Opnunarfyrirlestur á Afmælisráðstefnu í Upplýsingafræði. 60 ár við Háskóla Íslands. 18. nóvember 2016 í Þjóðarbókhlöðu. Fyrirlesturinn fjallar um opinn aðgang að útgefnum vísindagreinum og rannsóknargögnum. Rætt er um hvað það þýðir að vísindaefni sé í opnum aðgangi og hversvegna það skiptir máli fyrir almenning. Farið í mismunandi skilning fólks á hugmyndafræði opins aðgangs og hver munurinn er á opnum aðgangi og öðrum aðgangi. Rætt um höfundarétt, afnotaleyfi og útgáfurétt á vísindagreinum, vísindatímarit og varðveislusöfn. Mismunandi útgáfu- og birtingarleiðir vísindaefnis eru kynntar. Skoðaður munurinn á gullnu útgáfuleiðinni og grænu birtingarleiðinni. Listaðar upp þær hindranir sem íslenskir vísindamenn trúa að þeir standi frammi fyrir varðandi birtingar á vísindaefni í opnum aðgangi og rætt um stöðuna á Íslandi.

1. Opinn aðgangur að
vísindaefni
Sigurbjörg Jóhannesdóttir
Afmælisráðstefna í Upplýsingafræði
60 ár við Háskóla Íslands
18. nóvember 2016 í fyrirlestrarsal Þjóðarbókhlöðu
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/
4.0

2. Útgáfa vísindagreina í tímaritum

3. @sibbajoa
#upp60ar
#iceoa
#opinnadgangur
#openaccess
Verum virk á samfélagsmiðlunum í dag

10. Gullna útgáfuleiðin
(e. Gold OA / OA publishing)
Opin útgáfa í tímaritum
(e. Open Access Publishing)
Stendur fyrir útgáfu vísindagreina sem eru
gefnar út frá upphafi í rafrænum útgáfum
opinna, ókeypis eða blandaðra tímarita.
Sigurbjörg Jóhannesdóttir. (2015).
OA að rannsóknum: tækifæri og áskoranir fyrir háskólasamfélagið á Íslandi.
OA á Íslandi. (2013). Hvað er opinn aðgangur?
Suber. (2012). Open Access.

11. Íslensk vísindatímarit
Voru 51 í september 2013
14 tímarit í ókeypis aðgangi
2 tímarit í opnum aðgangi
• Stjórnmál og stjórnsýsla
• Samtíð Ian Watson og Guðmundur Árni
Þórsson. (2013). The Icelandic
Open Access Barometer 2013.
Meirihluti íslenskra
vísindatímarita bíður upp á
ókeypis aðgang eða seinkaðan
ókeypis aðgang að útgefnum
greinum en mjög fá þeirra
merkja sig sem opin tímarit.

12. Skráningar íslenskra tímarita
í alþjóðlega gagnagrunna
DOAJ – 5 tímarit
• Íslenska þjóðfélagið (cc-by)
• Nordicum-Mediterraneum (cc by-
sa)
• Stjórnmál og stjórnsýsla (cc by-nc)
• Læknablaðið (cc by-nc-nd)
• Netla. Veftímarit um uppeldi og
menntun (©)
OASPA – 2 tímarit
• Stjórnmál og stjórnsýsla
• Samtíð (hætti 2012)
SHERPA/RoMEO – 1 tímarit
• Samtíð - hætti 2012)

13. Græna birtingarleiðin
(e. Green OA)
Opin varðveislusöfn
(e. Open Repository / Open Archiving)
Stendur fyrir að höfundar birta
vísindagreinar, rannsóknarskýrslur,
rannsóknargögn og annað efni í
varðveislusafni/á Internetinu í opnum eða
ókeypis aðgangi.
Sigurbjörg Jóhannesdóttir. (2015).
OA að rannsóknum: tækifæri og áskoranir fyrir háskólasamfélagið á Íslandi.
Suber. (2012). Open Access.

15. ⅓ af útgefnum ritrýndum vísindagreinum,
eftir íslenska höfunda,
er birtur í opnum aðgangi / ókeypis aðgangi.
Sólveig Þorsteinsdóttir. (2014). OA to research articles published in Iceland in 2013. ScieCom Info, 10(1).
Sigurbjörg Jóhannesdóttir. (2015). OA að rannsóknum: tækifæri og áskoranir fyrir háskólasamfélagið á Íslandi.

16. Sigurbjörg Jóhannesdóttir. (2015). OA að rannsóknum: tækifæri og áskoranir fyrir háskólasamfélagið á Íslandi.
Allar útgefnar greinar fræðimanna HR árið 2013,
gætu verið í ókeypis eða opnum aðgangi á Internetinu
(Niðurstöður greiningar á 58 vísindagreinum þar sem 22 höfundar svöruðu hvað mikið birtu í OA árið 2013)

17. Hindranir sem fræðimenn upplifa
varðandi birtingar greina í OA
• Mikill kostnaður við að birta greinar í OA
• Umbunarkerfi háskólans
• Góð tímarit leyfa ekki OA
• Gæði opinna tímarita eru slæm
• Það vantar opin tímarit á ákveðnum fræðasviðum
• Ekki meðvituð um að birta í OA
• Þekkingarleysi á OA
• Erfitt að átta sig á reglum útgefenda um OA
• Menningin varðandi útgáfu vísindagreina
• Vísindasamfélagið notar lokuð tímarit
Sigurbjörg Jóhannesdóttir, Guðrún Tryggvadóttir og Kristján Kristjánsson. (2014). Opinn aðgangur í Háskólanum í Reykjavík.
Sigurbjörg Jóhannesdóttir. (2015). OA að rannsóknum: tækifæri og áskoranir fyrir háskólasamfélagið á Íslandi.

18. Efni um opinn aðgang
Hirsla
http://hirsla.lsh.is (Greinar - leitarorð opinn aðgangur og open access)
Íslenska Wikipedia
https://is.wikipedia.org/wiki/Opinn_a%C3%B0gangur
OA Ísland
http://opinnadgangur.is/
Heilbrigðisvísindabókasafn Landspítalans
http://bokasafn.landspitali.is/efni/hirsla/opinn-adgangur/
Bókasafn Menntavísindasviðs HÍ
http://bokasafn.hi.is/opinn_adgangur
Landsaðgangur / Hvar.is
http://hvar.is/index.php?page=opid-adgengi-open-access
Bókasafn Háskólans í Reykjavík
http://www.ru.is/bokasafn/thjonusta/thjonusta-vid-rannsoknir/#tab2
Opinn aðgangur að rannsóknum : tækifæri og áskoranir fyrir
háskólasamfélagið á íslandi. Meistararitgerð.
http://hdl.handle.net/1946/23144 og
https://doi.org/10.6084/m9.figshare.4236080
Íslenskir vísindamenn og opinn aðgangur. Grein.
https://doi.org/10.6084/m9.figshare.4236095
The role of Open Access in publication practices of Icelandic
Scientists. Veggspjald.
https://doi.org/10.6084/m9.figshare.4236101
Opinn aðgangur að vísindaefni. Skýrur.
https://doi.org/10.6084/m9.figshare.4236200