1. ХАВДАР
(TUMOR , CANCER)

2. АГУУЛГА
Хавдар гэж юу вэ?
Хавдарын шалтгаан эмгэг жам
 Хавдарын эрсдэлт хүчин зүйл
Хавдрын үеийн сувилгаа
Хавдараас урьдчилан сэргийлэх арга зам

3. Хавдар
аль ч эрхтэн эдэд үүсдэг эмгэг
ургалт бүхий хэв шинжит эмгэг үйл
явц төдийгүй
бие даасан хүнд хэлбэрийн архаг
явцтай хэсэг бүлэг өвчин

4. ХАВДАР ҮҮСЭХ ШАЛТГААН
Канцероген, коканцероген, канцерогенез,
хавдар
үүсгэж байгаа хүчин зүйлийг
канцероген гэнэ.
Канцерогенны
үйлчилгээг идэвхижүүлж,
хавдар үүсэх үйл явцыг сэдээх нөлөө бүхий
хүчин зүйлийг коканцероген гэнэ.
Канцероген
хүчин
зүйл
үйлчилснээс
хавдарын эс үүсэж, идэвхижин, хяналт
зохицуулгагүй эд эсийн хэт үржих эмгэг үйл
явцыг канцерогенез гэнэ.

5. ШАЛТГААН
Онковирус
Эсийн молекул, түү ний генийн бү тэцийг гэмтэл
үү сгэх замаар нө хцө лдө н хавдар үү сгэж байна
гэж ү здэг.
/ Онковирусын
онол /
Онковирус
Умайн хү зүү ний хорт хавдар
 Хамар залгиурын хавдар болон бусад эрхтэн
эдийн зарим хавдар үү сгэдэг.

6. ХАВДАРЫН ЭМГЭГ ЖАМ
 I үе - санаачлах үе
(Инициаци)
II үе - хавдрын эсийн идэвхижилийн үе
( Промаци )
III үе – хавдрын эсийн үсрэнгүй үржлийн үе
( Прогрессия )

7. Хавдрын төрөл ба эрсдэлт хүчин зүйлс
Эрсдэлт хүчин зүйл
Хавдрын төрөл
•
•
Элэгний хавдар
Вирусийн шалтгаантай элэгний архаг үрэвсэл
Элэгний хатуурал, цирроз
•
Удаан хугацаагаар афлатоксинд хордсон (хөгц
мөөгөнцрөөр бохирлогдсон газрын самар, улаан буудай, шар
буурцаг, будаа гэх мэт)
•
•
•
Зохисгүй хооллолт: жимс, ногоо бага хэрэглэх, хооллох
дэглэм үл баримтлах, нөөшлөсөн, давсалсан, утсан,
шарсан бүтээгдэхүүн
Хорт зуршил: Тамхи, архи
•
Улаан хоолойн хавдар
Ходоодны архаг шархлаа
•
Ходоодны хавдар
Хелико бактер (H. Pylory)
Тамхи татах (янжуур, дүнсэн болон ороомол навчин,
зажилдаг тамхи)
•
Хүйс: эрэгтэйчүүдэд 3 дахин илүү тохиолдоно
•
Зохисгүй хооллолт: жимс, ногоо бага хэрэглэх, хэт халуун

8. •
Тамхи татах (янжуур, дүнсэн болон ороомол навчин, зажилдаг
тамхи), дам тамхидалт, Цацраг туяа
•
Удамшил,
•
Бэлгийн замын халдварт өвчин:
ДОХ,
•
Бэлгийн олон хавьтагчтай байх ,
орох
•
Жимс, хүнсний ногоо бага хэрэглэх
•
Сарын тэмдэг эрт ирэх, цэвэршилт оройтох
•
Нас: дааврын түвшин өөрчлөгдөх (анхны сарын тэмдэг),
жирэмслэлтийн тоо, цэвэршилтийн нас
•
Өөх тос ихтэй хоол хэрэглэх, Таргалалт, Хөдөлгөөний хомсдол
Удамшил
•
Эстроген даавар орлуулах эмчилгээ,
ирэх,
•
цэвэршилт хожуу явагдах,
хөндүүлэх
•
Удамшил ,
•
Уушигны хавдар
Өөх тос ихтэй, эслэг багатай хоол хүнс
Умайн хүзүүний хавдар
Хөхний хавдар
Умайн хавдар
Бүдүүн гэдэсний хавдар
Хүний папиллом вирус
Хламидийн халдвар,
Хэт эрт бэлгийн харьцаанд
Полип, ур
Сарын тэмдэг эрт
Олон удаа үр

9. •
•
Удамшил
Селен /химийн элемент/-ий дутал
Тамхи татах (янжуур, дүнсэн болон ороомол навчин,
зажилдаг тамхи) эрсдлийг 40% нэмэгдүүлдэг.
•
Таргалалт
•
Хоол: Ялз болгосон мах
•
Ажил, мэргэжил: азбест, органик уусгагчидтай ажиллах
•
Нас: 50-70 нас
•
Давсагны хавдар
Өөх тос ихтэй хоол хэрэглэх
•
Бөөрний хавдар
•
•
Түрүү булчирхайн хавдар
Бүх эрчүүд эрсдэлтэй: нас, арьсны өнгө,
Тамхи татах (янжуур, дүнсэн болон ороомол навчин,
зажилдаг тамхи)
•
Ажил, мэргэжил: будаг, уусгагч бодис
•
Давсагны архаг үрэвсэл

10. •
•
Амны хөндийн архаг үрэвсэл
А аминдэмийн дутал
Шинэ жимс, хүнсний ногоог бага хэрэглэх
•
Тамхи татах (янжуур, дүнсэн болон ороомол навчин, зажилдаг
тамхи)
•
Зохисгүй хооллолт
•
Дархлааны тогтолцоо сулрах
•
Архи хэтрүүлэн хэрэглэх
•
Ажил, мэргэжлийн нөлөө: тоос, будаг, шохой
•
Хүйс: эрчүүдэд 4-5 дахин их тохиолдоно.
•
Нас: 60-аас дээш
•
Арьсны хавдар
•
•
Төвөнхийн хавдар
Архи хэтрүүлэн хэрэглэх
•
Амны хөндийн хавдар
Тамхи татах (янжуур, дүнсэн болон ороомол навчин, зажилдаг
тамхи)
Наранд хамгаалалтгүй удаан шарах
•
Арьсны өнгө зүс
•
Ажил, мэргэжлийн онцлог

11. Хавдарын үеийн сувилахуйн
тусламж
 Орчин
 Хооллолт
 Хувцаслалт
 Сэтгэл зүй

12. Сэргийлэх арга зам
 ТАМХИНААС ТАТГАЛЗАХ – идэвхтэй тамхичид тамхиа
хаях. дам тамхидалтаас сэргийлэх, амьдарч буй
орчин, ажлын байрандаа тамхи татахгүй байхыг
зөвлөх.
 ХООЛ ТЭЖЭЭЛ – А, С, Е аминдэм, бета-каротин, эслэг
зэрэг хавдрын эсрэг бодисоор баялаг шинэ жимс
ногоо, ялангуяа ногоон навчит болон шар өнгийн
ногоо, жимсний хэрэглээг нэмэгдүүлэх.
 Өөх тос ихтэй хүнсний хэрэглээг хязгаарлах
Утсан, шарсан, давсалсан, даршилсан, нөөшилсөн
бүтээгдэхүүнийг бага хэрэглэх
Хэт их идэхээс зайлсхийх

13. Зохистой хооллох, дасгал, хөдөлгөөнийг тогтмол
хийх замаар биеийн жингээ хянаж
таргалалтаас сэргийлэх
Согтууруулах ундааг хязгаарлах
Тамхигүй орчинг дэмжих
Амьдралын
эрүүл хэв маягыг дэмжих орчинг
бүрдүүлэхэд анхаарах
Хорт хавдрыг эрт оношлож эмчлэх нь амьдрах
хугацааг уртасгах, сэтгэл
амьдрах боломжийг олгоно.
хангалуун
чанартай

14. Àíõààðàë òàâüñàíä áàÿðëàëàà