वर्मीकम्पोस्ट उत्पादन गर्ने गडेउले मलको प्रशिक्षण खोज्नुहोस्। यो एक प्राकृतिक तरिकाले उत्पन्न भएको उर्वरक हो जसले मिट्टीमा पोषक तत्वहरू जोड्छ र मिट्टीको उपचार गर्दछ। गडेउले मलको प्रशिक्षण भनेको, केही चरणहरूमा मलाई वर्मीकम्पोस्ट उत्पादनका लागि समायोजन गर्न सिकाउने प्रक्रिया हो। पहिलो, उचित ठाउँमा मलाई संचित गर्न र त्यसलाई पुनः प्रयोग गर्नका लागि तयार गर्नुपर्छ। पछि, वर्मीकम्पोस्ट बनाउने साधनहरूको चयन र उपयोगको तरिका शिक्षा दिइनुपर्छ। यो सामग्रीहरू मुख्यतया गडे किटाणुहरू (वर्मिकम्पोस्टिंग केवलार), मल, र पर्यावरणीय तापमान र आर्द्रताले प्रभावित हुने गरी उचित मापदण्डको तल्लो बनाइनुपर्छ।

1. Vermicompost -गँड्यौला मल
Prepared By:
-Dewaka Poudel
-Sheila Khankhawas Thakuri

2. गँड्यौला मलको महत्व - importance of Vermicompost
1.यो बिरुवाको आवश्यक खाद्यतत्वको(food elements) राम्रो स्रोत हो ।
2.यो मलमा भएका खाद्यतत्वहरू पानीमा घुलनशील हुन्छन् र बिरुवाले यसमा भएका खाद्यतत्वहरूलाई सबिलैसँग बलन
सक्दछ।
3.बयनले माटोमा बछद्रको(hole) संख्या िढाउने काम गर्दछन् । हावाको आवागमन राम्रो हुन्छ ।
4.यबत मात्र नभएर गँड्यौलाको काष्टमा कोकन पबन हुन्छन् । कोकनिाट िच्चा िन्मन्छ, िसलाई पबछ मल िनाउन प्रयोग
गररन्छ अर्ादत् प्राङ्गाररक( Organic) पर्ार्द खाने काम गर्दछ । यसले पबन मल तयार पार्दछ ।
5. यो मलमा एन्टििायोबटक(Antibiotics), बभटाबमन( Vitamins), हमोन( Hormone) प्राप्त हुने भएकोले अरू मलभन्दा
यो मलको गुणस्तर राम्रो माबनन्छ ।

3. 6.यस मलको प्रयोगले रासायबनक मलको उपलब्धता घट.उँछ र िाली बिरुवाको िृद्धी बिकास पबन बछटो हुन्छ ।
7.गँड्यौला कम्पोष्टको कािदनः नाईटर ोिन(C:N) अनुपात परम्परागत गोठे मल वा कम्पोष्टकोभन्दा कम हुन्छ र यसमा भएको नाईटर ोिन
बिरुवालाई तुरुन्तै उपलब्ध हुन्छ ।
8.यसको पीएच(PH) पबन परम्परागत कम्पोष्टभन्दा कम हुने हुँर्ा नाईटर ोिनको नोक्सानी पबन कम हुन्छ । गँड्यौला कम्पोष्टको यही गुणले
गर्ाद खडा िालीमा पबन यसको प्रयोग गनद सबकन्छ ।
9. खेती र घरेलु फोहर वस्तुहरुिाट यो मल िनाईने हुर्ाँ वातावरणलाई स्वस्छ राख्न मद्धत पुग्दछ ।
10.गँड्यौलालाई राम्ररी पखालेर सुकाएर माछाको र्ानामा बमसाएर खुवाउन सबकन्छ ।
11.गड्यौला िढी उत्पार्न भएमा हासँ, क
ु खुरा आबर्को आहारा िनाउन सबकन्छ ।
गँड्यौला मलको महत्व - importance of Vermicompost

4. गँड्यौलालाई व्यवन्टस्र्त पालन गरेमा गँड्यौलािाट पबन प्राङ्गाररक मल तयार गनद सबकन्छ । मल भन्नाले गँड्यौलाहरुलाई प्राङ्गाररक पर्ार्दहरु
खुवाएर त्यसिाट बवष्टाको रुपमा बनकाबलएको सडेगलेको कम्पोष्ट मलको सबमश्रणलाई नै गड्यौले मल भबनन्छ ।
Vermiculture(गँड्यौला पालन): scientific (वैज्ञाबनक) method of breeding and raising earthworms in controlled
conditions. गँड्यौंला एउटा उपयोगी िीव हो । धेरै पबहलेर्ेन्टख नै गँड्यौलालाई क
ृ बत्रम तररकािाट पाल्ने र त्यसको उपयोग गरी गड्यौला
मल उत्पार्न गने काम भई रहेको छ ।
Vermicast (also called worm castings, worm humus, worm manure, or worm faeces): गँड्यौलाले खाएको खाना
पाचन नलीमा धेरै िेर रहँर्ैन र धेरै पबन रहँर्ैन । खाएको ५–१० भाग मात्र शरीर उपयोगको लाबग प्रयोग हुन्छ । अरू िाँकी भाग शरीर िाबहर
बनष्कासन गर्दछ, िसलाई काष्ट भबनन्छ ।
गँड्यौंला एउटा उपयोगी िीव हो । धेरै पबहलेर्ेन्टख नै गँड्यौलालाई क
ृ बत्रम तररकािाट पाल्ने र त्यसको उपयोग गरी गड्यौला मल उत्पार्न गने
काम भई रहेको छ । यसले खाएर पचाएर बर्शाको रूपमा फालेको र्ानेर्ार मललाई गँड्यौंलािाट तयार पाररएको कम्पोष्टमल वा गँड्यौलीमल
भबनन्छ ।

5. गँड्यौंला एउटा उपयोगी िीव हो । धेरै पबहलेर्ेन्टख नै गँड्यौलालाई क
ृ बत्रम तररकािाट पाल्ने र त्यसको उपयोग गरी गड्यौला मल उत्पार्न गने
काम भई रहेको छ । यसले खाएर पचाएर बर्शाको रूपमा फालेको र्ानेर्ार मललाई गँड्यौंलािाट तयार पाररएको कम्पोष्टमल वा गँड्यौलीमल
भबनन्छ ।
• वमीकम्पोन्टिङ (Vermicomposting ): गँड्यौलाहरू द्वारा मध्यस्र्ता
कम्पोष्ट प्रबिया। यसरी िनेको मललाई वमीकम्पोि भबनन्छ
• वमीकल्चर (Vermiculture ): प्रिनन र बनयन्टित अवस्र्ामा गँड्यौला
हुकादउने वैज्ञाबनक बवबध
• Vermitechnology: माबर्का र्ुई अभ्यासहरूलाई व्यवन्टस्र्त रूपमा
संयोिन गने प्रबवबध
• वमीकम्पोन्टिङले फोहोर व्यवस्र्ापन र पोषक तत्व युक्त िैबवक मलको
उत्पार्नको लाबग एक व्यवहायद आउटलेट प्रर्ान गर्दछ।

6. LifeCycleof Earthworm: गँड्यौला जीवन चक्र
Fig.: Life Cycle of Earthworm: गँड्यौला जीवन चक्र

7. Earthwormspecies for vermicomposting: गड्यौलाका प्रिाबत
गड्यौला बवबभन्न प्रिाबतका हुन्छन् । संसारमा ४००० प्रिाबतका गड्यौला पाईन्छन् । गड्यौलाहरुलाई र्ुई भागमा बवभािन
गनद सबकन्छ ।
१. एण्डोिेईक
२. इबपिेइक
एण्डोजेईकः यस प्रिातीका गँड्यौलाहरु िबमनको बभबत्र भागमा पाईन्छ र माटो मात्र खाने गर्दछ । बय प्रिाती गँड्यौला मल
िनाउन प्रयोग हुँर्ैन ।
इपपजेइकः यस प्रिातीका गँड्यौला िबमनको सतहमा वस्छन् र िैबवक पर्ार्द मात्र खान्छन् । तसर्द गँड्यौला मलको लाबग
यही प्रिातीको गँड्यौला प्रयोग गररन्छ । हाल भबमद कल्चरको लाबग प्रयोग हुने गँड्गौलाहरु बनम्न प्रकारका छन् ।
क) इबिया फोइबटडा
ख) युबड
र लस युबिबनयल
ग) पेररयोटक्स एक्स्याभेट
घ) लुबिकस रेवेलस
ङ) ल्यामबपटो म्याउररटी

8. Vermicompostingsteps: गँड्यौलाबाट प्राङ्गारिक मल उत्पादन प्रपवपि
गँड्यौला कम्पोष्ट बनाउन चापिने आवश्यक वस्तुिःः
1. Space and Bin / स्र्ान
2. Bedding Material / ओछ्यानs. सामग्री
3. Biodegradable waste/ आँबशक क
ु हेको प्राङ्गाररक पर्ार्द
4. Earthworm/ गँड्यौला
5. Cover/ छोप्ने व्यवस्र्ा
6. Water/ पानी
7. Collection Process/ गँड्यौला मल संकलन गने तररकाः
8. Screening mesh/ छु ट्याउने िाल

9. 1. Space and Bin/ स्र्ान
• गँड्यौलालाई घरबभत्र वा खुल्ला ठाँउ र्ुवैमा पाल्न सबकन्छ । घरबभत्र गड्यौला पाल्दा क
ु नै
पनी भाँडा िस्तै काठको िाकस, िाँसको टोकरी, वाटा, बसमेिको टप, डालो आबर् प्रयोग
गनद सबकन्छ ।
• गँड्यौला पाल्ने भाँडा बवबभन्न आकार प्रकार र क्षमताको भएतापनी भाडाको चौडाई र उचाई
१–१ बफट भएको र बपधमा पानी पनी चुबहने व्यवस्र्ा भएको हुनु पर्दछ ।
• घर िाबहर खुल्ला ठाँउमा गँड्यौला पाल्दा छायाँ भएको ठाँउ वा छानाको व्यवस्र्ा भएको
ठाँउको प्रयोग गनुद पर्दछ । व्यवसाबयक रुपमा गँड्यौलाले मल उत्पार्न गनद पानीको बनकास
भएको करीि ३ बफट लम्वाई, २ बफट चौडाई र १.५ बफट उचाईको टयाङ्कीको व्यवस्र्ा गनुद
पर्दछ ।
3.काठको िाकस
1.वाटा
5.बसमेिको टप 4.िायरोफोम
2.माटोको भाँडो

10. Fig.5.बसमेिको टप

11. 2.Bedding Material/ ओछ्यानको सामग्री
1.Wooden Dust/ काठको धुलो
4.Dry Leaves/ सुख्खा पातहरू
2.Rice Straw/ पराल
3.Waste Cotton Cloth/ सुतीको कपडा
5.Cardboard/ गत्ता 6.Jute/ िाक्लो िुट
गँड्यौला पाल्ने भाडामा ओछ्यानको व्यवस्र्ा गनुद पर्दछ । ओछ्यान वा सोत्तरको लाबग ३–४ इन्च िती िाक्लो िुट,
पराल, नररवलको िट्टा, सुतीको कपडा, काठको धुलो िस्ता वस्तुको प्रयोग गरी नरम आट्आन लगाई बर्नु पर्दछ ।

12. 3.Biodegradable Waste/ आँपिक क
ु िेको प्राङ्गारिक पदार्थ
गोवि/पुिानो मलको प्रयोग
गोवर अर्वा पुरानो मल २–३ मुठी छकी बर्नु पर्दछ । गोवर बशशु गँड्यौलाको आहारा हो भने
पुरानो मलकम भउको सुक्ष्म बिवाणुले फोहरलाई बछटो क
ु हाउन मद्धत गर्दछ ।
1.गोवर
2.आँबशक क
ु हेको प्राङ्गाररक पर्ार्द

13. 3.Biodegradable Waste/ आँपिक क
ु िेको प्राङ्गारिक पदार्थ
जैपवक फोिि िाख्ने
• यसरी िनाईएको आछ्यान वा सोत्तरमाबर् एक हात उचाईसम्म िैबवक फोहर हाल्नु पर्दछ । एक
हात उचाईभन्दा िढी फोहर हाल्नु हुँर्ैन ।
• िढी फोहर हाल्दा फोहर क
ु बहने िममा तापिम िढ्न गई गँड्यौला उक्त मलमा िान सक्दैन र
मल िन्न बढलो हुन्छ ।
• गँड्यौलालाई िैबवक फोहर हाल्नुभन्दा पबहले फोहरलाई क
े ही बर्न त्यसै िाबहर रान्टख अबलकबत
क
ु हाउने र पानीको मात्रा कम हुन बर्ई प्रयोग गर्ाद गँड्यौला मने खतरा कम हुन्छ ।
• सिैभन्दा राम्रो िैबवक फोहरलाई २ हप्ता िती क
ु हाएर फोहर गँड्यौलालाई प्रयोग गर्ाद राम्रो
हुन्छ ।

14. 4.Earthworm/ गँड्यौलाको छनौट
भपमथकल्चि प्रयोग
• इन्टिया फोइबटडा भबमद कल्चरको लाबग सिैभन्दा राम्रो माबनन्छ ।
• यो प्रिातीको गँड्यौला अरु प्रिातीको भन्दा बछटो खाने, पाचन बछटो गने क्षमता भएको र बछटो
मल उत्पार्न गने भएकोले भबमद कल्चरमा यसको िढी प्रयोग भएको पाईन्छ ।
• १० बफल लम्बाई र १ हात उचाई भएको भबमद कम्पोष्टको वेडमा ओसत ४०० र्ेन्टख ५०० बकलो
फोहर हुन्छ ।
• उक्त फोहरलाई ४०–५० बर्नमा गँड्यौलालाई खुवाउनु छ भने कररि ५ बकलो गँड्गौला चाबहन्छ ।
• र्ोरै गँड्यौला भयो भने मल िन्न समय लाग्छ र धेरै गड्यौला भयो भने बवशेष क
े ही फाईर्ा हुन्छ ।
Fig.:इन्टिया फोइबटडा

15. 5.Cover Material/ छोप्ने व्यवस्र्ा
1.Jute Sac / िुटको िोरा
2. Rice straw/ पराल
• गँड्यौला रान्टख सक
े पबछ िुटको िोरा वा परालले छोप्ने व्यवस्र्ा बमलाउनु पर्दछ ।
• गँड्यौला छोडेपबछ मबसनो गरी काटेको िैबवक फोहरले कररि ४ इन्च िाक्लो गरी छोपी बर्नु पर्दछ ।
• गँड्यौलाले खाने काम वेडमा गर्दछ भने काबष्टङ्ग वेडको माबर्ल्लो सतहमा आएर गर्दछ ।
• गँड्यौला अध्यारोमा मात्र ििे हुँर्ा प्रकाश बछरेमा वा उज्यालो भएमा िाबहर आउँर्ैन ।
• तसर्द भबमद कल्चर गरेको भाँडा छोपीबर्नाले गड्यौला त्यही फोहरमा रहेर लगातार खान पाउछ र
मार्ी आएर मल उत्पार्न गर्दछ ।
• अनुसन्धान अनुसार २.९ बकलो िैबवक फोहरिाट १ बकलो मल उत्पार्न हुन्छ ।

16. 6.Moisture /पचस्यान
• ओछ्यान वा सोत्तर र गोवरलाई पानीले राम्ररी बभिाउनु पर्दछ ।
• सुख्खा वा वढी पानी भएको ठाँउमा गँड्यौला िाँच्न सक्दैन ।
• िढी पानी भएको खण्डमा गँड्यौला पानीमा डुिेर मनद सक्छ ।
• बकनभने गँड्यौलाले आफ्नो छालािाट सास फ
े र्दछ ।
• सुख्खा भएमा पबन गँड्यौला सुक
े र मनद सक्छ बकनकी गँड्यौलाको शरीरमा लगभग ८० प्रबतशत पानी हुन्छ ।
Fig.:गँड्यौलाको लागी बचस्यान

17. गँड्यौलाले फोहर खाएर बर्सा गर्दछ त्यो बर्सा नै गँड्यौले मल हो । सामान्यतया गँड्यौला पालेको ३–४ मबहना पबछ
यस्तो मल संकलन गनद सबकन्छ । भखदर बनकालेको मल कालो, बचप्लो खालको र सानो पोतेको र्ाना िस्तो
र्ेन्टखन्छ । गँड्यौला मल र्ुई तररकाले संकलन गनद सबकन्छ ।
क) घोप्ट्याउने ि छुयाउने तरिकाः
o मल संकलन गने िेला सिैभन्दा पबहले ढकनी हटाएर सतहको खानेक
ु रा बनकाल्नु पर्दछ ।
o खानेक
ु रा सिै बिबकसक
े पबछ प्लाबष्टक वा कपडा वा कागि क
े ही वेर बवछ्याई त्यस माबर् भाडामा भएको
गँड्यौला सबहतको मल घोप्ट्ट्याउने र त्यसमा चुली पारेर र्ुपानुद पर्दछ ।
o र्ुप्रोमा ५ बमनट िबत प्रकाश त्यसै छोड्ने िसले गर्ाद गँड्यौला तल्लो भागमा िम्मा हुन्छ ।
o माबर्िाट अञ्िुलीले बिक
े र एउटा भाडामा राख्ने । यसरी मल मात्र बिकी सक
े पबछ फ
े री उक्त गँड्यौला पालन
गनद सबकन्छ ।
7. Collection Process/गँड्यौला मल संकलन गने तरिकाः
Fig.:छु ट्याउने तररका

18. गँड्यौला मल संकलन गने तरिकाः
ख) गँड्यौला आफ
ै छुपिने तरिका
o माबर् लेन्टखए िस्तै ढकनी हटाएर सतहको खानेक
ु रा सिै पन्छाउने । त्यसपबछ गँड्यौला सबहतको मल
भाडाको एक छे उिाट सारेर अकोबतर र्ुपानुद र िाँकी भाग खाली गनुद पर्दछ । खाली ठाँउमा पुरानो वा
नयाँ बिछ्यान राखेर त्यसमाबर् गोिर र िैबवक फोहर बमसाई एक हात उचाईसम्म राख्नु पर्दछ ।
o पुरानो र्ुप्रोमा खानेक
ु रा नपाएर गँड्यौला नयाँ र्ुप्रोबतर आफ
ै आँउर्छ । १०–१५ बर्नमा पुरानो र्ुप्रोबतर
मल िाँकी रहन्छ । त्यसपबछ मल बिक
े र गँड्यौलाको फ
ू लिाट (कोकोन) िच्चा बनकाल्न अको भाडामा
संकलन गनुद पर्दछ । मल तयार भएको १–२ मबहनापबछ मात्र प्रयोग गरेमा गँड्यौलाको काकोनिाट
िच्चा गँड्यौला संकलन गरी फाईर्ा बलन सबकन्छ ।
Fig:गँड्यौला आफ
ै छु बट्टने तररका

19. गँड्यौला मल संकलन गने तरिकाः
मलबाट बच्चा पनकाल्ने तरिकाः
 गँड्यौलाको मलसँग र्ुप्रै गँड्यौलाहरु र कोकोनहरु हुन्छन् ।
 तसर्द मल तुरुन्तै प्रयोग गनुद हुँर्ैन बकनकी यस पैबवबधमा गँड्यौलाहरुको उत्पार्न र वृन्टद्ध गनद उबत्तक
ै
आवश्यक भएकोले संकबलत मललाई एउटा अलग्गै भाडामा राख्नु पर्दछ ।
 ४–६ हप्ताबभत्र कोकोनिाट िच्चा गड्यौला बनस्कन र्ाल्दछ र बशशु गँड्यौलाहरु ठ
ू ला भइसक
े का
हुन्छन् ।
 अि यी गँड्यौलाहरुलाई छानेर मल प्रयोग गनद सबकन्छ ।
Fig:मलिाट िच्चा बनकाल्ने तररकाः

20. 6.Screening Mesh/ छु ट्याउने िाल
Fig.1.:छु ट्याउने िाल Fig.2.:छु ट्याउने िाल

21. Nutrient Element of Vermicompost/ गँड्यौला मलमा पाईने खाद्यतत्वको पबविण:
Fig.गँड्यौला मलमा पाईने खाद्यतत्वको बिवरण
Optimum conditions for vermicomposting/
वमीकम्पोष्टको लाबग इष्टतम अवस्र्ाहरू:
1. pH: 6.5-7.5
2. Moisture(बचस्यान): 60-70%
3. Temperature (तापमान): 18-35 बडग्री सेन्टियस

22. 1. सवद प्रर्म गँड्यौले मल उत्पार्नको लाबग उबचत ठाउँको व्यवस्र्ा गनुदपछद । हल्का बचसो, छायाँर्ार र
बचस्यान हुने ठाउँलाई गँड्यौले मल उत्पार्नको लाबग अबत उपयुक्त ठाउँ माबनन्छ ।
2. ठाउँको छनोट भइसक
े पबछ गँड्यौले मल एकाई (Vermicomposting Unit) को बनमादण गनुद पछद ,
उक्त एकाई ६ बफट लामो, २ बफट चौडाइ र २ बफट उचाईको िनाउनु पछद । इँटा िालुवा र बसमेि
प्रयोग गरी िनाउँर्ा उबचत र बटकाउ हुन्छ ।
3. नोट: गँड्यौले मल उत्पादन एकाईको संख्यामा मलको आवश्यकता ि कच्चा पदाथर्को आपुपतथ
अनुसाि घडबड गनथ सपकन्छ ।
4. एकाई बभत्र घाँसपात वा परालका स–साना छु िा प्रयोग गरी १५–२० से.बम. को उचाई भएको सतह
िनाउनु पछद ।
5. अि १५–२० बर्न पुरानो गाईभैँसीको गोिर र अन्य िैबवक िस्तुहरुलाई 3:1 को अनुपातमा बमसाई
गँड्यौले मल उत्पार्न एकाई बभत्र राख्नुपछद ।
VermicompostingProcess/गँड्यौले मल उत्पादन पवपि

23. Fig.Pit (खाडल) Method Fig: Heap(र्ुप्रो) or windrows setups

24. VermicompostingProcess/गँड्यौले मल उत्पादन पवपि
नोट: जैपवक बस्तु अन्तगथत घिबाट पनस्क
े का तिकािीका पछल्का बोक्रा, पातिरु वा पिालको प्रयोग
पपन गनथ सपकन्छ ति उक्त बस्तुिरुलाई २–३ से.पम. साना टुक्रामा कापट प्रयोगमा ल्याउनु पछथ ।
6. प्रत्येक गँड्यौले मल उत्पार्न एकाएमा १.५–२ क
ु िल कच्चा पर्ार्द भनद सबकन्छ ।
7. त्यसपबछ १५००–२००० को संख्यामा रातो गँड्यौला (इसेबनया फोइबटडा) उक्त एकाई बभत्र रहेका कच्चा
पर्ार्दको माबर्ल्लो सतहमा छाड्नुपछद । र िुतका िोरा वा परालले माबर्िाट छोप्नु पछद , िसले
गँड्यौलाहरुलाई बतबनहरुको सत्रुिाट िाोगाउने गछद ।
8. माबर्िाट छोबपसक
े पबछ तुरुन्तै िुतको िोरा वा पराल रााम्ररी बभज्ने गरी चारैबतर िाट पानी छबक
द नु पछद र
आवश्यकता अनुसार समय–समयमा पानी बर्ई ६०% बचस्यान (Moisture) िनाईराख्नु पछद ।
9. गँड्यौला राखेको २०–३० बर्न पबछ मल िबनरहेको कच्चा पर्ार्दलाई पूनद रुपमा उल्टाई पल्टाई गनदपछद र
क
े बह बर्नका लाबग फ
े रर छोपेर राख्नु पछद ।
10. यसरी ४०–४५ बर्नमा गँड्यौला मल पुनदरुपमा तैयार हुन्छ । िुन कच्चा पर्ार्दको तौलको 3/4 भाग हुन्छ ।

25. Things to remember/ गँड्यौला पालन गदाथ ध्यान पदनु पने क
ु िािरुः
1. – अबमलो िातको फलफ
ू ल राख्नु हुँर्ैन ।
2. – कबमला (रातो कबमला) गड्गौलाको शत्रु भएकोले भरसक गुबलयो खानेक
ु रा राख्नु हुँर्ैन ।
3. – मासु/माछािन्य खानेक
ु रा वा बतनिाट बनस्क
े को फोहर प्रयोग गनुद हुँर्ैन ।
4. – तेलिन्य खानेक
ु रा राख्नु हुँर्ैन ।
5. – फोहर फाल्दा सक
े सम्म टुिाएर वा काटेर प्रयोग गनुद पर्दछ ।
6. – गँड्यौला धेरै सुख्खा वा धेरै बचस्यान भएको ठाँउमा वि नसक्ने भएकोले सक
े सम्म ओबसलो हुने गरी
फोहर राख्नु पर्दछ ।
7. – गँड्यौला १०–३२ बडग्री सेन्टियस भएको तापिममा मात्र वि सक्ने भएकोले तामिममा बवशेष ख्याल
राख्नु पर्दछ ।
8. – मुसा, छे पारो, कबमला, पाल्तु िनावरिाट गँड्यौलालाई िचाउनु पर्दछ ।

26. Things to remember/ गँड्यौला पालन गदाथ ध्यान पदनु पने क
ु िािरुः
9. – गँड्यौला २०–६०% ओबसलोपना भएको ठाउँमा वि मनपराउछ ।
10. – कम्पोष्ट तयार पानद रान्टखएका वस्तुहरू लचक्क बभिेको हुनु पर्दछ । हातले मुठी पारी बनचोर्ाद ३र्ेन्टख ४
र्ोपा िती पानी िनद सकोस् ।
11. – गँड्यौला कम्पोष्ट िनाउन आँबसक रुपमा पाकीसक
े को वस्तुहरु प्रयोग गररन्छ । खासगरी गोिरमल तर्ा
हररयो घाँसपात प्रयोग गर्ाद १०–१५ बर्न क
ु बहन बर्एर प्रयोग गनुदपर्दछ ।
12. – ०.५ वगद बमटरको सामग्रीको लाबग २ मुठी माटो राख्न राम्र्रो हुन्छ ।
13. – कम्पोष्ट र्ुप्रोको तापिम १५–२७ सेिीगे्रटको िीचमा हुनुपर्दछ ।
14. – गँड्यौला कम्पोष्ट िनाउने ठाउँमा घामपानी नपने व्यवस्र्ा बमलाउनुपर्दछ ।

28. • गँड्यौलाले िोटबवरुवाका लाबग माटो खुक
ु लो र मबललो िनाउँछन् । िसले गर्ाद उत्पार्नमा वृन्टद्ध भई बकसानको
िीवनस्तर सुदृढ िन्दै िान्छ ।
• हाँस क
ु खुरा पालनका लाबग पबन गँड्यौला आवश्यक माबनन्छ ।
• त्यसकारण क
ृ षकका लाबग गँड्यौला असल बमत्र हुन् ।
Whyearthwormaregoodfriendoffarmers?/गँड्यौला क
ृ षकका पकन असल पमत्र हुन् ?

29. References/सन्दभद:
1.रासायबनक मलको बवकल्पमा गँड्यौला मल, Retrieved from: https://satyapati.com/2022/06/88907/ , सत्यपाटी ।
क
ै लाली
2. गँड्यौलािाट प्राङ्गाररक मल उत्पार्न प्रबवबध, Retrieved from: https://yalambartimes.com/?p=2388, yalambar times
Pvt.Ltd
3. गँड्यौले मल उत्पार्न बवबध र आवश्यकता, Retrieved from: https://krishipatrika.com/2021/07/22469/ , सातर्ोिाटो,
लबलतपुर
4. Easy Vermicomposting at home / गँड्यौले मल िनाउने प्रबिया/Kausi kheti/Rooftop Farming, Retrieved from:
https://www.youtube.com/watch?v=ggNEiXgJsBQ&t=1s
5. गड्यौला मल िनाउने तररका ,gadyaula mal banaune tarika , earthworm farming in nepal ( 9857059840), Retrieved
From: https://www.youtube.com/watch?v=IUjc8QBVYfM&t=1s
6. यसरर िनाईन्छ गँड्यौला मल ! - Earthworm farming in Nepal - How to make Vermicompost !, Retrieved from:
https://www.youtube.com/watch?v=rHZUTpmhlt8&t=1s

30. Thank You/ िन्यवाद!