Presentatie van Anne Snick tijdens het Innovatiefestival van Socius (22 mei 2014). De sociaal-culturele praktijken en de sociale voorzieningen zoals die sinds de Tweede Wereldoorlog zijn uitgebouwd, staan door recente sociale, economische en ecologische ontwikkelingen onder druk. Doordat de maatschappelijke context verandert, worden we niet alleen met nieuwe noden, maar ook met nieuwe mogelijkheden geconfronteerd. Dat vraagt dan ook om nieuwe concepten, modellen en instrumenten voor het beleid. Als onderzoekster en Board member van de Club of Rome EU-Chapter heeft Anne Snick heel wat expertise opgebouwd over hoe het beleidskader kan inspelen op nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen. Meer informatie via www.socius.be/tag/innovatie.

1. Nieuwe tijden, nieuwe
beleidshefbomen ?
Anne Snick
Club of Rome –EU Chapter
Leuven, 22 mei 2014

2. Nieuwe context, oude concepten?
• Transitie van Industriële economie (over
Kenniseconomie) naar Co-creatieve economie
• Maar: Sociaal-economische concepten uit het
industriële model zijn nog steeds dominant
• Voorbeelden: concepten arbeid, innovatie,
participatie, beleid, waarde
• Sociale innovatie = her-ijken van concepten
• TRANSITIE = naar nieuw paradigma

3. Opbouw van het verhaal
1. Schets van ontwikkelingen in context
2. Kern van ‘lock-in’ van huidig systeem
3. Kader voor transitie-innovatie : curve
4. Beleid: van government naar governance

4. Stap 1
Veranderende context
(3 systeemkaarten)

5. €
Werknemers /
♂ Kostwinners
Arbeidsmigratie
Industrie
(fossiele
energie)
Professionele
zorg-
verstrekkers
Risico’s: ziekte/invaliditeit
& werkloosheid door
ontslag/ouderdom
INDUSTRIELE SAMENLEVING  Welvaartstaat
Publieke
dienst-
verlening Lokale
handelaren
€ Beleid
Zorg(arbeid)
in privésfeer
Concept
‘arbeid’ =
‘being
employed’

6. Informatisering
WWW
€
Automatisering
Globalisering
(winstoogmerk)
Professionele
zorg
(Zwarte)
zorgarbeid in
privésfeer
Nieuwe & structurele
“risico’s”: Kinderen,
ziekte/invaliditeit,
Werkloosheid
Vergrijzing
KENNISECONOMIE  nieuwe noden & resources
Publieke
dienst-
verlening
Lokale
handelaren
€ Beleid
Structurele werkloosheid
Migratiestromen
Mondige burgers
& ‘overschotten’
(Hooggeschoolde)
werknemers
Concept
‘arbeid’
= job

7. (Hooggeschoolde)
werknemers -
jobs
Delocalisatie,
3D-printing,
degrowth
Zorgarbeid in
privésfeer
COCREATIEVE ECONOMIE 
alle middelen inzetten voor nieuwe noden
Publieke
dienst-
verlening
Lokale
bedrijven
€
WWW
Social networks
(delen en ‘liken’)
P2P economy …
Mondige burgers
Resources ‘op
overschot’
Professionele
zorg
€
Beleid
Cocreatieve
initiatieven

8. Stap 2
Locked-in ?

9. Sociaal-economische kaders
(systeemperspectief)
• Economie = maatschappelijke functie, nl. zorgen
dat (schaarse) middelen zo worden benut dat alle
mensen noden kunnen bevredigen (= DOEL)
• Die functie wordt vervuld door de economie als
maatschappelijk subsysteem : infrastructuur,
bedrijven, geld, theorie, wetgeving … (= MIDDEL)
• Lock-in: (groei van) het subsysteem is nu zelf doel,
niet de maatschappelijke functie (welzijn)
• Cf. systeemkaart : ‘economie’ & ‘externaliteiten’

10. Voorbeelden – risico’s van lock-in
• Groene economie: vergroenen van de
infrastructuur houdt ‘subsysteem’ in stand …
(Fuel or food? Energietekort? Mobiliteit ?)
• Armoedebestrijding: herverdeling eist
blijvende groei (van niet-egalitair subsysteem)
• Vervuiling leidt tot nieuwe jobs en BNP
• Vergrijzing als kost of economische sector?
‘Meer van hetzelfde’ = systemische lock-in

11. Stap 3
Er is hoop ! (Shift happens)
Systeemtheoretisch kader
voor innovatie/transitie

12. veerkracht Efficientie
Diversiteit en verbondenheid Stroomlijnen, lineair , hierarchisch
“Niches” (jungle) “Regimes” (monocultuur)
Duurzaamheid Governance
0%
100%
Window of
Viability
(Naar: Ulanowicz et al, 2009)
Duurzame systemen :
balanceren tussen efficiëntie en veerkracht

13. Maatschappelijke veerkracht = sociale innovatie
Beleid = centraal
en top-down
Burger wordt ‘bestuurd’
(geactiveerd, ingeburgerd,
geholpen, tewerkgesteld…)
BNP, groei, €
Onvervulde noden
Onbenutte talenten
?
Veelheid aan andere
rollen en oplossingen
onder de radar
Context: economische, sociale en ecologische crisissen

14. N.B. ‘Sociale innovatie’ gebeurt ook binnen het ‘regime’
Innovatie voor/over
( en met input van)
de burgers/cliënten
BNP, groei, €
Beleid
?
“meer van
hetzelfde”
Veelheid aan andere
rollen en oplossingen
onder de radar
Groene,
slimme &
inclusieve
groei…
Efficiënter worden,
kosten besparen,
autonomiseren…
Nieuwe financiële
producten,
subprime leningen…

15. Stap 4
Beleid:
Van government naar governance
Nieuwe beleidshefbomen
voor meer veerkracht

16. Maatschappelijke veerkracht: burgers nemen het heft in handen
Transitie = (opschalen van) sociale innovatie in ‘niches’
€ Waarde: BNP,
groei, winst…
?
Zelf lokale noden
vervullen, alle
talenten benutten
Waarden:
welzijn, zorg,
solidariteit…
Innovaties door
burgers = zich samen
anders organiseren
Innovatie voor burger /
cliënt / gebruiker
Innovatie
in het
‘regime’
Beleid = aansturen
Beleid = opschalen

17. ‘Governance’ = dynamisch evenwicht
met oog op het systeemdoel ‘welzijn’
• Transitie = focus op maatschappelijke functie,
leidend tot groeiend welzijn voor allen
• Alle processen & actoren die resources voor
dit doel inzetten, behoren tot “de economie”
• Berust vandaag VOORAL op sociale innovatie
(cocreatie, carsharing, repair-café, LETS...)
• Opgeschaald door technische (juridische,
economische…) en technologische innovaties

18. Opschalen van cocreatie :
dynamiek op drie niveau’s
burgers
Organisaties
& bedrijven
Beleid
• Verschil in grootte en in
impact van niveaus
• Speling tussen de
niveaus is cruciaal voor
veerkracht
• Samenwerking voor
optimale dynamiek
• niet te verwarren met
‘bottom-up’ (hoewel…)

19. Radicaal nieuwe hefbomen nodig
Ook beleid is locked-in
• Cohousing - Samenwonen (belastingen)?
• Coöperatie - Trustvorming?
• Co-creatie - zwart werk?
Voorwaarden voor ‘radicaal’ innovatief beleid
• ‘Regelvrije zones’ voor experimenteren (mits
rapporteren en delen van ervaringen & lessen)
• Politieke hefbomen voor zelforganisatie
(governing the commons)

20. Voorbeelden van hefbomen
• Gemeenschapsmunten – belastingen ?
• Een nieuwe rol voor academische actoren :
trans-disciplinair en holistisch (slow science)
• Een nieuwe rol voor het middenveld :
faciliteren van cocreatie – middelste tandwiel
• Vergt andere ‘indicatoren’ voor sociale
organisaties & andere kosten-baten analyses
• ‘Bazaar Cocreatief’ als nieuwe marktruimte

21. Dank voor uw aandacht
Meer weten?
- Bernard Lietaer : In het hart van het geld
- Donella Meadows: Thinking in systems
- Elinor Ostrom: Governing the commons
- thuisindestad.be: Maak je buurt uitmuntend!