Presentatie boekvoorstelling 'Solidariteit in superdiversiteit' (8 december 2017) - Socius & DieGem

1. Boekvoorstelling

2. • Sterke toename van aantal mensen met migratieachtergrond
- In Vlaanderen: - 8% van bevolking met vreemde nationaliteit
- bijna 20% met buitenlandse herkomst
- In Brussel: - 34% van bevolking met vreemde nationaliteit
- 68% met buitenlandse herkomst
- In Antwerpen - 47% met buitenlandse herkomst
• Groeiende diversiteit binnen de diversiteit
- Op vlak van herkomstland, moedertaal, religie, cultuur,
verblijfsstatuut, migratiemotieven, band met herkomstland, ...
Superdiversiteit?

3. Solidariteit = Het delen en herverdelen van middelen
op basis van gevoel van lotsverbondenheid en loyauteit aan groep
20e eeuw  Nationalisaring van solidariteit in welvaartsstaten
- Gebaseerd op culturele homogeniteit: één cultuur, één taal, ...
- Georganiseerd binnen het territorium van de natie-staat
- < Verbeeld verleden, doorgegeven van generatie op generatie, ...
- < Ieders bijdrage, maar werkloosheidsstatistieken, ongelijke onderwijsprestaties, ...
Shift in tijdsruimtelijk register
21e eeuw  Zoektocht naar innovatieve solidariteitspraktijken
- Geworteld in etnisch-culturele diversiteit
- Focus op wat mensen nu met elkaar doen
- Plaats als vertrekpunt: minimum minimorum dat we delen
= Solidariteit hier en nu

4. Professionele handelingen
= doelgerichte handelingen die bewust / onbewust een bepaalde interventielogica volgen
< beroepskrachten: buurt- en opbouwwerkers, leerkrachten, diversiteitsconsulenten,
cultuurwerkers, vormingwerkers, HR-managers, …
< vrijwilligers: buurtbewoners, basketbaltrainers, initiatiefnemers in zelforganisaties, ouders, ...
= Focus op professional
HIER EN NU
SUPERDIVERSITEIT
SOLIDARITEIT
PROFESSIONAL

5. = Vier jaar onderzoek
DieGem = Samenwerken
- Sociologen, geografen, pedagogen en politieke wetenschappers
- Vijftiental onderzoekers uit zeven onderzoeksgroepen  Auteurschap?
- Samenwerking met uitgebreide begeleidingscommissie
DieGem = 21 case-studies in Vlaanderen en Brussel
- In vier domeinen: wonen, werken, leren en vrije tijd
- Retrospectief: Observaties, diepte-interviews en analyse van documenten
- Actie-onderzoek: Als onderzoeker mee experimenten opzetten
 Vier handvatten om solidariteit in superdiversiteit te bewerkstelligen

6. Handvat 1: Transformatie!
~ bestrijden van ongelijkheid en onrecht
zonder de onderliggende structuren aan te pakken
- Solidariteit = nieuwkomer plaats geven in samenleving zoals die
nu bestaat: inclusie, inburgering, integratie, ...
- Vereist vnl. een engagement van de nieuwkomer
~ bestrijden van onrecht en ongelijkheid
precies door onderliggende structuren aan te pakken
- Solidariteit = bereidheid om regels, normen, verwachtingen,
enz. die samenleven vorm geven op losse schroeven te zetten
- Vereist een engagement van iedereen in samenleving
- Is plaatsgebaseerd, maar niet plaatsgebonden (cfr. Massey)

7. Handvat 1: Transformatie!
Voorbeeld 1: Mater Dei in Leuven
- Spanningsveld tussen integratie en transformatie
- Uit zich in meningsverschillen over pedagogische onder-
bouw, didactische aanpak, communicatie naar ouders,
inning van schoolrekening, opzet van ouderparticipatie, ...
- Solidariteit = bereidheid om tijd en middelen te delen om
schoolstructuren aan te passen aan superdiverse groep
leerlingen
Voorbeeld 2: Chiro
- BINT-meisjes toeleiden naar de leidingsploegen van
reguliere Chirogroepen?
- Of aparte Chirogroep met hen oprichten om
jeugdbewegingsmodel in vraag te stellen?

8. Handvat 2: Burgerschap!
Burgerschap als een formeel statuut
VS
Burgerschap als een praktijk
~ onrecht aanklagen m.b.t. ec herverdeling,
cult erkenning en pol vertegenwoordiging (Fraser)
~ manier om publiek in het leven te roepen (Dewey),
eenstemmigheid onderbreken (Rancière)
~ “elkaar z’n ding laten doen” (Blommaert)
= voedingsbodem voor burgerschap?
Introductie van een politieke dimensie in solidariteit
 Voorbij het conviviale
 voorbij sociale cohesie, sociaal kapitaal, enz.

9. Handvat 2: Burgerschap!
Voorbeeld 1: Collect Actif
- Omkeer traditionele object-subject solidariteit
- “Zelfs al worden we niet als burger beschouwd,
toch proberen we daden van burgerschap te verrichten”
(De Standaard, 31 augustus 2015)
Voorbeeld 2: Movement X
- Claims op culturele erkenning (b.v. Zwarte Piet)
- Claims op economische herverdeling (b.v. Nachtwinkels)
- Bespreekbaar maken van raciale privileges
& schijnbare vanzelfsprekendheden

10. Handvat 3: Pedagogiek!
• Drie leerprocessen op individueel niveau
- Kwalificatie
- Socialisatie
- Subjectificatie
• Drie dynamieken van gemeenschapsvorming
- Normeren: installeren van een specifieke norm
~ uitschakelen van verschil
- Verbinden: Betrokken maken op iets gemeenschappelijks
ondanks het verschil
- Onderbreken: zichtbaar en hoorbaar maken van wat in de bestaande
verdeling van rollen en posities niet gezien en gehoord kan of mag worden

11. Handvat 3: Pedagogiek!
Voorbeeld: HIVSET (Turnhout)
- Normeren: “Een aantal ‘normen’, die hardgemaakt
moeten worden (‘het harde toezicht’ – toiletten, roken,
niet buitenglippen, ...) moeten gewoon ondubbelzinnig
vastgelegd worden en daar moeten we ons als
toezichtsteam hyperconsequent aan houden.”
- Verbinden: “Hoe kunnen we die vrije tijd, die pauzetijd,
-plaats, inzetten als een hefboom tot verbondenheid?”
- Angst om te onderbreken? “Die concentratie werd dan
zo groot, dat die anderen zich, denk ik, in de minder-
heid voelden. En ik denk dat dat toch niet gezond is
volgens mij.”

12. Handvat 4: Bronnen van solidariteit
Vier potentiële bronnen om solidariteit in
diversiteit met nieuwkomers en mensen met
migratieachtergrond te genereren:
- Ontmoeting
- Gedeelde normen en waarden
- Interdependentie
- Strijd
MAAR Beleidsmakers kiezen overwegend voor
sociale mix en neo-assimilationistische strategieën

13. Handvat 4: Bronnen van solidariteit
Voorbeeld 1: Tower Automotive (Gent)
- Interdependentie aan de band
- Normen en waarden i.v.m. Samenwerking
- Ontmoeting in de kantine, op speciale dagen, ...
- Strijd binnen vakbond
Voorbeeld 2: Sledderlo (Genk)
- Sterke focus op ontmoeting als bron van solidariteit
- Maar ook focus op interdependentie (b.v. klusjes)
- Gedeelde normen en waarden: formeel en informeel
- Gedeelde strijd voor behoud open ruimte

14. Solidariteit < Vier handvatten

18. Strategie 1: Balanceer op vijf
spanningsvelden!

19. Strategie 2: Zet in op presentie!
Baart (2001): ‘er zijn met’ en ‘er zijn voor’
- Specifieke basishouding van professioneel handelen
- Directe aanwezigheid en betrokkenheid cruciaal
- Biedt niet alleen kennis en competenties, maar ook zichzelf aan
- Risico op burn-out  Ondersteuning door leidingggevenden cruciaal
Voorbeeld: Tower Automotive
- ‘Open door policy’ dienst human resources
- Alledaagse dienstverlening vakbondsafgevaardigden
Voorbeeld: Leeggoed
“Van het hele project waren het uiteindelijk de mensen zelf die me het meest
motiveerden. Je voelt dat je bezig bent met wat je bezig moet zijn. Niet omdat ze
dankbaar zijn, maar omdat je er zo dichtbij bent.” (Beroepskracht, Leeggoed)

20. Strategie 3: Maak werk van plaats!
• Belang van een ‘nest’: een eigen, veilige, vertrouwde omgeving
“Je hebt een gemeenschappelijke plek nodig om solidariteit verder te kunnen ontwikkelen. We
hebben hier niet echt zo’n plek. We doen wel een praatje op de stoep, aan de voordeur van een
van de bewoners. (...) Maar wat we hier niet hebben, is een ruimte waar we als collectief
kunnen samenkomen en iets samen kunnen ontwikkelen, bijvoorbeeld een recyclageproject.
We worden dus daarin wat gehinderd door onze woonomgeving zelf.” (bewoner, Leeggoed)
• Houd rekening met fysieke en symbolische kenmerken van plaats

21. Strategie 4: Neem een
zoekende houding aan
• Meerderheid professionals komt uit blanke middenklasse
- Kleurt hun wereldbeeld en aanpak, beperkt hun inlevingsvermogen
- Noodzaak van een zoekende houding, ‘onzeker weten’ (Stam, 2016)
< Permanente confrontatie met andersdenkenden, mensen met andere positie
Voorbeeld: belang van diversificatie vakbondsafgevaardigden Tower Automotive

22. Strategie 5: Verruim je
handelingsruimte
Discretionaire ruimte
≠ ‘buiten de lijntjes kleuren’, ‘achterpoortjes gebruiken’
= “de ruimte om zinvol te handelen, rekening houdend met de wettelijke context en met
respect voor de betrokkenen” (parafrasering van Roose, 2005 in Carrette, 2008, p. 9)
< ondergronds gaan, maar risico dat boodschap niet tot bij beleidsmakers komt (b.v. Leeggoed)
< agendazetting, taalregisters hanteren (b.v. “Solidaire woning”)
< uitbouw strategische allianties (b.v. Collect Actif)

24. S
P
A
N
N
I
N
G
S
V
E
L
D
E
N
P
R
E
S
E
N
T
I
E
P
L
A
A
T
S
Z
O
E
K
E
N
D
E
H
O
U
D
I
N
G
H
A
N
D
E
L
I
N
G
S
R
U
I
M
T

25. Leg je niet neer bij de status quo in de samenleving. Superdiversiteit vereist een
bereidheid tot transformatie (handvat 1)
- Neem een zoekende houding aan. Zeker als je de achtergrond van je doelgroep niet deelt, is
dit nodig om uit te vinden waar en wanneer transformatie onontbeerlijk is (strategie 4).
- Ga coalities aan. Die kunnen helpen om solidariteit te verduurzamen voorbij het hier en nu
(strategie 5)
- Geef het signaal dat transformatie misschien moeilijk, maar wel noodzakelijk is, zowel aan
beleidsmakers als aan de mensen met wie je samenwerkt (strategie 5).
- Doe aan agenda-zetting. Hanteer een taal die iets nieuws mogelijk maakt en alternatieven
denkbaar en zichtbaar maakt (strategie 5)
Handvat 1: Transformatie!

27. 24,95 €

28. www.solidariteitdiversiteit.be

29. Boekvoorstelling