3. INDEPENDENTZIA GERRA
•
•
•
•
Espainiako Karlos IV.a erregea Frantziako Iraultzaren ideien kontra.
Espainia gerran hasi Frantziaren aurka.
Frantziarrek Espainia garaitu
itun bat sinatu
Frantziako aliatu.
1870an Espainiak eta Frantziak Fontaineblauko ituna sinatu eta Portugal
inbaditu.
Frantziak Espainian biztanleengan ondoeza sortu
Aranjuezko
altxamendua
Karlos IV.ak erregetza semeari utzi.
4. •
Napoleonek errege familia bahitu
erregetza Josef Bonaparte
Madrilen herri-matxinada (1808ko maiatzaren 2an)
•
•
•
•
•
Independentziaren Gerraren hasiera.
Biztanleria bi taldetan: frantsestuak, fernandinoak.
Gatazka luzea eta gogorra.
Napoleonek tropak kendu espainiarrek ingelesekin aliatu eta kontraeraso
1813an Valençayko ituna sinatu
gerra bukatu Fernando VII.ari koroa itzuli.
5. CADIZKO GORTEAK ETA 1812KO
KONSTITUZIOA
•
Independentzia Gerrak ondorio politiko garrantzitsuak
eremuetan botere hutsunea
matxinatutako
juntak sortu.
•
Junta Zentral Gorena eratu Gobernu bakarra sortzeko.
•
Gerran Junta Zentral Gorenak Gorteetara deitu eta Cádizen bildu.
•
Diputadu gehienak liberalak, morroiek Fernando VII.a itzultzea eta
Antzinako Erregimenari eustea nahi.
6. •
Gorteek 1812ko konstituzioa egin.
•
Liberalismoaren printzipioak adierazi:
Subiranotasun nazionala eta botere-banaketa .
– Eskubideen oso deklarazio zehatza ezarri.
– Sufragio unibertsala.
•
Cádizko Gorteek erreforma ugari onartu.
Antzinako Erregimena amaitu.
8. ABSOLUTISMOAREN BERREZARPENA
(1814-1820)
•
1814ko martxoan Fernando VII.a Espainiara itzuli.
•
Erregeak konstituzioa eta erreformak indargabetu
•
Fernando VII.a sei urtez gobernatu botere absolutuarekin.
•
Liberalak jazarri.
•
Liberalak eta armadaren zati batek pronuntziamenduen bidez liberalismoa
berriz ezartzeko ahalegina
porrot
Antzinako Erregimenera.
9. HIRURETAKO LIBERALA (1820-1823)
•
1820an Riego koronelak zuzendutako
pronuntziamendu liberala nagusitu.
•
Erregeak konstituzioa zin egin
preso
politikoak askatu eta Gorteak biltzeko
hauteskundeak antolatu.
•
1820ti 1823ra Milizia Nazionala sortu.
•
Gobernu liberalean absolutistek estatu-kolpea
hainbat ahalegin egin.
•
1823an Aliantza Santuak tropak bidali
Fernando VII.a errege absolutu berrezarri.
10. ABSOLUTISMOAREN AMAIERA ETA
KARLISTALDIA (1823-1840)
•
•
Espainian barne-krisialdi larria.
Erregeak gobernua modernizatzeko ahalegina
•
•
Arazo dinastikoa ere.
Erregea semerik ez eta arau bat atera, Santzio Pragmatikoa
Lege
Salikoa baliogabetu.
Absolutista askok irtenbide hori onartu ez
erregearen anairari laguntza
eskatu.
•
ministro-kontseilua sortu
liberalak jazarri
11. •
•
•
•
•
•
•
1833an Maria Kristinak gobernuaren ardura hartu.
Karlosek Espainiako errege izendatu bere burua.
Lehen Karlistaldia hasi
bi bandoren arteko liskar ideologikoa.
Liberalak
Isabelen alde.
Karlistek
absolutismoa eta Antzinako Erregimena berrezartzea
defendatu.
Gerrak zazpi urte
karlistek galdu.
Bergarako Besarkadarekin bukatu.
13. LIBERALISMOAREN GARAIPENA
(1833-1844)
•
•
•
•
•
Erregimen liberala ezarri Espainian.
Maria Kristina lehen erregeordea.
Karlistaldia
Maria Kristina liberalekin aliatu.
Liberalak bi taldetan
moderatuak
progresistak
Hasieran moderatuei boterea
herri protestengatik progresistei
14. •
Mendizabal gobernuan zegoenean progresistek
Antzinako Erregimena guztiz ezeztatzeko neurriak
hartu.
Prozesu horren gorengo unea 1937ko
Konstituzioaren aldarrikapena.
•
Progresistekin liskarrak
1840an Maria
Kristina dimititu.
•
Erregeordetza Espartero jeneralak.
•
Hau modu autoritarioan gobernatu
progresistek
eta moderatuek gustuko ez.
•
Bi taldeak elkartu pronuntziamendu batean
1843an Espartero jenerala dimititzera behartu.
•
Hamahiru urterekin Isabel II.a erregina izendatu.
15. HAMARKADA MODERATUA
•
•
•
•
•
•
Erregealdiaren lehen hamar urteetan moderatuei baino ez gobernuaren
ardura.
1845. urtean Konstituzio berria onartu
botoa-eskubidea aberatsenei
prentsa-askatasuna mugatu
Estatu zentralista antolatu.
Erregimena ideia kontserbadoreak.
Progresistak bi taldetan
alderdi demokrata eta errepublikanoak.
1854. urtean Vicálvaroko pronuntziamendua
aldi hori amaitu.
16. BIURTEKO PROGRESISTA (1854-1856)
ETA BATASUN LIBERALA
•
•
•
•
•
•
•
Progresistek boterea hartu
Espartero liderra.
Gobernu berriak beste desamortizazio- prozesu bat abiarazi
Trenbideen
Legea onartu
hurrengo urteetan trenbideak eraiki.
Krisi ekonomiko larria
erreginak progresistak gobernutik kendu.
1856tik 1866ra liberalak eta moderatuak txandakatu gobernuan.
Progresistak boteretik kendu.
Ekonomia-hazkunde handia.
1866tik aurrera Isabel II.aren monarkia krisi larria sartu.
18. ISABEL II.AREN ERREGEALDIAREN
BUKAERAKO KRISIA
•
Arazo ekonomikoak eta gosea ,
•
Gobernuak progresistak, errepublikanoak eta demokratak boteretik baztertu.
•
Gobernuaren autoritarismoa gehigizkoa ,
landan eta hirian matxinadak.
burgesia eta militarrak erregimenetik
aldendu.
•
Erregina gero eta gutxiago gogoko.
•
1866. urtean progresistek, demokratek eta errepublikanoek Ostendeko ituna sinatu
Eskandaluzko bizia zeraman.
Borboiak Espainiatik kanporatzea eta bizitza politikoa demokratizatzea adostu
geroago Batasun Liberala ere sartu.
19. 1868KO IRAULTZA ETA AMADEO I.AREN
MONARKIA
•
1868an pronuntziamendu bat Isabel II.a erregetzatik kentzeko
eta Prim jeneralek abiarazi
junta iraultzaileak sortu.
•
Iraultzak arrakasta azkar
•
Behin-behineko gobernua sortu.
•
Gorteek 1866ko Konstituzioa onartu.
•
Serrano jenerala erregeorde.
erreginak Espainiatik alde.
Serrano
20. •
•
•
•
•
•
Prim jenerala Amadeo Savoiakoa errege izendatu.
Amadeo I.a Espainiara heltzerakoan Prim hil.
Erregea modernoa eta demokrata.
Monarkiakoak, Eliza eta herritar asko
Amadeoren kontra.
Amadeo I.aren erregealdian bi gatazka
Kuban matxinada
beste Karlistaldi bat
Erregea abdikatu.
21. LEHEN ERREPUBLIKA
•
•
•
Gorteek Lehen Errepublika (1873) aldarrikatu
arazo larriekin hasi.
Politika-talde gehienak monarkikoak.
Batuek errepublika federala nahi, beste batzuk errepublika unitarioa
Mugimendu kantonalistak
Katalunian, Málagan eta Cartagenan
errepublika independienteak.
22. •
Hirugarren Karlistaldia eta Kubako gerra piztu.
•
Pavia jeneralak estatu-kolpea eman.
•
Serrano jenerala gobernuaren buru
errepublikati eutsi baina ez
Errepublikak adierazitako erreforma- eta modernizazio- espirituari.
•
1874ko abenduan beste estatu- kolpe batek Borboien dinastia berriz ezarri.
24. •
1874. urtean Berrezarkuntzaren erregimena hasi.
•
Errege berria monarkia konstituziongilearen aldekoa.
•
Kubako gerra eta Karlistaldia amaitu.
•
Politika-sistema berri bat sortu, bi oinarri: konstituzion berri bat eta alderdiak
boterearen txandakatzea.
25. 1876KO KONSTITUZIOA
•
•
1876ko konstituzioak alderdiak adiskidetzeko helburua:
– Eskubide eta askatasun zerrenda zabala.
– Estatu konfesionala.
– Gorteek eta erregeak subirontasuna partekatzea aldarrikatu.
Erregeari botere garrantzitsuak eman.
26. TXANDA BAKETSUA
•
•
•
Bi alderdi politikori gobernatzeko ardura:
– Kontserbadoreak.
– Liberalak.
Hauteskunde-ustelkeriarengatik gobernua monopolizatu kontserbadoreek
eta liberalek.
Hauteskundeetan iruzur egin aukeratutako alderdiak irabazteko
Kontserbadoreek eta liberalek txandaka irabazi
bizitza politikoa egonkorra.
27. SISTEMAREKIKO OPOSIZIOA
•
•
•
•
Politika-sistema horrek hiru alderdi gobernutik kanpo utzi.
Anarkistak:
– 1868ko iraultzaren ondoren agertu.
– Gune garrantzitsuenak Katalunian eta Andaluzian.
– Lanaren Konfederazio Nazionala sortu (CNT)
Espainiako sindikatu
garrantzitsuena bihurtu.
Sozialistak:
– Pablo Iglesias burua.
– 1879an Espainiako Langile Alderdi Sozialista (PSOE) sortu.
Garai honetan alderdi nazionalistak sortu:
– Estatu zentralista sortzearen aurka.
– Katalunian, Euskadin eta Galizian garrantzi handia.
29. INDUSTRIA IRAULTZA AHULA
•
•
•
•
•
XIX. mendean Espainian izandako ekonomia-aldaketak txikiak.
Lehen industria modernoak eremu jakinetan egin: Kataluniako ehungintzaindustria, Euskadiko, Asturiasko eta Andaluziako industria siderurgikoak.
Lehen finantza-erakundeak sortu.
Industrializazioaren berrikuntza garrantzitsuena
trenbidea.
Errailen arteko distantzia desberdina
kontinentearekin trukeak zailak.
30. •
•
•
XIX. Mendearen bukaeran industria sendotu.
Beste sektore batzuk garatu
elektrizitatea
petrolioa
industria kimikoa
Espainiako industriak bi arazo
lehiakortasun gutxiko industria
eremu gutxitan kontzentratua
31. LURAREN LIBERALIZAZIOA
•
•
•
•
•
•
Ekonomia-sektore nagusia nekazaritza
biztanleria aktiboaren %70.
Laborantzan izandako aldaketa garrantzitsuena lurren liberazioa.
Liberalek abiarazi zuten, bi modutara:
– 1837. urtean maiorazkoak deuseztatu. Nobleek lurrak gal zitzaketen.
– Lurren desamortizazioa. Estatuak nobleei, Elizari edo udalei lotutako
lurrak konfiskatu eta partikularrei saldu.
Lurren liberalizazioari esker burges askok lur-sailak erosi ahal.
Laborantza metodoak modernizatu, laboreak hedatu, nekazaritzako
produkzioa handitu.
Liberalizazioak nekazari asko pobretzea eragin.
33. MENDE HASIERA ZALAPARTATSUA
•
•
•
•
•
Mende hasieran Bizkaiko jaurerrian tentsio larriak
1801. urtean areagotu.
Soldaduska luzatzeko plana
herritarrak indarkeriaz matxinatzea.
Handik gutxira Independentzia Gerra
gerrilla asko sortu eta ospe
handia.
1813. urtean Gasteizko gudua
frantziarrek galdu.
Geroago tropa aliatuek Donostia setiatu
abuztuaren 31n konkistatu eta
su eman.
34. KARLISTALDIAK
•
•
Fernando VII.a hil
Euskadiko gizartea bereizi.
Lehen Karlistaldia:
– Euskadin gertatu sorik.
– Euskadiko lurraldeen zati handi bat kontrolatu.
– 1835.urtean Borboien erregegaiak Bilbo konkistatzeko agindu
– Gerrak beste bost urte.
– Bergarako Besarkadan amaitu.
porrot.
35. FORUEN DEUSEZTAPENA
•
•
•
•
•
•
•
XIX. Mendeko gai korapilatsuenetako bat.
1766an foru-baimena deuseztatu.
1823. urtean Fernando VII.ak foruak berrezarri.
1841. urtean Espartero foruak deuseztatu.
1844. urtean berriz berrezarri.
1876. urtean foruak betiko indargabetzen zituen lege bat onartu.
1878an Gobernuak Kontzertu Ekonomikoak onartu.
36. INDUSTRIA-IRAULTZA
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Lehen urratsak mendearen erdialdean
Bilboko burgesiak abiarazi.
1855. urtean Bessemer bihurgailua asmatu.
Bizkaiko lurpean burdina ez fosforiko ugari.
Atzerriko kapitala ere sartu.
Denbora gutxian Somorrostroko meategiak ugaritu.
Banku-sektoreak goren aldia eta trenbide-sarea hazi.
Hirugarren Karlistaldia industria geldiarazi, ondoren industria geldiarazi.
1890. urtean Bilboko Balio-burtsa sortu.
Bizkaiko ekonomia-hedapenak langile kopurua etengabe haztea ekarri.
38. DOKTRINA POLITIKOAK
•
•
•
•
Izandako aldaketa ekonomikoak ondorioak gizartean eta politikan.
Sozialismoak oso giro egokia aurkitu hedatzeko.
Nazionalismoa Euskadiko gizartean izandako aldaketa azkarrek berekin
ekarri.
Sabin Arana Euskadiko nazionalismoaren sortzailea
Euskadiko
antzinako balioak berreskuratzearen alde.
40. BIZTANLERIAREN HAZKUNDE MOTELA
•
XIX. Mendean Espainiako biztanleria hazi
•
Eskualde aurreratuenetako biztanleria batez besteko nazionala baino gehiago hazi.
11,5 milioitik 18,6 milioira.
Industria-garapenari eta nekazaritza komertzialari esker.
•
Jende asko iritsi trenbideei esker.
41. •
Nekazarien exodoa bi ondorio:
– Herrialdearen kanpoaldeko demografia-hazkundea herriaren barrualdekoa baino
handiagoa
– Hiriak izugarri hazi.
•
Biztanleria gehiena landan bizi.
•
XIX. Mendearen bukaeran askok Espainiatik kanpora emigratu.
42. KLASE-GIZARTEA
•
Estamentuzko gizartea desagertu.
•
XIX. Medean:
– Aristokratak eta burgesak klase gidaria. Aristrokazia nobleak. Burgesia
fabriketako eta finantza-enpresetako jabeek.
– Funtzionarioak, enpresari txikiak, merkatariak…erdi mailako klasea. Talde txikia.
– Herri xehearen klaseko jendea maila ekonomiko baxua eta analfabetismo indize
altua.
43. •
Biztanleria gehiena nekazariak eta soldatapekoak.
•
Langileak industria-eskualdeetan eta hirietan. Oinarrizko azpiegiturarik gabeko
auzoetan.