SlideShare a Scribd company logo
1 of 59
DOLUSAVAK VE ENERJĠ KIRICI
HAVUZ EĞĠTĠM NOTLARI - 1
ÖZGÜR SEVER
03.11.2015
Dolusavak Nedir?
https://www.youtube.com/watch?v=MZqSvHcU-cA
Dolusavak Nedir?
Dolusavak yapıları, fazla akımı ya da taĢkın akımını tesis zarar görmeden deĢarj etmeye yarar.
En önemli görevlerinden birisi akımın barajın üzerinden aşmasını (overtopping)
engellemesidir.
Dolusavak yapısı tasarımı birçok değiĢkene bağlıdır. Bunlar:
YerleĢim durumu
Topografya
Baraj yüksekliği
Jeoloji
Hidroloji
Maliyet vs.
Doğru Dolusavak Tasarımının Önemi
USBR 1983 yılında yayınladığı raporda baraj yıkılmalarının %40‟ının hatalı dolusavak
tasarımından kaynaklandığını belirtmiĢtir.
https://www.youtube.com/watch?v=bWEWVw7TGk4
Dolusavak Tasarımında Önemli Noktalar
Çalışma sıklığı: Büyük hacim depolayabilen barajlarda dolusavaklar daha seyrek çalıĢacaktır.
Dolgu barajlarda, akımın barajın üstünden aşması (overtopping) barajın yıkılmasına yol
açmaktadır. Ancak beton barajlar bu durumda ayakta kalabilmektedirler.
Dolusavak kapasitesinin doğru seçilmesinin dıĢında, dolusavak yapısının hidrolik ve yapısal
anlamda da uygun bir Ģekilde tasarlanması gerekmektedir. Ayrıca, dolusavak yerleĢimi de
mansapta oyulmaya yol açmayacak Ģekilde belirlenmelidir.
Projenin mansabında bir yerleşim bulunuyorsa, dolusavak yapısının önemi artmaktadır ve
dolusavak tasarım debisi bu durum göz önüne alınarak belirlenir.
Dolusavak Tasarım Debisinin Seçimi
Akarsu üzerinde bir tesis yapılması durumunda, akarsuyun akım karakteri değiĢmektedir.
Dolayısıyla, bu yapı dolayısıyla oluĢacak taĢkın zararını minimuma indirecek önlemler
alınmalıdır. TaĢkına göre doğru projelendirilmemiĢ bir tesis nedeniyle çevrede zarar oluĢabilir ya
da tesisin bazı kısımları zarar görebilir.
OluĢacak zararlar sadece mevcut duruma göre değil, gelecekteki gelişmeleri de göz önüne
alarak belirlenmelidir.
Dolusavak tasarım debisi seçimi, projenin çevre ile iliĢkisine bağlıdır. Eğer projeden
etkilenecek yerleĢim yeri vs. varsa, dolusavak tasarım debisi yüksek seçilmelidir. Çünkü bu
durumda, insan hayatı veya önemli ekonomik değer kaybı söz konusudur.
Dolusavak Ġhtiyacı
Vischer (1988) dolusavak ihtiyacını Ģu sorularla tanımlar:
Barajın üstten taĢma olasılığı var mı?
Üstten taĢma barajın yıkılmasına yol açar mı?
Üstten taĢma baĢka zararlara yol açar mı?
Dolusavak Tasarım Debisinin Seçimi
TAġKIN TASARIM
DEBĠSĠ
25 M‟DEN YÜKSEK
BARAJ
DOLGU
BARAJ
MMF +
ÖTELEME
BETON (SSB)
BARAJ
* Q1000
PĠK
* Q10000 +
ÖTELEME
25 M‟DEN ALÇAK
BARAJ
BETON (SSB)
BARAJ
Q500
DOLGU
BARAJ
VDEPO ≤ 1 HM3
Q500
1HM3 < VDEPO ≤ 5 HM3
** Q1000
*** Q10000
VDEPO > 5 HM3
MMF
* Büyük olan değer seçilir.
** Mansapta yerleşim yok veya büyük maddi zarar beklenmiyor.
*** Mansapta yerleşim var veya büyük maddi zarar bekleniyor.
Baraj ile regülatörü
nasıl birbirinden
ayıracağız?
*27 Ocak 2006 tarihli DSİ genelgesi
TaĢkın Öteleme
Bir tesisin taĢkın ötelemesi yapabilmesi için, taĢkın için ayrılmıĢ ek hacim ya da büyük bir göl
alanı olması gerekmektedir.
∆S = ∆t süresi boyunca yapılan depolama miktarı
Qi = ∆t süresi boyunca ortalama giriĢ akımı
Qo = ∆t süresi boyunca ortalama çıkıĢ akımı
tQtQS i  0
TaĢkın Öteleme
Dolusavak Yapısı Bölümleri
• Kontrol yapısı ile dolusavak çıkıĢ akımı ayarlanabilir. Kontrollü ya da
kontrolsüz olarak tasarlanabilir.Kontrol yapısı
• Kontrol yapısından çıkan sular bir kanal aracılığı ile mansaba aktarılır.DeĢarj Kanalı
• Dolusavak akımının mansaba zarar vermeden tahliye edilebilmesi için
dolusavak çıkıĢında enerji kırıcı bir tesis gerekebilir.Terminal yapısı
• Gerekli olduğu durumlarda dolusavak yapısının giriĢ ve çıkıĢında akımı
yönlendirecek kanallar yapılabilir.
GiriĢ ve ÇıkıĢ
Kanalları
Ogee (S ġekilli) Dolusavak
En sık kullanılan dolusavak tipidir.
Yüksek kapasite.
Hidrolik uygunluk.
Dolusavak yapısının Ģekli serbest keskin kenarlı savaktan geçen akımın profiline göre
belirlenmiĢtir. Bu durumda kret üzerindeki basınç atmosferik olmaktadır.
Ogee (S ġekilli) Dolusavak
https://www.youtube.com/watch?v=oXYHe-DGyVE
Ogee Kret Profili
Kret profili kret üzerindeki yük, ön yüz eğimi, kretin tabandan yüksekliği gibi değiĢkenlere
bağlıdır.
Kret profili USBR tarafından detaylı bir Ģekilde incelenmiĢtir. Sonuç olarak aĢağıdaki denklem
bulunmuĢtur.
𝑦
𝐻0
= −𝐾
𝑥
𝐻0
𝑛
H0 = Su yükü
K ve n, yaklaĢım hızı ve ön yüz eğimine bağlı katsayılar
Ogee Kret Profili
R1/H0 = 0.5
R2/H0 = 0.2
Xc = 0.282 H0
Xc‟ = 0.175 H0
𝑥 =
1
∝∗ 𝑛 ∗ 𝐾
1
𝑛−1
∗ 𝐻0
Ogee Kret
«n» Değerleri
«K» Değerleri
Debi Hesaplamaları
Debi hesaplamaları da keskin kenarlı savak denklemi temel alınarak yapılabilir.
𝑄 = 𝐶 𝑑 ∗
2
3
∗ 𝑏 ∗ 2 ∗ 𝑔 ∗ 𝐻3
𝐶 𝑑 = 𝐶𝑐 ∗ 𝐶𝑣 Debi Katsayısı=Büzülme Katsayısı * Hız Katsayısı
𝐶 𝑑 = 0.611 + 0.08 ∗
𝐻
𝑃 Rehbock: Çok yüksek savaklar için
𝑄 = 1.804 ∗ 𝑏 ∗ 𝐻
3
2 Hd ≈0.884 H  Katsayı =2.17
Etki Eden Faktörler
Dolusavak
Tasarımı
Savak
yüksekliği
Kret formunun
ideal form ile
farkı
Memba
yüzünün eğimi
Ayak ve yan
duvarlardan
dolayı daralma
Mansap talveg
kotunun etkisi
Mansap su
seviyesi
nedeniyle
batıklık
durumu
Debi Hesaplamaları
Üstten taĢmalı savaklardan geçen debi aĢağıdaki eĢitlikten hesaplanabilir.
Q0 : Dolusavak tasarım debisi
C0 : Dolusavak debi katsayısı
L : efektif kret uzunluğu
H0 : Savak üzerindeki toplam yük (H+ha)
3/2
0 0 0Q C LH
Efektif Kret Uzunluğu
L‟ : Net kret uzunluğu. Toplam kret uzunluğundan köprü ayağı, kapak ayağı vs. yapıların
kapladığı alanın düĢülmesiyle bulunur.
N : Orta ayakların adedi.
Kp : Orta ayağı katsayısı
Ka : YaklaĢım kanalı katsayısı
  0' 2 p aL L N K K H     
Orta Ayakların Etkisi
Öncelikle brüt kret uzunluğu orta ayakların kalınlığı kadar daralmaktadır. Ayrıca bu ayaklar
sebebiyle büzülme oluĢacak, bu da ek bir daralmaya sebep olacaktır.
Orta ayaklara ait büzülme katsayıları (Kp) aĢağıda verilmiĢtir.
Dikdörtgen kesitli orta ayaklar : 0.02
YuvarlatılmıĢ orta ayaklar : 0.01
Nokta uçlu orta ayaklar : 0.00
Kenar Ayakların Etkisi
Dolusavak yapısının kenar ayakları sebebiyle büzülme oluĢmaktadır.
Kenar ayaklara ait büzülme katsayıları (Ka) aĢağıda verilmiĢtir.
Akım yönüne dik : 0.20
Akım yönüne dik ve yuvarlatılmıĢ (0.5 H0 ≥ r ≥ 0.15 H0) : 0.10
Akıma 45°‟den büyük açı yapmayan ve yuv. (r > 0.5 H0) : 0.00
Dolusavak Debi Katsayısının (C)
Hesaplanması
Savaklanan debi formülündeki “C” değeri, debi katsayısıdır.
Debi katsayısı birçok değiĢkene bağlıdır. Bunlar:
Dolusavak yüksekliği
Dolusavak üzerindeki su yükü
Debi (tasarım debisinden farklı ise)
Dolusavak memba yüzü eğimi
Mansap etkisi
“C” değerinin hesaplanabilmesi için bu etkenlerin her biri ayrı ayrı hesaplanmalıdır.
DüĢey yüzlü profilde debi katsayısı (C0)
1.70
1.80
1.90
2.00
2.10
2.20
0.00 0.25 0.50 0.75 1.00 1.25 1.50 1.75 2.00 2.25 2.50 2.75
C0
P/H0
Kret üzerindeki yükün proje yüküne oranı
(Ce/C0)
0.80
0.84
0.88
0.92
0.96
1.00
1.04
1.08
0.00 0.20 0.40 0.60 0.80 1.00 1.20 1.40 1.60
Cme/C0
He/H0
Memba yüzü eğimli profile ait debi katsayısı
(Cinc/Cver)
0.99
1.00
1.01
1.02
1.03
1.04
1.05
0.00 0.20 0.40 0.60 0.80 1.00 1.20 1.40
Cinc/C0
P / H0
1Y/3D
2Y/3D
3Y/3D
Debi Katsayısına Mansabın Etkisi
Dolusavağın mansabındaki su seviyesi ya da yatak seviyesi, dolusavak üzerinden geçecek
akımı etkileyecek kadar yüksekse, savak batık olarak adlandırılır.
Mansap Ģartlarına göre 5 farklı akım karakteri oluĢabilir.
1. Akım kritik üstü devam edebilir
2. Kısmi ya da tamamlanmamıĢ bir sıçrama kretin hemen mansabında oluĢabilir.
3. Tam hidrolik sıçrama oluĢabilir.
4. BoğulmuĢ bir sıçrama oluĢabilir. Yüksek hızlı jet akımı akımın yüzeyini izler, daha
sonra uzun bir mesafe boyunca kararsız ve dalgalanan bir Ģekilde yavaĢ hızlı akımın
altında veya içerisinde devam eder.
5. Sıçrama oluĢmaz ve jet akımı kret üzerinde kırılır ve yavaĢ akımla karıĢır.
Debi Katsayısına Mansabın Etkisi
Hidrolik sıçrama ya da kritik üstü akım durumunda (akıĢ aĢağıda), debideki düĢüĢ mansap dere
yatağı kotu sebebiyle oluĢan geri tepmenin sonucudur ve su seviyesi nedeniyle oluĢan batıklık
durumuyla ilgisi yoktur.
(hd+d)/H0 değeri 1.70 değerinin üzerine çıktığında mansap yatak kotunun etkisi kalmamaktadır.
Ancak, mansap su seviyesinin etkisi devam etmektedir.
Debi Katsayısına Mansabın Etkisi
*Design of Small Dams
Debi Katsayısına Mansabın Etkisi (Cma/C0)
0.76
0.80
0.84
0.88
0.92
0.96
1.00
1.00 1.10 1.20 1.30 1.40 1.50 1.60 1.70
Cma/C0
(hd+d)/H0
Mansap Su Seviyesinin Etkisi (Cms/C0)
0.00
0.20
0.40
0.60
0.80
1.00
0.00 0.10 0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70
Cms/C0
hd/H0
Kontrollü Savak
Kısmi açık kapaklardan geçen akım orifis akım tipindedir.
Yüksek yükteki savaklarda kısmi açıklıktan debi verilmesi durumunda kapağın hemen
mansabından baĢlayan negatif basınç oluĢmaktadır.
Yapılan testler sonucunda negatif basıncın toplam yükün %10‟u kadar olabileceği
belirlenmiĢtir.
Negatif basınç alanını azaltmak için kapaklar mansaba koyulabilir.
Kontrollü Kret
Yatay bir orifis için oluĢacak jet akımının eğrisi aĢağıdaki denklemde verilmiĢtir.
H = açıklığın ortasına göre su yükü
Eğimli bir orifis için oluĢacak jet akımının eğrisi aĢağıdaki denklemde verilmiĢtir.
H
x
y
4
2


 2
2
cos4
tan
H
x
xy 
Kontrollü Kret
Kısmi açıklıklarda dolusavaktan geçen debi
miktarı orifis akımı olarak değerlendirilebilir.
H = açıklığın ortasına
göre su yükü
D= açıklığın yüksekliği
L= Kret uzunluğu
Yandaki grafik farklı açılara göre «C»
katsayısındaki değiĢimi göstermektedir.
«θ» açısı ve «D» açıklığı kapak ve kret
arasındaki minimum açıklığı verecek Ģekilde
belirlenmektedir.
gHCDLQ 2
*Design of Small Dams
Kontrollü Kret
*Atatürk Barajı
Kontrollü Kret
*Azmak HES Projeleri
Topuk yarıçapı giriĢ akım yüksekliğinin en az 3 katı olması gerekmektedir.
Önerilen dolusavak topuk yarıçapı: R=H0+0.25P
Topuk bölgesinde taban ve yan duvarlardaki basınç merkezkaç kuvveti nedeniyle artar. Toplam
basınç:
Topuk yapısı düĢük ve orta düĢülü dolusavaklarda kavisli yapılmayabilir.
Dolusavak Topuğu
Serbest DüĢülü (Straight Drop) Dolusavak
Akım, savak üzerinden serbest bir Ģekilde düĢürülür.
Ġnce kemer barajlarda ya da mansap yüzü dik olan savaklarda kullanılır.
Bu tipteki savaklarda, savaklanan akımın savak yapısına zarar vermemesi için, napın alt kısmı
uygun bir Ģekilde havalandırılmalıdır.
Serbest düĢülü savakların mansap tarafında, savaklanan debiye, düĢüye, jeolojik duruma ve
kuyruksuyundaki su miktarına bağlı olarak bir oyulma meydana gelmektedir. Zemin Ģartları
uygun değilse, oyulma etkisini azaltabilmek için mansap tarafında kuyruksuyu derinliği
arttırılmalıdır.
Serbest DüĢülü (Straight Drop) Dolusavak
*Design of Small Dams
Serbest DüĢülü (Straight Drop) Dolusavak
Yan Kanallı (Side Channel) Dolusavak
Savak ekseni ile deĢarj kanalı ekseni aynı doğrultudadır.
Savaktan geçen akım ~90°‟lik bir dönüĢ yaparak deĢarj kanalına girer.
Yan kanalın içerisindeki akım, tek yandan ya da iki yandan alınabilir.
Belli bir debiye kadar, savak üzerinden geçen debi karakteri üstten aĢmalı savaklarla benzerdir.
Ancak, yüksek debilerde, kanal su seviyesi yükseleceği için savak batık olarak çalıĢabilir. Bu
durumda debi karakteri değiĢecektir.
Bu tipteki savaklar hem pahalı hem de verimsiz savaklardır. Buna rağmen, bazı durumlar için
en uygun çözümü sağlamaktadır. Örneğin, uzun dolusavak geniĢliği gereken dar vadilerde yan
kanallı dolusavaklar en uygun çözümü vermektedir.
Yan Kanallı (Side Channel) Dolusavak
*Design of Small Dams
Labirent Dolusavak
Kret uzunluğunu arttırabilmek için, dolusavak yapısı zikzak Ģeklinde yapılmaktadır.
Dolusavak yapısının kret uzunluğu arttırılarak, dolusavak üzerindeki kabarma azaltılmaktadır.
Labirent savakların kullanım alanı ve avantajları oldukça fazladır.
Saha Ģartları elveriĢli ise, üstten taĢmalı savak gereken heryerde uygulanabilir.
Depolama kapasitesini arttırır, çünkü savak üzerindeki su derinliği azalacağı için savak
daha üst bir kotta tesis edilebilir.
Kapaklı yapılara göre daha ekonomiktir.
Labirent savaklardaki akım oldukça karmaĢıktır ve bir çok değiĢkene bağlıdır.
Labirent Dolusavak
*Design of Small Dams
Labirent Dolusavak
*https://www.youtube.com/watch?v=-ZbypzGB45w
Açık Kanal (Chute) Dolusavak
Rezervuardaki suyu mansap tarafına, baraj ya da yamaçta tesis edilen bir kanal aracılığıyla
taĢıyan dolusavak tipleri «Açık Kanal Dolusavak» olarak adlandırılmaktadır.
Genellikle toprak dolgu barajlarda tercih edilen bir dolusavak türüdür. Tercih edilmesinin
nedeni:
tasarım ve imalat kolaylığı,
hemen her türlü zemin Ģartında uygulanabilir olması,
maliyet faydası
Dolusavağın açık kanal kısmındaki akım karakteri terminal yapısına kadar kritik üstüdür. Ġyi
bir hidrolik performans açısından, kanal boyunca yatay ve düĢey değiĢimlerden mümkün
olduğunca kaçınılmalıdır.
Açık Kanal (Chute) Dolusavak
Açık Kanal (Chute) Dolusavak
Tünel ve Kondüvi Dolusavak
Debi kapalı bir kesit aracılığıyla gövdenin altından ya da çevresinden mansaba aktarılır.
Kondüvi, yatay ya da dikey olabilir.
„DüĢey su alma ağzı‟ dıĢındaki durumlarda tüm kesit boyunca serbest yüzeyli akım olur.
„DüĢey su alma ağzı durumunda akıĢ tipi giriĢ kısmında tam dolu iken hattın devamında serbest
yüzeylidir.
Gerekli yerlerde «hava menfezi» yapılmalıdır. Ayrıca hava borusu da bırakmak gerekebilir.
Tünel dolusavaklar dar vadilerde ya da dolusavak yapısını açıkta yapmanın tehlikeli olduğu
durumlarda tercih edilebilir.
Kondüvi dolusavaklar ise, geniĢ vadilerde kullanılabilir.
Tünel ve Kondüvi Dolusavak
ġaft (Morning Glory) Dolusavak
Yatay bir ağızdan alınan su, düĢey ya da eğimli bir Ģaft ile belli bir seviyeye kadar
düĢürüldükten sonra yatay ya da yataya yakın bir hat (kondüvi ya da tünel) ile mansaba aktarılır.
3 ana parçadan oluĢur:
Su alma ağzı (huni Ģeklinde)
DüĢey Ģaft
Kapalı deĢarj hattı
Akım karakteri düĢü ile değiĢmektedir. Su alma ağzı üzerindeki düĢü arttıkça, savak akımından
basınçlı akıma dönüĢmektedir. Ardından da akım tam dolu olacaktır ve bu durum savaklarda
istenen bir durum değildir.
Bu tipteki dolusavakların kapasitesi çıkıĢ kapasitesi ile sınırlıdır. Dolayısıyla, su alma
ağzındaki kot artsa bile debi fazla değiĢmez.
ġaft (Morning Glory) Dolusavak
ġaft (Morning Glory) Dolusavak
Bloklu ġüt (Baffled Chute) Dolusavak
Enerji kırıcı havuzun istenmediği durumlarda tercih edilebilir.
Avantajları:
Ekonomik,
Terminal yapısındaki hız düĢüktür ve düĢüye bağlı değildir.
Mansaptaki su seviyesi önemli değildir.
ġüt yapısı 2/1 ya da daha yatay yapılır.
Bloklu ġüt (Baffled Chute) Dolusavak
Basamaklı (Stepped) Dolusavak
Dolusavak ve Enerji Kırıcı Havuz Eğitim Notları - 1

More Related Content

What's hot

Canal outlets
Canal outletsCanal outlets
Canal outletssaibabu48
 
DIVERSION HEAD WORKS
DIVERSION HEAD WORKSDIVERSION HEAD WORKS
DIVERSION HEAD WORKSMood Naik
 
Concrete dam lecture 4
Concrete dam lecture 4Concrete dam lecture 4
Concrete dam lecture 4Vidhi Khokhani
 
Canal falls and its classification
Canal falls and its classificationCanal falls and its classification
Canal falls and its classificationGNANA PRAKASH
 
lecture Design of Alluvial Canal -.pdf
lecture Design of Alluvial Canal -.pdflecture Design of Alluvial Canal -.pdf
lecture Design of Alluvial Canal -.pdfAhsanMurtaza13
 
Métodos directos para control de inundaciones
Métodos directos para control de inundacionesMétodos directos para control de inundaciones
Métodos directos para control de inundacionesJerson Ch
 
Su Alma Yapıları Eğitim Notları - 2
Su Alma Yapıları Eğitim Notları - 2Su Alma Yapıları Eğitim Notları - 2
Su Alma Yapıları Eğitim Notları - 2Özgür Sever
 
Canal Regulation & Canal Types
Canal Regulation & Canal TypesCanal Regulation & Canal Types
Canal Regulation & Canal TypesAbbasZafar3
 
Balık Geçidi Eğitim Notları
Balık Geçidi Eğitim NotlarıBalık Geçidi Eğitim Notları
Balık Geçidi Eğitim NotlarıÖzgür Sever
 
Well design and construction i
Well design and construction iWell design and construction i
Well design and construction iYalçın Dalgıç
 
BOCATOMAS - DISEÑO..pdf
BOCATOMAS - DISEÑO..pdfBOCATOMAS - DISEÑO..pdf
BOCATOMAS - DISEÑO..pdfAndresLosada11
 
Regulating structure for canal flow
Regulating structure for canal flowRegulating structure for canal flow
Regulating structure for canal flowCivil engeeneer
 
Case study of dam failure ppt by ankur sahay
Case study of dam failure ppt by ankur sahayCase study of dam failure ppt by ankur sahay
Case study of dam failure ppt by ankur sahayMRINALJYOTI ADHYAPOK
 
components of well foundation
components of well foundationcomponents of well foundation
components of well foundationsanthosh2121
 
Lecture-8-Lateral-Earth-Pressures.pdf
Lecture-8-Lateral-Earth-Pressures.pdfLecture-8-Lateral-Earth-Pressures.pdf
Lecture-8-Lateral-Earth-Pressures.pdfAbdulMajeetMohamed
 

What's hot (20)

Cross drainage work
Cross drainage workCross drainage work
Cross drainage work
 
Canal outlets
Canal outletsCanal outlets
Canal outlets
 
DIVERSION HEAD WORKS
DIVERSION HEAD WORKSDIVERSION HEAD WORKS
DIVERSION HEAD WORKS
 
Concrete dam lecture 4
Concrete dam lecture 4Concrete dam lecture 4
Concrete dam lecture 4
 
Weir and barrage lecture
Weir and barrage lectureWeir and barrage lecture
Weir and barrage lecture
 
Canal falls and its classification
Canal falls and its classificationCanal falls and its classification
Canal falls and its classification
 
lecture Design of Alluvial Canal -.pdf
lecture Design of Alluvial Canal -.pdflecture Design of Alluvial Canal -.pdf
lecture Design of Alluvial Canal -.pdf
 
Métodos directos para control de inundaciones
Métodos directos para control de inundacionesMétodos directos para control de inundaciones
Métodos directos para control de inundaciones
 
Su Alma Yapıları Eğitim Notları - 2
Su Alma Yapıları Eğitim Notları - 2Su Alma Yapıları Eğitim Notları - 2
Su Alma Yapıları Eğitim Notları - 2
 
Rejilla de fondo
Rejilla de fondoRejilla de fondo
Rejilla de fondo
 
Canal design
Canal designCanal design
Canal design
 
Canal Regulation & Canal Types
Canal Regulation & Canal TypesCanal Regulation & Canal Types
Canal Regulation & Canal Types
 
Gravity dam
Gravity damGravity dam
Gravity dam
 
Balık Geçidi Eğitim Notları
Balık Geçidi Eğitim NotlarıBalık Geçidi Eğitim Notları
Balık Geçidi Eğitim Notları
 
Well design and construction i
Well design and construction iWell design and construction i
Well design and construction i
 
BOCATOMAS - DISEÑO..pdf
BOCATOMAS - DISEÑO..pdfBOCATOMAS - DISEÑO..pdf
BOCATOMAS - DISEÑO..pdf
 
Regulating structure for canal flow
Regulating structure for canal flowRegulating structure for canal flow
Regulating structure for canal flow
 
Case study of dam failure ppt by ankur sahay
Case study of dam failure ppt by ankur sahayCase study of dam failure ppt by ankur sahay
Case study of dam failure ppt by ankur sahay
 
components of well foundation
components of well foundationcomponents of well foundation
components of well foundation
 
Lecture-8-Lateral-Earth-Pressures.pdf
Lecture-8-Lateral-Earth-Pressures.pdfLecture-8-Lateral-Earth-Pressures.pdf
Lecture-8-Lateral-Earth-Pressures.pdf
 

Viewers also liked

Dolusavak ve Enerji Kırıcı Havuz Eğitim Notları - 2
Dolusavak ve Enerji Kırıcı Havuz Eğitim Notları - 2Dolusavak ve Enerji Kırıcı Havuz Eğitim Notları - 2
Dolusavak ve Enerji Kırıcı Havuz Eğitim Notları - 2Özgür Sever
 
Su Alma Yapıları Eğitim Notları - 1
Su Alma Yapıları Eğitim Notları - 1Su Alma Yapıları Eğitim Notları - 1
Su Alma Yapıları Eğitim Notları - 1Özgür Sever
 
Gölet Projelendirme Esasları
Gölet Projelendirme EsaslarıGölet Projelendirme Esasları
Gölet Projelendirme EsaslarıYusuf Yıldız
 
Elektromekanik Ekipman Eğitim Notları
Elektromekanik Ekipman Eğitim NotlarıElektromekanik Ekipman Eğitim Notları
Elektromekanik Ekipman Eğitim NotlarıÖzgür Sever
 
Hidroelektrik Projelerde Uzun Cebri Boru, Reaksiyon Tipi Türbinler ve PRV Uyg...
Hidroelektrik Projelerde Uzun Cebri Boru, Reaksiyon Tipi Türbinler ve PRV Uyg...Hidroelektrik Projelerde Uzun Cebri Boru, Reaksiyon Tipi Türbinler ve PRV Uyg...
Hidroelektrik Projelerde Uzun Cebri Boru, Reaksiyon Tipi Türbinler ve PRV Uyg...Özgür Sever
 
Yükleme Havuzu Eğitim Notları
Yükleme Havuzu Eğitim NotlarıYükleme Havuzu Eğitim Notları
Yükleme Havuzu Eğitim NotlarıÖzgür Sever
 
SİSMİK İZOLASYONLU VE TERS T BAŞLIK KİRİŞLİ STANDART KARAYOLU KÖPRÜLERİNİN DE...
SİSMİK İZOLASYONLU VE TERS T BAŞLIK KİRİŞLİ STANDART KARAYOLU KÖPRÜLERİNİN DE...SİSMİK İZOLASYONLU VE TERS T BAŞLIK KİRİŞLİ STANDART KARAYOLU KÖPRÜLERİNİN DE...
SİSMİK İZOLASYONLU VE TERS T BAŞLIK KİRİŞLİ STANDART KARAYOLU KÖPRÜLERİNİN DE...Onur AÇIK
 
l1intro to hydroelectric power
  l1intro to hydroelectric power  l1intro to hydroelectric power
l1intro to hydroelectric powerGhassan Hadi
 
İnşaat İmalatlarında Adam/Saat Değerleri - 2013
İnşaat İmalatlarında Adam/Saat Değerleri - 2013İnşaat İmalatlarında Adam/Saat Değerleri - 2013
İnşaat İmalatlarında Adam/Saat Değerleri - 2013Yusuf Yıldız
 
İnşaat Mühendisliği Teknik Bilgiler Kitapçığı
İnşaat Mühendisliği Teknik Bilgiler Kitapçığıİnşaat Mühendisliği Teknik Bilgiler Kitapçığı
İnşaat Mühendisliği Teknik Bilgiler KitapçığıYusuf Yıldız
 
Proje Kontrol Açıklamalı El Kitabı v.02.01
Proje Kontrol Açıklamalı El Kitabı v.02.01Proje Kontrol Açıklamalı El Kitabı v.02.01
Proje Kontrol Açıklamalı El Kitabı v.02.01Yusuf Yıldız
 
How to Make Awesome SlideShares: Tips & Tricks
How to Make Awesome SlideShares: Tips & TricksHow to Make Awesome SlideShares: Tips & Tricks
How to Make Awesome SlideShares: Tips & TricksSlideShare
 
Getting Started With SlideShare
Getting Started With SlideShareGetting Started With SlideShare
Getting Started With SlideShareSlideShare
 

Viewers also liked (15)

Dolusavak ve Enerji Kırıcı Havuz Eğitim Notları - 2
Dolusavak ve Enerji Kırıcı Havuz Eğitim Notları - 2Dolusavak ve Enerji Kırıcı Havuz Eğitim Notları - 2
Dolusavak ve Enerji Kırıcı Havuz Eğitim Notları - 2
 
Su Alma Yapıları Eğitim Notları - 1
Su Alma Yapıları Eğitim Notları - 1Su Alma Yapıları Eğitim Notları - 1
Su Alma Yapıları Eğitim Notları - 1
 
Gölet Projelendirme Esasları
Gölet Projelendirme EsaslarıGölet Projelendirme Esasları
Gölet Projelendirme Esasları
 
Elektromekanik Ekipman Eğitim Notları
Elektromekanik Ekipman Eğitim NotlarıElektromekanik Ekipman Eğitim Notları
Elektromekanik Ekipman Eğitim Notları
 
Hidroelektrik Projelerde Uzun Cebri Boru, Reaksiyon Tipi Türbinler ve PRV Uyg...
Hidroelektrik Projelerde Uzun Cebri Boru, Reaksiyon Tipi Türbinler ve PRV Uyg...Hidroelektrik Projelerde Uzun Cebri Boru, Reaksiyon Tipi Türbinler ve PRV Uyg...
Hidroelektrik Projelerde Uzun Cebri Boru, Reaksiyon Tipi Türbinler ve PRV Uyg...
 
Yükleme Havuzu Eğitim Notları
Yükleme Havuzu Eğitim NotlarıYükleme Havuzu Eğitim Notları
Yükleme Havuzu Eğitim Notları
 
SİSMİK İZOLASYONLU VE TERS T BAŞLIK KİRİŞLİ STANDART KARAYOLU KÖPRÜLERİNİN DE...
SİSMİK İZOLASYONLU VE TERS T BAŞLIK KİRİŞLİ STANDART KARAYOLU KÖPRÜLERİNİN DE...SİSMİK İZOLASYONLU VE TERS T BAŞLIK KİRİŞLİ STANDART KARAYOLU KÖPRÜLERİNİN DE...
SİSMİK İZOLASYONLU VE TERS T BAŞLIK KİRİŞLİ STANDART KARAYOLU KÖPRÜLERİNİN DE...
 
l1intro to hydroelectric power
  l1intro to hydroelectric power  l1intro to hydroelectric power
l1intro to hydroelectric power
 
İnşaat İmalatlarında Adam/Saat Değerleri - 2013
İnşaat İmalatlarında Adam/Saat Değerleri - 2013İnşaat İmalatlarında Adam/Saat Değerleri - 2013
İnşaat İmalatlarında Adam/Saat Değerleri - 2013
 
İnşaat Mühendisliği Teknik Bilgiler Kitapçığı
İnşaat Mühendisliği Teknik Bilgiler Kitapçığıİnşaat Mühendisliği Teknik Bilgiler Kitapçığı
İnşaat Mühendisliği Teknik Bilgiler Kitapçığı
 
Proje Kontrol Açıklamalı El Kitabı v.02.01
Proje Kontrol Açıklamalı El Kitabı v.02.01Proje Kontrol Açıklamalı El Kitabı v.02.01
Proje Kontrol Açıklamalı El Kitabı v.02.01
 
Dam PPT
Dam PPTDam PPT
Dam PPT
 
Spillway
Spillway Spillway
Spillway
 
How to Make Awesome SlideShares: Tips & Tricks
How to Make Awesome SlideShares: Tips & TricksHow to Make Awesome SlideShares: Tips & Tricks
How to Make Awesome SlideShares: Tips & Tricks
 
Getting Started With SlideShare
Getting Started With SlideShareGetting Started With SlideShare
Getting Started With SlideShare
 

Similar to Dolusavak ve Enerji Kırıcı Havuz Eğitim Notları - 1

Konsolidasyon testi
Konsolidasyon testiKonsolidasyon testi
Konsolidasyon testiSoilPrimeTr
 
Hafta1 döşeme ve yük aktarımı
Hafta1   döşeme ve yük aktarımıHafta1   döşeme ve yük aktarımı
Hafta1 döşeme ve yük aktarımıÖzgür Gül
 
Centrifugal Pump Design
Centrifugal Pump Design Centrifugal Pump Design
Centrifugal Pump Design Yavuz Koç
 
Akım ve Güç Ölçüm Yöntemlerinde Yeni Trendler
Akım ve Güç Ölçüm Yöntemlerinde Yeni TrendlerAkım ve Güç Ölçüm Yöntemlerinde Yeni Trendler
Akım ve Güç Ölçüm Yöntemlerinde Yeni TrendlerWAGO Türkiye
 
Su yapilari i_1_giris
Su yapilari i_1_girisSu yapilari i_1_giris
Su yapilari i_1_girisTolga Erdogan
 
Isitma bolum-6
Isitma bolum-6Isitma bolum-6
Isitma bolum-6CMSMERSIN
 

Similar to Dolusavak ve Enerji Kırıcı Havuz Eğitim Notları - 1 (6)

Konsolidasyon testi
Konsolidasyon testiKonsolidasyon testi
Konsolidasyon testi
 
Hafta1 döşeme ve yük aktarımı
Hafta1   döşeme ve yük aktarımıHafta1   döşeme ve yük aktarımı
Hafta1 döşeme ve yük aktarımı
 
Centrifugal Pump Design
Centrifugal Pump Design Centrifugal Pump Design
Centrifugal Pump Design
 
Akım ve Güç Ölçüm Yöntemlerinde Yeni Trendler
Akım ve Güç Ölçüm Yöntemlerinde Yeni TrendlerAkım ve Güç Ölçüm Yöntemlerinde Yeni Trendler
Akım ve Güç Ölçüm Yöntemlerinde Yeni Trendler
 
Su yapilari i_1_giris
Su yapilari i_1_girisSu yapilari i_1_giris
Su yapilari i_1_giris
 
Isitma bolum-6
Isitma bolum-6Isitma bolum-6
Isitma bolum-6
 

Dolusavak ve Enerji Kırıcı Havuz Eğitim Notları - 1

  • 1. DOLUSAVAK VE ENERJĠ KIRICI HAVUZ EĞĠTĠM NOTLARI - 1 ÖZGÜR SEVER 03.11.2015
  • 3. Dolusavak Nedir? Dolusavak yapıları, fazla akımı ya da taĢkın akımını tesis zarar görmeden deĢarj etmeye yarar. En önemli görevlerinden birisi akımın barajın üzerinden aşmasını (overtopping) engellemesidir. Dolusavak yapısı tasarımı birçok değiĢkene bağlıdır. Bunlar: YerleĢim durumu Topografya Baraj yüksekliği Jeoloji Hidroloji Maliyet vs.
  • 4. Doğru Dolusavak Tasarımının Önemi USBR 1983 yılında yayınladığı raporda baraj yıkılmalarının %40‟ının hatalı dolusavak tasarımından kaynaklandığını belirtmiĢtir. https://www.youtube.com/watch?v=bWEWVw7TGk4
  • 5. Dolusavak Tasarımında Önemli Noktalar Çalışma sıklığı: Büyük hacim depolayabilen barajlarda dolusavaklar daha seyrek çalıĢacaktır. Dolgu barajlarda, akımın barajın üstünden aşması (overtopping) barajın yıkılmasına yol açmaktadır. Ancak beton barajlar bu durumda ayakta kalabilmektedirler. Dolusavak kapasitesinin doğru seçilmesinin dıĢında, dolusavak yapısının hidrolik ve yapısal anlamda da uygun bir Ģekilde tasarlanması gerekmektedir. Ayrıca, dolusavak yerleĢimi de mansapta oyulmaya yol açmayacak Ģekilde belirlenmelidir. Projenin mansabında bir yerleşim bulunuyorsa, dolusavak yapısının önemi artmaktadır ve dolusavak tasarım debisi bu durum göz önüne alınarak belirlenir.
  • 6. Dolusavak Tasarım Debisinin Seçimi Akarsu üzerinde bir tesis yapılması durumunda, akarsuyun akım karakteri değiĢmektedir. Dolayısıyla, bu yapı dolayısıyla oluĢacak taĢkın zararını minimuma indirecek önlemler alınmalıdır. TaĢkına göre doğru projelendirilmemiĢ bir tesis nedeniyle çevrede zarar oluĢabilir ya da tesisin bazı kısımları zarar görebilir. OluĢacak zararlar sadece mevcut duruma göre değil, gelecekteki gelişmeleri de göz önüne alarak belirlenmelidir. Dolusavak tasarım debisi seçimi, projenin çevre ile iliĢkisine bağlıdır. Eğer projeden etkilenecek yerleĢim yeri vs. varsa, dolusavak tasarım debisi yüksek seçilmelidir. Çünkü bu durumda, insan hayatı veya önemli ekonomik değer kaybı söz konusudur.
  • 7. Dolusavak Ġhtiyacı Vischer (1988) dolusavak ihtiyacını Ģu sorularla tanımlar: Barajın üstten taĢma olasılığı var mı? Üstten taĢma barajın yıkılmasına yol açar mı? Üstten taĢma baĢka zararlara yol açar mı?
  • 8. Dolusavak Tasarım Debisinin Seçimi TAġKIN TASARIM DEBĠSĠ 25 M‟DEN YÜKSEK BARAJ DOLGU BARAJ MMF + ÖTELEME BETON (SSB) BARAJ * Q1000 PĠK * Q10000 + ÖTELEME 25 M‟DEN ALÇAK BARAJ BETON (SSB) BARAJ Q500 DOLGU BARAJ VDEPO ≤ 1 HM3 Q500 1HM3 < VDEPO ≤ 5 HM3 ** Q1000 *** Q10000 VDEPO > 5 HM3 MMF * Büyük olan değer seçilir. ** Mansapta yerleşim yok veya büyük maddi zarar beklenmiyor. *** Mansapta yerleşim var veya büyük maddi zarar bekleniyor. Baraj ile regülatörü nasıl birbirinden ayıracağız? *27 Ocak 2006 tarihli DSİ genelgesi
  • 9. TaĢkın Öteleme Bir tesisin taĢkın ötelemesi yapabilmesi için, taĢkın için ayrılmıĢ ek hacim ya da büyük bir göl alanı olması gerekmektedir. ∆S = ∆t süresi boyunca yapılan depolama miktarı Qi = ∆t süresi boyunca ortalama giriĢ akımı Qo = ∆t süresi boyunca ortalama çıkıĢ akımı tQtQS i  0
  • 11. Dolusavak Yapısı Bölümleri • Kontrol yapısı ile dolusavak çıkıĢ akımı ayarlanabilir. Kontrollü ya da kontrolsüz olarak tasarlanabilir.Kontrol yapısı • Kontrol yapısından çıkan sular bir kanal aracılığı ile mansaba aktarılır.DeĢarj Kanalı • Dolusavak akımının mansaba zarar vermeden tahliye edilebilmesi için dolusavak çıkıĢında enerji kırıcı bir tesis gerekebilir.Terminal yapısı • Gerekli olduğu durumlarda dolusavak yapısının giriĢ ve çıkıĢında akımı yönlendirecek kanallar yapılabilir. GiriĢ ve ÇıkıĢ Kanalları
  • 12. Ogee (S ġekilli) Dolusavak En sık kullanılan dolusavak tipidir. Yüksek kapasite. Hidrolik uygunluk. Dolusavak yapısının Ģekli serbest keskin kenarlı savaktan geçen akımın profiline göre belirlenmiĢtir. Bu durumda kret üzerindeki basınç atmosferik olmaktadır.
  • 13. Ogee (S ġekilli) Dolusavak https://www.youtube.com/watch?v=oXYHe-DGyVE
  • 14. Ogee Kret Profili Kret profili kret üzerindeki yük, ön yüz eğimi, kretin tabandan yüksekliği gibi değiĢkenlere bağlıdır. Kret profili USBR tarafından detaylı bir Ģekilde incelenmiĢtir. Sonuç olarak aĢağıdaki denklem bulunmuĢtur. 𝑦 𝐻0 = −𝐾 𝑥 𝐻0 𝑛 H0 = Su yükü K ve n, yaklaĢım hızı ve ön yüz eğimine bağlı katsayılar
  • 15. Ogee Kret Profili R1/H0 = 0.5 R2/H0 = 0.2 Xc = 0.282 H0 Xc‟ = 0.175 H0 𝑥 = 1 ∝∗ 𝑛 ∗ 𝐾 1 𝑛−1 ∗ 𝐻0
  • 19. Debi Hesaplamaları Debi hesaplamaları da keskin kenarlı savak denklemi temel alınarak yapılabilir. 𝑄 = 𝐶 𝑑 ∗ 2 3 ∗ 𝑏 ∗ 2 ∗ 𝑔 ∗ 𝐻3 𝐶 𝑑 = 𝐶𝑐 ∗ 𝐶𝑣 Debi Katsayısı=Büzülme Katsayısı * Hız Katsayısı 𝐶 𝑑 = 0.611 + 0.08 ∗ 𝐻 𝑃 Rehbock: Çok yüksek savaklar için 𝑄 = 1.804 ∗ 𝑏 ∗ 𝐻 3 2 Hd ≈0.884 H  Katsayı =2.17
  • 20. Etki Eden Faktörler Dolusavak Tasarımı Savak yüksekliği Kret formunun ideal form ile farkı Memba yüzünün eğimi Ayak ve yan duvarlardan dolayı daralma Mansap talveg kotunun etkisi Mansap su seviyesi nedeniyle batıklık durumu
  • 21. Debi Hesaplamaları Üstten taĢmalı savaklardan geçen debi aĢağıdaki eĢitlikten hesaplanabilir. Q0 : Dolusavak tasarım debisi C0 : Dolusavak debi katsayısı L : efektif kret uzunluğu H0 : Savak üzerindeki toplam yük (H+ha) 3/2 0 0 0Q C LH
  • 22. Efektif Kret Uzunluğu L‟ : Net kret uzunluğu. Toplam kret uzunluğundan köprü ayağı, kapak ayağı vs. yapıların kapladığı alanın düĢülmesiyle bulunur. N : Orta ayakların adedi. Kp : Orta ayağı katsayısı Ka : YaklaĢım kanalı katsayısı   0' 2 p aL L N K K H     
  • 23. Orta Ayakların Etkisi Öncelikle brüt kret uzunluğu orta ayakların kalınlığı kadar daralmaktadır. Ayrıca bu ayaklar sebebiyle büzülme oluĢacak, bu da ek bir daralmaya sebep olacaktır. Orta ayaklara ait büzülme katsayıları (Kp) aĢağıda verilmiĢtir. Dikdörtgen kesitli orta ayaklar : 0.02 YuvarlatılmıĢ orta ayaklar : 0.01 Nokta uçlu orta ayaklar : 0.00
  • 24. Kenar Ayakların Etkisi Dolusavak yapısının kenar ayakları sebebiyle büzülme oluĢmaktadır. Kenar ayaklara ait büzülme katsayıları (Ka) aĢağıda verilmiĢtir. Akım yönüne dik : 0.20 Akım yönüne dik ve yuvarlatılmıĢ (0.5 H0 ≥ r ≥ 0.15 H0) : 0.10 Akıma 45°‟den büyük açı yapmayan ve yuv. (r > 0.5 H0) : 0.00
  • 25. Dolusavak Debi Katsayısının (C) Hesaplanması Savaklanan debi formülündeki “C” değeri, debi katsayısıdır. Debi katsayısı birçok değiĢkene bağlıdır. Bunlar: Dolusavak yüksekliği Dolusavak üzerindeki su yükü Debi (tasarım debisinden farklı ise) Dolusavak memba yüzü eğimi Mansap etkisi “C” değerinin hesaplanabilmesi için bu etkenlerin her biri ayrı ayrı hesaplanmalıdır.
  • 26. DüĢey yüzlü profilde debi katsayısı (C0) 1.70 1.80 1.90 2.00 2.10 2.20 0.00 0.25 0.50 0.75 1.00 1.25 1.50 1.75 2.00 2.25 2.50 2.75 C0 P/H0
  • 27. Kret üzerindeki yükün proje yüküne oranı (Ce/C0) 0.80 0.84 0.88 0.92 0.96 1.00 1.04 1.08 0.00 0.20 0.40 0.60 0.80 1.00 1.20 1.40 1.60 Cme/C0 He/H0
  • 28. Memba yüzü eğimli profile ait debi katsayısı (Cinc/Cver) 0.99 1.00 1.01 1.02 1.03 1.04 1.05 0.00 0.20 0.40 0.60 0.80 1.00 1.20 1.40 Cinc/C0 P / H0 1Y/3D 2Y/3D 3Y/3D
  • 29. Debi Katsayısına Mansabın Etkisi Dolusavağın mansabındaki su seviyesi ya da yatak seviyesi, dolusavak üzerinden geçecek akımı etkileyecek kadar yüksekse, savak batık olarak adlandırılır. Mansap Ģartlarına göre 5 farklı akım karakteri oluĢabilir. 1. Akım kritik üstü devam edebilir 2. Kısmi ya da tamamlanmamıĢ bir sıçrama kretin hemen mansabında oluĢabilir. 3. Tam hidrolik sıçrama oluĢabilir. 4. BoğulmuĢ bir sıçrama oluĢabilir. Yüksek hızlı jet akımı akımın yüzeyini izler, daha sonra uzun bir mesafe boyunca kararsız ve dalgalanan bir Ģekilde yavaĢ hızlı akımın altında veya içerisinde devam eder. 5. Sıçrama oluĢmaz ve jet akımı kret üzerinde kırılır ve yavaĢ akımla karıĢır.
  • 30. Debi Katsayısına Mansabın Etkisi Hidrolik sıçrama ya da kritik üstü akım durumunda (akıĢ aĢağıda), debideki düĢüĢ mansap dere yatağı kotu sebebiyle oluĢan geri tepmenin sonucudur ve su seviyesi nedeniyle oluĢan batıklık durumuyla ilgisi yoktur. (hd+d)/H0 değeri 1.70 değerinin üzerine çıktığında mansap yatak kotunun etkisi kalmamaktadır. Ancak, mansap su seviyesinin etkisi devam etmektedir.
  • 31. Debi Katsayısına Mansabın Etkisi *Design of Small Dams
  • 32. Debi Katsayısına Mansabın Etkisi (Cma/C0) 0.76 0.80 0.84 0.88 0.92 0.96 1.00 1.00 1.10 1.20 1.30 1.40 1.50 1.60 1.70 Cma/C0 (hd+d)/H0
  • 33. Mansap Su Seviyesinin Etkisi (Cms/C0) 0.00 0.20 0.40 0.60 0.80 1.00 0.00 0.10 0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70 Cms/C0 hd/H0
  • 34. Kontrollü Savak Kısmi açık kapaklardan geçen akım orifis akım tipindedir. Yüksek yükteki savaklarda kısmi açıklıktan debi verilmesi durumunda kapağın hemen mansabından baĢlayan negatif basınç oluĢmaktadır. Yapılan testler sonucunda negatif basıncın toplam yükün %10‟u kadar olabileceği belirlenmiĢtir. Negatif basınç alanını azaltmak için kapaklar mansaba koyulabilir.
  • 35. Kontrollü Kret Yatay bir orifis için oluĢacak jet akımının eğrisi aĢağıdaki denklemde verilmiĢtir. H = açıklığın ortasına göre su yükü Eğimli bir orifis için oluĢacak jet akımının eğrisi aĢağıdaki denklemde verilmiĢtir. H x y 4 2    2 2 cos4 tan H x xy 
  • 36. Kontrollü Kret Kısmi açıklıklarda dolusavaktan geçen debi miktarı orifis akımı olarak değerlendirilebilir. H = açıklığın ortasına göre su yükü D= açıklığın yüksekliği L= Kret uzunluğu Yandaki grafik farklı açılara göre «C» katsayısındaki değiĢimi göstermektedir. «θ» açısı ve «D» açıklığı kapak ve kret arasındaki minimum açıklığı verecek Ģekilde belirlenmektedir. gHCDLQ 2 *Design of Small Dams
  • 39. Topuk yarıçapı giriĢ akım yüksekliğinin en az 3 katı olması gerekmektedir. Önerilen dolusavak topuk yarıçapı: R=H0+0.25P Topuk bölgesinde taban ve yan duvarlardaki basınç merkezkaç kuvveti nedeniyle artar. Toplam basınç: Topuk yapısı düĢük ve orta düĢülü dolusavaklarda kavisli yapılmayabilir. Dolusavak Topuğu
  • 40. Serbest DüĢülü (Straight Drop) Dolusavak Akım, savak üzerinden serbest bir Ģekilde düĢürülür. Ġnce kemer barajlarda ya da mansap yüzü dik olan savaklarda kullanılır. Bu tipteki savaklarda, savaklanan akımın savak yapısına zarar vermemesi için, napın alt kısmı uygun bir Ģekilde havalandırılmalıdır. Serbest düĢülü savakların mansap tarafında, savaklanan debiye, düĢüye, jeolojik duruma ve kuyruksuyundaki su miktarına bağlı olarak bir oyulma meydana gelmektedir. Zemin Ģartları uygun değilse, oyulma etkisini azaltabilmek için mansap tarafında kuyruksuyu derinliği arttırılmalıdır.
  • 41. Serbest DüĢülü (Straight Drop) Dolusavak *Design of Small Dams
  • 42. Serbest DüĢülü (Straight Drop) Dolusavak
  • 43. Yan Kanallı (Side Channel) Dolusavak Savak ekseni ile deĢarj kanalı ekseni aynı doğrultudadır. Savaktan geçen akım ~90°‟lik bir dönüĢ yaparak deĢarj kanalına girer. Yan kanalın içerisindeki akım, tek yandan ya da iki yandan alınabilir. Belli bir debiye kadar, savak üzerinden geçen debi karakteri üstten aĢmalı savaklarla benzerdir. Ancak, yüksek debilerde, kanal su seviyesi yükseleceği için savak batık olarak çalıĢabilir. Bu durumda debi karakteri değiĢecektir. Bu tipteki savaklar hem pahalı hem de verimsiz savaklardır. Buna rağmen, bazı durumlar için en uygun çözümü sağlamaktadır. Örneğin, uzun dolusavak geniĢliği gereken dar vadilerde yan kanallı dolusavaklar en uygun çözümü vermektedir.
  • 44. Yan Kanallı (Side Channel) Dolusavak *Design of Small Dams
  • 45. Labirent Dolusavak Kret uzunluğunu arttırabilmek için, dolusavak yapısı zikzak Ģeklinde yapılmaktadır. Dolusavak yapısının kret uzunluğu arttırılarak, dolusavak üzerindeki kabarma azaltılmaktadır. Labirent savakların kullanım alanı ve avantajları oldukça fazladır. Saha Ģartları elveriĢli ise, üstten taĢmalı savak gereken heryerde uygulanabilir. Depolama kapasitesini arttırır, çünkü savak üzerindeki su derinliği azalacağı için savak daha üst bir kotta tesis edilebilir. Kapaklı yapılara göre daha ekonomiktir. Labirent savaklardaki akım oldukça karmaĢıktır ve bir çok değiĢkene bağlıdır.
  • 48. Açık Kanal (Chute) Dolusavak Rezervuardaki suyu mansap tarafına, baraj ya da yamaçta tesis edilen bir kanal aracılığıyla taĢıyan dolusavak tipleri «Açık Kanal Dolusavak» olarak adlandırılmaktadır. Genellikle toprak dolgu barajlarda tercih edilen bir dolusavak türüdür. Tercih edilmesinin nedeni: tasarım ve imalat kolaylığı, hemen her türlü zemin Ģartında uygulanabilir olması, maliyet faydası Dolusavağın açık kanal kısmındaki akım karakteri terminal yapısına kadar kritik üstüdür. Ġyi bir hidrolik performans açısından, kanal boyunca yatay ve düĢey değiĢimlerden mümkün olduğunca kaçınılmalıdır.
  • 49. Açık Kanal (Chute) Dolusavak
  • 50. Açık Kanal (Chute) Dolusavak
  • 51. Tünel ve Kondüvi Dolusavak Debi kapalı bir kesit aracılığıyla gövdenin altından ya da çevresinden mansaba aktarılır. Kondüvi, yatay ya da dikey olabilir. „DüĢey su alma ağzı‟ dıĢındaki durumlarda tüm kesit boyunca serbest yüzeyli akım olur. „DüĢey su alma ağzı durumunda akıĢ tipi giriĢ kısmında tam dolu iken hattın devamında serbest yüzeylidir. Gerekli yerlerde «hava menfezi» yapılmalıdır. Ayrıca hava borusu da bırakmak gerekebilir. Tünel dolusavaklar dar vadilerde ya da dolusavak yapısını açıkta yapmanın tehlikeli olduğu durumlarda tercih edilebilir. Kondüvi dolusavaklar ise, geniĢ vadilerde kullanılabilir.
  • 52. Tünel ve Kondüvi Dolusavak
  • 53. ġaft (Morning Glory) Dolusavak Yatay bir ağızdan alınan su, düĢey ya da eğimli bir Ģaft ile belli bir seviyeye kadar düĢürüldükten sonra yatay ya da yataya yakın bir hat (kondüvi ya da tünel) ile mansaba aktarılır. 3 ana parçadan oluĢur: Su alma ağzı (huni Ģeklinde) DüĢey Ģaft Kapalı deĢarj hattı Akım karakteri düĢü ile değiĢmektedir. Su alma ağzı üzerindeki düĢü arttıkça, savak akımından basınçlı akıma dönüĢmektedir. Ardından da akım tam dolu olacaktır ve bu durum savaklarda istenen bir durum değildir. Bu tipteki dolusavakların kapasitesi çıkıĢ kapasitesi ile sınırlıdır. Dolayısıyla, su alma ağzındaki kot artsa bile debi fazla değiĢmez.
  • 56. Bloklu ġüt (Baffled Chute) Dolusavak Enerji kırıcı havuzun istenmediği durumlarda tercih edilebilir. Avantajları: Ekonomik, Terminal yapısındaki hız düĢüktür ve düĢüye bağlı değildir. Mansaptaki su seviyesi önemli değildir. ġüt yapısı 2/1 ya da daha yatay yapılır.
  • 57. Bloklu ġüt (Baffled Chute) Dolusavak

Editor's Notes

  1. Nedir? Ne işe yarar? Neye göre tasarlanır? Tüm su yapılarında yapılması şart mıdır?
  2. Dolusavak su yapıları için hayati bir öneme sahiptir.
  3. Üzerinde tesis bulunmayan bir akarsuda oluşan taşkın ve bu taşkının yaratacağı zarar doğal bir olaydır. Bu olaydan kimse sorumlu değildir.
  4. Baraj ile regülatörü nasıl ayıracağız???
  5. Dolusavak akımı rezervuar kotundan mansap dere kotuna düştüğünde, statik düşü kinetik enerjiye dönüşmektedir. Bu da akımın hızının yüksek olması, dolayısıyla mansaba zarar verme olasılığı bulunduğunu göstermektedir.
  6. Dolusavak yapısının kontrollü (kapaklı) olması durumunda ya da kret üzerinde köprü yapılması ve bu köprünün ara ayakları olması durumunda efektif kret uzunluğu azalmaktadır.