Presentatie van Bart Van Bouchaut op de Socius Trefdag 2013 'Iedereen politiek!'. Wat is de politiserende rol van het middenveld vandaag? Hoe krijgt die vorm in onze 'participatiesamenleving'? In deze lezing bespreekt Bart Van Bouchaute de (de)politisering van, in en door het middenveld. Als organisaties in het middenveld zich opstellen als betrokken ondersteuners van mensen die zich doorheen praktijken van burgerschap tot politieke subjecten ontwikkelen, dan ligt de weg open naar een politiserend middenveld in een vitale democratie. Bart Van Bouchaute is sociaal werker en politicoloog. Hij doceert politicologie, sociale bewegingen en globalisering in de opleiding sociaal werk van de Arteveldehogeschool. Daarnaast is Van Bouchaute verbonden aan het Onderzoekscentrum Ongelijkheid, Armoede, Sociale Uitsluiting en de Stad (OASES) van de Universiteit Antwerpen.

1. “Het middenveld zal politiek
zijn, of zal niet zijn”
Over de (de)politisering van het middenveld
Lezing 21 november 2013
Bart Van Bouchaute
Sociaal werker/politicoloog opleiding sociaal werk Arteveldehogeschool
Onderzoeker DIeGEM, project OASES Uantwerpen
Met dank aan Pascal Debruyne, onderzoeker UGent
bart.vanbouchaute@arteveldehs.be

2. “Toch mag je een sociale beweging niet
reduceren tot dienstverlening, wederzijdse
ondersteuning en gezelligheid. Zeker in de
huidige dramademocratie – waar politiek niet
langer via sociale organisaties, maar wel via de
media met kiezers communiceert – hebben
sociale bewegingen meer dan ooit de plicht om
zelf aan politiek te doen door in het publieke
debat een kritische stem te laten horen, door
maatschappelijk problemen op de politieke
agenda te plaatsen en door gelijkgezinden te
mobiliseren. Kortom, het middenveld is politiek,
of zal niet zijn.”
Prof. Dr. Jaak Billiet
(9 maart 2013 in De Standaard)

3. Het middenveld zal ‘politiek’ zijn?
• Stelling: “Het middenveld is politiek, of zal niet zijn”
• Als het middenveld politiek wil zijn, moeten we eerst weten
wat ‘politiek’ is.
• Nood aan zelfreflectie voor we vastlopen in een defensieve
reactie op ‘gestolen autonomie’
• Er is niet zoiets als een autonome positie:
Ø Middenveld tussen “systeem” en “leefwereld”
Ø ‘De staat is een sociale relatie’

4. 1. MIDDENVELD,
‘POLITIEK’ EN ‘HET POLITIEKE

5. DE POLITIEK
HET POLITIEKE
Dagelijkse beheer of
management van de
bestaande samenleving
Een politieke daad moet niet
enkel functioneren binnen het
kader van de bestaande relaties,
maar moet dat kader zelf ook
kunnen veranderen.
‘politiek’
als de kunst van het
mogelijke
‘het politieke’
als de kunst van het
onmogelijke
Doorheen de tijd is er in spreken en handelen van het middenveld zélf
een verwarring ontstaan tussen ‘de politiek’ (la politique) en ‘het
politieke’ (le politique). (Claude Lefort)

6. • Politiek als beleidsbeïnvloeding
• Analyse
• welke ruimte om ‘aan politiek te doen’
• actorenanalyse, machtsanalyse …
• methoden beleidsbeïnvloeding
• de bestaande politiek/het beleid als kader
• Voorstel om andere bril op te zetten:
‘middenveld in de politieke ruimte’
Middenveld en ‘de politiek’

7. • Publieke ruimte: ruimte van tegenstellingen
• we eens op een zuiver rationele honderd
«Laten Conflicten zonderrijtje zetten wat oplossing jaar geleden
onhaalbaar werd geacht. Telt u even samenleving
• Strijd over de inrichting van de mee: het algemeen kiesrecht,
de• ‘Hegemoniale projecten’ :
achturige werkdag, het stakingsrecht, de algemene
ziektekostenverzekering, het pensioen,de inrichting van de
• Common sense: beslissingen over de oudedagsvoorziening,
gratis algemeen onderwijs, afschaffing van de kinderarbeid en het
samenleving voorgesteld als ‘noodzakelijk’ en
recht van vrouwen op betaalde arbeid. En er zijn er vast een paar
‘onvermijdelijk’
die ik vergeet. Allemaal zogenaamd utopischeen ruimte
• Maar elke consensus is gebonden aan tijd eisen, maar ze zijn
allemaal werkelijkheid geworden.»
• Dus tegenstrijd blijft altijd mogelijk
Riccardo Petrella op de vraag of zijn ideaal van een mondiale welzijnsstaat niet
• Democratie is een open proces
‘utopisch’ was (De Groene Amsterdammer, 1998)
Middenveld en ‘het politieke’

8. • “Het politieke”: strijd over de goede samenleving in een
open democratie
• Praktijken van burgerschap (Isin)
• Groepen burgers eisen rechten op
binnen de gedeelde democratische ruimte
• Burgerschap is geen kwestie van ‘status’
maar van sociale praktijken
• Mensen ontwikkelen zich
tot politieke subjecten
doorheen die praktijken
Middenveld en ‘het politieke’ ‘(2)
Praktijken van burgerschap

9. DE POLITIEK
HET POLITIEKE
Dagelijkse beheer of
management van de
bestaande samenleving
Een politieke daad moet het
kader van de bestaande
relaties zelf ook kunnen
veranderen.
• Vakbonden betalen
werkloosheidsvergoedingen
uit, onderhandelen over
bedrijfssluitingen
• Katholieke jeugdbewegingen
integreren kinderen in ‘de zuil’
• Vakbonden ijveren voor
stemrecht, sociale rechten
• Katholieke jeugdbewegingen
komen op voor een andere
omgang met relaties en seks
Middenveld: een historiek
tussen de politiek en het politieke

10. 2. (DE)POLITISERING
VAN, IN EN DOOR HET MIDDENVELD?

11. Overgang
van ‘het politieke’ als de kunst van het onmogelijke
naar ‘politiek’ als kunst van het mogelijke..
3 niveaus van depolitisering:
1) Depolitisering “van” het middenveld:
denken van de overheid over het middenveld depolitiseert;
2) Depolitisering “in” het middenveld:
denken van het middenveld zelf depolitiseert;
3) Depolitisering “door” het middenveld:
denken en handelen ten aanzien van achterban depolitiseert.
Depolitisering (x3)

12. (1) (De)politisering
VAN
het middenveld?
Hier staat de vraag
centraal of/in hoeverre/
waarom/hoe organisaties
in het middenveld de
ruimte krijgen om
politiserend te werken.
•
•
•
•
•
Opdracht: integreren of politiseren?
Positie: verantwoordelijk beheerder?
Inhoud: consensus?
Ruimte voor nieuwkomers?
Inspraak ‘nemen’ of ‘krijgen’?

13. (1) Depolitisering van het middenveld

14. (2) (De)politisering
IN
het middenveld?
Nog los van die externe
depolitiseringsdruk vanuit
de overheid en de markt is
er ook de depolitisering
vanuit het middenveld zelf.
Geen algemene uitspraken
Type organisatie/beweging
Historiek en traditie
Maatschappelijk doel...
... Maar toch kritisch bekijken
•
•
•
•
Managementtechnologie?
Zelfdiscipline en zelfcensuur?
Allianties/frontvorming?
Methodische expertise ?

17. (3) (De)politisering
DOOR het
middenveld
Hier staat de vraag
centraal of/in hoeverre/
waarom/hoe organisaties
in het middenveld er al
dan niet in slagen om
kwesties en/of burgers en
groepen in de samenleving
te politiseren
• Burgers mobiliseren rond kwesties
• Verhaal?
• Methodisch?
• Leefwereld politiseren?
• Koppeling leefwereld >> bredere
politisering
• Actor ontstaat in het proces
• Methodisch?
• De depolitisering van autonomie

18. (3) Depolitisering naar onder toe:‘doelgroepen’ (A)

19. (3) Depolitisering naar onder toe: ‘doelgroepen’ (B)

20. REPOLITISERING?

21. • Politieke verklaring
• weinig steun voor een politieke rol van het middenveld
• aanval van rechts op sociaal middenveld
• verdere afbrokkeling (vertrouwens)relaties zuil-partijen
• Economische verklaring
• economische crisis en besparingen
• de paradox van de participatiemaatschappij
• doelgroepen onder druk: “voor wat hoort wat”
• Groeiend zelfinzicht
• Door interne druk en tweespalt ‘in’ organisaties
• Contestatie van nieuwe, minder geïnstitutionaliseerde organisaties
Waarom ’repolitisering’?

22. Politiserend middenveld

23. Politiserend middenveld

24. Politiserend middenveld

25. Politiserend middenveld

26. • Politieke ruimte serieus nemen:
• tegenstellingen, conflict en macht zijn de kern van “het
politieke”
• (ook) buiten het beleidskader: kunst van het onmogelijke
• Middenveld zit in/geeft mee vorm aan de politieke ruimte
>> eigen opstelling heeft altijd betekenis
• Politiserend werk is een noodzaak
• Een scherp eigen verhaal (durven) vertellen
• Autonome positie en strategie
• Achterban, doelgroepen zijn/worden politieke subjecten
Repolitisering?

27. “De weg naar een politiserend middenveld in een
vitale democratie ligt open als organisaties zich
niet langer vooral beschouwen als een
verlengstuk van de overheid, als
verantwoordelijke partner, of hoogstens als
spreekbuis en signaalgever voor groepen in de
samenleving, maar integendeel als betrokken
ondersteuners van mensen die zich doorheen ‘acts
of citizenship’ zelf tot politieke subjecten
ontwikkelen.”