2. Lipunan, Kultura at Pulitika
Magigiting na mandirigma ang mga hari ng mga Persiano at
matatalio ring pinuno. Walang takda ang kanilang
kapangyarihan. Taliwas sa ibang hari, lalo na ng mga
Assyrian, makatarungan at tapat sa pakikitungo sa mga tao
ang mga haring Persiano. Makatarungan ang mga batas nito
tunkol sa pagbubuwis. Naging bantog ang kabutihan ni Cyrus
dahil sa kanyang prinsipyo na dapat maging pantay sa lahat
ng tao ang batas.
Kinopya nila ang pagpapatakbo ng imperyo ng mga Assyrian
at lalo pa nila itong pinaganda.
Naglagay sila ng mga satrapy (probinsya) sa kanilang mga
nasasakupan.
Tatlong pangkat ng opisyal na namuno sa bawat sakop ng
imperyo -- gobernador at kanyang mga opisyal;heneral at ang
kanyang tropa;mga tagasuri na tinawag na mata ng hari.
Nalagpasan nila ang pagiging epektibo ng pamamahala ng
Assyrian dahil hinayaan nila ang kanilang sinakop na lupain
na magpatuloy sa kanilang paniniwala at mga batas.
Naniniwala sila sa mga katuruan ni Zoroaster. Sa pamumuhay
ng tao, may paglalaban sa pagitan ng pwersa ng mabuti at
masama. Si Ahura Mazda ang pinagmulan ng mabuti,
katotohanan at pagkabusilak. Nilalang niya at iniingatan ang
sansinukob. Si Ahriman ang nangunguna sa kadiliman at
kasamaan. Maaaring mamili ang tao ng kanyang kikilingan.
Gagantimpalaan ng buhay na walang hanggan ang pumili sa
kabutihan at makaranas ng kadiliman at hirap ang pipili sa
kasamaan – ito ang magiging pangalawang buhay matapos
ang buhay rito sa lupa.
5. Ekonomiya
Tulad ng mga Assyrian, magagaling na sundalo ang mga
Persiano. Ito ang dahilan ng kanilang tagumpay sa
pananakop. Nagmula sa pananakop ang kanilang kayamanan.
Maraming mayamang kaharian ang napasailalim sa mga
Persiano tulad ng Israel. Nagiging bahagi ito ng kanilang
kabuhayan.
6. Sanhi ng Pag-unlad at Pagbagsak
Pag-unlad
Ang galing ni Cyrus sa pagmumuno ang naging sanhi ng
tagumpay ng mga persiano.
Ang pagkakaroon nito ng mahusay na mandirigma ang
dahilan ng mabilis na pagskop sa mga lupain.
Ang makatarunganng pagbubuwisat matapat na
pakikitungo sa mga nasakop na tao ang nagbabantog sa
kabutihan ni Cyrus at napanatili ang katiwasayan sa
kanyang imperyo.
Ang pagiging matapat ng mga Persiano ang isa ring
dahilan ng kanilang pagsikat at pag-unlad
Pagbagsak
Matapos ang pamumuno nina Cyrus, Cambyses, Darius at
xerxes, nawalan na ng mahusay na pinuno ang mga
Persiano. Ito ang pangunahing dahilan ng kanilang
pagbagsak.
Naging madalas ang pag-aaway ng mga lupaing
nasasakupan ng imperyo. Ang kawalan nila ng
pagkakaisa ang nagpabilis sa kanilang pagbagsak.
10. Ambag sa Kabihasnan ng Daigdig
Isang pinakamahalagang ambag ng mga persiano ang
relihiyong Zoroastrianismo kung saan nabigyang-diin ang
konsepto ng pagpili ng tao sa landas na tatahakin —
kasamaan ba o kabutihan. Dito rin nalinang ang kaisipan
tungkol sa buhay na walang hanggan matapos ang buhay
rito sa lupa at ang pagbibigay ng gantimpala sa mga
gumagawa ng kabutihan at kaparusahan sa mga
gumagawa ng masama.
Sa pamumuno ng Persiano, nabigyang-diin ang
karapatan ng tao, maging ng mga lupang sinakop.
Ang pagkakaron ng mga satrap ng Persia ang naglinang
sa konsepto ng sentralisadong pamahalaan.
