1. Bab 5 : MORFOLOGI
5.1 Konsep Morfologi
5.2 Pembentukan perkataan
5.3 Bentuk kata
5.4 Kata Kerja
5.5 Kata Adjektif
5.6 Kata Tugas
5.7 Jenis Penggandaan
5.8 Pemajmukan
5.9 Kata Sendi Nama

2. 5.1 Konsep Morfologi
Pengenalan
 Morfologi ialah bidang ilmu bahasa yang mengkaji struktur,
bentuk dan penggolongan kata.
 Struktur kata bermaksud susunan bunyi ujaran atau lambang
(tulisan) yang menjadi unit tatabahasa yang bermakna.
 Bentuk kata pula ialah rupa unit tatabahasa sama ada bentuk
tunggal atau hasil daripada proses pengimbuhan, pemajmukan
dan penggandaan.
 Penggolongan kata pula ialah proses menjeniskan perkataan
berdasarkan keserupaan bentuk dan latar fungsi dengan
anggota lain dalam golongan yang sama.

3. 5.2 Pembentukan perkataan
 Satu proses yang mana perkataan baru dibentuk. Proses pembentukan kata menerangkan
bagaimana sesuatu kata itu dibina dan dibentuk sehingga dapat menghasilkan ayat.
 Sejumlah perkataan yang terdapat dalam bahasa Melayu kuno telah diwujudkan sehingga hari
ini. Perkataan-perkataan dalam bahasa Melayu juga wujud melalui proses tertentu seperti :
Akronim
 Cara memendekkan atau meringkaskan perkataan yang kebanyakkanya terdiri daripada kata
nama supaya mudah ditulis dan dilafazkan sebagai satu kata yang wajar. Contohnya:
i. JAIS – Jabatan Agama Islam Selangor
ii. IPTI – Institut Perguruan Temenggong Ibrahim
iii. IPG – Institut Pendidikan Guru
Analogi
 Mengiaskan kata baharu dengan bentuk kata yang telah sedia ada yang telah digunakan sejak
dahulu. Misalnya, perkataan tatabahasa memang telah sedia ada dan melalui proses analogi,
diciptakan pula bentuk-bentuk seperti tatatertib, tatacara dan tatahias. Contoh lain :
i. Prasangka – prasarana, prasekolah, prauniversiti
ii.Jurunikah – juruwang, juruaudit, juruacara

4. Peleburan Fonem
 Proses peleburan fonem adalah satu proses yang berlaku dengan cara menggabungkan
perkataan agar menjadi satu kata dengan meleburkan atau menggugurkan fonem-fonem
tertentu. Contohnya:
i. [benda] +[alir] = [bendalir]
 Dalam contoh yang diberikan, perkataan [bendalir] terbentuk setelah satu fonem vokal /a/
digugurkan.
Peluasan Makna
 Mengambil kata-kata yang telah sedia ada dan kemudiannya diperluaskan maknanya dalam
hal-hal lain. Contohnya, perkataan [family] dalam bahasa Inggeris bermakna ‘keluarga’, tetapi
perkataan ini telah diperluaskan maknanya menjadi [famili] yang bukan sahaja merujuk
kepada manusia, malahan kepada haiwan juga.
Pemberian Makna Khusus
 Sesuatu perkataan atau istilah itu dibentuk dengan cara mengambil kata-kata yang telah sedia
ada lalu diberi makna khusus atau dijadikan istilah. Contohnya perkataan [sirih] pada asalnya
bermaksud bekas atau kesan yang dilalui sesuatu seperti jalan yang dilalui oleh siput di atas
daun pisang. Melalui pemberian makna khusus, [surih] membawa maksu meniru atau melukis
peta.

5. Peminjaman Kata
 Bahasa Melayu banyak meminjam perkataan daripada bahasa Inggeris dan bahasa
Arab sehingga perkataan tersebut menjadi sebati dengan penutur bahasa Melayu itu
sendiri. Proses ini berlaku dalam sesuatu bahasa disebabkan dalam bahasa tersebut
tidak terdapat perkataan atau istilah sedemikian. Contohnya :
i. Element – elemen
ii. Magistrate – majistret
iii. Diplomat – diplomat
Penambahan
 Memberikan penambahan kepada kata akar satu suku kata dengan perkataan lain
yang terdiri daripada satu suku kata juga. Bentuk kata jenis ini telah sebati dalam
masyarakat penutur bahasa Melayu. Contohnya, kata akar [bu] merujuk kepada
benda-benda yang berbentuk bulat kemudian ditambah pula satu suku kata yang
lain untuk menunjukkan benda-benda tertentu yang berbentuk bulat seperti berikut :
i. [bu] + [kit] = [bukit]
ii.[bu] + [lan[ = [bulan]
iii. [bu] + [luh] = [buluh]

6. Penciptaan
 Proses penciptaan bermaksud kata-kata baharu dicipta atau dihasilkan tanpa
disandarkan kepada pembendaharaan kata yang sedia ada. Dalam proses ini,
perkataan ini diciptakan berdasarkan makna yang ditimbulkan oleh masyarakat atau
yang dikiaskan kepada sesuatu benda. Misalnya, nama kiwi merujuk kepada nama
burung di New Zealand. Daripada perkataan tersebut tercipta pula perkataan
mengiwi yang bermaksud perbuatan menggilap dan mengilatkan kasut
menggunakan bahan khas.
Penggemblengan
 Perkataan yang dibentuk melalui proses penggemblengan adalah dengan cara
menggabungkan dua patah perkataan atau lebih, di samping mneggugurkan
bahagian yang lain daripada perkataan tersebut. Contonhya, penggembemlengan
perkataan kumpulan gitar rancak menjadikugiran. Pembentukan kata ini masih
dilakukan sehingga hari ini seperti contoh yang berikut :
i. Bernama – Berita Nasional Malaysia
ii. Proton – Perusahaan Otomobil Nasional

7. Penyempitan Makna
 Proses ini dilakukan dengan cara mengambil kata yang telah sedia ada, dan
kemudiannya disempitkan maknanya untuk merujuk kepada sesuatu yang lebih
umum. Contohnya, perkataan tuan puteri mempunyai makna yang khusus, iaitu
panggilan bagi wanita bangsawan atau wanita berketurunan raja. Sebaliknya, pada
hari ini terdapat perkataan tuan sahaja yang merujuk kepada orang lelaki yang patut
dihormati. Malahan, jika panggilan ini digunakan dalam urusan surat-menyurat
rasmi, ia boleh merujuk kepada panggilan hormat bagi lelaki dan perempuan.
Penyingkatan
 Melalui proses penyingkatan, perkataan-perkataan tertentu dipendekkan apabila
ditulis dan sering pula dianggap sebagai satu perkataan sahaja seperti contoh yang
berikut :
 i. Tv – televisyen
 ii. Dr. – doktor
 iii. Prof – profesor

8. 5.3 Bentuk Kata
Golongan kata dalam bahasa Melayu terbahagi kepada
empat, iaitu:
i. Kata nama
ii. Kata kerja
iii. Kata adjektif
iv. Kata tugas

9. Golongan kata nama
 Golongan kata nama boleh dipecahkan kapada subgolongan bardasarkan ciri-ciri
semantik perkataannya, iaitu seperti yang berikut:
Kata nama khas
Kata nama Kata nama am
Kata ganti nama

10. Kata Nama Khas
Kata nama khas ialah kata nama yang merujuk nama sesuatu benda
yang khusus dan ejaannya berpangkalkan huruf besar. Kata nama
khas terbahagi kepada dua kumpulan iaitu:
· Kata nama khas hidup
· Kata nama khas tak hidup
Kata nama khas hidup terbahagi kepada dua iaitu:
· Kata nama khas hidup manusia
· Kata nama khas bukan manusia
manusia
hidup
Kata nama khas bukan manusia
Tak hidup

11. Kata Nama Am
Kata nama am ialah perkataan yang merujuk benda-benda atau
perkara-perkara yang umum sifatnya. Kata nama am dapat
dibahagikan kepada kata nama am hidup manusia, kata nama am
hidup bukan manusia, kata nama am tak hidup institusi.
 Kata nama am hidup manusia
 Kata nama jenis ialah perkataan yang merujuk
manusia, iaitu bersifat hidup dan mendukung makna nama am.
Contoh kata nama daripada jenis ini adalah seperti yang berikut:
 Ø Guru
 Ø Kanak-kanak
 Ø Pelayan
 Ø Ibu

12.  Kata nama am hidup bukan manusia
Kata nama jenis ini terdiri daripada perkataan yang merujuk
benda-benda hidup jenis bukan manusia dan mendukung makna
nama am. Contohnya:
 Ø Gajah
 Ø Bidadari
 Ø Malaikat
 Ø Pokok

13.  Kata nama am tak hidup institusi
 Kata nama jenis ini terdiri daripada perkataan yang merujuk
badan atau institusi yang bersifat tidak hidup tetapi mendukung
makna kata nama am. Kata nama institusi ini bolah dikenalpasti
melalui kehadiran perkataan kepadadan daripada sebelum kata
nama institusi demikian. Contohnya:

14. KATA GANTI NAMA
 Dibahagikan kepada dua subgolongan kecil :
i. Kata ganti nama tunjuk
 Kata ganti nama tunjuk ialah kata nama yang berfungsi menunjuk pada sesuatu perkara
atau benda. Terdapat hanya dua kata ganti nama tunjuk, iaitu itu untuk menunjuk pada
yang jauh, dan ini untuk menunjuk pada yang dekat.
ii. Kata ganti nama diri
 Kata nama yang menjadi pengganti sesuatu benda, perkara, atau manusia. Kata ganti
nama diri terbahagi kepada dua kumpulan, iaitu:
a) Kata ganti nama diri tanya
Berfungsi menanyakan hal benda, perkara atau manusia. Terdapat tiga bentuk kata ganti
nama diri Tanya, iaitu siapa yang merujuk orang, apa yang merujuk benda atau perkara,
dan mana yang merujuk benda atau orang.
b) Kata ganti nama diri orang
Jenis ganti nama yang merujuk manusia dan terdiri daripada tiga kategori, iaitu orang
pertama, orang kedua, dan orang ketiga. Contohnya,
Kata ganti nama diri orang pertama : saya, aku, beta, patik, kami,kita
Kata ganti nama diri orang kedua : saudara, kamu, awak, engkau, dan anda
Kata ganti nama diri orang ketiga : ia, dia, beliau, mereka, dan –nya

15. 5.4 Kata kerja
Golongan kata kerja merangkumi sejumlah kata dasar yang dapat
menjadi unsur inti dalam binaan frasa kerja. Golongan kata kerja dapat
dibahagikan kepada dua kumpulan. Penggolongan ini dapat dgambarkan
melalui rajah berikut:
Takberpelengkap
Kata kerja
tak transitif Berpelengkap
Kata kerja Aktif
Kata kerja
transitif Pasif

16.  Kata kerja Tak Transitif
 Kata kerja tak transitif ialah kata kerja yang tidak memerlukan penyambut atau objek
atau objek sesudahnya. Namun terdapat sejumlah kata kerja tak transitif yang mesti
diikuti oleh pelengkap, sementara yang lainnya tidak perlu diikuti pleh pelengkap.
 Oleh itu kata kerja tak transitif dapat dipecahkan kepada dua subgolongan, iaitu kata
kerja tak transitif berpelengkap dan kata kerja transitif tak berpelengkap. Contoh-contoh
kata kerja tak transitif:
kata kerja tak transitif tak berpelengkap
Ø bangun
Ø tumbang
Ø berjalan
Ø menjerit
kata kerja tak transitif berpelengkap
Ø beransur
Ø tinggal
Ø menjadi
Ø berbuat

17. Kata Kerja Transitif
 Kata kerja transitif ialah kata kerja yang menerima penyambut sesudahnya, yang
disebut objek. Kata kerja transitif juga dapat dibahagikan kepada dua, iaitu kata
kerja transitif aktif dan kata kerja transitif pasif.
 Kata kerja transitif aktif ialah kata kerja yang menerima awalan meN- dengan atau
tanpa akhiran –kan atau i. Kata kerja transitif pasif pula ialah kata kerja hasil
daripada proses transformasi atau perubahan ayat aktif menjadi ayat pasif.
Contohnya:
Ø Ali membeli buku. (aktif)
Ø Buku dibeli oleh Ali. (pasif)

18. 5.5 Kata Adjektif
 Menjadi unsur inti dalam binaan frasa adjektif. Namun kata adjektif dapat
dibahagikan kepada sekurang-kurangnya 9 kumpulan berdasarkan berdasarkan
makna perkataan-perkataannya, iaitu:

19. 5.6 Kata tugas
 Bersifat pelbagai jenis atau heterogen, iaitu yang terkandung dalamnya golongan-golongan
kecil yang berbeza-beza tetapi mempunyai satu sifat yang sama, iaitu tidak boleh menjadi
unsur inti bagi frasa-frasa endosentrik: frasa nama, frasa kerja dan frasa adjektif.
 Kata tugas boleh dikenal pasti sebagai yang berikut:
i. Kata hubung : dan, atau, tetapi ix. Kata naïf : tidak, bukan
ii. Kata seru : wah, amboi, aduh x. Kata pemeri : ialah, adalah
iii. Kata Tanya : bagaimana, bila, xi. Kata sendi nama : di, dari, dalam
berapa, mengapa
iv. Kata perintah : sila, tolong, harap xii. Kata pembenar : ya, benar, betul
v. Kata pangkal ayat : hatta, maka, xiii. Kata bilangan : dua, segala, beribu-ribu
syahadan masing-masing
vi. Kata buntu : akan, sudah, pernah xiv. Kata arah : atas, bawah, dalam
vii. Kata penguat : sangat, amat, paling xv. Kata pembenda : -nya
viii. Kata penegas : juga, -lah, -tah, pun xvi. Kata penekan : -ny

20. 5.7 Jenis penggandaan
Proses penggandaan dalam bahasa Melayu ialah proses yang menggandakan kata dasar.
3 Jenis Penggandaan
a) Penggandaan Penuh
Proses yang menggandakan keseluruhan kata dasar, sama ada kata dasar itu
mengandungi imbuhan ataupun tidak.
Contohnya:
pulau-pulau, suku-suku, tinggi-tinggi, cantik-cantik, buku-buku, kura-kura, tiba-
tiba mata-mata, fail-fail, pemimpin-pemimpin, kehendak-kehendak, pelatih-
pelatih, persatuan-persatuan, petugas-petugas, pelajar-pelajar.
b) Penggandaan Separa
Proses yang menggandakan sebahagian daripada kata dasar sahaja. Kata dasar
boleh merupakan kata tunggal ataupun kata terbitan. Penggandaan separa boleh
berlaku di hadapan atau di belakang kata dasar.
Contohnya:
berlari-lari sepandai-pandai berturut-turut
kejar-mengejar tolong-menolong kasih-mengasihi
lelaki tetamu sesiku

21. c) Penggandaan Berentak
Penggandaan berentak ialah proses yang menggandakan kata dasar
mengikut rentak bunyi tertentu dalam kata dasar itu. Penggandaan ini
dibahagikan kepada tiga jenis.
Contohnya:
Pengulangan vokal Pengulangan konsonan Bebas
sayur-mayur gunung-ganang anak-pinak
kuih-muih mundar-mandir saudara-mara
hina-dina bolak-balik titik-bengik
Kata ganda perlu diletakkan tanda sempang (-).

22. 5.8 Pemajmukan
 Proses pemajmukan ialah proses yang merangkaikan dua kata dasar atau lebih dan
bentuk yang terhasil membawa makna tertentu. Kata majmuk dieja terpisah dan
bertindak sebagai satu unit, iaitu bentuknya tidak boleh menerima sebarang
penyisipan unsur lain.
Contohnya:
jalan raya, tengah hari, lebuh raya, warga kota,
bandar raya, atur cara, kereta api, sari kata,
ambil alih, urus setia, susun atur, reka bentuk,
maklum balas, kemas kini, kertas kerja, gambar rajah.
 Pengimbuhan kata majmuk
Kata yang menerima awalan atau akhiran sahaja ditulis sebagai dua perkataan.
Contohnya:
diambil alih menerima pakai kenal pastikan
diguna semula bercampur aduk berurus niaga

23. - Kata yang menerima apitan ditulis sebagai satu perkataan.
Contohnya:
pengambilalihan pengenalpastian mencampuradukkan
pengemaskinian diurusniagakan kedayaserapan
menggarispusatkan menyatupadukan persuratkhabaran
penguatkuasaan penambahbaikan menguatkuasakan
 Penggandaan kata majmuk
- Kata yang dieja bercantum hendaklah digandakan keseluruhan kata atau unsur.
Contohnya:
tandatangan-tandatangan setiausaha-setiausaha
pesuruhjaya-pesuruhjaya warganegara-warganegara
jawatankuasa-jawatankuasa kakitangan-kakitangan
- Kata yang ditulis terpisah digandakan pada unsur atau kata pertama sahaja.
Contohnya:
alat-alat tulis gambar-gambar rajah balai-balai raya suku-suku kata garis-garis pusat
kapal-kapal terbang Menteri-Menteri Besar Naib-Naib Canselor Penolong-Penolong
Pendaftar Ketua-Ketua Menteri

24. 5.9 Kata sendi nama
Kata sendi ialah satu kata tugas yang boleh membentuk frasa . Kata sendi
nama pula mempunyai pelbagai tugas. Contohnya :

28. Sekian
Terima
Kasih