Aro garaikidea lana

1. AMAIUR GARMENDIA VITORIA
ENEKO CRIADO FERNANDEZ
ERIK ZABALETA IGARTUA
YHIRE MORAZAN DIAZ
CHAIMA EL OUALAKI

3.  Karlos IV.a Borboikoa
(Portici, Napoli, 1748ko
azaroaren 11an jaio zen
- Erroma, 1819ko
urtarrilaren 20an hil
zen), izengoitiz
Ehiztaria deitua,
Espainiako erregea izan
zen 1788ko abenduaren
14tik 1808ko
martxoaren 19ra arte.

4. • Frantziako Iraultza frantsezez Révolution
française 1789 tik 1799 ra bitartean Frantzian
aldaketa azkar eta sakonak ekarri zituen
prozesu sozial eta politikoa izan zen.
Prozesu horretan, Frantziako Antzinako
Erregimenaren egitura politikoa (monarkia
absolutua, pribilegio feudalekin
aristokraziarentzat eta kleroa
katolikoarentzat) irauli zen, Ilustrazioko
printzipio arrazionaletan oinarrituta eta
Liberté, égalité, fraternité leloan bilduta.
• Aldaketa horiek bortizki astindu zuten
Frantzia osoa. Errepublikaren aldekoak eta
erregearen aldekoak elkarren kontra
borrokatu ziren, eta Izualdian, exekuzioak
zabaldu eta errepresioa areagotu zen, baita
errepublikanoen artean ere.

6.  Napoleonek, Parmako
Maria Luisa emazteak
eta Manuel Godoy
lehen ministroak
menperaturiko Karlos
VI.a erregearen (1788-
1808) ahultasunaz
baliatuz, Espainian
inbaditzea erabaki zuen.
 Aitzakia Portugalek,
Napoleonek
Inglaterraren kontra
dekretaturiko blokea
kontinentalari (49.gaia
ikusi ) laguntza eman
nahi ez izaten izan zen

7. 1812. urtean, Espainia oso egoera berezian zegoen.
Alde batetik, independentzia gerra gertatzen ari zen.
Hau da, Frantziak, Espainia inbaditu zuen eta hauek, inbasioaren aurka
agertu ziren, nahiz eta frantsesek ez zutelako inaprobetxatuz.
Bestalde, Iraultza Liberala zegoen. Espainiako populazio guztiak ez zuen
onartu inposaturiko errege berria Josef Bonaparte eta beraz botere
ilegaltzat hartuz, junten bidez boterea berrantolatzen dute.
Konstituzioa La Pepa deitu zen eta Cadizen sortu zuten frantsesek ez
zutelako inbaditu.
Gaur egun zubi bat sortu dute konstituzioaren omenez.

8. Fernando VII.a
Borboikoa (San Lorenzo
de El Escorial, Madril,
1784ko urriaren 14a -
Madril, 1833ko irailaren
29a), izengoitiz Desiratua
(gaztelaniaz: el Deseado)
eta Errege desleiala
(gaztelaniaz: el Rey
Felón) deitua, bi alditan
izan zen Espainiako
erregea: 1808an eta 1813-
1833 bitartean.

9.  Ameriketako Estatu
Batuen Independentzia
Gerra, ordura arte Ipar
Ameriketako Britainiarrak
ziren Hamahiru Kolonia
eta Britainia Handiko
Erresumaren arteko
gatazka bat izan zen. 1775
eta 1783 urteen artean izan
zen, Yorktowneko
Gudaren osteko behin
betiko britainiar porrota
eta Parisko Itunaren
sinadurarekin amaitu zen.

10. 1531n Francisco Pizarro lurraldea konkistatzera abiatu zen 180
soldaduren buru. Espainiarrek Atahualpa inken erregea atxilotu eta,
hark bahisaritzat gela bete urre ordaindu bazuen ere, hil egin zuten
(1533). Urte horretan bertan, Lima hiria sortu zuten espainiarrek,
itsasorako aterabidea izateko.
Konkistak aldaketa handiak eragin zituen: lurraren eta ondasunen
banaketa zela eta, gerra piztu zen konkistatzaileen artean; gerrek eta
eritasunek biztanleria urritu zuten; amerindiarrak lan gogorretara
behartuak izan ziren; bertako kulturaren eta erlijioaren ordez
espainiarrena ezarri zen, eta biztanleriaren banaketa aldatu zen
administrazioa mendietatik (Cuscotik) kostaldera (Limara)
aldatzearekin batera.

11. Bernabe mutikotxoa
zenean hasi zen
trenbidea egiten.
Lehenengo trena noiz
etorri zen ongi
gogoratzen du.
Trenbidearen ibilbidea
trenari buelta ematen
zitzaion.
Gerora Barcelona-Mataro
ibilbidea osatu zen.
Lurrunezko trena; tren
elektrikoa.

12. 1820ko 1904ean hil zen urriaren 10ean
jaio eta apirilaren 7an.
Bere erregealdiko lehenengo urteetan,
adinez txikikoa zen bitartean, bere ama
aritu zen errege ordetzen.Espainiako
erregina izaten 1833 hasi zen suzesio
erregelamenduari esker. Honek bere
osaba Carlos María Isidroren
matxinada sortu zuen, talde absolutuek
apoiatzen ziotela errege proklamatzea
saiatu zen Fernando VII.aren agonian.
Bere erregealdian izaera zentralista
zuen estatu liberala finkatuko zen behin
betiko.

13.  Francisco José de Goya y Lucientes
(Fuendetodos, Zaragozako
probintzia, 1746ko martxoaren 30a
jaio zen eta Bordele, Frantzia,
1828ko apirilaren 16an hil zen)
 Erromantizismoari hasiera eman
zion espainiar pintore, marrazkilari
eta grabatzailea izan zen.
 Erretratugile ofiziala izan bazen ere,
bere garaiko estilo eta gai
konbentzioak baztertu zituen.
 Irudimen erabat librea agertuz,
molde plastiko berezia sortu zuen.
 Hori dela eta, arauak hautsi nahi
dituen margolaritza modernoaren
aitzindari izan zen.
 Bere obra nagusienak: “El tres de
mayo”, “La maja desnuda” eta “El
coloso”

14.  Amadeo I.a
Espainiakoa, izen osoa
Amedeo Ferdinando
Maria di Savoia (Turin,
Sardiniako Erresuma,
1845eko maiatzaren
30an jaio zen eta Turin,
Italia, 1890eko
urtarrilaren 18an hil
zen)
 Aostako dukea eta,
1870-1873 bitartean,
Espainiako erregea izan
zen.

15. Espainiako Lehen Errepublika 1873ko otsailaren 11tik
1874ko abenduaren 29ª arte Espainian izandako
erregimen politikoa izan zen.
Espainiako Historiako lehen errepublika saio laburra izan
zen oso, ezegonkortasun politikoa eta bortizkeria izan
zituen ezaugarri.
Errepublikak lau presidente izan zituen eta aldarrikatu
zenetik hamaika hilabetera Pavía jeneralak estatu
kolpea egin eta Errepublika unitarioa ezarri zuen, De la
Torre dukearen menpean.
Borboitarren berrezartzearekin amaitu zen.

17. Alfonso XII. Borboikoa
Madrilgo Errege jauregi,
Madril, 1857ko azaroaren
28an-El Pardon jaio zen,
1885eko azaroaren 25ean
hil zen.
Baketara ezizenez,
Espainiako errege izan
zen 1875etik 1885era
bitartea.
Elisabet II.a Espainiakoaren
eta honen senarra
Frantzisko Asisko a
Borboikoaren semea zen

18.  1886ko maiatzaren 17an jaio zen Madrilen eta 1941eko
otsailaren 28an Erroman hil zen. Victoria Eugenia Battenberge-
koarekoakin ezkondu zen eta bera gazteegia zenean Maria
Kristina Austriakoa jarri zen erreginorde.
 1902an koroatu zuten.
 Ahalegin militar eta ekonomiko bereziak eskatu zizkion
Espainiako estatuari. Lehen Mundu Gerran Espainia neutral
bizkortu zen. Alfontso bakar samar gelditu zen nagusi ziren
errepublikaren aldeko indarren aurrean, eta pixka bat
beranduago Espainiako Bigarren Errepublika aldarrikatu zen.

19. Historia:
Aurreko autoa antzekoak lurrinez
mugitutako ibilgailuak ziren.
XVIII. mendean, baina XIX.
mendera arte ez zuten asmatu
eztanda motor.
1895ean eman zioten,lehenbiziko
potentea gasolina auto
modernoari Estatu Batuetan.
1891 ko iraialren 20ean
gasolineraakin zebiltzan lehen
autoa irten zen Springfielden
(Massachusetts)
1896an hasi ziren saltzen.
Xx.mendea garatuz joan da,
abiadura,ihesmena,
kontsumizioa, segurtasuna eta
abar hobetzeko.

20.  Alemaniaren bateratzea
estatu alemanieradunak
egitura politiko eta
administratibo bakarreko
nazio-estatu alemaniar
batean batzeko prozesua
izan zen, XIX. mendean
zehar garatu zena eta
bukatutzat 1871ko
urtarrilaren 18an jotzen
dena, alemaniar estatuetako
agintariak Versailles
jauregiko Ispiluen Gelan
bildurik Prusiako Gilen
enperadore izendatu
zutenean, Frantzia - Prusia
Gerraren ondoren.

21. • Italiaren bateratzea edo Risorgimento (italieraz:
Risorgimento) Italiar penintsulan zeuden estatuak bateratzea
ahalbidetu zuen XIX. Mendeko gizarte eta politika
higikundea izan zen.
• 1815eko Vienako kongresuak estatuen sisteman
oinarrituriko ordena jakin bat ezarri zuen Europako
lurraldeetan: garaiko estatu indartsu handiek (Britainia
Handia , Frantzia,Austria, Prusia eta Errusia ) nahi zituzten
bakea eta botere arteko oreka iraunkorrak izan zitezen
komeni zitzaien ordena. Herriak, nazioak edo kulturak, esan
gabe doa, ez zituen kontuan hartzen ordena horrek.
Aginpidearen kontzepzio autoritarioan oinarriturik eta
Metternichek iradokitako Vienako sistemaren arabera,
herriek ez zuten tratamendu politikorik merezi, monarkia
edo inperio ziren Estatu indartsuei baizik ez baitzegokien
hori

24. Lehen Mundu Gerra 191ko
abuztuaren 4an hasi zen
eta 1918ko azaroaren
1an amaitu zen gerra
izan zen, batik bat
Europan garatu zen,
munduko beste
eskualde zenbatetara
hedatu bazen ere.
Gatazka hau potentzia
inperialisten arteko
lehiarengatik sortu zen
Europan.

25. Errusiako Iraultza garrantzia
handiko mugimendu
politikoa izan zen; 1917an
Errusian tsarra ordezkatu
zuen behin-betiko gobernua
bota eta 1991ra arte iraungo
zuen SESB ezarriko zuten.
Bi garaitan bereizten da:
1917ko Otsaileko Iraultza eta
1917ko Urriko Iraultza.

26.  Jaio: 1903 apirilaren 24ean.
 Hil: 1936 azaroaren 20ean.
 1923ko irailaren 23an eta
Miguel primo de Rivera
Cataluinako kapitain jendeak
Estatu,kolpea eman zuenetik
1930eko urtarrilaren 28an
dimititu zuen arte,Espainiar
izan zuen erregimen politikoa
izan zen, Damaja Berenguen
jeneralak ezarritako Dicta
blankak ordezkatu zuen.
Alfonso XIII.a Espainiakoak
diktadura babestu izanak
monarkien gain behera
 Eragin zuen,Espainiakoa
Bigarren errepublika hurbilduz.

27.  Atzerri handia 2008
urteaz geroztik
mundu osoko
ekonomiari eta
bereziki herrialde
garatuetakoari
nabarmen eragiten ari
zitzaion krisialdi
ekonomikoa da,
1929ko depresio
handiaz geroztik izan
den larriena.

28.  931ko apirilaren 14an aldarrikatu zuten, ALFONTSO XIII.a Espainiakoa
boteretik egotziz. Aurreko egunean, apirilaren 13an. Eibarko udaletxean
jaso zuten Espainako bigarren Errepublikako bandera izango zena, beste
hiriei aurrea hartuz
• Espainiako Bigarren Errepublika 1931tik 1939 arte iraun zuen
erregimen politikoa izan zen, Errepublikan oinarritua. Espainiako
Gerra Zibilak markatu zuen Espainiako Bigarren Errepublikaren
amaiera eta Francisco Francoren diktaduraren hasiera.

30. Gerra Zibila estatu baten
barruan talde antolatuen
artean burutzen den gerra
da. Intentsitate atusko
borroka izan ohi da.
Gerra bat zibila dela esateko,
eta ez enfrentamendu
hutsa, ondo mugatutako
bi aldeen arteko borroka
egon behar da, dela arman
den arteko dela talde
irregularren artekoa.

31. 1939ko eta 1945 urteen artean
mundu osoan hedatu zen.
Gizateriaren istorioan hildako
gehien eragin duen gerra izan
da, 61 milioi pertsona inguru.
1939ko irailaren 1ean hasi zen
eta 2945eko irailaren 2an
bukatu. Bi alderdi lehiatu
ziren: Ardatza eta Aliatua.

33. Francoren
diktadura, frankista edo
erregimen
frankista 1939tik 1975ra
Espainian ezar-ritako erregimen
politiko diktatoriala izan
zen, Francisco Franco
Bahamondes buruzagitzapean.
Espainiako Gerra
Zibiletik 1975ean hil zen arte
iraun zuen

34. • Europako Ekonomia Erkidegoa 1957ko
martxoaren 25eansortu zen, Alemaniako
Errepublika Federalak,
• Frantziak,Belgikak,Luxenburgok.Herbehereek
eta Italiak sinatu zuten Erromako Itunaren
ondorioz. Gero, Danimarka, Britainia Handia
eta Irlanda gaineratu zitzaizkien 1973.

36. Jaio: 1930eko abuztuaren 5ª.
Hil: 2012ko abuztuaren 25ean.
Stephen eta Viola Armstronger
semea, haurtzaroan hainbat
komunitatetan bizi izan zen,
bere Aita Ohio estatuko
Bobsuille hiriko auditorea
zen; honela, Armstrong
gaztea hainbat hiritan hazi
zen:
Warren, Iefferson, Ravema, St.
Marys eta Upper Sandusky.
Azkenik bere familia
Wapakonetan behin betiko
bizitzea erabaki zuen.

37. 1938ko urtarrilaren 5ean jaio zen.
Francok izandatu zuen bere
ondorengo estatuburu, naiz eta,
errege izatea Joan Karlosen aitari
zegokion.
1975eko urtarrilaren 22an izendatu
zuten errege, Franco hil ondoren.
1978ko Espainiako konstituzioak
erregetzat onartu zuen, Borboi
leinuaren oinordeko izendatu zuen
eta estatu burutza eman zion. Kargu
hauek jaso aurretik ere, Joan
Karlosek estatuko buruzagitzaren
barneko eginkizun batzuk izan
zituen Franco gaixo zegoenean.

38. Da Francoren diktaduraren amaieratik
hasi eta mendebaldetik herriek
demokratikotzat onartutako estatu
bihurtu zen arteko denbora.
Espainiaren historialariek bi data jarri
ohi dituzte mugarritzek hasiera
Francisco Franco dictadoaren
heriotza eguna da (1975eko
azaroaren 20an); eta amaiera, berriz
PSO hueteskunde orrokotan garaile
atera zen eguna (1882ko urriaren
228an) trantsizioa horrekin
kaitikoak diren hainbatek
Espainiakoa Borboien bigarren
berrezarkutzea izenaz aipatzen
dute.

39. Hauteskundeak demokratikoki, boto
emateko eskubidea dutenen
artean, eurek nahi duten
agintariak aukeratu ahal izaten
den prozesu bat dira.
Hauteskundeak instituzio
demokratikoetan ematen dira, hala
nola, estatu demokratikoak,
sindikatuetakoak...

40. • Jaio: 1932eko abuztuaren 25ean.
• Hil: 2014ko martxoaren 23an.
• Zuzenbidea ikasi zuen Salamancako Unibertsitatean
eta 50eko , 60koeta 70eko hamarkadetan, hainbat kargu
garrantzitsu izan zituen frankismoaren barnean.
Besteak beste, gobernadore zibil eta Movimiento
Nacional delakoaren idazkariorde eta idazkaria (1975)
izan zen.
• 1976ko uztailean, Franco hil ondorengo lehen
gobernuan Carlos Arias Navarrok presidente kargua
utzi zuenean, Joan Karlos I.ak Suárez izendatu zuen
gobernuburu, Espainia demokraziarantz bidera zezan].
Urte hartan bertan onartu zen Suárezek bultzatutako
Politika Erreformarako Legea.

42. Erreformaren aurkakoek ekainean
jasandako atentatu baten ondorioz
aldekoan aurkakoen arteko tentsioa
areagotu egin da.

43. 1926ko apirilaren 14ean jaio zen eta
2008ko maiatzaren 3an hil zen.
1977ko ekainaren 15eko
hauteskundeetan diputatu
hautatu zuten UCDen. Ondoren
Adolfok bere kargua utzi
ondoren bigarren gobernu
burua izendatu zuten. Handik bi
egunera botoen gehiengoa lortu
eta presidente postua
bereganatu zuen.

44. 1963an sartu zen pesoen.Idazkari
nagusia izan zen 1974az
geroztik,eta alderdiaren
aldaketa bultzatu zuen:ikuspegi
marxista izatetik jarrera.
Sozial demokrazioa izatera igo
zen.Monarkiaren lehenbiziko
gobernuetan oposizioko buru
izan zen,eta Espainiakoa
gobernuburu hautatu zuten
1982an bai eta 1989an eta 1993an
ere.Haren agintaldian Europako
Ekonomia Erkidegoen sartu zen
Espainia,eta Mendebaldeko
Europako ginerako herrialdean
garapen-maila bertsua lortu.

46.  Familiak politikarekin lotura sendoak izan ditu. Manuel Aznar
aitonak, Nafarroan, Etxalarren hain zuzen ere, lehendabiziko
Batzokia paratu zuen, baina geroago Francisco Francoren alde jo.
Manuel Aznar Azedo aita Francoren armadako propagandagilea
eta kazetaria izan zen. Ana Botella emaztea ere Alderdi
Popularreko kidea da, egun Madrilgo zinegotzia.
 Jose María Aznarrek zuzenbide ikasketak 1975ean bukatu zituen
Madrilgo Complutense unibertsitatean. Hogeita hiru urte
zituelarik, zerga-ikuskatzailea izateko lehiaketa gainditu zuen.
 Politikan, 1979an Aliantza Popular (AP) alderdian sartu zen.
1982an eta 1986an diputatu hautatu zuten eta, hurrengo urtean,
Gaztela-Leongo presidente bihurtu zen 1987-1989. 1990ean,
Manuel Fragaren babespean, Alderdi Popularreko buru izendatu
zuten.

48. Balkanetako gerrak 1912 eta
1913an Europako hego-
ekialdean bi gerra izan
ziren: Lehen Balkaniar
Ligak, Montenegro, Serbia
eta Grezia, lehenik
otomandar Mazedonia eta
Tranziaren zatirik
handiena konkistatu zuen,
ondoren, lurralde berriak
banatzeko.
Bulgariak porrota jasan zuen
bere lehego aliatuen
aurka, eta hasieran
promes egin zitzaionetik
asko galdu zen.

49.  1992ko Mastrichteko Itunaren ondoren
CEE desagertzen da eta Europar
Komunitatea deitzeari pasatzen da. Itun
horretan, hiru Europear Komunitateak,
CECA, CE eta CEEA, elkartuz Europar
Batasuna sortzen dute.

51. 2001eko irailaren 11ko atentatuak (9/11 edo 11-
S bezala ezagunagoak), 2001. urtean Al
Kaidako 19 kideek burututako atentatu
suizidak izan ziren.
Atentatuetan 4 bidaiari-hegazkin bahitu
zituzten. Bahitzaileak 4 taldetan banatu
ziren, bakoitza pilotu batekin, hegazkina
gidatuko zuena behin tripulazioa
menderatu eta gero. Lehen bi
hegazkinek World Trade Centerko Dorre
Bikien aurka egin zuten talka,
hirugarrenak Pentagonoaren aurka eta
azkena Pennsylvaniako zelai batean erori
zen, bidaiariek bahitzaileei aurre egin eta
gero.
Atentatuak gauzatu zituzten 19 bahitzaileez
gain, beste 2,973 pertsonak bizia galdu
zuten eta oraindik beste 24 pertsonak
desagertuta jarraitzen dute.

52.  Madrilgo 2004ko martxoaren 11ko atentatuak,
M-11 izenaz ere ezagunak , Madrilgo
aldirikoen tren sareko 4 trenetan egindako
eraso terroristak izan ziren, Europako historia
osoko handiena.

54. JOAN KARLOS DIMITITUETA FELIPE ARTZENDU
LEKUA
Joan Karlos I. Erroma 1938ko urtarrilaren 5.an jaio zen.
Errege eta estatu burua izan zen.
Haren semea Felipe VI.a da, Joan Karlosek abdikatu zenetik
erregea.

56.  Konstituzioarekin mugatutako monarkia baten
ideia Europan zehar poliki konsolidatzen joan
zen. XIX. Mendean zehar parlamentuaren
boterea hazi egin zen monarkarena gutxitzen
zen bitartean, eta mendebaldeko monarkia
asko desagertu egin ziren Lehen Mundu
Gerraren ostean, Errusiako, Alemaniako …

57. Frantziar Estatua:
Frantziako lehen errepublika
(1792-1804).
Frantziako Bigarren
errepublika (1848-1852).
Frantziako Hirugarren
errepublika (1870-1940).
Frantziako Laugarren
errepublika (1946-1958)
Frantziako Bosgarren
errepublika (1958az
geroztik.

58. Diktadura, pertsona edota
ideologia bereko talde jakin
baten eskuetan botere
absolutua jartzen duen
gobernu era bat da,
estatuaren hiru botereak
(legegilea, eragilea eta
judiziala) kontrolatuz.
Diktadoreek era askotan lor
dezakete boterea. Ohikoa da
militarrek
gauzatutako estatu
kolpe baten bidez lortzea,
gerora armadak bere
karguan mantenduz, baina
posible da baita ezaugarri
zibilak edukitzea.
Aukeratuak izan daitezke,
alderdi bakarrak edo jerarkia
agintariak izendatuak edota
boterea zuen ahaidearen
heriotzaren ostean
oinordetuta.

59. Doktrina horretan bertan hertsiago
batean,Sozialismoa aro historiko gisa
kapitalismoa guztiz deuseztatu baino lehen
gizarte komunistarako aurreko trantsizioa
litzakete.
Bertsio erradikal edo gogor horretan ,Sozialistek
ekoizpen bitartekoan erabateko jabetza edo
kontrol kolektiboa aldarrikatzen
dute,Estatuaren edo beste erakunde baten
eskutik ,Liberalismoa defendatzen duen jabego
eta ekimen pribatuen haurka.

61.  Después de siglos de estancamiento en Europa,
el crecimiento económico volvió a encontrar
perspectivas muy favorables.
 La Revolución Industrial iniciada en Inglaterra
a mediados del siglo XVIII, al cambiar las
condiciones de producción, indujo un
enriquecimiento espectacular que se fue
generalizando con el correr de los años.

63. Josteko makina ehuna eta
haria beste material punta
erabilitako makina bat da.
Lehenengo industria
iraultzaren garaian ere
asmatu ziren josteko
lanaren zenbateko jaisteko
ehungintza enpresetan.
Lehen josteko makina,
Santiago egotzitako 1790
asmakuntza geroztik, bere
hobera egin du.

64. Eduard- Lenon Scott de
Martenvillek asmatu zuen
1857ko martxoaren 25ean.
Soinuak grabatzen zituen lehen
makina izan zen, lehen egin
zezakeen baina ezinezkoa zen
erreproduzitzea, baina honek
soinuaren erregistroa posible
zela esateko balio zuen.

66. Itsaspekoa ur azpian mugitu daitekeen
ontzia da, hala gerrarako nola arlo
zibilean erabiliak.
XVII. mendean lehenengo modeloak
egin zituzten,
XVIII. mendean hasi ziren erabiltzen
militarki.
Lehen Mundu Gerran oso modu
zabalduan eraiki eta eraiki zituzten.
Itsas azpian zein gainaldean ibil daiteken
ibilgailua dugu.
Itsaspekoa osatzen duen sistema ez da
oso konplexua; murgiltze tanke
batzuez baliatzen da ur azpian sartu
eta bertan mantendu ahal izateko
(helburuaren arabera denbora
gehiago ala gutxiago irauten dute.
Batetik, gerrarako prestatuak daudenak
urte eta erdiz iraun dezakete eta,
bestetik, badira bi pertsonentzako
eta ordu gutxirako irauten dutenak).

67. Bizikleta gizakiaren indarraz, bi gurpilen gainean eta oinpeko edo
pedalei eraginez dabilen ibilgailua da.
XIX. Mendean sortu eta hainbat aldaerez garatua, garraiobide
merketzat erabili zen XX mendean, herrialde pobre eta klase sozial
apaletan bereziki, askotan autoa nagusitzen zen bitartean.
Ariketa fisikoa eskatzen duen gailua izanik, osasuntsua izateaz
gainera, txirrindularitza izenez biltzen diren kirolak ere sortu dira
bizikleta oinarritzat harturik.
XX. Mendearen bukaerako kezka ekologikoak garraiobide jasangarri
bilakatu du, bereziki hirietan; hartara, bizikletaz ibiltzeko bidegorri
izeneko bideak egin dituzte, eta bizikletaz ibiltzea sustatzen duten
proiektu anitz garatu, hala nola bizikleta maileguak.

68. 1870eko hamarkadan,
aurrean oso gurpil
handia zuten bizikletak
zabaldu ziren,
Pedalak bertan jarririk
pedalkada bakoitzean
distantzia handiagoa
ibiltzeko helburuarekin
Oso arriskutsuak ziren.

69. Argazkigintza, argazkilaritza edo,
fotografia argia, sentikor den
gainazal batean irudi finkoak
grabatzeko prozesu, eta arteari
deritzo, horretarako kamera
iluna deritzan printzipioa
erabiltzen da, zeinarekin
gainazal batean egindako, zulo
txiki batekin jasotako irudia,
proiektatzea, lortzen den, honen
tamaina txikituz, eta
gardentasuna handituz.
Irudi hauek gordetzeko pelikula
sentikorrak erabiltzen ziren
orain gutxi arte, baina gaur
egun CCD eta CMOS sentsore
digitalak erabiltzen dira.

70. Argikuntza publikoa erabili zen lehen aldia 1807an
izan zen, noiz Frederick Albert Winsor-ek
Londreseko Pall Mall kaleko alde bat gasaren bidez
iluminatu zuen. Philippe Lenonen sistema hobetuz.

71. Distantzia handiko mezu
idatzien transmisioa
da,gutun fisikoen garraio
gabea,irrati-telegrafia edo
hari-gabea irrati erabiliz
mezuak bidaltzen
ditu,telegrafiak gaur egun
garatu diren sistemak ere
batzen ditu,hala nola faxa
posta eta internet
orokorrean.

72. X izpiak WilhelmRöntgenek 1896an
aurkitutako erradiazioa ezagutzen da.
Erradiazio hau ikusezina da,
gorputz opakoak zeharka ditzake
eta argazkietako filmak inprimatu
ahal ditu.
X izpiak elektromagnetikoak eta irrati
uhinen, mikrouhinen, infragorrien,
argiaren, izpiultramoreen eta gam
ma izpien natura bera du.
Euren artean maiztasuna baino ez da
aldatzen.
Gamma izpiekiko duen ezberdintasun
bakarra azken hauek deskitzikatze
nuklearraren ondorio direla da
(nukleoi bat egoera kitzikatu
batetik energia gutxiagoko beste
batera pasatzen delako)
X izpiak fenomeno ez nuklearretatik
sortzen diren bitartean (elektroien
galgatzearen eraginez).
X izpien energia maila izpi
ultramoreen eta gamma
izpien artean kokatzen da.

73. XIX. Mendeko gizartea, hiru gizarte klasetan zegoen banatuta , aberastasun mailaren
arabera .
Goiko klasea aristokratek eta burgesek osatzen zuten.
Aristokratak nobleak ziren , eta zenbait eskubide galdu bazituzten ere, lur-eremu
handien jabe ziren.
Burgesak fabriken jabeak , merkatari handiak eta bankariak ziren.
Erdiko klasea , bestalde, talde hauek osatzen zuten :merkatari eta enprasari txikiek ,
lur-jabe
txikiek , eta zenbait lanbidetako kideek , hala nola medikuek , abokatuek ,
funtzionarioek eta abar.
Herri xehearen klaseek oso baliabide ekonomiko gutxi zuten.
Klase horren barruan zeuden lur-jabe handien lurrak l antzen zituzten nekazariak
eta fabriketako langileak , bai eta beste talde batzuk ere, hala nola goiko klaseak
zerbitzatzen zituzten
mirabeak eta esklabuak .

75. Antoni Gaudí i Cornet
(Reus edo Riudoms,
Baix Camp, Tarragona,
1852ko ekainaren 25an
jaio zen - Bartzelona,
1926ko ekainaren 10ean
hil zen)
Arkitekto kataluniarra zen,
Art Nouveau edo
modernisme estiloko
arkitektura organiko eta
ikusgarria eraiki
zuelako mundu
zabalean ezaguna.

76.  XVIII. mendearen bigarren
erdialdean eta XIX. mendearen
hasieran Europan garatu zen
mugimendu artistikoa izan zen.
 Barroko eta Rococoaren
gehiegikerian aurkako erreakzioa
izan zen, antzinate klasikoaren
zibilizazio greko-erromatarraren
oroimena izan zuen ardatz.
 Eredu klasikoak kopiatzen ziren,
oso era zehatzean aztertuz.
Printzipio nagusiaren muinoa,
arrazoia sentimenduari
gailentzean zetzan.

77.  Art Nouveau
Frantsesetik hasiera arte
berria) XIX. mendearen
amaieran eta XX.
mendearen hasieran
Europan eta Ipar
Amerikan garatze zen
arte, arkitektura eta
diseinua mugimendua
da.
 Herrialdearen arabera
izan desberdinak artu
zituen.

79. Joaquín Sorolla y
Bastida (Valentzia, 1863ko otsail
aren 27a - Cercedilla, Madrilgo
probintzia, 1923ko abuztuaren
10a), pintorea eta artista grafiko
emankorra izan
zen, Inpresionismoaren garaiko
a. 2.200 margolan baino gehiago
dauzka katalogatuta bere
izenean.
Hasieran historia eta erlijio gaiak
erabili zituen, baina 1894tik
aurrera gizarte gaiak landu
zituen; bigarren aldikoak izan
dira, hain zuzen, ospe gehien
eman dioten koadroak. Bere
lanen ezaugarri nagusia argia
erabiltzeko trebetasuna da,
Mediterraneoko atmosferan
bereziki. Erakusketa ugari egin
zituen eta sari asko irabazi
zituen.

80.  CHAIMA

81. Pablo Ruiz Picasso
margolari eskulturagile
Espainiarra izan zen,
XX. mendeko artista
esanguratsuenetarikoa.
George Braque
frantsesarekin batera
cubismoaren
jarraitzailea zen.

82.  XIX: mendearen azken
herenean Frantzia, Parisen,
bereziki, sartu eta geratu zen
pintura joera eta estiloa da,
harte modernoaren
mugimendu nagusietakoa.
Artista impresionista1860an
hasi ziren publikoki agertzen,
adibidez, Joaquin Sorolla.

83. Kubismoa arte
modernoaren mugimendu
abangoardista da, XX.
mendeko lehenengo bi
hamarkadetan eta
Frantzian garatutakoa.
Pablo Picasso, Georges
Braque eta Juan Gris
bultzatzaile nagusiak izan
ziren margolaritza eta
eskultura arloetan.
Poeten artean, berriz,
Guillaume Apollinaire eta
Jean Cocteau aipatzekoak
dira, besteak beste.

84. Surrealismoa 1920ko
hamarkadan sortutako arte
modernoaren mugimendua
da, André Breton bultzatzaile nagusi
eta Paris erdigune eduki izan
zituena, mundu osoan zabaldu
bazen ere.
Mugimendua margolaritza, zinema, lit
eratura eta musika arloetan burutu
zen batik bat eta aurreko
hamarkadetan
garatutako kubismoa ordezkatu
zuen.
Automatismo psikikoaren bidez ordu
arteko gizarte moldeak eta arte eta
kultura balioak irauli nahi zituen eta
XX. mendeko artean eta pentsaeran
eragin handia izan zuen.
Surrealismoaren jarraitzaleei eta horiek
egindako lanei surrealista deritze.

85. Abstrakzioa artearen historiako mugarri
nagusietako bat da, artearen kontzepzio eta
ulermenean aldaketa sakona suposatu duelako.
 XX. Mendearen hasiera arte, adierazpen
artistiko orok helburu figuratiboa zuen, hau da,
esanahi edo irudi bat eskaintzen zuen (gauzaki
bat, paisaia bat, sentipenak…). Arte
abstraktuak joera honekin amaitzen du eta
irudikapena ikus hizkuntza autonomo bezala
ulertzen du, berezko esanahia eta justifikazioa
dituena.

88. Amerika izan da euskaldunen ohiko
destinoa Kolonek kontinente
berri batekin topo egin zuenez
geroztik.
Emigrazioak hainbat etapa pasa
ditu: konkista eta
kolonizazioarena, XVIII.eko
merkatal Konpainiei lotutakoa,
XIX.-XX.etako gudetatik ihes
egiteko exodoa (karlistadak,
zerbitzu militarra, Lehen
Mundu Gerra, Francoren
garaipena …). 450 urtetan zehar
mugimenduok jos litzakeen hari
bakarra izan dela sinesgaitza
bada ere, ezin da ukatu euskal
jatorriko jendeen presentzia
irmoki finkatuak lagundu ohi
ziela unean-unean iristen
zirenei, harreran eta
integrazioan.

89. Sufragio unibertsala
adinez nagusiak diren
gizon-emakume
guztiei onartzeko
zaien botoa emateko
eskubidea da, honen
bitartez
parlamentuetan parte
hartzen duten
ordezkariak zein
gobernuburuak
aukeratzeko.

90. Esklabotza edo esklabotasuna
pertsona batek, esklabo
izenekoak, horren jabetzat
jotzen den nagusiari
obedientzia osoa zor izatea
da, inolako soldatarik gabe
eta bere buruarekiko inolako
eskubiderik gabe.
Esklaboak jabea obeditu behar
du jaiotzatik edo harrapatua
izan denetik (askatasunetik
pausua) heriotza edo bere
askapena arte (esklabotzatik
askatasunerako pausua).
Esklabotzaren amaierarako
nazioarteko
eguna abenduaren
2an ospatzen da.

92.  Teknologiek modu nabarmenean aldatzen dute
gizakiak zein beste animalia-espezie batzuk
beren ingurune naturala kontrolatu eta
moldatzeko duten ahalmena.
 Gizakiaren kasuan, teknologiaren erabilera
natur baliabideak tresna sinple bihurtzean hasi
zen, historiaurrean.

93. Pentsamendua, emaitza
moduan kontzeptuak
sortu, balorazioak egin
eta erabakiak hartzen
dituena.
Filosofian, ezaguna
da (Pentsatzen dut,
beraz, banaiz), zeinaren
arabera pentsamendu
edo jarduera
kontzienteak berak
norberaren
existentziarako froga
askia den.

94.  Antibiotiko betalaktamiko
hau, Alexander Fleming
mediku eskoziarrak aurkitu
zuen 1929an. Aurkitutako
lehen antibiotikoa izan zen.
 Aurkikuntza kasualitatearen
onndoriotzat jotzen da.

96. Carlos Garaikoetxea
Urriza (Iruñea, Nafarroa
Garaia, 1938ko ekainaren 2a) euskal
herritar abokatu eta politikaria
da, Euskal Autonomia
Erkidegoko lehendakari izana.
1975-1980. urteen artean, Euzko Alderdi
Jeltzaleko (EAJ) agintari izan
zen. Nafarroako
Legebiltzarraren partaide 1979tik, eta
1980tik 1985era Euskal Autonomia
Erkidegoko lehendakari izan zen.
1986an, EAJtik baztertu eta Eusko
Alkartasuna (EA) alderdi politiko
berria sortu zuen. Alderdi horren
buru izan zen 1999 arte. Eusko
Alkartasunaren ordezkaritzat Eusko
Legebiltzarreko kide izan
zen 1986tik 2001era.
2011n Amaiur koalizioko zerrendetan
agertzen zen, Espainiako
Senaturako ordezko gisa.

97. Jose Antonio Ardanza
Garro (Elorrio, Bizkai
a, 1941ko ekainaren
10ean)
politikari jeltzalea eta
enpresaburua
da. 1985tik 1999raEus
ko Jaurlaritzako
lehendakaria izan zen.
Gaur
egun, Euskalteleko
presidentea da.

98. Juan José Ibarretxe
Markuartu (Laudio,
1957ko martxoaren
15a) euskal
herritar politikaria da,
EAJren kidea
eta Euskal Autonomia
Erkidegoko Lehendak
aria 1999ko urtarrilare
n
2tik 2009ko maiatzare
n 5a arte.

99. Francisco Javier López
Álvarez —Patxi
López izenaz ezaguna—
(Portugalete, Bizkaia, 1959
ko urriaren 4a - ) Euskal
Autonomia
Erkidegoko lehendakari o
hia eta PSE-EEko idazkari
nagusi ohia da. IV. VII. eta
VIII.
legegintzaldietan Eusko
Legebiltzarrekokide izan
da.
Gaur
egun, PSOEko zuzendarit
za exekutiboko kide da.

100. Iñigo Urkullu
Renteria (Alonsotegi, Bizkaia, 196
1eko irailaren 18) Eusko
Jaurlaritzako
lehendakaria eta EAJ alderdiko
politikaria da.
2012ko Eusko Legebiltzarrerako
hauteskundeetan, Euzko Alderdi
Jeltzaleak lehendakarigaitzat
aurkeztu zuen, eta gehiengo
erlatiboz irabazi
zuen. 2012ko abenduaren 13an,
bere alderdiaren bozekin Euskal
Autonomi Erkidegoko eta Eusko
Jaurlaritzakolehendakari izendatu
a izan zen, eta 2012ko abenduaren
17an Gernikako Juntetxean bere
kargua zinpetu zuen.