1. PROJEKT
LENDA:BIOLOGJI E AVANCUAR
TEMA:NDOTJA E MJEDISIT(AJER,UJE,TOKE)
NENTEMA:NDOTJA E MJEDISIT NE SHKALLE
BOTERORE.
PUNOI:
VERONIKA KOCIBELLI
TEA SPIROLLARI
MEGI DEMKO
RENALDO KRUSHOVA
ESMERALDA TANCO
2. OBJEKTIVAT:
1-TE NJOHIM BURIMET KRYESORE TE NDOTJES
2-TE LISTOJME NDOTESIT KRYESORE
3-TE ANALIZOJME PASOJAT E NDOTJES
4-TE LISTOJME SEMUNDJET QE SHKAKTOHEN NGA
NTOTJA E MJEDISIT
5-TE NJOHIM SHKALLEN E NDOTJES NE BOTE
6-VENDET ME TE NDOTURA NE BOTE.
7-TE SENSIBILIZOJME OPINIONIN PUBLIK PER
SHKALLENE NDOTJES DHE PASOJAT QE BIJNE PREJ
SAJ
8-CFARE MUND TE BEJEM PER TE ULUR SHKALLENE
NDOTJES NE TOKE ,AJER DHE UJE.
3. MJEDISI
TERMI MJEDIS NENKUPTON CDO
GJE QE RRETHON NJE
ORGANIZEM.AI ESHTE NJE SISITEM
FAKTORESH FIZIKE,KIMIKE DHE
BIOLOGJIKE NE EKUILIBRIN
DINAMIK.
4. NDOTJA E MJEDISIT
Ndotja dëmton mjedisin në Tokë dhe banorët në shumë mënyra.
Tri llojet kryesore të ndotjes janë:
Ndotja e tokës
Ndotja e tokës paraqet ndotjen e sipërfaqes natyrore të Tokës nga aktivitetet
industriale, komerciale, shtëpiake dhe bujqësore.
Ndotja e ajrit
Ndotja e ajrit paraqet grumbullimin e atyre substancave të rrezikshme në
atmosferë të cilat rrezikojnë jetën e njerëzve dhe të gjallesave të tjera.
Ndotja e ujit
Ndotja e ujit paraqet hedhjen e materieve kimike, biologjike dhe fizike nëpër
sasi të mëdha të ujit, të cilat materie shkatërrojnë cilësinë e gjallesave në të dhe
që e shpenzojnë atë.
5. NGA VJEN NDOTJA?
Ndotja vjen nga:
-Industria
-Transporti
-Amvisëritë
-Ujërat e zeza
-Mbeturinat
-Bujqësia
-Pesticidet
-Aktivitetet vullkanike Ndotësit:
-Avulli (H2O)
-Dioksidi I Karbonit (Co2)
-Metani (CH4)
-Dioksidi I Sulfurit (SO2)
-Oksidi I nitrogjenit( Nox)
-Ozoni (O3)
-Kloroflurokarboni (CFCs
8. SEMUNDJET QE SHKAKTOHEN NGA NDOTJA E
MJEDISIT:
Njeriu eshte pjese perberese e natyres.Organizata
Botërore e Shëndetësisë deklaron se 2,4 milion persona
vdesin çdo vit nga shkaqe të lidhura në mënyrë direkte
me ndotjen e ajrit, 1,5 milion nga këto vdekje i atribuohet
ndotjes së ajrit në vende të mbylluar, që zakonisht njihen
si vendet me ajër të pastër. Gjatë një viti ka më tepër
vdekje nga ndotja e ajrit se sa nga aksidentet
automobilistike. 310.000 Evropianë vdesin çdo vit nga
ndotja e ajrit. Agjencia e Mbrojtjes së Mjedisit në ShBA
deklaron se nëse miratohen ndryshimet e propozuara nga
vetë ajo në karburantet e makinave do të ketë 12.000
vdekje të parakohshme më pak, 15.000 infrakte më pak,
6.000 vizita në dhomën e emergjencave nga fëmijë ma
astmë, 8.900 shtrime në spital për problem me
frymëmarrjen ose aparatin frymëmarrës çdo vit.problemi i
ndotjes po behet faktor limitues per zhvillimin e metejme
te njerzimit.
9. DISA NGA SËMUNDJET E LIDHURA ME AJRIN
E NDOTUR JANË :
-KANCERI
-SËMUNDJE ZEMRE DHE RREZIKU PER ATAK
-SËMUNDJE MUSHKËRIE , CIRROZA DHE
EMFIZEMA
-ASTMA
-PNEUMONIA DHE KOMPLIKACIONET E SAJ
-BRONKITI DHE PNEUMONIA
-ALERGJI TË LIDHURA ME APARATIN
RESPIRATOR
-DHIMBJE KOKE DHE MIGRENË TE
VAZHDUESHME
11. AEROSOLET
OZONI
- Ozoni mund të irritojë rrugët e frymëmarrjes. Simptoma të tjera përfshijnë teshtima, kollë,
dhembje gjatë frymëmarrjes së thellë dhe vështirësi në frymëmarrje gjatë aktiviteteve jashtë
shtëpisë. Njerëzit me probleme të mushkërive janë më të ndjeshëm, por, nëse ozoni është në nivele
të larta, preken edhe njerëzit e shëndetshëm që bëjnë aktivitet jashtë shtëpisë.
Edhe në nivele të ulëta, ozoni afër sipërfaqes së tokës shkakton një sërë problemesh në mushkëri, duke
përfshirë këtu përkeqësimin e astmës, uljen e kapacitetit të mushkërive dhe rrit ndjeshmërinë ndaj
sëmundjeve të mushkërive, si: pneumonia dhe bronkiti.
17. Sikur ajri dhe uji ashtu edhe pedosfera (dheu) i
është nënshtruar ndotjeve të vazhdueshme dhe të
pakontrolluara. Ndotjet e pedosferës mund të 34
klasifikohen në ndotje urbane dhe industriale, por
ndotësi kryesorë fatkeqësisht është njeriu me
aktivitetet e tij. Ndotësit janë pluhuri, materiet e
ndryshme kimike, mbeturinat, gazrat e ndryshme të
cilat me anë të reshjeve në formë të shirave acidike
arijnë në sipërfaqe të tokës, pesticidet e ndryshme
të cilat njeriu i shfrytëzon për trajtimin e tokave për
veprimtari bujqësore, etj. Njeriu me ose pa vetëdije
në këtë mënyrë e ndotë dheun, e me këtë edhe e
helmon veten dhe shtazët sepse të gjithë këta
ndotës absorbohen nga bimët , të cilët shërbejnë si
ushqim i vetëm për botën shtazore dhe njerëz.
18. Ndotja e ujit më së
tepërmi bëhet
përmes :
detergjenteve,
industrisë
ushqimore,
bujqësisë, fekalet
dhe ujërat nga
kanalizimet, vajrat
motorike,
nafta, benzina etj.
19. PASOJAT E NDOTJES SE UJIT.
Ndotja e ujit dhe përdorimi i tij ka ndikim të
drejtpërdrejtë në shëndetin e njeriut dhe lë
pasoja për kohë të gjatë. Sot në botë
njihen më se dyqind sëmundje që
paraqiten si pasojë e përdorimit të ujit të
ndotur. Sipas Organizatës Botërore të
Shëndetësisë (WHO) nga uji i ndotur, sot
në botë sëmuren mbi pesëqind milion
njerëz. Nga uji i papastër pasojnë një sërë
sëmundjesh, ku, ndër më të rëndësishmet
janë kolera, tifoja e zorrëve, hepatiti,
tularemia etj. Këto sëmundje shpesh kanë
marrë viktima njerëzore. Ne ditët e sotme
me zhvillimet e avancuara që po ecën
bota, është vështirë të mendohet për një
jetë në Tokë me ujë të pastër.
20. Krahas kësaj, mbrojtja e ujit nga ndotja mund të
bëhet edhe duke ndaluar hedhjen e ndotësve në
ujë, pastaj me mënjanimin ose zvogëlimin e
ndotësve në ujë, duke qarkulluar uji i ndotur nëpër
sisteme të mbyllura, etj. Zvogëlimi i sasisë së lirimit
të materieve ndotëse në ujë është formë e
rëndësishme e luftës kundër ndotjes. Kjo nënkupton
vendosjen e filtrave përkatës dhe e sistemeve për
fundërrim në vendet ku lirohen ujërat e ndotura. Një
formë e mbrojtjes së ujërave rrjedhës nga ndotja
është edhe mbrojtja speciale e burimeve, planifikimi
i lokacionit të deponive për hedhurina, që ato të
ndërtohen sa më larg ujërave rrjedhëse, zvogëlimi i
përdorimit të pesticideve dhe plehrave kimike në
bujqësi si dhe pyllëzimi dhe ruajtja e tokës nga
erozioni. Me konventa ndërkombëtare ndotja e
ujërave është e sanksionuar, por, vështirë është të
binden njerëzit që të mos e ndotin atë. Prandaj,
është me rëndësi vetëdijesimi dhe edukimi i
popullatës për shfrytëzim racional të resurseve ujore
21. NDOTJA URBANE
Urbanizimi i rajoneve dhe zmadhimi i qyteteve
metropole, zhvillimi i industrisë, intensifikimi i
bujqësisë kanë sjellë shtimin e madh të mbeturinave
urbane dhe industriale, të cilat janë të llojeve të
ndryshme dhe, zakonisht, janë helmuese. Mbetjet
gazore nga djegiet hidhen në atmosferë.
Aktualisht shfaqen probleme gjeologjike me
grumbullimet e mbetjeve, sepse këto depozita të
mbeturinave vazhdimisht veprojnë mbi sistemet
natyrorë. Mbetjet e lëngëta sot përpunohen,
pastrohen dhe pas kësaj derdhen në lumenj ose
madje depozitohen në rezervuarë nëntokësorë, në
thellësi të mëdha. Mbetjet urbane përbëjnë
aktualisht një nga problemet mjedisore më të prefta
dhe të pazgjidhura në Shqipëri. Ato përbëjnë një
faktor me rrezikshmëri të lartë për ndotjen e ujerave
dhe dëmtimin e ekosistemit
22. PASOJAT E NDOTJES SE TOKAVE
Për shkak të ndodtjes të tokës organizatat botërore kanë dhënë alarmin, ashtu
siç kanë bërë edhe për ajrin dhe ujin. Ata kanë thkesuar se toka është drejt
degradimit dhe gjithashtu për shkak të ndotjes së saj ka një sërë problemesh të
tjera që na kanosen.
Shëndeti kërcënohet nëpërmjet kontaktit të drejpërdrejtë me dherat ose për
shkak të thithjes të ndotësve që kanë avulluar. Kjo e fundit përbën kërcënim
shumë të madh sepse ndotësit e tokës që thithen prej saj depërtojnë deri në
ujërat nëntokësore të cilat përdoren për konsum nga njeriu.
Problemet e ndotjes se tokes nuk jane vetem shendetsore por lidhen edhe me
ekosistemet. Keshtu, per shkak te ndotjes se tokes nga perqindja e shume kimikateve te
demshme, ajo peson ndryshime radikale kimike. Disa prej te cilave jane aq te demshme sa
mjafton edhe perqindje e vogel per te shkaktuar kete. Keto ndryshime cojne ne dryshime
ne metabolizmin e mikrogjallesave endemike, insekteve dhe bimeve banuse te nje mijedisi
te caktuar. Keshtu fillon edhe demtimi I zinxhirit ushqimor. Hallkat e zinxhirit ushqimor do te
demtonin njera tjetren duke filluar qe nga prodhuesit e deri tek grabitqaret. Masa e
helmeve do te rritej nga zinxhiri ne zinxhir. Pra edhe nqs perqendrimi I kimikateve apo
ndotesve te tjere eshte I vogel ne nivelet e para trofike, rrjedhimisht ky perqendrim do te
rritej nga niveli ne nivel.nje rast I tille eshte ai me DDT-ne ne bujqesi, I cili beri qe te
dobesohej guacka e vezeve, te rritej shkalla e vdekshmerise te pulave dhe rrezikteI madh
per zhdukjen e disa specieve.
23. VENDET ME TE NDOTURA NE BOTE
Sipas një raporti të fundit, shëndeti i rreth 200
milionë njerëzve në mbarë botën, është i rrezikuar
nga problemet e shkaktuara nga ndotja. Dy
organizata të pavarura mjedisore, Kryqi i Gjelbër i
Zvicrës dhe Instituti Blacksmith, në Shtetet e
Bashkuara, botuan listën e 10 vendeve më të
ndotura të botës që ndodhen në 8 shtete në Afrikë,
Azi, Evropën Lindore dhe Amerikën Latine. Sipas
raportit, ndotësit kryesorë janë lëndë të tilla si
plumbi, kromi, nafta, pesticidet, fenolet, zhiva, sarini
dhe elementë të tjerë. Ndër vendet më të ndotura në
botë janë Çernobili në Ukrainë, dy fabrika në Rusi,
një fonderi dhe një kompleks kimik, që mund të jenë
marrë më parë me armë kimike. Po ashtu në listë
janë zona minerare në Zambia, delta e lumit Niger
në Nigeri, dy mjedise në Indonezi si dhe disa
mjedise në Argjentinë, Bangladesh dhe Ganë..
24. . Sipas raportit, ndotësit ndikojnë tek
njerëzit përmes rrugëve të frymëmarrjes,
ushqimit, ujit ose kontaktit me lëkurën.
Megjithë problememt, raporti ve në dukje
edhe shembuj suksesi siç është rasti i
Republikës Domenikane, e cila doli nga
lista e 10 mjediseve më të ndotura, pas
masave që mori ndaj niveleve të larta të
plumbit në një kompleks riciklimi
mbeturinash. Autoritet në këtë vend e
pastruan mjedisin e ndotur dhe e kanë
kthyer atë tani në një kënd lojrash.
25. Në listë janë përfshirë Çernobili i Ukrainës, i cili vuan akoma
prej pasojave të ardhura nga shpërthimi radioaktiv i ndodhur
në vitin 1986;
-delta e lumit Niger, ku çdo vit derdhen 240 mijë fuçi të
naftës së papërpunuar dhe Hazaribagh në Bangladesh, ku
kancerogjenët u bashkuan me furnizimin e ujit të pijshëm në
një zonë të qytetit. Më poshtë ato janë rreshtuar sipas rendit
alfabetik.
Agbogbloshie, Gana: Kjo zonë që ndodhet në periferi të
kryeqytetit Accra të vendit, është më e madhja për
përpunimin e mbetjeve në Afrikën Perëndimore. Kur kabllot
e pajisjeve elektronike si mikrovala dhe kompjuterë digjen
për të marrë bakrin që kanë brenda, ato shpërbëhen në
grimca dhe mbesin në tokë. Vlerësohet se 40 mijë njerëz
janë prekur prej rrezikut të ndotjes në këtë zonë.
Çernobili, Ukrainë: Katastrofa më e madhe bërthamore e
ndodhur në vitin 1986 çliroi 100 herë më shumë radiacion
sesa bombat atomike të hedhura në Hiroshimë dhe
Nagasaki.
26. Përqendrimet e plumbit, aluminit, magnezit dhe hekurit në lum janë disa
herë më të larta se mesataret botërore për shkak të ndotjes nga burimet
industriale dhe të brendshme. Dzerzhinsk, Rusi: Një zonë madhore e
prodhimit të kimikateve në Rusi, Dzerzhinsk ka nivele të larta të ndotësve si
dioksina dhe fenoli në ujërat nëntokësore. Vendasit vuajnë prej sëmundjeve
dhe kancerit të syve, mushkërive dhe veshkës. Për më tepër jetëgjatësia
mesatare në qytet është 47 për femrat dhe 42 për meshkujt.
Hazaribagh, Bangladesh: Regjësit e lëkurave përdorin metoda të vjetra dhe
të paefektshme për të bërë lëkura duke hedhur çdo ditë 22 mijë litër kub
mbetje toksike në lumin kryesor të qytetit. Kjo ka ndikim te 160 mijë njerëz.
Mbetjet përfshijnë edhe kimikatin që shkakton kancer, kromin gjashtëvalent.
Kabue, Zambi: Dekada të tëra të minierave të plumbit që operonin në
mënyrë të parregullt e kanë bërë këtë qytet afrikan të shkaktojë probleme
serioze në shëndetin e banorëve të Kabues, ku më se 300 mijë njerëz janë
prekur prej ndotjes. Në vitin 2006, niveli i plumbit në gjakun e fëmijëve ishte
dhjetë herë më i lartë sesa duhej.
Kalimantan, Indonezi: Në ishullin Borneo, Kalimantan dhe zonat përreth
toka është ndotur prej mërkurit për shkak të minierave të arit, duke ndikuar
në 225 mijë njerëz. Minatorët e zonës përdorin mërkur në procesin e
nxjerrjes së arit, gjatë shkrirjes dhe bashkimit të lëndëve të para.
.
27. Matanza Riachuelo, Argjentinë: Më shumë se 15
mijë industri mendohet të jenë duke çliruar një
shumëllojshmëri të ndotësve në lumin Matanza, i cili
kalon përmes Buenos Airesit dhe derdhet në Rio de
la Plata. Ndotësit përfshijnë zinkun, plumbin, bakrin,
nikelin dhe kromin, duke e bërë ujin rreth lumit të
Matanza-Riachuelos të pasigurt. Jeta e 20 mijë
personave që jetojnë në zonë rrezikohet çdo ditë.
Lumbi Niger, Nigeri: Një numër i panjohur njerëzish
janë prekur prej industrisë së naftës së pangopur në
këtë pjesë të populluar dendur të Afrikës. Mendohet
se 7000 incidente të rrjedhjes së naftës kanë
ndodhur gjatë viteve 1976-2001. Raporti tregon se
rreth 2 milionë fuçi nafte nxirren nga delta çdo ditë
që nga viti i kaluar. Norilsk, Rusi: Norilsk është një
qytet industrial në Rusinë siberiane, ku çdo vit,
çlirohen në ajër afërsisht 500 tonë të oksideve të
bakrit dhe nikelit
28. CFARE ESHTE MBROJTJA E MJEDISIT?
•Çka është mbrojtja e mjedisit? Mbrojtja e
mjedisit është praktikë e mbrojtjes së mjedisit,
në nivel individual, të organizatave ose të
qeverisë, në dobi të mjedisit natyror dhe (ose)
të qenieve njerëzore.Mbrojtja e mjedisit nga
aktivitete të ndryshme të njeriut është e
nevojshme. Ne mund të zvogëlojmë ndotjen
dhe të mbrojmë mjedisin
29. NE CFARE MENYRE MUND TE PAKESOJME
NDOTJEN E AJRIT:
Ndotja e ajrit nga industria mund të pakësohet me përdorimin e
teknologjisë sa më moderne, përdorimin apo vendosjen e filtrave në
tymtarët e fabrikave, me ndërtimin e tymëtarve sa më të lartë, me
përdorimin dhe prodhimin sa më të madh të energjisë alternative e cila
mënyrë e prodhimit e ndotë fare pak ose nuk e ndotë mjedisin. Ndotja e
ajrit nga automjetet mund të pakësohet me përdorimi më ekonomik të
automjeteve. Për relacione më të shkurta duhet ti përdorim biçikletat,
roshullat por mundemi edhe të ecim këmbë, ndërsa për relacione më të
gjata duhet ti përdorim mjetet e transportit publik. Po ashtu do të duhej që
automjetet ti servisojmë rregullisht sepse automobili në gjendje të rregullt
e ndotë më pak mjedisin, ose të instalojmë në automjete sistemin e
djegies me gaz i cili ndotë mjedisin më pak dhe është më ekonomik.
Përdorimin e automjeteve duhet ta zvogëlojmë në minimum derisa nuk të
prodhohen automjete më të përsosura të cilat do ti përdornin lëndët
djegëse të cilat ndotin më pak mjedisin. Kohëve të fundit janë duke u
bërë përpjekjet për zëvendësimin e naftës me biodizel i cili është shumë
më ekologjik dhe ndotë shumë më pak mjedisin.
30. KUJDESI PER PEDOSFEREN
Duke. pasur parasysh rëndësinë e pedosferës për
mbajtjen, vazhdimin dhe zhvillimin e jetës në të, ne duhet
edhe të kujdesemi për te dhe të veprojmë në mënyrë sa
më të drejt. Mos të hedhim mbeturina në vende publike
dhe të pastërta, të bëjmë gjithçka që të zvogëlojmë
emisionin e gazrave helmuese, të mos ndërtojmë objekte
mbi toka pjellore, të përdorim me kujdes pesticidet dhe
mos ta teprojmë me to, të punojmë në fushën e
gjelbërimit dhe pyllëzimit posaçërisht në vende ku ka
filluar të paraqitet dukuria e erozionit apo zhveshjes së
korës së tokës. Me këto veprime ne do të përfitojmë
shumë të mira sepse për çdo kujdes për natyrën ajo din të
na shpërblejë shumëfish. Gjelbërimi dhe pyllëzimi i
hapësirave tokësore përpos bukurisë së vet kanë edhe
anën pozitive sepse rrisin sasinë e oksigjenit në ajër,
thithin dyoksidin e karbonit, gaz i cili është shumë i
rrezikshëm për shëndetin tonë, ndalin dhe pastrojnë nga
ajri grimcat e pluhurit, krijojmë vende për relaksim dhe
atraksion, si dhe shumë të mira të tjera për njeriun dhe
për një jetë më të shëndoshë.
31. SI MUND TE PARANDALOHET NDOTJA?
Ndotja e tokës Mënyra më e mirë për të parandaluar
ndotjen e tokës është përmes menaxhimit të
mbeturinave në mënyrë adekuate, shfrytëzimit të
tokës në mënyrë adekuate dhe praktikave
edukuative bujqësore.
Ndotja e ajrit Mënyra më e mirë për parandalimin e
ndotjes së ajrit është të ecim këmbë ose të ngasim
biçikletën dhe të ngasim makinat më pak. Kjo do të
parandalojë ndotjen e ajrit nga lëndët djegëse fosile.
Ndotja e ujit Mënyra më e mirë për parandalimin e
ndotjes së ujit ështëqë të mos hedhim mbeturina
dhe materie të tjerakimiketë dëmshme në burimet
tona të furnizimit me ujë.
32. MJEDISI MUND TE MBROHET DHE
PERMIRSOHET DUKE:
-Reduktimi i lirimit të gazrave
-Ulja e shfrytëzimit te burimeve natyrore
-Kursimi i energjisë
-Efiçencae energjisë
-Shfrytëzimi i burimeve të ripërtërishmetë energjisë
-Zvogëlimi i sasisë së mbeturinave dhe riciklimi i tyre
-Zvogëlimi i përdorimit të pesticideve
-Kursimi i ujit
-Pyllëzimi
33. MASAT QE NDIHMOJNE NE PERMIRSIMIN E
STANDARTEVE TE CILESISE SE AJRIT.
2. Mbrojtja e ajrit siguron mbrojtjen e shëndetit të njeriut, të kafshëve dhe të
bimëve, bashkësive dhe habitateve të tyre, vlerat, natyrore dhe kulturore,
nga ndikimet negative të ajrit të ndotur; parandalimin e dëmtimit dhe
kërcënimit të shoqërisë nga cilësia e përkeqësuar e ajrit atmosferik, nga
pakësimi i shtresës së ozonit dhe nga ndryshimet klimatike që rrjedhin nga
veprimtaritë njerëzore; mbrojtjen e cilësisë së ajrit atmosferik në zonat ku
nuk është dëmtuar dhe përmirësimin e tij në zonat e tjera.
Mbrojtja e ajrit
përfshin atmosferën,
proceset, përbërjen e
saj dhe klimën.
Mbrojtja mjedisore e
ajrit rregullohet me
ligj të veçantë.
1- Ulja e numrit të makinave nëpërmjet
nxitjes së përdorimit të transportit publik
përkundrejt atij privat.
2- Përmirësimi i transportit publik
3- Menaxhimi i rrjetit rrugor
4- Promovimi i teknologjive të pastra të
automjeteve
5- Nxitja e çiklizmit
. 6- Rritja e sipërfaqeve të gjelbërta
7- Përmirësimi i cilësisë së lëndëve djegëse
34. PERFUNDIMET
NE FUND TE KETIJ PROJEKTI NE MESUAM:
-SI TE PUNOJME NE GRUP
-GJENDJEN E E NDOTJES SE BOTE
-PASOJAT E SECILIT PREJ TYRE
-SEMUNDJET QE SHKAKTOHEN NGA NDOTJA
-CFARE MUND TE BEJE NE PER TE
ZVOGELUAR NDOTJEN E MJEDISIT
