Ελιά Ενότητα 7 Γλώσσα Δ΄ τάξη Ευέλικτη Ζώνη Project

1. Τι είναι ελιά (ορισμός)
Δέντρο αειθαλές, που ζει πάνω από 1000 χρόνια (αιωνόβιο).
Στην Αθήνα π.χ. υπάρχει ελιά ηλικίας 2.500 χρόνων που λέγεται «ελιά του
Πλάτωνα».
Ευδοκιμεί στο γλυκό κλίμα της πατρίδας μας και σ' άλλες χώρες, του γειτονεύουν με
τη Μεσόγειο θάλασσα. Δεν αντέχει στις παγωνιές. Γι' αυτό, στην Ελλάδα,
καλλιεργείται στις παραθαλάσσιες ζεστές περιοχές και στα νησιά. Σωστά ο ποιητής
την ονομάζει «του ήλιου θυγατέρα». Καλλιεργείται στη χώρα μας από τα πανάρχαια
χρόνια.
Μέρη της ελιάς
Η ρίζα της ελιάς προχωρεί πολύ βαθιά στο χώμα και διακλαδίζεται απλωτά. Καθώς
ευδοκιμεί και σε σκληρά και σε μαλακά χώματα, εισχωρεί προς όλες τις μεριές,
ανάμεσα και από πέτρες ακόμα, ώσπου να συναντήσει υγρασία. Με τις βαθιά
απλωμένες ρίζες της βρίσκει μπροστά και τροφές και στηρίζεται σταθερά. Δε
φοβάται μήτε θύελλες μήτε καταιγίδες. Δύσκολα ξεριζώνεται.
Ο κορμός της ελιάς γίνεται χοντρός, ψηλός
και διακλαδίζεται απλωτά. Μπορεί να φτάσει
σε ύψος 25-30μ. Η εξωτερική φλούδα του
κορμού είναι ξερή, γκρίζα στα χρώματα και
έχει εξογκώματα. Στο νέο δέντρο είναι ο
κορμός στιλπνός και λείος. Όταν το δέντρο
γερνά ο κορμός κουφαλιάζει.
Τα φύλλα της ελιάς είναι μικρά, σε σχήμα
λόγχης κι έχουν μικρό μίσχο. Η πάνω
επιφάνειά του έχει χρώμα ανοιχτό πράσινο και
η κάτω ασημένιο. Έχουν λεπτό χνούδι και
παχιά επιδερμίδα κι έτσι δε χάνουν πολύ νερό.
Τα φύλλα βγαίνουν από τους κλάδους αντίθετα, για να μη σκιάζει το ένα το άλλο.
Τα άνθη της ελιάς φυτρώνουν πολλά μαζί (15-25) αλλά δε μυρίζουν. Βγαίνουν από
τις μασχάλες βλαστών της περασμένης χρονιάς. Η στεφάνη τους μοιάζει με μικρό
αυγό κι έχει πολύ γύρη στους στήμονες. Ανθίζει τον Απρίλιο - Μάιο. Η επικονίαση
γίνεται από τον άνεμο.
Ο καρπός της ελιάς είναι δρύπη και ξεχωρίζεται σε
τρία μέρη:
Την εξωτερική φλούδα (εξωκάρπιο)
Το σαρκώδες μέρος του έχει το λάδι (μεσοκάρπιο)
το σκληρό πυρήνα (ενδοκάρπιο - κουκούτσι)

2. Ο καρπός πριν ωριμάσει, έχει χρώμα πράσινο. Ωριμάζοντας, παίρνει χρώμα μολυβί ή
μαύρο. Οι καρποί της ελιάς αρχίζουν να ωριμάζουν τον Οκτώβριο. Το μάζεμα του
καρπού αρχίζει το Νοέμβριο και σε πολλά μέρη διαρκεί ως το Μάρτιο.
Πολλαπλασιασμός – Ασθένειες
Η ελιά πολλαπλασιάζεται συνήθως με μοσχεύματα. Μπορεί όμως να
πολλαπλασιαστεί και με σπορά ή με τον εμβολισμό σε αγριελιές.
Οι ασθένειες από τις οποίες προσβάλλεται προέρχονται κυρίως από έντομα, όπως ο
πυρηνοτρήτης, ο ρυγχίτης και κυρίως ο δάκος. Η ελιά επίσης προσβάλλεται επίσης
από διάφορους μύκητες, όπως το καπνάδιο. Γενικά όμως όταν από εύρωστα δέντρα
που εκτός από τη μακροβιότητά της μπορεί να φτάσει σε ύψος 25 έως 30 μέτρα.
Ιστορικό της ελιάς
Η ελιά ως αυτοφυές δέντρο - αγριελιά - πρωτοεμφανίστηκε στην ανατολική
Μεσόγειο εκεί δηλαδή όπου αναπτύχθηκαν μερικοί από τους αρχαιότερους
πολιτισμούς.
Πρόσφατες αρχαιολογικές έρευνες στις Κυκλάδες, την καρδιά του Αιγαίου, έφεραν
στο φως απολιθωμένα φύλλα ελιάς, τα οποία σύμφωνα με τις σύγχρονες μεθόδους
χρονολόγησης φαίνεται να είναι ηλικίας 50-60.000 ετών.
Οι πρώτοι κάτοικοι της Κρήτης, πιστεύεται ότι συνέλεγαν και έτρωγαν ευκαιριακά
μαζί με άλλους καρπούς και καρπούς της αγριελιάς (Olea oleaster) ήδη από τη
νεολιθική περίοδο (6000 - 3000 π.Χ.). Αργότερα την 3 η χιλιετία π.Χ. οι
κάτοικοι της Κρήτης αρχίζουν να καλλιεργούν την Ελιά και κατά τη δεύτερη χιλιετία
π.Χ. αρχίζουν να την εκμεταλλεύονται συστηματικά.
Τα μνημειακά δένδρα ηλικίας 3000-5000 ετών
που υπάρχουν ακόμη και σήμερα σε διάφορα σημεία
του νησιού επιβεβαιώνουν πλήρως το γεγονός αυτό.
Ιδεογράμματα που απεικονίζουν την ελιά, τον
ελαιόκαρπο και το ελαιόλαδο στις πινακίδες της
Γραμμικής Α΄ και Β΄ γραφής αποδεικνύουν τη
σχέση των Μινωιτών με την ελιά και τα προϊόντα
της από το 1800 π.Χ.
Πολλά αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν την
κυρίαρχη παρουσία της ελιάς στην Μινωική Κρήτη. Τοιχογραφίες, εργαλεία,
εγκαταστάσεις και επιγραφές αποδεικνύουν τη σημαντική ενασχόληση των Μινωιτών
με την παραγωγή, αποθήκευση και εμπορία του ελαιολάδου από το 1700 π.Χ.
Ένα κύπελλο με ολόκληρους καρπούς ελιάς (1450 π.Χ.) που βρέθηκε σε ένα
πηγάδι στο ανάκτορο της Ζάκρου στην Ανατ. Κρήτη δείχνει ότι στην Μινωική
περίοδο οι Κρητικοί χρησιμοποιούσαν τους καρπούς της ελιάς στη διατροφή τους.

3. Η ελιά είναι ένα από τα μακροβιότερα δέντρα. Στην Ιερά Οδό της Αθήνας που οδηγεί
στην Ελευσίνα, εκεί ακριβώς απ' όπου περνούσε στην αρχαιότητα η πομπή των
«Παναθηναίων», υπήρχε ως τις μέρες μας ακόμη μια ελιά που η παράδοση αναφέρει
πως είχε ηλικία 2.500 έτη περίπου και ο λαός την ονομάζει «ελιά του Πλάτωνα».
Τύποι και ονομασίες της ελιάς στην Ελλάδα:
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ: Ψιλοελιά, νερολιά, ματσολιά, καρυδαλιά, αετονύχι, κορωναϊκη,
καλαματιανή.
ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ: Κολυμπάδα, μεγαρίτικη, δαμασκηνάτη, σαλωνίτικη, καρυδαλιά
ΘΕΣΣΑΛΙΑ: Βολιώτικη
ΚΡΗΤΗ: Λιανολιά, χοντρολιά, μουρατοελιά, μηλοελιά, κολυμπάδα
ΛΕΣΒΟΣ: Κολοβή, αδραμυτινή, λαδολιά, καλολιά
ΚΕΡΚΥΡΑ: Λιανολιά, πικρολιά, στρυφταλιά, τρυτσαλιά, αναποδολιά,
στρουμπουλολιά, γαϊδουρολιά, αετονυχολιά, χοντρολιά, καλοκαπρίτα, μελολιά,
γλυκολιά
ΛΕΥΚΑΔΑ: Μαστρολιά, ασπρολιά.
ΠΑΞΟΙ: Λαδολιά, χοντρολιά
Εκτός από τα είδη αυτά της ελιάς υπάρχουν και τα εξής είδη: Μεγάρων, Καλαμών,
Κοδρέικο, Αμφίσσης
Ορισμός (τι είναι ελαιόλαδο)
Το ελαιόλαδο είναι το σπουδαιότερο για την Ελλάδα
και τις μεσογειακές χώρες φυτικό έλαιο. Είναι υγρό
κιτρινοπράσινο με ευχάριστη οσμή και γεύση. Βγαίνει
από τους καρπούς της ελιάς με την πολτοποίησή τους
και με τη συμπίεση κατόπιν του πολτού. Ο καρπός
συνθλίβεται προτού ωριμάσει τελείως. Η εξαγωγή του
λαδιού χρησιμοποιείται στα ελαιοτριβεία.
Χρησιμοποίηση. Το ελαιόλαδο είναι πλούσιο σε βιταμίνες και αποτελεί το
εκλεκτότερο μαγειρικό έλαιο. Αποτελεί φυσική τροφή του λαού μας και είναι ένα
από τα σπουδαιότερα προϊόντα εξαγωγής για τη χώρα μας.
Χρησιμοποιείται επίσης στην κονσερβοποίηση ψαριών (σαρδέλας, ρέγκας, τόνου)
κ.ά. καθώς και ως φωτιστικό υλικό στα καντήλια, στους πολυέλαιους και στην
εκτέλεση ορισμένων μυστηρίων (βαπτίσματος, χρίσματος) ακόμη και στην ταφή των
νεκρών.
Το κατώτερης ποιότητας ελαιόλαδο χρησιμοποιείται στη σαπωνοποιία ή ως
λιπαντικό.

4. Ελαιοτριβείο
Βιοτεχνική εγκατάσταση στην οποία βγαίνει το λάδι απ' τον ελαιόκαρπο. Σήμερα
χρησιμοποιείται σε περιορισμένη κλίμακα. Αποτελείται από το αλώνι, ένα πλατύ
κυκλικό δοχείο σαν λεκάνη, μέσα στο οποίο κυλούν οι μυλόπετρες. Οι μυλόπετρες
συνδέονται μεταξύ τους όπως οι τροχοί της άμαξας. Και όλο το σύστημα
περιστρέφεται γύρω από κατακόρυφο άξονα με την προσπάθεια αλόγου ή με την
ενέργεια κινητήρα. Ο ελαιόκαρπος τοποθετείται μέσα στο αλώνι και εκεί
πολτοποιείται από τις μυλόπετρες. Ο πολτός τοποθετείται κατόπιν μέσα σε σάκους,
τις σπυρίδες και συμπιέζεται ισχυρά στα ελαιοπιεστήρια. Το λάδι που βγαίνει με τη
συμπίεση του ελαιοπολτού οδηγείται σε δεξαμενές ή σε ειδικά δοχεία και εκεί
καθαρίζεται τελείως.
Ποιότητα λαδιού:
Υπάρχουν δύο ποιότητες ελαιόλαδο
 Εξτρα παρθένο, που η οξύτητά του είναι 0-1 οξέα.
 Παρθένο που η οξύτητά του είναι 1-3,3 οξέα ή από 3,3 και πάνω. Μπορεί
να υποστεί κατεργασία, αφαίρεση της οξύτητας με ραφινάρισμα δηλαδή το
πέρασμα μέσα από το φίλτρο, το στράγγισμα, το καθάρισμα της ελιάς από
τις άχρηστες ουσίες.
 Ραφινέ
 Λαμπαντέ που είναι η μίξη του ραφινέ με το παρθένο.

5. Η Ελαιοκομία
(Ελαιοκαλλιέργεια, Έκθλιψη, Αποθήκευση,
Τυποποίηση) σχετίζεται στενά και
αλληλεπιδρά σημαντικά με το Κοινωνικό και
το Φυσικό περιβάλλον στις περιοχές που
αναπτύσσεται. Σε όλες σχεδόν τις Μεσογειακές
χώρες η σχέση της Ελαιοκομίας με το
Κοινωνικό περιβάλλον από την αρχαιότητα
μέχρι σήμερα είναι πολύ στενές. Είναι γνωστές
οι επιδράσεις της στην κοινωνική ζωή
(μυθολογία, ιστορία, παράδοση, θρησκεία), στην πνευματική ζωή (καλές τέχνες,
γράμματα, αθλητισμό),αλλά και στην ποιότητα της καθημερινής ζωής (διατροφή,
υγεία, καλλωπισμό, διακόσμηση κ.α.) Στις Μεσογειακές χώρες επίσης και ειδικότερα
στις θερμότερες παραλιακές ζώνες που παρέχουν κατάλληλες εδαφοκλιματικές
συνθήκες για την ανάπτυξη και καρποφορία των ελαιοδένδρων, η Ελαιοκομία ασκεί
παρά πολλές και θετικές επιδράσεις στο φυσικό περιβάλλον.
Στη Μινωική Κρήτη μετά το 2000 π.Χ. η Ελιά καταλαμβάνει σημαντική θέση στην
ανακτορική οικονομία της Κνωσού από όπου στη συνέχεια μεταφέρεται στην
οικονομία και την ζωή της Μυκηναϊκής Ελλάδας.
Μυθολογία. Είναι γνωστοί παρά πολλοί μύθοι που συνδέονται με την Ελιά. Μεταξύ
αυτών γνωστότερος είναι εκείνος του αγώνα της θεάς Αθηνάς και του θεού
Ποσειδώνα για το όνομα της πόλης των Αθηνών τον οποίο κέρδισε η Αθηνά
δωρίζοντας στους ανθρώπους μια Ελιά σύμβολο γνώσης, ειρήνης και σοφίας αντί για
το άλογο, σύμβολο δύναμης που δώρισε ο Ποσειδώνας.
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Ηρακλής είναι εκείνος ,ο οποίος ,μετά τους
δώδεκα άθλους του , μετάφερε και φύτεψε την πρώτη αγριελιά στη αρχαία Ολυμπία
Θρησκεία. Η ελιά, είναι ο ολοζώντανος ύμνος της δημιουργίας του Θεού δια το
αειθαλές των φύλλων της δηλώνει την αθανασία. Είναι το ιερό δέντρο που αγαπούν
και διεκδικούν όλοι οι πολιτισμοί της μεσογείου από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα
Η Ελιά και το Λάδι της συνδέονται επίσης στενά με όλες σχεδόν τις Μονοθεϊστικές
Θρησκείες και ιδιαίτερα την Χριστιανική.
Είναι γνωστές οι ελιές του Όρους των Ελαιών, του Κήπου της Γεσθημανής όπου
λίγο προ του πάθους του ο Κύριος τα αγίασε και τα ευλόγησε με τις προσευχές του
και τα πότισε με τους ποταμούς του ιδρώτα του προσώπου του, αλλά και οι χρήσεις
του λαδιού στα μυστήρια και τις τελετές της Χριστιανικής Θρησκείας (Βάπτιση,
Ευχέλαιο κλπ) αλλά και για τον φωτισμό των Εκκλησιών με τα κανδήλια.
Με λίγες σταγόνες λάδι από το καντήλι του Αϊ-Νικόλα γαλήνευαν οι ναυτικοί τη
θάλασσα ...
Λειτουργική χρήση του ελαίου έκαναν και οι προχριστιανικές θρησκείες. Το
χρησιμοποιούσαν στο άναμμα των λύχνων ή για να αλείφουν τους ασθενείς ή το
πρόσφεραν σπονδή στους θεούς.

6. Σύμβολο. Η Ελιά όμως θεωρείται και πολυσήμαντο σύμβολο ειρήνης, γνώσης,
σοφίας, ευημερίας .γαλήνης, γονιμότητας, και ελπίδας. Στην Παλαιά Διαθήκη, η
«κατάκαρπος ελαία» αποτελεί συνήθη εικόνα σε πολλά χωρία της Άγιας Γραφής και
εκφράζει την αισιοδοξία για το μέλλον, την ευλογία και την χάρη της δωρεάς του
θεού. Το περιστέρι που γυρίζει στην Κιβωτό του Νώε μετά τον κατακλυσμό με το
κλαρί της ελιάς στο ράμφος αποτελεί οπωσδήποτε πολλαπλό συμβολισμό ειρήνης και
ελπίδας για ευημερία. Συμβολίζει τη θεία ευσπλαχνία, τη βοήθεια του Θεού και τη
θεραπεία.
Καλές τέχνες. Η Ελιά αλλά και τα άνθη και τα κλαδιά της αποτελούν προσφιλές
θέμα στις καλές τέχνες από την Μινωική περίοδο και την Κλασική αρχαιότητα μέχρι
σήμερα. Υπάρχουν άφθονα θέματα σε τοιχογραφίες, αγγειογραφίες, κοσμήματα,
νομίσματα, γλυπτά κλπ. Είναι γνωστές οι τοιχογραφίες της Κνωσού, οι αγγειογραφίες
σε Μινωικούς πίθο-αμφορείς, σε μελανόμορφους αττικούς αμφορείς, οι γλυπτές
παραστάσεις σε διάφορα αρχαία ιερά κλπ αλλά και τα εξαίρετα έργα νέο-Ελλήνων
ζωγράφων όπως του Θεόφιλου κ.α.
Από τις πιο γνωστές είναι η τοιχογραφία που απεικονίζει Αγρίμια με Ελιά, η
ανάγλυφη παράσταση με τον ταύρο και το ελαιόδενδρο στον εξώστη της βόρειας
εισόδου του ανακτόρου της Κνωσού, η τοιχογραφία "χορός στο ιερό άλσος", και
άλλες παραστάσεις με κλαδιά και ανάγλυφους καρπούς ελιάς, ανθισμένο κλαδί,
φύλλωμα ελιάς.
Κλαδιά και φύλλα ελιάς απεικονίζονται
συχνά και στα αγγεία της Μινωικής
περιόδου.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν ο
πιθαμφορέας που βρέθηκε στο μικρό νησί Ψείρα στα παράλια της βορειοανατολικής
Κρήτης με διακόσμηση από κεφαλές βοδιών και βλαστούς ελιάς σε κάθε πλευρά τους
(1600-1500 π.Χ.), όπως και το κύπελλο με ανθισμένο κλαδί ελιάς από την Κνωσό
(1600-1500 π.Χ.) που βρίσκονται στο Μουσείο του Ηρακλείου.
Η Ελιά ήταν συχνό θέμα και στην τέχνη της χρυσοχοΐας της μινωικής περιόδου.
Χαρακτηριστικό είναι το περίφημο κόσμημα που αποτελείται από δεσμίδα χρυσών
φύλλων ελιάς και βρέθηκε στο προανακτορικό νεκροταφείο στο μικρό νησί έξω από
τον σημερινό οικισμό του Μόχλου βόρεια τού χωριού Λάστρος της Σητείας.

7. Γράμματα. Η Ελιά σαν δένδρο, οι καρποί και το λάδι αλλά και οι καλλιεργητικές και
μεταποιητικές εργασίες αποτελούν θέματα πάρα πολλών ποιημάτων και πεζών.
Υπάρχουν παρά πολλές αναφορές στους αρχαίους ποιητές, τραγωδούς και ιστορικούς
(Όμηρος, Πλάτων, Παυσανίας, Αριστοφάνης, Αισχύλος, Ευριπίδης, Σοφοκλής κ.α.)
όπως και στους νεώτερους ποιητές και πεζογράφους (Παλαμάς, Κάλβος, Μαβίλης,
Άγρας, Βαλαωρίτης, Βενέζης, Δροσίνης, Μαλακάσης, Μυριβήλης, Νιρβάνας,
Μορεάς, Πολέμης, Πορφύρας, Σικελιανός, Παπαδιαμάντης, Εφταλιώτης, Βάρναλης,
Πρεβελάκης, Καζαντζάκης, Φραγκούλης κ.α.
Ο Αναξαγόρας και ο Εμπεδοκλής διερευνούν την ιστορία της Ελιάς, ο Αριστοτέλης
περιγράφει την καλλιέργεια της, ο Σόλων θεσμοθετεί την προστασία της και ο
Πλάτων διδάσκει κάτω από τον ίσκιο της.
Ο Όμηρος εξυμνούσε «το λιπαρόν έλαιον» με το οποίο αλείφονταν μετά το λουτρό
οι ήρωές του. Ο Πλάτων επαίνεσε το έλαιον , ως «πόνων αρωγήν» δηλαδή
ξεκούραση από τους πόνους και τους καμάτους .Ο Σόλων υποδεικνύει πως
κατεγύμναζον οι Έλληνες τα σώματά των «χρίοντες ελαίω και καταμαλάσσοντες ίνα
ευτονώτερα γίνωσι».
Ο εθνικός μας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης σε ένα ποίημα του λέγει:
« Αν αποσυνδέσεις την Ελλάδα , θα βρεις ότι αποτελείται από μια ελιά ένα
αμπέλι και ένα καράβι» που σημαίνει, ότι με αυτά τα τρία μπορείς να την
ξαναφτιάξεις.

8. Ο απλοϊκός λαός μας τραγουδά
« ευλογημένο να ’ναι ελιά το χώμα που σε θρέφει και ευλογημένο το νερό που
πίνεις απ’ τα νέφη και ευλογημένος τρεις φορές ’Κείνος που σε ’χει στείλει, για
το λυχνάρι του φτωχού και τ’ άγιου το καντήλι.»
Ο ποιητής με έμμετρο λόγο μας παρουσιάζει την αυτοβιογραφία της ελιάς:
«Όπου κι αν λάχω κατοικία δεν μ’ απολείπουν οι καρποί, ως τα βαθιά μου
γηρατεία δεν βρίσκω στη δουλειά ντροπή, είμαι η ελιά η τιμημένη»
«Εδώ στον ίσκιο μου από κάτω ήρθε ο χριστός ν’ αναπαυθή κι ακούστηκε η
γλυκιά λαλιά του λίγο προτού να σταυρωθή ,είμαι η ελιά η τιμημένη»
«Δέντρο γεμάτο πατρογονικά
παραμύθια, το νοιώθει ο καθένας
σαν ευλογία και σαν ασφάλεια
(Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος)
Καταμεσήμερο Ιουλίου...
που κι αν ακόμα δεν υπήρχαν ελαιώνες...
θα τους είχα επινοήσει.
( Οδυσσέας Ελύτης )
Που τρώει λάδι και ψωμί και λαδωτό πιτάρι,
δεν του επιάνου οι σαϊτιές του χαρομακελάρη.
( Κρητική μαντινάδα )
Λέει η ελιά στον αφέντη της:
"Φρόντισε με να σε θρέψω.
Πότισε με να σε πλουτίσω"
( παροιμία από τη Μεσόγειο)
Αθλητισμός. Η Ελιά όμως και το λάδι συνδέονται στενά και με τον Αθλητισμό από
τους αρχαίους χρόνους μέχρι και σήμερα. Στους Ολυμπιακούς αγώνες οι νικητές
στεφανώνονταν με στεφάνι από την αγριελιά "κότινο", που είχε μεταφερθεί εκεί από
τον Ηρακλή, αλλά και οι αθλητές άλειφαν και καθάριζαν με λάδι το σώμα τους πριν
και μετά τους αγώνες. Αλλά και στους Παναθηναϊκούς αγώνες αργότερα, το έπαθλο
των νικητών αποτελούνταν από ένα αριθμό αμφορέων γεμάτων με λάδι όχι
ευκαταφρόνητης αξίας
Διατροφή -Υγεία. Τα προϊόντα της ελιάς, οι καρποί και ιδίως το λάδι, θεωρούνται
σαν βασικά στοιχεία υγιεινής διατροφής. Και είναι γνωστές οι τεκμηριωμένες
ιατρικές μελέτες, όπως εκείνη των "επτά χωρών", σύμφωνα με τις οποίες η
μακροζωία των Κρητικών οφείλεται βασικά στην "Κρητική διατροφή" που έχει σαν
βάση το ελαιόλαδο. Σήμερα η σύγχρονη Ιατρική συνεχώς επιβεβαιώνει τις
ευεργετικές επιδράσεις του ελαιολάδου, στις καρδιοαγγειακές παθήσεις, σε διάφορες
μορφές καρκίνου, έλκος στομάχου, διαβήτη, δίαιτα παιδιών και ηλικιωμένων κ.α.

9. Καλλωπισμός. Οι χρήσεις του ελαιολάδου στην Αρχαία Ελλάδα ήταν πάρα πολλές.
Χρησιμοποιούσαν το ελαιόλαδο αρωματισμένο ή όχι για καλλωπισμό, για επαλείψεις
του σώματος, στις θρησκευτικές τελετές, ως μέσο θεραπείας, ως λιπαντικό, ως
φωτιστική ύλη.
Οι ελιές όμως αποτελούν σήμερα σε πολλά μέρη της Ελλάδας τα καλλωπιστικά φυτά
που διακοσμούν με το ασημοπράσινο χρώμα τους τον περιβάλλοντα χώρο των
χωριών, των αγροτικών σπιτιών αλλά και των σύγχρονων εξοχικών σπιτιών. Κι αυτό
βέβαια δεν είναι τυχαίο γιατί η ελιά είναι δεμένη με την ψυχολογία των κατοίκων
αλλά και με το εξωτερικό περιβάλλον που συνήθως κυριαρχείται από ελαιώνες.
Η θετική προσφορά στην φύση.
Ζει και προσφέρει καρπούς για αιώνες, καλλιεργείται σε κάθε έδαφος, αγαπά το
μεσογειακό κλίμα, ζητά ελάχιστη περιποίηση και αξιοποιείται πλήρως ως καρπός,
φύλλωμα και ξύλο.
Η ελιά συμβάλλει στην αποτροπή της διάβρωσης σε περιοχές με οξυμένο το
φαινόμενο της ερημοποίησης κι αποτελεί πρωταρχικό παράγοντα ανάπτυξης
περιοχών με σοβαρά προβλήματα απασχόλησης και συνοχής.
Η δασική συμπεριφορά.
Οι απέραντοι ελαιώνες με τα περισσότερα από 750 εκατομμύρια δέντρα που
απλώνονται σε όλες τις παραλιακές περιοχές της Μεσογείου, άλλοτε αμιγείς και
άλλοτε ανάμικτοι με αλλά μεσογειακά καλλιεργούμενα και δασικά δένδρα και φυτά,
αποτελούν ασφαλώς ένα
 ιδιόμορφο "δάσος" που φέρει τα χαρακτηριστικά και της καλλιέργειας αλλά
και του κλασικού δάσους. Προσφέρουν έτσι και τα πλεονεκτήματα της
καλλιέργειας αλλά και τις θετικές επιδράσεις του δάσους.
 Η συμβολή στην υγεία. Τα δάση των ελαιώνων, όπως όλα τα δάση,
οπωσδήποτε εμπλουτίζουν την ατμόσφαιρα με οξυγόνο και δημιουργούν
υγιεινή ατμόσφαιρα γύρω από τα χωριά και τις μικρές πόλεις
 Η συμβολή στην βιοποικιλότητα. Οι ελαιώνες και ιδίως οι παραδοσιακοί και
οι οριακοί προσφέρουν στέγη τροφή και προστασία σε πολυάριθμα είδη
μικροοργανισμών, μικρών και μεγάλων ζώων, πτηνών κλπ αλλά και φυτικών
ειδών και συμβάλλουν ετσι αποφασιστικά στην διατήρηση της
βιοποικιλότητας των περιοχών τους
Σήμερα υπάρχουν στην Ελλάδα 150.000.000 περίπου ελαιόδεντρα, λειτουργούν
2.800 ελαιοτριβεία και 500.000 οικογένειες ζουν από την καλλιέργεια της ελιάς, αφού
σε αρκετές - κυρίως άγονες - περιοχές το ελαιόλαδο αποτελεί το αποκλειστικό
εισόδημα των κατοίκων.

10. Ενδιαφέρουσες πληροφορίες Ενδιαφέρουσες πληροφορίες
 Εκτός από τις Μεσογειακές χώρες, λάδι και ελιές παράγονται και στην Κίνα,
στη Χιλή, στο Περού, στη Βραζιλία, στο Μεξικό, στην Ανγκόλα, στη Νότια
Αμερική, στην Ουραγουάη, στο Αφγανιστάν, στην Αυστραλία και στην
Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν 800 εκατομμύρια
ελαιόδενδρα στον κόσμο και το 93% από αυτά βρίσκονται στην περιοχή της
Μεσογείου -από όπου προήλθε και το ελαιόδενδρο- και όπου παράγεται και
το ελαιόλαδο καλύτερης ποιότητας.
 Η φυσιολογική διάρκεια ζωής ενός ελαιόδενδρου είναι 300-600 χρόνια.
Πολλοί υποστηρίζουν ότι υπάρχουν ελιές με ηλικία που ξεπερνά τα 1.000
χρόνια.
 Υπάρχουν περισσότερες από 70 ποικιλίες ελαιοδένδρων στον κόσμο.
 Οι πράσινες ελιές είναι μαύρες ελιές που δεν έχουν αφεθεί να ωριμάσουν.
 Οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν ελαιόλαδο για να διευκολύνουν τη μεταφορά
των ογκόλιθων με τους οποίους έφτιαχναν τις πυραμίδες.
 Κάθε ελαιόδενδρο κατά μέσο όρο δίνει 40 κιλά καρπού το χρόνο, το λάδι του
οποίου αντιστοιχεί στο 8-10% της ποσότητας αυτής.

11. Πώς παράγεται το λάδι;
Με την εξέλιξη της τεχνολογίας, η
συγκομιδή του καρπού και η διαδικασία
παραγωγής του λαδιού μπορεί να έγινε πιο
εύκολη, αλλά στην ουσία ο τρόπος
παραμένει ο ίδιος ανά τους αιώνες:

12. Μάζεμα του καρπού:
Ο καρπός μαζεύεται από το Νοέμβριο έως και
το Μάρτιο, δηλαδή έξι με οχτώ μήνες μετά την
εμφάνιση της ανθοφορίας του δένδρου. Για την
παραγωγή της καλύτερης ποιότητας λαδιού, ο
καρπός πρέπει να μαζεύεται όταν αλλάζει το
χρώμα του, τότε δηλαδή που υπάρχει η
μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε λάδι και η
καλύτερη γεύση. Μολονότι έχουν κάνει την
εμφάνισή τους μηχανές, το μάζεμα του καρπού
γίνεται στις περισσότερες χώρες με τον
παραδοσιακό τρόπο: Οι εργάτες με τα χέρια.
τινάζουν τα κλαδιά με ραβδιά, αφού απλώσουν πανιά ή δίχτυα για τη συλλογή του
καρπού, και συγκεντρώνουν τον καρπό σε τσουβάλια.
Οι ελιές διακρίνονται σε ψιλολιές και χοντρολιές. Οι ψιλολιές μαζεύονται με το
ράβδισμα και με το χαμολόημα, για όσες έχουν πέσει μέχρι την ώρα του
ραβδίσματος, ενώ οι χοντρολιές μαζεύονται μόνο από χάμω, γιατί σ αυτές δεν
επιτρέπεται το ράβδισμα. Στο ράβδισμα της λιανολιάς παίρνουν μέρος ο ραβδιστής
που σκαρφαλώνει στο δέντρο και με μια κοντή σχετικά βέργα -την κατσούνα-
ξεξυλίζει το δέντρο (κτυπά το ξύλο των κλάδων) και πέφτουν οι γενόμενες (ώριμες)
ελιές. Βοηθός του ραβδιστή είναι έμπειρη και στρουφογυριζάμενη (γρήγορη και
δραστήρια) γυναίκα -η αναπλογυρίστρα- που στρώνει τις ανάπλες (μεγάλα
στρωσίδια) κάτω από το δέντρο στο σημείο πάνω από το οποίο ραβδίζει ο ραβδιστής
και που τις μεταγυρίζει (μετακινεί) σε άλλο σημείο, όταν μετακινηθεί αντίστοιχα σε
άλλο σημείο του δέντρου και ο ραβδιστής. Παράλληλα η αναπλογυρίστρα με μια
μακρά ντέμπλα (μακριά ξύλινη ράβδος) ή με μια κοντάρα (ακόμη μακρύτερη ράβδος)
ντεμπλολογά (κτυπά το δέντρο από το έδαφος και ρίχνει τις ελιές που φτάνει με την
ντέμπλα ή την κοντάρα. Με τον τρόπο αυτό οι ραβδιζόμενες ελιές πέφτουν σχεδόν
όλες στις ανάπλες και έτσι η συγκομιδή αβγατίζει (προχωρεί γρήγορα). Πίσω από
τους ραβδιστάδες ακολουθούν σε κάθε δέντρο οι λιομαζώχτρες, που χαμολογούν
(μαζεύουν από χάμω) όλες τις ελιές που είχαν πέσει πριν το ράβδισμα και όσες
έπεσαν έξω από τις ανάπλες κατά το ράβδισμα.
Όταν οι ελιές είναι ακόμη πράσινες, αλλά είναι προχωρημένες σε ωρίμανση,
μαδούνται (μαζεύονται με τα χέρια) από το δέντρο, τσακίζονται , χωρίς να σπάσει το
κουκούτσι, γλυκαίνονται με αλλαγή του νερού, όπου ρίχνονται μετά το τσάκισμα και
τελικά αλατίζονται μέσα στο τελευταίο νερό που διατηρούνται. Αυτές είναι οι

13. κοπανιστές ή τσακιστές εληές. Για τσακιστές οι πιο κατάλληλες είναι οι πιο χοντρές
λιανοληές, κυρίως όμως οι κορωνέϊκες.
Οι χοντρολιές άμα ωριμάσουν καλά και πέσουν, αφού όμως φάνε ένα καλό νερό
πάνω στο δέντρο, δίνουν τις λεγόμενες σταφιδολιές ή θρούμπες, που τρώγονται
ανάλατες (χωρίς αλάτι). Από τις σταφιδολιές γίνονται και οι λεγόμενες παστολιές,
που για να γίνουν τοποθετούνται στην κουρούπα (μικρό πιθάρι) πατωσές - πατωσές
(στρώματα - στρώματα) και πάνω σε κάθε πατωσά ρίχνεται χοντρό αλάτι, καθώς που
και που φύλλα ή μικρά κλαδιά σκίνου (θάμνου) για να διατηρούνται περισσότερο
αχάλαστες (αναλοίωτες), κατόπιν βρέχονται με νερό κατά αραιά διατήματα, για να
μην αποξεραθούν.
Από τις χοντρολιές κυρίως όμως από τις πιο θροφανές (χοντρήτερες) ψιλολιές
γίνονται οι λεγόμενες κολυμπάδες. Οι κολυμπάδες πριν μπουν στη σαλαμούρα (άλμη)
γλυκαίνονται μέσα σε καθαρό νερό, Το οποίο αλλάσσεται επί δυο τρεις μέρες, μετά
ρίχνονται στην κουρούπα και σκεπάζονται με μπόλικο νερό, ώστε να κολυμπούν και
μαζί με το νερό μπαίνει μπόλικο αλάτι χοντρό, ώστε η άλμη να γίνει πολύ δυνατή.
Κολυμπάδες γίνονται ακόμη με τον ίδιο τρόπο και πράσινες ψιλολιές σε ώρα
τσακίσματος.
Υπάρχουν ακόμη, αλλά όχι σε μεγάλες ποσότητες, οι λεγόμενες ξυδάτες . Αυτές
είναι πολύ χοντρές ελιές -οι μηλολιές- που μαδούνται από το δέντρο, πλύνονται καλά
και χαράσσονται μια-μια σε δυο-τρία σημεία, με προσοχή όμως να μην αγγίξει
(αγγίσει) το κοπίδι στο κουκούτσι. Μετά γλυκαίνονται σε νερό μερικές μέρες και
κατόπιν ρίχνονται σε δυνατή άλμη μέσα σε γιάλες και απ εκεί παίρνονται λίγες-λίγες
και μπαίνουν σε μικρότερα βάζα με ξύδι και λάδι και γίνονται φαγώσιμες.
Σε κάποιες περιοχές, δεν κάνουν ούτε αυτό, αλλά περιμένουν τον καρπό να ωριμάσει
και να πέσει μόνος του από το δένδρο (π.χ., στην Κέρκυρα). Βέβαια, το λάδι αυτό δεν
είναι πολύ καλής ποιότητας. Όταν μαζευτεί ο καρπός, πρέπει να μεταφερθεί στο
ελαιοτριβείο όσο γίνεται πιο γρήγορα (1-2 μέρες). Αυτό συμβαίνει, γιατί αν αφεθεί ο
καρπός οι ελιές αρχίζουν να αλλοιώνονται (επέρχεται ζύμωση).

14. Επεξεργασία του καρπού: για να πάρουμε το λάδι, ο καρπός συνθλίβεται με
μηχανικά μέσα. Τα παλιά χρόνια, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν μεγάλους πέτρινους
τροχούς για να συνθλίψουν τον καρπό και να πάρουν το λάδι του. Σήμερα οι ελιές
μπαίνουν σε μηχανές με ανοξείδωτους τροχούς, αφού πρώτα πλένονται και
διαχωρίζονται από τα φύλλα, και στη συνέχεια πολτοποιούνται και συμπιέζονται.
Προστίθεται νερό στον πολτό και, αφού περάσει από μηχανές που φιλτράρουν τυχόν
ιζήματα, το νερό και το λάδι διαχωρίζονται. Η διαδικασία είναι φυσική χωρίς να
προστίθενται άλλα υλικά (πέρα από το νερό). Το ελαιόλαδο είναι στην
πραγματικότητα το μόνο είδος λαδιού που μπορεί να φαγωθεί, όπως βγαίνει από τον
καρπό.

15. Αξιολόγηση: όπως και το καλό κρασί, έτσι και κάθε ποικιλία ελαιόλαδου κρίνεται από
τη γεύση, το χρώμα, το άρωμα και την οξύτητά του. Κάθε είδος ελαιόλαδου είναι
μοναδικό αφού είναι προϊόν εντελώς συγκεκριμένων συνθηκών (έδαφος, κλίμα, τύπος
και ηλικία ελαιόδενδρων, εποχή που μαζεύτηκε ο καρπός και επεξεργασία του). Το
χρώμα του είναι βασικά πράσινο, αλλά οι αποχρώσεις του πολλές. Η γεύση μπορεί να
είναι έντονη ή απαλότερη, ακόμα και λίγο καυτερή. Όταν γίνεται σωστά η επεξεργασία
του ελαιόλαδου, διατηρεί πλήρως το άρωμα, τις βιταμίνες και τη γεύση του καρπού
από τον οποίο προήλθε.

16. Αναφέρουμε μερικές συνήθειες από το λιομάζωμα και την εργασία στο λιτρίβι, όπως
τις περιγράφει ο Μεσσήνιος λαογράφος κ. Αντώνης Μιχαλακέας στην Καλαματιανή
εφημερίδα 'Ελευθερία'.
 "....Φθινοπωρινό πρωινό στο λιοστάσι. Ο νοικοκύρης και η εργατιά βρίσκονται
σε αδιάκοπη κίνηση. Με τραγούδια γλυκόηχα και σβελτάδα πολλή έχουν δοθεί
όλοι στο λιομάζωμα. Οι ραβδιστές - τιναχτές, κρατώντας στα δυνατά τους
χέρια μεγάλα, γερά και ίσα ραβδιά από σκληρό ελιόδενδρο ή κυπαρίσσι , τις
τέμπλες, ραβδίζουν με πολλή προσοχή τα κλαδιά του πολύτιμου δένδρου, να
πέσει κάτω ο καρπός, προσέχοντας το κτύπημα να είναι μαλακό και όχι
απότομο. Αλλοι πάλι ραβδιστές, ανεβασμένοι πάνω στο δένδρο με σκάλες,
χτενίζουν τα κλαδιά χαϊδεύοντάς τα και ρίχνουν τον καρπό στη γη. Αλλοι
εργάτες, οι κλαδευτές, καθαρίζουν και κλαδεύουν τα δένδρα με τα κοφτερά
τσεκουράκια και τα πριόνια τους. Οι νιες οι βεργολυγερές και τα αγόρια
μαζεύουν τον καρπό και τον ρίχνουν στο βεργόπλεχτο καλάθι ή τον τορβά, που
έχουν δέσει στη μέση τους. Αυτούς τους τορβάδες (μικρά σακουλάκια), τα
υφαίνουν οι γυναίκες στον αργαλειό όταν υπάρχει μεγάλη σοδειά, για να 'ναι,
όπως πιστεύουν, γούρικα και για την επόμενη χρονιά. Τα καλάθια και οι
τορβάδες αδειάζονται σε ένα μεγάλο ξέφωτο. Εκεί ο λιχνιστής κρατώντας ένα
ξυλόφτιαρο αρχίζει το λίχνισμα για να ξεχωρίσει τον καρπό από τα φύλλα.
Ακολουθεί το σάκιασμα του καθαρού καρπού και η μεταφορά του με ζώα ή
τροχοφόρα στο λιοτρίβι. Όλα αυτά γίνονταν, όταν ο καιρός ήταν καλός. Όταν
όμως άρχιζε η μπόρα, οι εργάτες για να προφυλαχθούν έτρεχαν σε κανένα
καλυβόσπιτο ή καμιά σπηλιά κοντά σε κάποιο ριζοβούνι. Εκεί άναβαν φωτιά
για να πυρωθούν και να στεγνώσουν. Όσο διαρκούσε η βροχή έδιναν και
έπαιρναν τα κουτσομπολιά, τα παραμύθια, τα πειράγματα και τ' αστεία......"
 "....... Την εποχή του λιομαζώματος, τα παραδοσιακά ιπποκίνητα λιοτρίβεια
είχαν μεγάλη κίνηση. Οι παραγωγοί έφερναν με τα ζώα και τα κάρα τους τον
πολύτιμο καρπό για να βγάλουν το λάδι τους. Τα λιοτρίβεια εκείνης της εποχής
ήταν ισόγεια, λιθόκτιστα και κεραμοσκεπή, με δύο ή τρία μικρά παράθυρα
πλευρά και μια μεγάλη δίφυλλη στην απέναντι. Από εκεί έμπαιναν μέσα τα
υποζύγια με τον καρπό, για να τον αδειάσουν στο καθορισμένο μέρος στο
'παχνί', μέχρις ότου τον βγάλουν λάδι. Στα λιτριβιά αυτά δούλευαν μέχρι
δώδεκα άτομα ανάλογα με τις ανάγκες. Το προσωπικό χωριζόταν σε δύο
ομάδες γιατί το λιτριβιό δούλευε όλο το εικοσιτετράωρο. Προϊστάμενος του
εργατικού προσωπικού ήταν ο καραβοκύρης με τον αναπληρωτή του. Έπειτα
ήταν οι δυο μυλωνάδες, που δούλευαν στο άλεσμα. Ήταν επίσης και τα
αφεντικά των ζώων, οι αλογαραίοι, όπως τους ονόμαζαν. Τα ζώα αυτά συνήθως
τα σταύλιζαν κοντά στο λιοτρίβι. Όταν όμως για διάφορους λόγους, τα
σταύλιζαν μακριά και έφτανε η ώρα για αλλαγή βάρδιας, ο καραβοκύρης
καλούσε με τον κόχυλα, το περίβλημα των οστρακοφόρων, τα αφεντικά να
φέρουν τα ζώα. Αυτό μπορούσε να γίνει οποιαδήποτε ώρα το απαιτούσαν οι
ανάγκες και δεν ήταν λίγες οι φορές που ο κόχυλας με τον ήχο του διέκοπτε τη
γλυκιά ησυχία της
νύχτας......"

17. Και μια Μεσσηνιακή σπεσιαλιτέ από το Πλατύ Καλαμάτας: 'κολοκυθοκεφτέδες'.
Υλικά: 1 κολοκύθι κίτρινο (γλυκοκολόκυθο), 1-2 κρεμμύδια, παξιμάδι
τριμμένο, δυόσμος, αλάτι-πιπέρι, λίγο αλεύρι, λάδι για τηγάνισμα.
Παίρνουμε το κολοκύθι, το κόβουμε σε φέτες, το τρίβουμε με τον τρίφτη και το
αφήνουμε να στραγγίσει καλά.
Αφού στραγγίσει εντελώς, το τοποθετούμε σε ένα δοχείο με τα κρεμμύδια, το
αλάτι, το πιπέρι, το δυόσμο και τα ανακατεύουμε καλά.
Αν το μίγμα είναι λίγο και δύο πόρτες, μια μικρή βοηθητική στη μια αραιό,
προσθέτουμε παξιμάδι. Βάζουμε στη φωτιά ένα τηγάνι με το λάδι.
Όταν κάψει ρίχνουμε μέσα μία μία κουταλιά από το μίγμα, αφού πρώτα την
αλευρώσουμε (όπως κάνουμε και με τους κρεατοκεφτέδες) και αφήνουμε να
τηγανισθούν καλά γυρίζοντας τους και από τις δύο πλευρές για να
ροδοκοκκινίσουν.

18. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
1 . Γράφω τις λέξεις με τη σωστή σειρά:
"θυγατέρα ελιά Ο ποιητής ονομάζει την του ήλιου".
«ελιά 2.500 χρόνων που λέγεται ελιά ηλικίας Στην Αθήνα του Πλάτωνα».
υπάρχει
είναι ελιάς έχουν λόγχης κι μικρά, μικρό μίσχο. σε σχήμα Τα φύλλα
της
αλλά δε ελιάς μαζί (15-25) μυρίζουν. πολλά Τα άνθη της φυτρώνουν
2 . Αντιστοιχίζω και φτιάχνω προτάσεις:
Η ελιά πολλαπλασιάζεται συνήθως  προέρχονται κυρίως από έντομα
Οι ασθένειες από τις οποίες προσβάλλεται   με μοσχεύματα.
Η ελιά ως αυτοφυές δέντρο πρωτοεμφανίστηκε  προτού ωριμάσει τελείως.
Ο καρπός συνθλίβεται  στην ανατολική Μεσόγειο

19. 3 . Συμπληρώνω τα κενά:
Το ελαιόλαδο είναι πλούσιο σε ___________
Είναι ένα από τα σπουδαιότερα προϊόντα ___________ για τη χώρα μας.
Χρησιμοποιείται ως ___________ υλικό στα καντήλια και στην εκτέλεση ορισμένων
___________
Χρησιμοποιείται στη ___________ ή ως ___________.
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ___________ είναι εκείνος ,ο οποίος, μετάφερε
και φύτεψε την πρώτη αγριελιά στη αρχαία Ολυμπία.
Η Ελιά θεωρείται και πολυσήμαντο σύμβολο ___________, ___________,
___________, ___________, γαλήνης, γονιμότητας, και ελπίδας.
βιταμίνες γνώσης ειρήνης εξαγωγής ευημερίας λιπαντικό μυστηρίων ο
Ηρακλής σαπωνοποιία σοφίας φωτιστικό
4 . Λύνω το σταυρόλεξο:
ΣΤΑΥΡΟΛΕΞΟ
2
1
3
4
4
5
6
ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ
1 Το χρώμα των φύλλων της.
3 Εκεί οι ελιές γίνονται λάδι.
4 Οι νικητές των αγώνων στεφανώνονταν με τον...
5 Κτυπά το ξύλο των κλαδιών.
6 Η Ελιά ήταν συχνό θέμα και στην...
ΚΑΘΕΤΑ
2 Ο καρπός για να γίνει λάδι...
4 Κλαδεύουν τα δέντρα.