพเรื่องเพศ
Sexual difficulties or dissatisfaction
– คู่เลือกเวลามีเพศสัมพันธ์ไม่เหมาะสม
– ไม่รู้สึกผ่อนคลายเต็มที่
– นอกใจ
– ไม่สนใจ หรือไม่ชอบเรื่องเพศสัมพันธ์
– รสนิยมการมีเพศสัมพันธ์ไม่ตรงกัน
– ไม่มีการเล้าโลมให้มีอารมร์ร่วมก่อนมีเพศสัมพันธ์
– ไม่ถึงจุดสุดยอด

10. การแยกแยะปัญหาสุขภาพเรื่องเพศ
Sexual dysfunction
– ไม่สนใจการมีเพศสัมพันธ์เลย
– กลัวความผิดพลาด กลัวทาไม่ได้
– พยายามเอาใจคู่นอนมากเกินไป
– ปัญหาการสื่อสารระหว่างคู่ครอง ไม่บอกสิ่งที่ตัวเองต้องการให้คู่รับทราบ
– ปัญหาความสัมพันธ์คู่ครองด้านอื่นๆนามาก่อน เช่น จับได้ว่านอกใจ
– ประสบการณ์ไม่ดีเกี่ยวกับเรื่องเพศในอดีต เช่น ถูกทาร้าย ถูกข่มขืน ทาแท้ง
– คู่มีลักษณะเหมือนใครบางคนในอดีต (transference)

11. การแยกแยะปัญหาสุขภาพเรื่องเพศ
Sexual disorder
– มีความต้องการทางเพศมากเกินกว่าปกติ
– พฤติกรรมทางเพศแปลกประหลาด ใช้เครื่องมือหรืออาวุธที่ทาให้อีกฝ่ายหวาดกลัว เจ็บปวด มีความ
รุนแรง ชอบมีเพศัสมพันธ์กับเด็ก สัตว์ สิ่งของ

12. สิ่งที่ต้องประเมินในปัญหาสุขภาพทางเพศ
1. รายละเอียดของปัญหาสุขภาพทางเพศ
2. วิธีปฏิบัติของการมีเพศสัมพันธ์
3. อารมณ์และพฤติกรรมที่เกิดขึ้น
4. ความสัมพันธ์ด้านต่างๆกับคู่
5. ประวัติการมีเพศสัมพันธ์เดิม หรือพัฒนาการทางเพศในอดีต
6. ประวัติความเจ็บป่วยด้านอื่น โรคประจาตัว
7. ตรวจร่างกายและตรวจเพิ่มเติมทางห้องปฏิบัติการเท่าที่จาเป็น

13. รายละเอียดของปัญหาสุขภาพเรื่องเพศ
1. ระยะเวลาที่เริ่มรู้สึกว่ามีปัญหา : life-long, acquired
2. เหตุการณ์ในขณะที่เกิดปัญหา : generalization, situational
3. คาบรรยายลักษณะของปัญหาที่เกิดขึ้น
4. การตอบสนองทางเพศของผู้ป่วยติดขัดในระยะใด (Patient’s sex response cycle)
5. การตอบสนองทางเพศของคู่ติดขัดที่ระยะใด (Partner’s sex response cycle)
6. ผู้ป่วยและคู่มีปฏิกิริยาอย่างไรต่อปัญหาที่เกิดขึ้น
7. ความต้องการที่จะแก้ไขปัญหาสุขภาพทางเพศ

14. กรณีศึกษา
กรณีที่ 1
หญิงไทยคู่อายุ 29 ปี มีอาการปวดท้องน้อยก่อนมาโรงพยาบาล เป็นๆหายๆ ตรวจมาหลาย
โรงพยาบาลไม่พบสาเหตุ เมื่อสอบถามเรื่องทั่วๆไป เช่น ปัจจุบันทางานอะไร ความเจ็บป่วยมีผลต่อการ
ทางานหรือไม่ อาศัยอยู่กับใครบ้าง สมาชิกครอบครัวรับทราบความเจ็บป่วยหรือไม่
“กับสามีไม่มีอะไรทะเลาะกันนะคะ เขาก็ดีกับเรามากๆ จนรู้สึกไม่ดีว่าทาหน้าที่เป็นภรรยาที่ดี
ให้เขาไม่ได้”
“เกิดอะไรขึ้นคะ”
“คือตอนนี้ย้ายกลับมาอยู่กับแม่ตัวเอง กาลังคิดอยู่ว่าชีวิตจะเอาอย่างไรต่อไปดี ปกติเวลาสามี
ทางานกลับมาบ้าน ก็ดูแลเราดี แต่เวลาเขาอยากแล้วเราให้เขาไม่ได้ มันเจ็บมาก ไม่อยากเข้าบ้านเลย”

15. กรณีศึกษา
กรณีที่ 1
เมื่อซักถามจึงได้ข้อมูลเพิ่มเติมว่า มีบุตรด้วยกันแล้ว 4 คน เป็นหญิงล้วน มารดาของสามี
เป็นคนจีน ต้องการได้หลานชายอย่างมาก ทั้งยังคอยกากับให้ลูกชายให้มีหลานชายไวๆ ถ้าได้
หลานชายย่าจะเอาไปเลี้ยงเอง
ขณะนี้ลูกสาววัยซน 4 คน ผู้ป่วยต้องเป็นคนเลี้ยงเองทั้งหมด สามีทางานนอกบ้าน ผู้ป่วย
รู้สึกว่าสามีไม่ร่วมรับผิดชอบในการเลี้ยงลูก ทาให้ไม่อยากมีลูกเพิ่มขึ้น ทั้งยังกลัวว่ามารดาของสามีจะ
มาแย่งลูกชายไป เวลามีเพศสัมพันธ์บางทีก็อยากมี มีแล้วมีความสุข แต่เมื่อนึกถึงว่ามารดาสามีอยากได้
หลานชายและจะมาแย่งไป ทาให้ไม่อยากมีเพศสัมพันธ์

16. กรณีศึกษา
กรณีที่ 2
หญิงไทยคู่ อายุ 52 ปี มาปรึกษาแพทย์ด้วยเรื่องอาการเจ็บป่วยที่ไม่จาเพาะเจาะจงบ่อยครั้ง
เมื่อสอบถามเรื่องส่วนตัวพบว่า
“กับสามีก็เป็นคนดี แต่เรื่องอย่างว่ามากไปหน่อย วันๆสากิดจนไม่เป็นอันทาอะไร ทางาน
บ้านอยู่ ขายของหน้าร้านอยู่ คุยกับคนอื่นอยู่ก็มาสะกิดได้วันละ 4-5ครั้ง เมื่อไหร่เขาจะวัยทองซะที ยิ่ง
ระยะหลังมานี่ต้องการถี่ขึ้นอีก เคยขอให้ไปมีเมียน้อยก็ไม่ยอม จนฉันต้องหาเมียน้อยวัย 23 ไว้ให้ใน
บ้าน เลี้ยงอย่างดีเลยนะ อยู่มาได้ไม่กี่น้า เมื่อวานซืนเมียน้อยบอกขอคืนให้ รับไม่ไหวแล้ว จะกลับบ้าน
แล้ว กลุ้มใจไม่รู้จะทายังไง ถ้าเมียน้อยไม่อยู่ ฉันก็แย่น่ะสิ ให้ไปเที่ยวก็ไม่เอา เขากลัวเอดส์ ฉันก็กลัว
เมียน้อยที่หามาให้นี่เช็คให้แล้วนะ”