1. Нэгж хичээлийн сургалтын хөтөлбөрийн бүтэц,
дидактикт оруулах зөвлөмж
Åðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí íýãä¿ãýýð àíãèä
“Áýëòãýë” õºòºëáºðèéí äàðàà õè÷ýýëèéí æèëèéí 5 äàõü äîëîî
õîíîãîîñ ýõëýí 56 öàãèéí áèåèéí òàìèðûí õè÷ýýëèéã ñóäàëíà.
Ýýëæèò õè÷ýýëèéí ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà 35 ìèíóò áàéíà.
Çóðãààí íàñòàé õ¿¿õýä ñóðãóóëüä îðîõ áîëñíîîð 2008 îíä
íýãä¿ãýýð àíãèéí ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëàí õýðýãæ¿¿ëæ
ýõýëñýí. Áèåèéí òàìèðûí ñóðãàëòûí ýíýõ¿¿ õºòºëáºðèéí àãóóëãûí
òîãòîëöîî íü ¿íäñýí îéëãîëò, æàãñààë, áèå õºãæ¿¿ëýõ äàñãàëóóä,
òýíöâýðèéí äàñãàëóóä, àâèðàëò ìºëõºëò òóëàëò ä¿¿æèãíýëò, àëõàëò
ã¿éëò, ¿ñðýëò õàðàéëò, øèäýëò, óÿí ÷àíàðûí äàñãàëóóä, õºäºë㺺íèé
ýâ ä¿é îëãîõ äàñãàëóóä ãýñýí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿äòýé. Àãóóëãûí
ýäãýýð õýñã¿¿äèéã áàãø íýãæ õè÷ýýë¿¿äýä õóâààðèëàí, íàðèéí
òºëºâëºæ ñóðãàëòàà ÿâóóëíà. Èíãýõäýý ýäãýýð õýñã¿¿äèéí àëü íýãèéã
ñóäàëæ äóóññàíû äàðàà ººð õýñãèéã ñóäëàõ áàéäëààð òºëºâëºõã¿é.
Íýãä¿ãýýð àíãèéí áèåèéí òàìèðûí õè÷ýýë íü äóíä, àõëàõ àíãèä
îðäîã ñïîðòûí òîäîðõîé òºðëèéí òºðºëæñºí õè÷ýýë áèø áºãººä áàãà
íàñíû õ¿¿õäèéí áèå áÿëäðûí çºâ õºãæëèéí ¿íäñèéã òàâüæ, á¿õ òàëûí
õºãæëèéã äýýøë¿¿ëýõýä ÷èãëýãäñýí îëîí òºðëèéí äàñãàëóóäûí íýãäìýë
àãóóëãàòàé áàéíà.
Çóðãààí íàñòàé íýãä¿ãýýð àíãèéí õ¿¿õä¿¿äèéí ¿íäñýí õýðýãöýý
íü òîãëîõ õýðýãöýý áàéäàãò ¿íäýñëýí ÿíç á¿ðèéí äàñãàëûã õºäºë㺺íò
òîãëîîì õýëáýðýýð ã¿éöýòã¿¿ëýõ íü ýíý íàñíû õ¿¿õä¿¿äèéí îíöëîãò
èë¿¿ òîõèðíî. Ó÷èð èéìä õè÷ýýë á¿ðèéí àãóóëãàä õºäºë㺺íò òîãëîîì
îðóóëàõûã áîäîëöîíî áèç äýý.
Äîëîîí íàñòàé õ¿¿õýä ñóðãóóëüä îðîõ áîëñíîîñ õîéø ãàíö
õî¸ðõîí æèë ºíãºð÷ áàéõàä çóðãààí íàñòíóóä ñóðàëöàõ áîëñîí íü
ñóðãóóëü, áàãø íàðûí ºìíº òîìîîõîí àñóóäàë ¿¿ñãýñýí. ¯¿íèé íýã
õýñýã íü òýäíèé áèåèéí òàìèðûí ñóðãàëòûí àãóóëãà, àðãà ç¿é, îð÷íû
àñóóäàë áèëýý.
ͺ㺺 òàëààñ íýãä¿ãýýð àíãèä áèåèéí òàìèðûí õè÷ýýëèéã
áèåèéí òàìèðûí ìýðãýæëèéí áàãø áóñ, áàãà àíãèéí áàãø íü çààõ
òîõèîëäîë çàðèì ñóðãóóëüä ãàð÷ áàéãàà.
Çóðãààí íàñòíóóäàä õè÷ýýë çààñàí áàãø íàðûí òóðøëàãà,
ñóðãàìæààñ ¿çýõýä íýãä¿ãýýð àíãèéí áèåèéí òàìèðûí ñóðãàëòûí
õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà ç¿éí çºâëºìæ, ñóðãàëòûí òîõèðîìæòîé
îð÷èí ÷óõàë øààðäëàãàòàé áàéãàà íü õàðàãäñàí.
Èéìýýñ íýãä¿ãýýð àíãèéí áèåèéí òàìèðûí ñóðãàëòûí õºòºëáºð
äýõü àãóóëãûã õýðõýí ñîíãîæ, íýãæ õè÷ýýëèéí õºòºëáºð
áîëîâñðóóëàõûã 1-ð óëèðàëä ñóäëàõ 10 öàãèéí õè÷ýýëýýñ 5 õè÷ýýëýýð
íü æèøýý àâ÷ ¿ç¿¿ëüå. Ýíýõ¿¿ æèøýýíäýý áèä ºíººãèéí ñóðãóóëèéí
îð÷èí, íºõöºë, ñóðàëöàã÷ õ¿¿õä¿¿äèéí áèå áÿëäðûí õºãæèëò,
áýëòãýëæèëòèéí îíöëîãèéã òîîöîæ õàðãàëçñàí.
1

2. Áèåèéí òàìèðûí íýãæ õè÷ýýëèéí ¿ëãýð÷èëñýí
õºòºëáºð
Íýã. Öàã òºëºâëºëò:
Óëèðà Äîëîî
Öàã Àãóóëãà
ë õîíîã
Áèåèéí ¿íäñýí õºäºë㺺í
V 2
VI 2 Àëõàà áà òýíöâýð
Íýãä¿ãýýð
VII 2 ÿéëò áà øèäýëò
VIII 2 ¯ñðýëò õàðàéëò
IX 2 Õºäºë㺺íèé ýâ ä¿é
Á¿ãä 5 10
Õî¸ð. Õýðýãöýý:
Ñóðãóóëèéí áèåèéí òàìèðûí îð÷èíä äàñàõ, àíãèä óäààí õóãàöààãààð
ñóóæ õè÷ýýëëýñíýýñ ¿¿ñýõ áèåèéí ÷èëýýãýý ãàðãàõ, õ¿íèé áèåèéí
¿íäñýí õºäºëãººí¿¿äèéã õèéæ ÷àääàã áîëîõ õýðýãöýý ¿¿ñíý.
Ãóðàâ. Õàìðàõ õ¿ðýý:
Àëõàõ, ã¿éõ, ¿ñðýõ, øèäýõ, áîñîõ ñóóõ çýðýã õ¿íèé òºðºëõèéí
õºäºëãººí¿¿äèéí òàëààð àìüäðàëûí ÿâöàä îëæ àâñàí òºñººëºë,
÷àäâàðòàé çóðãààí íàñòàé íýãä¿ãýýð àíãèéí õ¿¿õä¿¿ä.
ĺðºâ. Çîðèëãî:
Áèåèéí òàìèðûí õè÷ýýëä õàíäàõ õàíäëàãàòàé áîëæ, áèåèéí ¿íäñýí
õºäºëãººí¿¿äèéã çºâ ã¿éöýòãýõ ýíãèéí ÷àäâàð ýçýìøèí, áèå áÿëäðàà
õºãæ¿¿ëíý.
Òàâ. Çîðèëòóóä:
1. Ãàð, õºë, èõ áèåèéí ¿íäñýí õºäºëãººí¿¿äèéã òàíüæ, çºâ íýðëýäýã
áîëîõ
2. Ãàð, õºë, èõ áèåèéí ¿íäñýí õºäºë㺺í îðîëöñîí öîãö äàñãàëûã
ã¿éöýòãýõ ÷àäâàðòàé áîëîõ
3. Ãàð, õºëèéí áóë÷èíãóóäûí õºãæèë áà òýíöâýðýý õàäãàëàõ
÷àäâàð ñàéæðàõ
2

3. 4. Õàìòðàí òîãëîæ, òîãëîîìûí òàëààð ÿðèëöäàã áîëîõ
Çóðãàà. Àãóóëãà
Íýãä¿ãýýð àíãèéí бèåèéí òàìèðûí íýãæ õè÷ýýëèéí õºòºëáºðèéã
áîëîâñðóóëàõäàà 5 ñýäâèéã 5 ººð àðãà÷ëàë áà äèçàéíààð õèéõèéã
îðîëäëîî.
1-ð õè÷ýýëýýð ñóäàëñàí ãàð, õºëèéí ¿íäñýí õºäºëãººí¿¿äýý, 2-ð
õè÷ýýëä èõ áèåèéí õºäºë㺺íòýé õîëáîí ã¿éöýòãýäýã áîëãîñîí áîë, 3-ð
õè÷ýýëýýð òýäãýýð õºäºë㺺íèéã àëõàëòàí äóíäàà ã¿éöýòãýõ
÷àäâàðòàé áîëîõ áàéäëààð õè÷ýýëèéí àãóóëãûã óÿëäóóëàí, õºíãºíººñ
íü õ¿íäð¿¿ëæ ýçýìø¿¿ëíý. Òà á¿õýí ýäãýýðýýñ ñàíàà àâ÷ ººðèéí àæëûí
àðâèí òóðøëàãààðàà áàÿæóóëàí àøèãëàíà ãýäýãò èòãýæ áàéíà.
Ñóäëàãäàõóóíû òîãòîëöîî Óð óõààíû òîãòîëöîî
• Ãàð, õºëºº óðàãø, àðàãø, äýýø,
- Ãàðûí ¿íäñýí õºäºë㺺í õàæóó òèéø ºðãºõ
õºäºëãººí¿¿äèéã çºâ íýðëýõ, ÿëãàí
òàíèõ
• Òýäãýýðèéã çºâ ã¿éöýòãýõ
- Õºëèéí ¿íäñýí õºäºë㺺í ÷àäâàðòàé áîëîõ
• Òýäãýýð õºäºë㺺íèéã çºâ
ã¿éöýòãýæ áàéãàà ýñýõýä
- Ãàð, õºëèéí ¿íäñýí õºäºëãººí ¿íýëãýý ºãºõ
õîñîëñîí äàñãàëóóä • Áèå áèåäýý ñààä áîëîõã¿éãýýð
õîîðîíäîî çàéòàé æàãñàæ äàñãàëàà
õèéõ çîõèîí áàéãóóëàëòûã ìýäðýõ
• Ãàð, õºëèéí ¿íäñýí õºäºë㺺í
õîñîëñîí 8 òîîò äàñãàëûã áèå äààí
ã¿éöýòãýõ ÷àäâàðòàé áîëîõ
• Ãýðèéí äààëãàâàðàà õèéõ ¿åäýý
àëæààëàà òàéëæ ýäãýýð
äàñãàëûã òîãòìîë õèéõ îéëãîëò
àâàõ
Àðãà ç¿é: Ñýäýâ 1. Áèåèéí ¿íäñýí õºäºë㺺í
Ñóðàëöàã÷èéí ¿éë àæèëëàãàà Áàãøèéí ¿éë àæèëëàãàà
à. Áàðóóí, ç¿¿í ãàð, õºëºº ýýëæëýí à. Ñóðàëöàã÷äûã áàðóóí ãàðàà ºðãºõèéã
ºðãºíº. õ¿ñíý. Äàðàà íü ç¿¿í ãàðàà ºðãºõèéã õ¿ñíý.
3

4. ̺í áàðóóí, ç¿¿í õºëºº ºðãºõèéã õ¿ñíý. Áàðóóí,
á. Áàãøèéã äóóðèàæ õèéõ õºäºëãººí¿¿ä: ç¿¿í ãàð, õºëèéã îéëãóóëíà.
á. Ãàðûí ¿íäñýí 4 õºäºë㺺íèéã íýðëýæ,
õ¿¿õä¿¿äèéã äàãóóëæ äàñãàëàà õèéíý. ¯¿íä:
- ãàðàà àëäëàõ
- ãàðàà äýýø ºðãºõ
- ãàðàà óðàãø ºðãºõ
- ãàðàà àðàãø ºðãºõ
â. Áàãøèéí íýðëýñýí õºäºë㺺íèéã
ã¿éöýòãýíý â. Õºëèéí ¿íäñýí 4 õºäºë㺺íèéã íýðëýæ,
õ¿¿õä¿¿äèéã äàãóóëæ äàñãàëàà õèéíý. ¯¿íä:
- õºëºº óðàãø ºðãºõ
- õºëºº àðàãø ºðãºõ
- õºëºº áàðóóí, ç¿¿í òàë ðóó ºðãºõ.
Äàðàà íü áàãø õºäºë㺺íèéã íýðëýíý.
Õ¿¿õä¿¿äèéí ã¿éöýòãýëä õÿíàëò òàâüæ,
àëäñàí àëäààã ÿðèëöàæ çàñíà.
ã. Áàãøèéí õèéñýí õºäºë㺺íèéã íýðëýíý. ã. Áàãø ººðºº ãàð, õºëèéí ¿íäñýí
õºäºë㺺íèéã ã¿éöýòãýíý.
ä. Ãàð õºëèéí õºäë㺺í õîñîëñîí 8 òîîò
äàñãàëûã ººðñ人 òîîëæ õèéõ
ä. Ãàð, õºëèéí õºäºë㺺í õîñîëñîí 8 òîîò
äàñãàë ¿ç¿¿ëýí, äàãóóëæ õèéíý.
Ñýäýâ 2. Áèåèéí ¿íäñýí õºäºë㺺í áà áºìáºãòýé äàñãàëóóä:
¯éë àæèëëàãàà 1. Ñýðãýýí ñàíóóëàõад зориулагдсан дасгал ажил
4

5. ªìíºõ õè÷ýýëýýð ñóäàëñàí ãàð, õºëèéí ¿íäñýí õºäºëãººí¿¿äýý ñàíààðàé!
Õèéæ ¿çýýðýé! ãýæ áàãø õýëíý
• Ñóðàëöàã÷èä ººðñ人 õèéæ ¿çíý. ªºðèéí õèéæ áóé õºäºëãººíºº
íýðëýíý.
• Áàãø ñóðàëöàã÷äûí äóíäóóð ÿâæ àëäààã õýëæ ºãíº.
• Ãàðûí ¿íäñýí 4 õºäºë㺺í, õºëèéí ¿íäñýí 4 õºäºë㺺í òóñ á¿ðèéã 3-
4 óäàà äàâòàíà.
¯éë àæèëëàãàà 2. Øèíý ìýäëýã ýçýìø¿¿ëýõэд зориулагдсан дасгал
ажил
• Èõ áèåèéí ¿íäñýí õºäºëãººí¿¿äèéã áàãø ¿ç¿¿ëíý.
- Áºõèéõ
- Ãýäèéõ
- Áàðóóí òèéø õàçàéõ
- Ç¿¿í òèéø õàçàéõ
• Ýäãýýð õºäºë㺺íèéã þó ãýæ íýðëýõèéã àñóóæ ÿðèëöàíà.
• Èõ áèåèéí õºäºëãººí¿¿äèéã íýðëýýä, áàãøèéã äàãàæ õèéíý.
• Áàãø èõ áèåèéí õºäºëãººí¿¿äèéã íýðëýõýä õ¿¿õä¿¿ä áèå äààí
õèéíý.
• Áàãø èõ áèåèéí õºäºëãººí¿¿äèéã õèéõýä õ¿¿õä¿¿ä õºäºë㺺íèéã
íýðëýíý.
¯éë àæèëëàãàà 3. Áàòàòãàõад зориулагдсан дасгал ажил
• Èõ áèåèéí õºäºëãººíºº ãàðûí õºäºë㺺íòýé õîñëóóëæ õèéíý.
- Ãàðàà ºðãºí áºõèéõ, ãýäèéõ, áàðóóí ç¿¿í òèéø õàçàéõ
- Ãàðàà àëäëàí áºõèéõ, ãýäèéõ, áàðóóí ç¿¿í òèéø õàçàéõ
- Òàøàà òóëàí áºõèéõ, ãýäèéõ, áàðóóí ç¿¿í òèéø õàçàéõ
5

6. ¯éë àæèëëààãàà 4. Õºãæ¿¿ëýõэд зориулагдсан дасгал ажил
• Áºìáºãººð òîãëîõ äóðòàé ýñýõèéã àñóóíà. Õî¸ð õ¿¿õäèéí äóíä íýã
áºìáºã òàðààæ ºãíº.
• Áºìáºãºº õî¸ð ãàðààð áàðüæ çîãñîí, ºìíº ñóðñàí äàñãàëóóäàà
äàâòàíà.
- Áºìáºãºº äýýø ºðãºí áóóëãàíà.
- Áºìáºãºº óðàãø ºðãºí áºõèéæ, ãýäèéíý
- Áºìáºãºº äýýø ºðãºæ áàðóóí, ç¿¿í òèéø õàçàéíà
¯éë àæèëëàãàà 5. ¯íýëãýýíèé õýñýã
• Àíãèéã 4 áàã áîëãîí, öóâààãààð çîãñîîíî.
• Áàðóóí, ç¿¿í òàë ðóóãàà ýðãýæ áºìáºãºº àðàãø äàìæóóëàõ òîãëîîì
òîãëîíî. Öóâààíû àðûí ñóðàã÷ áºìáºãºº àâàíãóóò äýýø ºðãºíº.
• Áºìáºãºº òîëãîé äýýã¿¿ðýý äàâóóëàí àðàãø äàìæóóëàõ òîãëîîì
òîãëîíî. Öóâààíû àðûí ñóðàã÷ áºìáºãºº àâàíãóóò äýýø ºðãºíº.
• Áºõèéæ áºìáºãºº õî¸ð õºëèéí õîîðíäóóð àðàãø äàìæóóëàõ òîãëîîì
òîãëîíî. Öóâààíû àðûí ñóðàã÷ áºìáºãºº àâàíãóóò äýýø ºðãºíº.
6

7. • Ýíý 3 òîãëîîìä õàìãèéí îëîí óäàà õîæñîí áàãèéí õ¿¿õä¿¿äèéã
ñàéøààíà. Äàíäàà õîöîðñîí áàã áàéâàë àíõààðóóëíà.
Ñýäýâ 3. Àëõàà
Õ¿ðýõ ¿ð ä¿í Áàãøèéí ¿éë àæèëëàãàà Ñóðàëöàã÷èéí ¿éë
àæèëëàãàà
- Áàãøèéí çààñàí à. Óðàãø àëõàõ ¿åä à. Áàðóóí (ç¿¿í) ãàðàà
÷èãëýëä óðàãø, áàðóóí ãàð, ç¿¿í õºë íýã óðàãø áîëãîæ, ç¿¿í (áàðóóí)
õîéø, áàðóóí ç¿¿í ÷èãëýëä õºäºëäºã õºëºº óðàãø òàâèí óäààí
òèéø àëõàæ ÷àääàã áîëîõûã îéëãóóëíà. àëõàíà.
áîëîõ
á. Áàðóóí ç¿¿í ãàð òàë íü á. Õ¿¿õä¿¿ä ººðñäèéí
- Àëõààíû õýëáýð¿¿- àëü áîëîõûã ñàíóóëàí, òºñººë뺺ð áàðóóí, ç¿¿í,
äèéã íýðëýñýí íýð òýäãýýð ç¿ã óðàãø, õîéø àëõàíà.
òîìü¸îã îéëãîí ð¿¿ øèëæèæ àëõàõûã â. Áàãøèéí çààñàí ÷èãëýë
ã¿éöýòãýõ õ¿ñíý. ð¿¿ àëõàíà.
- պ뺺 纺æ, â. Áàãø ÷èãëýë çààæ ã. Áàãøèéã äóóðèàæ
ñîëèáîæ, õàâñàð÷ õýëíý. àëõàíà.
àëõàõûí ÿëãààã
ìýäýõ ã. պ뺺 ñîëèáîæ ä. 15-20 ì çàéä 4 óäàà òîì,
àëõàõûã ¿ç¿¿ëíý. æèæèã àëõààãààð àëõàíà.
- Òîì, æèæèã àëõàõ ä. Õàâñàð÷ àëõàõûã
àðãà ýçýìøèõ ¿ç¿¿ëíý.
- Àëõààíû óðòûã å. Òîì àëõààðàé! Æèæèã
áàðèìæààëæ, çàéãàà àëõààðàé! ãýæ õýëæ
òîõèðóóëàí àëõäàã ã¿éöýòã¿¿ëíý. Õîë, îéð
áîëîõ ãèøãýæ àëõàõ ÿëãààã
õýë¿¿ëíý.
- Àëõàëòàí äóíäàà
ãàðûí ¿íäñýí ¸. ªìíº ñóðñàí ãàðûí
õºäºëãººí¿¿äèéã õºäºëãººíºº õèéæ àëõàõ å. Ãàðûí ÿíç á¿ðèéí
ã¿éöýòãýäýã áîëîõ äààëãàâàð ºãíº. õºäºë㺺í õèéæ àëõàíà.
-Õºëèéí õ¿÷ Ñóðàëöàã÷èä ýãíýýãýýð áà
ñàéæðàõ 3-4 öóâàà áîëæ àëõàæ
áîëíî.
Ñýäýâ 4. Òýíöâýð
Ýõíèé àëõàì
7

8.  Áèå õàëààõ áóþó ñýäýëæ¿¿ëýõ äàñãàëóóä:
Ýíãèéí àëõàà, õóðäàí àëõàà, òîì àëõàà, æèæèã àëõàà, ãàðàà
àëäàëæ àëõàõ, ãàðàà ºðãºæ àëõàõ, ãàðàà óðàãø ºðãºæ àëõàõ,
õºëºº õàâñàð÷ àëõàõ, ñîëèáîæ àëõàõ
Õî¸ð äàõü àëõàì
 Òýíöâýðýý õàäãàëàí ÷èãýýðýý àëõàæ ñóðàõûí òóëä:
- 5 ñì ºðãºí çóðààñ äýýã¿¿ð ÷èãýýðýý õóðäàí àëõàíà. Áàãø
áèåèéí òàìèðûí çààëíû øóãàì çóðààñóóäûã àøèãëàí, õ¿¿õä¿¿äèéã õýä
õýäýí öóâàà áîëãîí ã¿éöýòã¿¿ëíý.
- 10 ñì ºðãºí çóðâàñ äóíäóóð ãàðûí ¿íäñýí õºäºë㺺í ã¿éöýòãýæ
àëõàíà. Áàãø 10 ñì ºðãºíòýé çóðâàñûã øîõîé àøèãëàí òàòñàí áàéíà.
Ãàðûí õºäºë㺺íèéã íü áàãø íýðëýõýä õ¿¿õä¿¿ä òýð õºäºë㺺íèéã õèéæ
àëõàíà.
Ãóðàâ äàõü àëõàì
 Õ¿íäðýëòýé íºõöºëä òýíöâýðýý õàäãàëàõ ÷àäâàðûã ñàéæðóóëàõ
äàñãàëóóä:
• Ãèìíàñòèêèéí óðò ñàíäàë äýýã¿¿ð æèðèéí àëõààãààð àëõàõ
• Ãèìíàñòèêèéí óðò ñàíäàë äýýã¿¿ð õóðäàí àëõàõ
• Ãèìíàñòèêèéí óðò ñàíäàë äýýã¿¿ð ãàðûí ¿íäñýí õºäºë㺺í õèéæ
àëõàõ
• Íýã õºë äýýðýý çîãñîí ãàð, õºëèéí ¿íäñýí õºäºë㺺íèéã ã¿éöýòãýõ
• Ãèìíàñòèêèéí ñàíäàë äýýð çîãñîí ãàð, õºëèéí ¿íäñýí õºäºë㺺íèéã
ã¿éöýòãýõ
8

9. Õ¿¿õä¿¿ä ñàíäëààñ áóóñíû äàðàà áóöàæ àëõàí öóâààíûõàà àðä
î÷èæ äàñãàëàà ¿ðãýëæë¿¿ëíý.
ĺðºâ äýõü àëõàì
 Õýí íü òýíöâýð ñàéòàé áàéãààã øàëãàæ ¿íýëýõ òîãëîîì:
Ñóðàëöàã÷èä íýã õºë äýýðýý çîãñîí, íºãºº õºëººðºº íàéìûí òîî (8) çóðàõ
õºäºë㺺í õèéíý. Òýíöâýðýý àëäàõã¿éãýýð (ãàçðààñ õºëºº
õºíäèéð¿¿ëýõã¿é) õýí îëîí óäàà íàéìûí òîî çóðñàí íü òîãëîîìîíä õîæèíî.
Òîãëîîìûã çààâàë á¿ãäýýðýý íýãýí çýðýã òîãëîõ àëáàã¿é. Õýä
õýäýí õýñýã áîëæ, òóñ òóñäàà òîãëîîä, õýñýã á¿ðýýñ øàëãàðñàí 3
ñóðàã÷ áóñàä õýñãýýñ øàëãàðñàí õ¿¿õä¿¿äòýé õàìò òîãëîæ õàìãèéí
òýíöâýð ñàéòàé ñóðàã÷èéã øàëãàðóóëæ áîëíî.
Áàãø õýñã¿¿äýä î÷èæ, äàñãàëûí ã¿éöýòãýëèéã òîîëîõîä íü
òóñëàíà. Õýðâýý õ¿¿õä¿¿ä íàéìûí òîîã õºëººðºº ä¿ðñýëæ ÷àäàõã¿é
áàéâàë çºâõºí õºëºº óðàãø-õîéø õýäýí óäàà õºäºëãºæ ÷àäñàíààð íü
õîæèëöóóëæ áîëîõûã àíõààðààðàé.
Ñýäýâ 5. Øèäýëò
Çîðèëò Àãóóëãà Àðãà ç¿é
- Òîì áºìáºãèéã äýýø øèäýýä -Áºìáºãºº áèåäýý íààí
Áºìáºãèéã áàðüæ àâàõ áàðüæ àâàõûã õýëæ
áàðüæ àâàõ ¿ç¿¿ëíý. Òîëãîéíîîñîî áàãà
àðãûã ìýäýõ - Òîì áºìáºãèéã øàëàíä îéëãîîä çýðýã ºíäºðò øèäýõèéã
áàðüæ àâàõ òàéëáàðëàíà.
- Òýìäýãòèéí õîîðîíä òîì ÷èõìýë - 10-15 ì çàéä áºìáºãèéã
Áºìáºãèéã áºìáºãèéã õî¸ð ãàðààð ºíõð¿¿ëíý.
ò¿ëõýæ, ÷èãýýð ºíõð¿¿ëýí ÿâàõ - Áºìáºãèéã ÷èãýýð íü
íü ºíõð¿¿ëäýã ºíõð¿¿ëýõèéí òóëä ÿàõ
áîëîõ õýðýãòýéã ÿðèëöàíà.
- Õ¿¿õä¿¿ä áºìáºãºº
÷èãýýð íü ºíõð¿¿ëæ
÷àäàõã¿éãýýñ áîëæ
õîîðîíäîî ìºðãºëäºõººñ
ñýðãèéëæ, á¿ãäýýðýý
- Áºìáºãèéã áèå áèåð¿¿ãýý áàãøèéí äîõèîãîîð íýãýí
äàìæóóëæ ºíõð¿¿ëýõ çýðýã áºìáºãºº ºíõð¿¿ëíý.
- ªíõ¿¿ëñýí áºìáºãíèé àðààñ -Áàãø áºìáºãèéã
ã¿éæ ã¿éöýí, áóöàõäàà ºíõð¿¿ëýõýä ñóðàã÷
áºìáºãºº 纺æ àâ÷ðàõ àðààñ íü ã¿éíý.
Õ¿¿õäèéí õóðäàíä
òîõèðóóëæ áºìáºãèéã
õ¿÷òýé þìóó õ¿÷
áàãàòàé ºíõð¿¿ëíý.
9

10. - Ýõëýýä 1ì çàéíààñ
- Áºìáºãèéã áèå áèåð¿¿ãýý øèäýæ äàìæóóëíà.
Îðîí çàéã øèäýæ äàìæóóëàõ Äàðàà íü çàéã ààæìààð
áàðèìæààëàí, õîëäóóëàí 5 ì õ¿ðãýæ
òîõèðîõ õ¿÷èéã áîëíî.
ìýäýðäýã áîëîõ - Áºìáºã õ¿ëýýæ àâàõ
õ¿¿õýä àëãàà äýýø
õàðóóëàí ãàðàà òîññîí
áàéíà. Òýð ãàð äýýð
áºìáºãèéã øèäýæ
ºãºõèéã áàãø
Ãàðûí õ¿÷ - Áºìáºãèéã õóâèíä øèäýæ àíõààðóóëíà. Çàðèìäàà
õºãæèõ îðóóëàõ ººðºº øèäýæ ºã÷
òóñàëíà.
- Òîìõîí õóâèíã øèäýëòèéí
øóãàìíààñ 3-5 ì-ò
áàéðëóóëíà. ßìàð íýã
àðãààð øèäýæ
áºìáºãèéã õóâèíä
îðóóëàõûã
õè÷ýýãýýðýé! ãýíý.
4-5 ñóðàã÷ íýã áàã áîëîí
Øèäýæ òîãëîõ “Îíîâ÷òîé øèäýëò” òîãëîîì: áºìáºãºº ýýëæëýí øèäíý.
òîãëîîìûí ä¿ðìèéã - Õîë çàéä áóé öàãèðàã
îéëãîí, õîæèõûí äîòîð îíîâîë 3 îíîî,
òºëºº - äóíä çàéä áàéðëóóëñàí
áóñàäòàéãàà öàãèðàãò îíîâîë 2 îíîî,
õàìòðàí ìýðèéäýã - õàìãèéí îéðûí öàãèðàãò
áîëîõ îíîâîë 1 îíîî ºãíº.
Òîì öàãàðèãèéã ÿíç á¿ðèéí Áàãø îíîîã õýëæ,
çàéä áàéðëóóëíà. Æèæèã ººðñ人ð íü íýìæ
áºìáºãèéã øèäýæ öàãèðàã áîäóóëàí, øèëäýã áàãèéã
äîòîð îíîíî. øàëãàðóóëíà.
Äîëîî. Õýðýãëýãäýõ¿¿í:
• Áàãà íàñíû õ¿¿õäýä çîðèóëñàí õèéòýé, òîì áºìáºã 20-èîñ äîîøã¿é
øèðõýã
• 150-200 ãð æèíòýé æèæèã áºìáºã 20-èîñ äîîøã¿é øèðõýã
• Ãèìíàñòèêèéí óðò ñàíäàë 5-6 øèðõýã
• Áèåèéí òàìèðûí çààë þìóó òóñãàé òîõèæóóëñàí òàíõèì áàéõ
øààðäëàãàòàé
• Áàãøèéí ø¿ãýë, óðò ìåòð
• Æèæèã òóã, äàðöãóóä, òîì õóâèí ýñâýë òîì õýìæýýòýé õàòóó
öààñàí õàéðöàã
• Óðò îëñ, óÿà
• Òîì öàãàðèã 5-6 øèðõýã
10

11. • Ãàð, õºë, èõ áèåèéí õºäºë㺺íèéã çóðñàí òàðààõ ìàòåðèàëóóä
Íàéì. ¯íýëãýý:
Íýãæ õè÷ýýëèéí ¿íýëãýýíä àøèãëàõ æèøèã äààëãàâàðóóä.:
Äààëãàâàð 1.
Áàãøèéí ã¿éöýòãýæ ¿ç¿¿ëæ áóé ãàð, õºë, èõ áèåèéí õºäºëãººí¿¿äèéã
íýðëýæ õýëýýðýé.
Äààëãàâàð 2.
Øèðýýí äýýðõ çóðàãíóóäààñ áàãøèéí íýðëýñýí õºäºë㺺í á¿õèé çóðãèéã
îëæ àâ÷ðààðàé.
Äààëãàâàð 3.
ªºðñ人 òîîëîí äàðààõ äàñãàëûã ã¿éöýòãýíý.
1. Ç¿¿í õºëººð àëõàæ ãàðàà àëäàëíà
2. Áàðóóí õºëººð àëõàæ ãàðàà äýýø ºðãºíº
3. Ç¿¿í õºëººð àëõàæ ãàðàà óðàãø ºðãºíº
4. Áàðóóí õºëºº ç¿¿í õºëä õàâñàð÷, ãàðàà áóóëãàí
çîãñîíî
5. Ç¿¿í õºëººð àðàãø àëõàæ ãàðàà àëäàëíà
6. Áàðóóí õºëººð àðàãø àëõàæ ãàðàà äýýø ºðãºíº
7. Ç¿¿í õºëººð àðàãø àëõàæ ãàðàà óðàãø ºðãºíº
8. Áàðóóí õºëºº ç¿¿í õºëä õàâñàð÷, ãàðàà áóóëãàí
çîãñîíî
Äààëãàâàð 4.
Ãèìíàñòèêèéí óðò ñàíäàëûí íýã ¿ç¿¿ðýýñ íºãºº ¿ç¿¿ð õ¿ðòýë ãàðàà
àëäëàí, õàâñðàëòòàé àëõààä ýðãýæ íºãºº ¿ç¿¿ð õ¿ðòýë ãàðàà
òàøààíäàà àâ÷ õóðäòàé àëõàíà. Ñàíäëààñ áóóõã¿é áºãººä çºâ
ã¿éöýòãýëèéã õàðæ ¿íýëíý.
Хавсралт.
Áºìáºã áàðüæ õèéõ äàñãàëóóäûã áàãø Òà ãàðûí õºäºëãººí¿¿äòýé
õîëáîæ çîõèîìæëîí òîîíä îðóóëæ, äàðààõ öîãö äàñãàë áîëãîæ áîëîõ þì.
¯¿íä:
Äàñãàë 1. Áýëòãýõ áàéäàë - áºìáºãºº óðäàà áàðüæ çîãñîíî.
1. Áºìáºãºº óðàãø ºðãºíº
2. Áºìáºãºº äýýø ºðãºíº
3. Áºìáºãºº óðàãø ºðãºíº
4. Öýýæýýð áàðóóí òèéø ýðãýíý
5. Ýãöýðíý
6. Öýýæýýð ç¿¿í òèéø ýðãýíý
7. Ýãöýðíý
8. Áºìáºãºº áóóëãàæ áýëòãýõ áàéäàëä îðíî.
Äàñãàë 2. Áýëòãýõ áàéäàë – áºìáºãºº äýýø ºðãºæ çîãñîíî
11

12. 1. Áºõèéíº
2. Ýãöýðíý
3. Ãýäèéíý
4. Ýãöýðíý
5. Áàðóóí òèéø õàçàéíà
6. Ýãöýðíý
7. Ç¿¿í òèéø õàçàéíà
8. Ýãöýð÷ áýëòãýõ áàéäàëä îðíî.
Äàñãàë 3. Áýëòãýõ áàéäàë - áºìáºãºº óðàãø ºðãºæ çîãñîíî
1. Áàðóóí õºëºº óðàãø ºðãºæ áºìáºãºíä õ¿ðãýíý
2. Áýëòãýõ áàéäàë
3. Ç¿¿í õºëºº óðàãø ºðãºæ áºìáºãºíä õ¿ðãýíý
4. Áýëòãýõ áàéäàë
5. Áºìáºãºº äýýø ºðãºí, áàðóóí õºëºº õàæóó òèéø òàâèí,
áàðóóí òàëðóó õàçàéíà
6. Áýëòãýõ áàéäàë
7. Áºìáºãºº äýýø ºðãºí, ç¿¿í õºëºº õàæóó òèéø òàâèí, ç¿¿í
òàëðóó õàçàéíà
8. Áýëòãýõ áàéäàë
Èéì äàñãàë îëíûã çîõèîæ àøèãëààðàé.
3-ð ñýäâèéí “àëõàà”-ã òîîíä îðóóëæ, öîãö äàñãàë áîëãîæ áîëíî. Æèøýý
íü:
- 4 òîîíä óðàãø àëõàõ
- 4 òîîíä àðàãø àëõàõ
- 4 òîîíä áàðóóí òàëðóó àëõàõ
- 4 òîîíä ç¿¿í òàëðóó àëõàõ ãýõ ìýò
Äàðàà íü:
- 4 òîîíä ãàðàà óðàãø ºðãºí, óðàãø àëõàõ
- 4 òîîíä ãàðàà äýýø ºðãºí, àðàãø àëõàõ
- 4 òîîíä áàðóóí ãàðàà àëäëàí, áàðóóí òàëðóó àëõàõ
- 4 òîîíä ç¿¿í ãàðàà àëäëàí, ç¿¿í òàëðóó àëõàõ ãýæ áàÿæóóëàí
õýðýãëýíý.
Èíãýæ çîõèîìæèëñîí äàñãàëàà Òà äàðààãèéí õè÷ýýëèéí áèå
õàëààëòàíäàà àøèãëàõ áîëîìæòîé ãýäãèéã ñàíàíà áèç.
Áèåèéí òàìèðûí ýýëæèò õè÷ýýëèéí ¿ëãýð÷èëñýí
õºòºëáºð
Ñýäýâ: Àëõàà
Çîðèëò: 1. Àëõààíû ýíãèéí õýëáýð¿¿äèéã ìýäýõ
2.ªºðèéí àëõàìûí óðòûã áàðèìæààëæ, çàéã òîõèðóóëàí
àëõäàã áîëîõ
3. պ뺺 纺æ, ñîëèáîæ, õàâñàð÷ àëõàõûí ÿëãààã îéëãîæ,
ã¿éöýòãýæ ÷àääàã áîëîõ
4. Ãàð õºëèéí õºäºëãººíºº õîñëóóëàí àëõäàã áîëîõ
12

13. Õýðýãëýãäýõ¿¿í: - 20 ñì, 40 ñì,60ñì, 80 ñì õýìæýýòýé çàíãèäàæ
óÿñàí îëñ
- 30 ñì óðòòàé øóãàì 6 øèðõýã
- Òîì áºìáºã 10-12 øèðõýã
Àãóóëãà:
Ñóäëàãäàõóóí Óð óõààí
Óðàãø,õîéø àëõàõ - Óðàãø, õîéø, áàðóóí ç¿¿í ÷èãëýëèéã
ÿëãàõ
-Áàðóóí ç¿¿í òèéø àëõàõ
- Áàãøèéí çààñàí ÷èãëýëä óðàãø, õîéø,
-Õàâñàð÷ àëõàõ áàðóóí ç¿¿í òèéø àëõàõ
-Òîì, æèæèã àëõàõ - պ뺺 纺æ, ñîëèáîæ, õàâñàð÷ àëõàõûí
ÿëãààã ìýäýæ, íýð òîìü¸îã îéëãîí
-ªâä㺺 ºíäºð ºðãºæ àëõàõ ã¿éöýòãýõ
-պ뺺 ñîëáèæ àëõàõ - Õîë, îéð ãèøãýæ àëõàõ àðãà ýçýìøèõ
- Ãàðûí õºäºë㺺íòýé àëõàõ - Àëõàìûí óðòûã áàðèìæààëæ, òîõèðóóëàí
àëõàõ
- ªâä㺺 ºíäºð ºðãºæ àëõàí, õºëèéí õ¿÷ýý
ñàéæðóóëàõ
-Àëõàëòàí äóíäàà ãàðûí õºäºëãººí¿¿äèéã
îíîâ÷òîé õîñëóóëàí ã¿éöýòãýõ
Õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éí òºëºâëºëò:
Õè÷ýýëèéí Áàãøèéí ¿éë Ñóðàëöàã÷èéí ¿éë
õýñã¿¿ä
- Ñóðàëöàã÷äûã àíãèàñ íü Áèåèéí òàìèðûí õóâöàñàà ºìñºæ,
Ýõíèé î÷èæ àâàí, öóâààãààð íü õè÷ýýëä áýëòãýñýí áàéíà.
õýñãèéí 1-ð áèåèéí òàìèðûí çààëàíä
øàò. îðóóëíà. Òàëáàéí õàæóóãèéí øóãàì äýýð
Çîõèîí - Öàãààí øóãàì äýýð ãèøãýí ýãíýæ çîãñîíî.
áàéãóóëàëò áàãø ðóóãàà õàðæ, ºíäºð
1 ìèí íàìààðàà çîãñîîðîé! ãýæ Ãàðàà òàøààíäàà àâ÷, õîîðîíäîî
õýëíý. çàéòàé çîãñîíî.
- Áèå áèåäýý ñààä áîëîõã¿é
çàéòàé çîãñîõûã õ¿ñíý.
Áàãøèéíõàà õýëñýí Áàðóóí ãàð, ç¿¿í õºëºº óðàãø
Ýõíèé õºäºë㺺íèéã õèéãýýðýé ºð㺺ä áóóëãàíà
õýñãèéí 2-ð ãýíý. Ç¿¿í ãàð, áàðóóí õºëºº óðàãø
øàò. ºð㺺ä áóóëãàíà
Áàðóóí, ç¿¿í ãàð õºëèéã òîä Áàðóóí ãàðàà àëäàëæ, ç¿¿í
íýðëýæ õýëíý. Àëäàà ãàðâàë õºëºº õàæóó òèéø òàâèíà.
13

14. äàõèí õýëíý. Ç¿¿í ãàðàà àëäàëæ, áàðóóí
Ñýðãýýí õºëºº õàæóó òèéø òàâèíà.
ñàíóóëàõ áà 2-3 óäàà ã¿éöýòãýñíèé
áèå äàðàà ýäãýýð õºäºë㺺íèéã 8 òîîò äàñãàëûã áàãøèéãàà
õàëààëò íýãòãýæ 8 òîîò äàñãàë áîëãîí äóóðèàæ õèéíý.
7 ìèí õèéæ ¿ç¿¿ëíý.
Ãàðàà óðàãø-õîéø ñàâàí, õºëºº
Ãàð õºëèéí õºäºëãººíºº øóëóóí òàâüæ, öýõ ãî¸ àëõàíà.
õîñëóóëàí ãî¸ àëõàæ ¿ç¿¿ëíý. Òàëáàéí íºãºº òàëûí í¿¿ðèéí
øóãàì õ¿ðòýë àëõààä, ýðãýæ
õàðæ çîãñîíî. Áóöàæ àëõàíà.
Óðàãø, àðàãø, áàðóóí òèéø, Õ¿¿õä¿¿ä áàãøèéí òîîíä
ç¿¿í òèéø òóñ á¿ð 2 òîõèðóóëàí ã¿éöýòãýíý.
àëõààðàé! ãýýä òîîëíî.
¯¿íýýñ ººðººð àëõàæ Õ¿¿õä¿¿ä ÿíç á¿ðýýð àëõàíà.
õàðóóëàõ äààëãàâàð ºãíº.
¯íäñýí
õýñãèéí 1-ð Îëîí õýëáýðèéí àëõàà 9 ì çàéä õàâñðàëòòàé
øàò. áàéäãèéã íýðëýýä, ºíººäºð àëõààãààð àëõàíà. Òàëáàéí
õàâñàð÷ áà ñîëèáîæ àëõàæ íºãºº òàëûí õàæóóãèéí õ¿ðýýä
ñóðöãààÿ! ãýýä àëõàæ ýðãýíý.
Øèíý ìýäëýã ¿ç¿¿ëíý. . 9 ì çàéä õºëºº ñîëèáîæ àëõàíà.
á¿òýýõ Ýíý äàñãàëûã 2 óäàà äàâòàíà.
áóþó ¿éëèéí
áàðèìæààã 20 ñì, 40 ñì,60ñì, 80 ñì Õ¿¿õä¿¿ä òîì, æèæèã àëõàí
ÿëãàí òàíèõ çàéòàé çóðààñóóäûã øàëàí çóðààñ äýýã¿¿ð ãèøãýíý.
10 ìèí äýýð çóðíà.
Áàãøèéí íýðëýñíèé äàãóó òîì,
Èéì õýìæýýíèé ñààäûã æèæèã, äóíä çýðýã àëõàæ
äàâàõûí òóëä ÿàæ àëõàæ ¿ç¿¿ëíý.
áîëîõûã àñóóæ ÿðèëöàíà. Õýí íü çºâ, áóðóó àëõàæ
áàéãààã ÿðèëöàíà.
ªºð íýã àëõààã á¿ãäýýðýý Öóâðóóëàí òàâüñàí áºìáºã
õèéæ ¿çüå ãýýä òîì äýýã¿¿ð äàâæ àëõàíà. ¯¿íèé
áºìáºã¿¿äèéã Ç øóãàì äýýð òóëä ºâä㺺 ºíäºð ºðãºõ ¸ñòîéã
öóâðóóëàí òàâèíà. îéëãîæ, ìýäýðíý.
Áàãààðàà àð àðààñàà öóâàð÷
Ñóðàëöàã÷äûã 3 áàã áîëãîí ã¿éöýòãýíý.
õóâààíà.
¯íäñýí Îäîî ñóðñàí õºäºëãººí¿¿äýý Äàñãàë 1. Ãàðàà àëäëàí, õºëºº
õýñãèéí 2-ð íýãòãýæ õèéöãýýå! ãýíý. õàâñàð÷ óðàãø 4 àëõàíà
øàò.
Àëõàõ ÷èãëýë áà ãàðûí Äàñãàë 2. Ãàðàà òàøààíä àâ÷,
Øèíý õºäºë㺺íèéã áàãø íýðëýí, õºëºº ñîëèáîí àðàãø 4 àëõàíà
ìýäëýãèéí ñàíóóëíà. Ñóðàëöàã÷äûã
áàòàòãàë äàñãàëàà ã¿éöýòãýæ Äàñãàë 3. Ãàðàà ìºðºí人 àâ÷,
áóþó ¿éëèéí áàéõàä çàðèì ¿åä íü òîì àëõàìààð óðàãø 4 àëõàíà
áàðèìæààã äàãóóëæ õèéíý.
14

15. ýçýìøèõ Äàñãàë 4. Ãàðàà íóðóóíäàà
7 ìèí Æèæèã àëõàõäàà íýã õºëèéí ¿¿ð÷, æèæèã àëõàìààð àðàãø 8
ºëìèéã íºãºº õºëèéí ºñãèéä àëõàíà.
îéðõîí ãèøãýõèéã
àíõààðóóëíà. Äàñãàë 5. Ãàðàà øóëóóí ñàâæ,
ºâä㺺 ºíäºð ºðãºí, óðàãø 4,
àðàãæ 4 àëõàíà.
Ñóðàëöàã÷äûã 5-6 õ¿íòýé Áàã áàãààðàà öóâàð÷, ãàðààíû
¯íäñýí áàã áîëãîí õóâààíà. øóãàìûí àðä çîãñîíî.
õýñãèéí 3-ð
øàò. “Õýí õàìãèéí õîë àëõàõ âý?” Áàã á¿ðèéí 1-ð õ¿¿õýä ãàðààíû
òîãëîîìûí ä¿ðìèéã òàíèëöóóëíà. øóãàì äýýðýýñ õàìãèéí òîì àëõàì
õèéíý.
¯íýëãýý Àëõàìûí óðòûã òýìäýãëýõ
áóþó ¿éëèéí øóãàìûã áàã á¿ðò ºãíº. Ò¿¿íèé ãèøãýñýí ìºð äýýð áàãèéí
áàðèìæààã íýã ãèø¿¿í òýìäýãëýõ øóãàìûã
¿íýëýí Áàãèéí á¿õ ãèø¿¿í àëõàæ òàâèíà.
õºãæ¿¿ëýõ äóóñàõàä àëü áàã õàìãèéí
5 ìèí õîë àëõñàíûã øàëãàðóóëíà. Òàâüñàí øóãàìûí àðààñ áàãèéí
Äàðààãèéí áàéð ýçýëñýí äàðààãèéí ãèø¿¿í òîì àëõàíà.
áàãóóäûã ÷ íýðëýíý. Èéì áàéäëààð áàãèéí á¿õ ãèø¿¿í
õàìãèéí òîì àëõàìàà õèéíý.
Òºãñãºë - Õ¿¿õä¿¿äèéã ãàð ãàðààñ íü - Áàãøèéí íýðëýñýí õºäºë㺺íèéã
õýñýã. õºòë¿¿ëýí òîéðîã áîëãîí
ñîíñîîä, ñîíññîí õºäºëãººíºº õèéíý
çîãñîîíî. - Áàãøèéí õèéñýí õºäºë㺺íèéã
À÷ààëëûã - “Õóóðàì÷ õºäºë㺺í”
äóóðèàæ õèéâýë òîãëîîìîîñ
áóóðóóëæ, òîãëîîìûí ä¿ðìèéã òàíèëöóóëíà.
õàñàãäàí áàéðàíäàà ¿ëäýíý.
áèå - Ñóðàëöàã÷äûí ìýääýã
- Ǻâ õèéñýí ñóðàã÷èä óðàãø 2
ìàõáîäèéã õºäºëãººí¿¿äýýñ ÿìàð íýã
àëõàíà.
òàéâøðóóëà õºäºë㺺íèéã íýðëýýä ººð - Õýä õýäýí óäàà òîãëîõîä
õ õºäºë㺺í õèéæ ¿ç¿¿ëíý. õàìãèéí äîòîð òàëûí òîéðîãò îðæ
5 ìèí èðñýí íü òîãëîîìûí ÿëàã÷ áîëíî.
-Ǻâõºí ñîíññîí õºäºëãººíºº - Áóñàä õè÷ýýëèéí ãýðèéí
ã¿éöýòãýõèéã àíõààðóóëíà. äààëãàâàðàà õèéõ ¿åäýý
ÿäàðâàë, äîðîî àëõàëòààñ ãàðûí
- Òîãëîîìûí ÿëàã÷èä áàÿð ¿íäñýí õºäºëãººí¿¿äèéã õèéæ
õ¿ðãýí ñàéøààíà. ÷èëýýãýý ãàðãàæ õýâøèõèéã
îéëãîæ àâíà.
- Ãýðèéí äààëãàâàð ºãíº. - Öóâààãààðàà áèåèéí òàìèðûí
çààëíààñ ãàð÷, àíãè ðóóãàà
ÿâíà.
Ýýëæèò õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éí òàéëáàð
Áèåèéí òàìèðûí ýýëæèò õè÷ýýëèéã òºëºâëºëòèéã òàéëáàðëàõûí
ºìíº áèåèéí òàìèðûí õè÷ýýëèéí îíöëîãèéã òîâ÷ äóðäàõ íü ç¿é ãýæ ¿çëýý.
15

16. Õè÷ýýëè Ýõíèé õýñýã ¯íäñýí õýñýã Òºãñãºë õýñýã
éí õýñýã
- ñóðàëöàã÷äûí ¿éë - øèíý ìýäëýã îëãîõ - áèå ìàõáîäèéí
àæèëëàãààã ýìõ - õºäºë㺺íèé ÷àäâàð à÷ààëëûã
Çîðèëãî öýãöòýé ýõë¿¿ëýõ äàäàë òºëºâø¿¿ëýõ áóóðóóëàõ
- áèåèéí ÷àíàðóóäûã
- ºìíºõ ìýäëýãèéã õºãæ¿¿ëýõ - ñýòãýë
ñýðãýýí ñàíóóëàõ -áèå ìàõáîäèéã õºäëºëèéã
÷èéðýãæ¿¿ëýõ òàéâøðóóëàõ
- áèå ìàõáîäèéã - ºìíº ýçýìøñýí
àæèëä áýëòãýõ õºäºëãººíºº ¿ð ä¿íòýé - õè÷ýýëèéã
- ñýòãýë ç¿éã õýðýãëýäýã áîëîõ ä¿ãíýõ
àæèëä áýëòãýõ -õ¿¿õäèéã
õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ - ãýðèéí
äààëãàâàð ºãºõ
- æàãñààõ,á¿ðòãýõ - áàãøèéí ¿ç¿¿ëýëò, - àëõàà
òàéëáàð - 纺ëºí ã¿éëò
-çîðèëãîî - äºõ¿¿ëýõ áà
òàéëáàðëàõ äóóðèàìàë äàñãàëóóä -ñóëëàëòûí
- æàãñààë çîõèîí - ¿íäñýí áóþó äàñãàëóóä
áàéãóóëàëò òýìöýýíèé äàñãàëóóä
-àíõààðàë
Àãóóëãà - àëõàà, 纺ëºí - õýðýãëýë áà òºâëºð¿¿ëýõ
ã¿éëò õýðýãñýëòýé òóñãàé äàñãàë
- áèåèéí åðºíõèé äàñãàëóóä
õºãæëèéí -òàéâøðóóëàõ
ãèìíàñòèêèéí - äàñãàëûí ýâë¿¿ëýã á¿æèã áà
äàñãàëóóä äàñãàë
-õ¿íäð¿¿ëñýí
-õºíãºí ¿ñðýëò¿¿ä íºõöºëòýé äàñãàëóóä -õºäºë㺺í
áàãàòàé òîãëîîì
-õ¿÷ áàãà øààðäàõ - òîãëîîì
õºäºë㺺íò òîãëîîì - òýìöýýí -óãààëãà
- ¿íýëæ ä¿ãíýõ -÷èéãòýé
- á¿æãèéí õºíãºí äààëãàâàðóóä àë÷óóðààð
äàñãàëóóä àð÷èõ
-èëëýã õèéõ
- ñàâààòàé ìîäòîé, -óñàíä îðîõ
äýýñòýé,
ñàíäàëòàé,
áºìáºãòýé
äàñãàëóóä
Õóãàöàà 8-10 ìèí 20-22 ìèí 5 ìèí
16

17. Ñóðàëöàã÷äûí ñàéí Ñóðãàëòûí ãîë çîðèëãî Ñóðàöàã÷äûí
ýçýìøñýí äàñãàëûã øèéäýãäýíý. Ýõëýýä áèå ìàõáîäèéã
àøèãëàí, ºìíºõ õóðä, õºäºë㺺íèé äàðààãèéí
Îíöëîã ìýäëýãèéã ñýðãýýí, ýâñýë, îíîâ÷ øààðäñàí õè÷ýýëä
õè÷ýýëèéí ¿íäñýí äàñãàëóóäûã òîõèðîìæòîé
õýñãèéí àæèëä áèå õèéëãýíý. ¯íäñýí õýìæýýíä îðóóëæ
ìàõáîäèéã áýëòãýæ õýñãèéí òºãñãºë ºãíº.
ºãíº. Èõýâ÷ëýí ð¿¿ õ¿÷íèé áà
íèéòýýðýý íýãýí òýñâýðèéí
çýðýã ¿éë äàñãàëóóäûã ºãíº.
àæèëëàãàà À÷ààëàë íèëýýä
ÿâóóëäàã. ºíäºð ò¿âøèíä
ºãºãäºíº.
Áèä äýýð ¿ç¿¿ëñýí íýãæ õè÷ýýëèéí õºòºëáºðò òóëãóóðëàí
ýýëæèò õè÷ýýëèéí õºòºëáºðºº ÿàæ áîëîâñðóóëàõûã àâ÷ ¿çëýý.
Ýýëæèò õè÷ýýëèéí õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëñíààð Òà 35 ìèíóòûí
òóðøèä ÿâàãäàõ ¿éë àæèëëàãààã áîäèò áàéäëààð òºëºâëºí ººðòºº
îéëãîìæòîé ãàðûí äîð àøèãëàõ õýðýãëýãäýõ¿¿íòýé áîëîõ þì.
Ýíýõ¿¿ ýýëæèò õè÷ýýëèéí õºòºëáºðèéã áèä ¿éëèéí áàðèìæààã
ÿëãàí òàíüäàã áîëñíû äàðààãèéí øàò áóþó ¿éëèéí áàðèìæààã ýçýìøèõýä
çîðèóëñàí õè÷ýýëèéí õºòºëáºð áàéõààð òîîöîæ áîëîâñðóóëñàí òóë íýãæ
õè÷ýýëèéí õºòºëáºðººñ 3-ð õè÷ýýëèéã ñîíãîí àâñàí áîëíî. Ýíý õè÷ýýë
äýýð íýã áà õî¸ðäóãààð õè÷ýýëýýð ýçýìøñýí õºäºëãººí¿¿äýý àëõàõ
äàñãàëòàé íýãòãýí ýçýìøèõ ¿éë àæèëëàãàà ãîëëîí õèéãäýíý.
Ýýëæèò õè÷ýýëèéí ñóäëàãäàõóóíû àãóóëãûã îíîâ÷òîé ñîíãîõûí
òóëä õè÷ýýëèéí æèëèéí íýãä¿ãýýð óëèðàëä ñóäëàõ íýãæ õè÷ýýëèéí
õºòºëáºðººñ òóõàéí õè÷ýýëèéí ºìíºõ áà äàðààãèéí ñóäëàõ àãóóëãàòàé
óÿëäóóëàí àâ÷ ¿çíý. Áèäíèé áîëîâñðóóëñàí ýýëæèò õè÷ýýëèéí
õºòºëáºð íü áèåèéí òàìèðûí õè÷ýýëèéí äºíãºæ ýõíèé óëèðëûí 3 äàõü
õè÷ýýë òóë ñóðàëöàã÷äûí àìüäðàëààñ îëæ àâñàí òóðøëàãûí ìýäëýã,
÷àäâàð áà 1,2-ð õè÷ýýëýýð ýçýìøñýí ãàð, õºë, èõ áèåèéí
õºäºëãººí¿¿äýä òóëãóóðëàí àãóóëãàà ñîíãîñîí þì. Äàðààãèéí 4-ð õè÷ýýë
äýýð ýíýõ¿¿ “àëõàà” ñýäýâò àãóóëãà íü ñóðàëöàã÷äàä òýíöâýðýý
õàäãàëàí àëõàõ ÷àäâàð ýçýìø¿¿ëýõ áàéäëààð ã¿íãèéðýí ¿ðãýëæëýõ
¸ñòîé.
Áàãà íàñíû õ¿¿õäèéí áèåèéí òàìèðûí õè÷ýýëèéí àãóóëãûã ñîíãîõäîî
áèåèéí òàìèðûí øèíæëýõ óõààíû õýëèéã ýçýìø¿¿ëæ, õ¿íèé òºðºëõèéí
õºäºëãººí¿¿äèéã çºâ ã¿éöýòãýõ ¿íäñèéã òàâèõ ÷èãëýë áàðèìòëàõààñ
ãàäíà õ¿¿õäèéí õºäëºõ, òîãëîõ õýðýãöýýã õàíãàõ òàë äýýð
èë¿¿ àíõààðàõ øààðäëàãàòàé áàéäãèéã ýýëæèò õè÷ýýëèéí õºòºëáºð
áîëîâñðóóëàõäàà áîäîëöñîí. Õ¿¿õýä òîãëîîìîîð äàìæóóëàí ¿éë
àæèëëàãààíä îðîëöîæ, ÿíç á¿ðèéí õºäºë㺺íèé ¿éëäë¿¿äèéã ã¿éöýòãýõ
áà õàìòðàí òîãëîõ ÿâöäàà íèéãýìøèõ ¿íäýñ ñóóðü áýõæèæ, áèå áÿëäàð
íü õºãæèíº. Èéìýýñ áèåèéí òàìèðûí õè÷ýýë äýýð õ¿¿õäèéã ñóäàëæ áóé
ñýäýâòýé õîëáîîòîé õºäºë㺺í á¿õèé òîãëîîìä òîäîðõîé çîðèëãî ÷èãëýëòýé
òàòàí îðîëöóóëàõ õýðýãòýé.
17

18. Õè÷ýýëèéã òºëºâëºõèéí ºìíº ñóðàëöàã÷äûí ºìíºõ õè÷ýýëýýð
ýçýìøñýí ìýäëýã, ÷àäâàðûí ò¿âøèíã áîëîí îäîî ÿâàãäàõ õè÷ýýëýýð
ñóðàëöàã÷äûí ýçýìøèëòèéí ÿâöûã óðüä÷èëàí òºñººëæ ñóäàëñàí áàéõ
øààðäëàãàòàé. ¯¿íèé òóëä:
1. Õè÷ýýëèéí àãóóëãà íü ñóðàëöàã÷äûí íàñ, ñýòãýõ¿éí áîëîí áèå
áÿëäðûí îíöëîã, ºìíºõ ìýäëýã, ÷àäâàðûí ò¿âøèíä òîõèð÷ áàéãàà
ýñýõ
2. Ýíý õè÷ýýëèéí àãóóëãûã ñóäëàõàä ñóóðü áîëîõóéö ìýäëýãèéã
ñóðàëöàã÷ ýçýìøñýí áàéãàà ýñýõ
3. Òóõàéí õè÷ýýëèéí ÿâöàä õ¿¿õäèéí ìýäëýã ýçýìøèëò (õ¿ëýýãäýæ
áóé ¿ð ä¿íãýýñ) ÿìàð ò¿âøèíä áàéãàà áîëîõ
çýðãèéã ñóäàëæ ¿çíý. Áèä ýíýõ¿¿ ýýëæèò õè÷ýýëèéí õºòºëáºðèéã
áîëîâñðóóëàõäàà “Çóðãààí íàñòàé õ¿¿õä¿¿äýä áèåèéí òàìèðûí õè÷ýýë
çààõ òóðøèëò ñóäàëãààíû òàéëàí” áîëîí Á.×èìýãñàíààãèéí “Çóðãààí
íàñòàé íýãä¿ãýýð àíãèéí áèåèéí òàìèðûí ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí
àãóóëãûí òîõèðîö” ñýäýâò ñóäàëãààíû àæëóóäûí ¿ð ä¿íã ñóäàëæ
àøèãëàñàí.
Õè÷ýýëèéí ñóäëàãäàõóóíû àãóóëãûí ñóäàëãààíä ¿íäýñëýí
õè÷ýýëèéí ýõíèé, ¿íäñýí, òºãñãºë õýñýã òóñ á¿ðèéí öàãèéã òºëºâëºñºí.
Èíãýõäýý:
• Õè÷ýýëèéí ýõíèé õýñýã áóþó áèå õàëààëòûí õýñãèéã: çîõèîí
áàéãóóëàëòûí áà ºìíºõ ìýäëýãýý ñýðãýýí ñàíàõ, áèå ìàõáîäèéí ¿éë
àæèëëàãààã ¿íäñýí àæèëä áýëòãýõ, ñýäýë òºð¿¿ëýõ ãýñýí 2
õýñýãò õóâààí àâ÷ ¿çñýí
• Õè÷ýýëèéí ¿íäñýí õýñãèéã: øèíý ìýäëýã á¿òýýõ áóþó ¿éëèéí
áàðèìæààã ÿëãàí òàíèõ, øèíý ìýäëýãèéí áàòàòãàë áóþó ¿éëèéí
áàðèìæààã ýçýìøèõ, ¿íýëãýý áóþó ¿éëèéí áàðèìæààã ¿íýëýí
õºãæ¿¿ëýõ ãýñýí 3 øàòààð òºëºâëºñºí.
• Õè÷ýýëèéí òºãñãºë õýñýãò à÷ààëëûã áóóðóóëæ, áèå ìàõáîäèéí
¿éë àæèëëàãààã òàéâøðóóëàõ õóãàöààã òºëºâëºñºí.
Ñóðàëöàã÷äûí ìýäëýã ÷àäâàð ýçýìøèëòèéí ñóäàëãààíä ¿íäýñëýí
áàãøèéí ¿éë àæèëëàãààíû àðãà áàðèë, ñóðàëöàã÷èéí ¿éëèéã
òîäîðõîéëäîã. Áèä áèåèéí òàìèðûí õè÷ýýëèéí ÿâöàä ñóðàëöàã÷äûí ºìíºõ
ìýäëýãò òóëãóóðëàí øèíý ìýäëýã á¿òýýõ îðîëäëîãî õèéëãýõèéí çýðýãöýý
áàãø ººðºº ¿ëãýðëýí ¿ç¿¿ëæ, õ¿¿õýä äóóðèàí ã¿éöýòãýõ àðãà, äàâòàõ
àðãà, òîãëîîìûí àðãà, õóâüñãàí ººð÷ëºõ àðãà çýðýã áèåèéí òàìèðûí
õè÷ýýëä õýðýãëýäýã àðãóóäààñ àøèãëàí ñóðàëöàã÷äûã èäýâõòýé
¿éë àæèëëàãààíä òàòàí îðîëöóóëàõàä ãîëëîí àíõààðñàí.
Ýýëæèò õè÷ýýëèéí ÿâöûí ¿íýëãýýã òîãëîîì õýëáýðýýð çîõèîí
áàéãóóëàõààð áîëîâñðóóëñàí íü ó÷èðòàé. Òîãëîîìä õîæèõûí òºëºº
õ¿¿õýä ººðèéí ýçýìøñýí ìýäëýã, ÷àäâàðàà íèëýýä äàé÷èëæ, áèå äààñàí
øèéäë¿¿äèéã ãàðãàäàã ó÷ðààñ èíãýõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çñýí þì. Ò¿¿í÷ëýí
áàãààðàà õàìòàð÷ òîãëîæ áóé ó÷ðààñ õ¿¿õäèéã óëàì
èë¿¿ èäýâõæ¿¿ëíý.
18

19. Õè÷ýýëèéí õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã ñîíãîõäîî ñóðãóóëèéí áèåèéí òàìèðûí
ñóðãàëòûí îð÷èí, ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿íèé õ¿ðýëöýý õàíãàìæ
çýðãèéã áîäîëöñîí. Ãýõäýý òà øàâü íàðàà èäýâõòýé õºäºë㺺íòýé
áàéëãàæ, áèåèéí òàìèðûí áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõèéí òóëä áàãà çýðýã
õ¿÷èí ÷àðìàéëò òàâüæ àæèëëàõ øààðäëàãàòàé áàéãààã çºâëºæ
áàéíà.
Çóðãààí íàñòíóóä ñóðãóóëüä ñóðàëöñàí òàëààðõ
ñóðãàìæ, ñàíàë
Áèä çóðãààí íàñòàé õ¿¿õä¿¿äèéã ñóðãóóëüä ñóðãàñàí íýã æèëèéí
õóãàöààíä þó àæèãëàãäàæ, ÿìàð òóðøëàãà õóðèìòëóóëñàí, öààøèä ÿàõ
òàëààð ñóðãóóëèéí çàõèðàë áà áèåèéí òàìèðûí áàãøòàé ÿðèëöñàí
ÿðèëöëàãà ñóäàëãààãàà òîëèëóóëæ áàéíà.
Л. Цэнгэлмаа- Сүхбаатар дүүргийн II сургуулийн захирал
СУРГАЛТЫН ГАДААД ОРЧИН НӨХЦӨЛ
ХҮҮХДИЙН ДОТООД ХӨГЖЛИЙГ ДЭМЖИНЭ
XXI зуунд боловсрол цоо шинээр өөрчлөгдөх болсон. XX зууны
төгсгөл XXI зуун нь мэдээлэл харилцаа технологийн эрс шинэчлэлийн үе,
оюун санааны үсрэнгүй хөгжлийн үе. Энэ бүхэн нь нийгмийг өөрчлөх,
боловсролын тогтолцоог шинэчлэхийг шаардсан. Боловсрол бол з өвхөн
түүнийг эзэмшихийн төлөө байдаггүй. Хүнийг бүх талаар нь хөгжүүлэх
бүтээлч үйл ажиллагааны туршлага эзэмшүүлэх, өмнөх үеийн
хуримтлуулсан хөдөлмөрийн арга барилтай танилцуулах, авьяас чадварыг
нь хөгжүүлэх энэ утгаараа боловсрол нь бие даан х үнийг х өд өлм өр танин
мэдэхүй, харилцааны идэвхтэй субъект болгон хөгжүүлэх зорилготой болж
байна.
Боловсролын шинэчлэлийн явц удаашралтай, үр дүн хангалтг үй
байгааг судлаачид сургалтын таатай орчин буюу сургалтын экосистем
бүрдээгүй байгаатай холбон тайлбарладаг.
Зургаан настнуудыг хүлээн авч сургаж байгаа үйл ажиллгааны эхний
шат амжилттай хэрэгжиж байгаа ч зарим нэг зүйлийг тодруулах
шаардлагатай гэж үзлээ. Тухайлбал,
• Сургалтын хэрэглэгдэхүүний тоо,төрөл, хүртээмж,
• Мэдээлэл харилцааны технологийг ашигласан байдал,
• Сургалтын хэрэглэгдэхүүний сэтгэл зүй, жендер, эрүүл ахуй,
аюулгүй байдлын шаардлага,
• Сургалтын хэрэглэгдэхүүний, аюулгүй байдлын шаардлага хангасан
эсэхийг чухалчлан авч үзэх хэрэгтэй байна.
Зургаан настай хүүхдийн сургалтын агуулга арга зүйн з өвлөмжийн хувьд
сайн бүтээл болсон ба хүүхдийг холоос биш ойроос, гаднаас нь биш
дотроос нь, хэвийн үйл явцад нь практик ажиглалт судалгаа хийдэг, бага
19

20. боловсролын багш нарын ажиглалт, тэмдэглэл, сэтгэгдэл, бэрхшээлийг
даван туулсан арга, туршлага, мэргэжлийн б үтээлч эргэц үүлэл зэргийг
түлхүү тусгавал багшийн сурган хүмүүжүүлэх үйл ажиллагаанд ихээхэн
тус нэмэртэй юм.
Д. Батболд- Баянгол дүүргийн 13-р сургуулийн биеийн тамирын багш
БИЕИЙН ТАМИРЫН ХИЧЭЭЛИЙГ
БИЕИЙН ТАМИРЫН БАГШ Л ЗААНА
Та биеийн тамирын багшаар хэд дэх жилдээ ажиллаж байна вэ?
- 2003 онд Монгол Улсын Боловсролын Их сургуулийн, Биеийн
тамирын äээд сургуулèéã төгссөн. Төгсөөд л 13-р сургуульд ирж
ажилласаар 6 жилийн нүүрийг үзлээ.
- Одоогоор бага ангийн 5 бүлэгт биеийн тамирын хичээл орж байна.
Танд 6 настай хүүхдүүдтэй ажиллахад ямар нэгэн хүндрэлтэй з үйл гарч
байна уу?
- 6 настай хүүхдүүдтэй ажиллахад анхандаа арай л балчир,
хөдөлгөөнтэй, хэцүү мэт санагдаж байсан ч одоо бодоход надаас
Биеийн тамирын дээд сургуульд юу сурсан болон богино боловч
хугацаанд хуримтлуулсан туршлагыг минь шавхсан, мөн нөгөө талаар
биеийн тамирын багш биднийã өөр нэгэн зүйлд сургаж, хөгжүүлсэн
ийм л нэгэн сурган хүмүүжүүлэхүйн сурах, сургах үйл байлаа.
2008-2009 оны хичээлийн жилд гарсан нэгдүгээр ангийн биеийн тамирын
хичээлийн хөтөлбөр болон 6 настны хичээлийн арга зүйн зөвлөмжийн
талаар:
- Ноднин гарсан энэ зөвлөмж, гарын авлага нь миний бодлоор
боловсролын стандартын зорилãыг хангахуйц, бага насны х үүхдийн
бие бялдрын боловсрол хэрэгцээ сонирхолд нийцсэн ашиглахад
ойлгомжтой хийгдсэн гэж үзэж байгаа.
- Гадуур янз янзын яриа гарч байна. Бага боловсролын багш өөр өө,
эсвэл Хүн-орчин, Эрүүл мэнд хичээлийн гэх мэт мэргэжилтнүүдээр
биеийн тамирын хичээлийг заалгана гэсэн мsg ниссээр байна. Энэ нь
ямарч боломжгүй зүйл. Биеийн тамирын хичээлийг хэн дуртай нь
барьж аваад зааж болно гэдэг нь хүмүүсийн буруу ойлголт. Х үний
биеийн анатоми, физиологийг мэдэхгүйгээр мөн Бие бялдар
хүмүүжлийн онол заах аргын шинжлэх ухааны үг хэллэг, сурган, Бие
бялдар хүмүүжлийн зорилго, зорилт ба сургалтын зарчим, Бие
бялдрын хүмүүжлийн арга, хэрэглүүр зэргээ мэдэхгүй хэн нэгэн
биеийн тамирын хичээлийг заах ямар ч боломжгүй зүйл юмаа.
Цаашид:
20

21. - Энэ хичээлийн жилд МУБИС-н БТДС дээр явагдсан мэргэжил
дээшлүүлэх сургалтад хамрагдсан. Цаашид биеийн тамирын бага
боловсролын талаар барьж байгаа бодлогоо улам б үр боловсронгуй
болгох
- Багш нарыг гарын авлага зөвлөмжөөр сайн хангах шаардлагатай гэж
бодож байна.
- Та бүхэнд ажлын амжилт хүсье.
-
21