Εργασίες μαθητών

1. 1
Γιάννης Ρίτσος
Ο τόπος μας
Κολάζ: Βάνα Ναλμπάντη
Εργασίες μαθητών

2. 2
Γιάννης Ρίτσος - Ο τόπος μας
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Ο συγγραφέας-το ποίημα
1. Να δημιουργήσετε μια παρουσίαση με το PowerPoint ή το
www.prezi.com , στην οποία θα καταγράφετε τα σημαντικότερα
γεγονότα της ζωής και του έργου του ποιητή. Πληροφορίες
μπορείτε να αντλήσετε από τις παρακάτω σελίδες ή από όπου
εσείς κρίνετε κατάλληλο.
http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=46
2&t=4327
http://www.potheg.gr/TT.aspx?lan=1&Type=WRITER&writerId=77
11291&TextType=BIO
2. α) Διαβάστε αργά και καθαρά το ποίημα και ηχογραφήστε το. β)
Επιλέξτε εικόνες που ανταποκρίνονται στο περιεχόμενο του κάθε
στίχου. Σκοπός μας είναι να οπτικοποιήσουμε το ποίημα,
δημιουργώντας βίντεο.
3. Διαβάστε και άλλα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου και επιλέξτε ένα
που σας αρέσει. Παρουσιάστε το στους συμμαθητές σας μέσω
PowerPoint, το οποίο θα εμπλουτίσετε και με έναν ήχο.
http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/giannhs_ritsos/
http://www.snhell.gr/anthology/writer.asp?id=41
http://www.poema.gr/leshitext.php?id=3&pid=24
Γιάννης Κιούρτης, Γιώργος Μπάσδας, Δημήτρης Κόλλιας,
Μανώλης Λαζίδης
Το περιεχόμενο
4. Εξηγήστε με λόγο προφορικό στους συμμαθητές σας ποια
στοιχεία επιλέγονται για να εικονογραφήσουν τον τόπο. Να
δημιουργήσετε με βάση αυτά μια εικόνα ή ένα κολάζ
(http://www.photocollage.net/collage/ ή http://www.fotor.com/ ).
5. Ο ποιητής από το λόφο που βρίσκεται στρέφει το βλέμμα πότε
γύρω του και πότε μέσα του, εναλλάσσοντας την παρατήρηση με
το στοχασμό. Να καταγράψετε τι βλέπει (να εντοπιστούν τα
στοιχεία της ελληνικής φύσης, της καθημερινής ζωής και της
παράδοσης).
O ποιητής ενώ βρίσκεται στο λόφο και εναλλάσσει την
παρατήρηση με το στοχασμό, βλέπει ορισμένα στοιχεία της
ελληνικής φύσης, όπως τα φτωχικά και μετρημένα χωράφια, τις
πέτρες, τα λιόδεντρα και τα αμπέλια που τραβάν κατά τη θάλασσα.
Εκτός από αυτά, παρατηρεί και στοιχεία της καθημερινής
αγροτικής ζωής στην Ελλάδα. Τέτοια είναι το αλέτρι, η φωτιά, το

3. 3
σκιάχτρο, οι λεύκες, το ψάθινο καπέλο, ο πετεινός, ο φράχτης και η
αγελάδα.
Τέλος, υπάρχουν και στοιχεία της ζωντανής παράδοσης που
παρατηρεί ο συγγραφέας, όπως οι μικροί σταυροί που χαράζουν οι
άνθρωποι μετά την Ανάσταση στα σπίτια. Για να επικυρώσει μάλιστα
τη δύναμη της παράδοσης συμπλέκει τα πραγματικά στοιχεία που
αντικρίζει (ξερό πηγάδι, δέντρα) με τα αγάλματα.
6. Ο ποιητής από το λόφο που βρίσκεται στρέφει το βλέμμα πότε
γύρω του και πότε μέσα του, εναλλάσσοντας την παρατήρηση με
το στοχασμό. Να καταγράψετε τι στοχάζεται-διαλογίζεται ο
ποιητής.
Στο ποίημα παρατηρούμε εναλλαγή παρατήρησης και στοχασμού.
Ο ποιητής σε κάποια σημεία παρατηρεί τον έξω κόσμο, ενώ μερικές
φορές προεκτείνοντας προβαίνει σε στοχαστικές παρατηρήσεις.
Αυτά που στοχάζεται ο ποιητής φαίνονται κυρίως στις ακόλουθες
εικόνες του ποιήματος: «οι μέρες μας παίρνουν το δρόμο τους για
λίγο ψωμί και μεγάλες λιακάδες» (στ. 5-6) και «πώς έγινε και μ’ ένα
πέτρινο χέρι συγυρίσαμε το σπίτι μας και τη ζωή μας;» (στ. 9-10).
Στους στίχους 5-6 θέλει να τονίσει πως στην καθημερινότητα μας
το ψωμί είναι λίγο και οι δυσκολίες πολλές στο τόπο μας, αλλά οι
ελπίδες μας είναι μεγάλες για να αλλάξουν τα πράγματα. Τέλος στους
στίχους 9-10 ο ποιητής αναρωτιέται πώς έφτασαν στο σημείο να
διαμορφώσουν με τόσο σκληρό τρόπο της ζωή τους, ώστε να
απομακρυνθούν από κάθε ομορφιά, ελευθερία και γαλήνη.
Τέλος, στους τρεις τελευταίους στίχους προβάλει το ελληνικό
παρελθόν και την παράδοση, και στοχάζεται πως αυτά τα στοιχεία θα
βοηθήσουν τους Έλληνες να ξεπεράσουν κάθε δυσκολία.
7. Να εντοπίσετε την αμφίθυμη συναισθηματική διάθεση του
ποιητή (στ. 5-6, 9-10, 13-15). Τι φαίνεται να ελπίζει το ποιητικό
υποκείμενο και πού στηρίζει τις ελπίδες του;
Ο ποιητής σε όλη την έκταση του ποιήματος αλλά πιο έντονα στους
στίχους 5-6, 9-10, 13-15 δηλώνει τον ψυχικό του κόσμο για τα
γεγονότα τα οποία συντρίβουν τη ζωή του. Φαίνεται η λύπη, η
αγωνία και η στεναχώρια του, λόγω της κοινωνικής πολιτικής και
οικονομικής διαταραχής που επικρατούσε στην εποχή του. Με
θάρρος όμως ο ποιητής ελπίζει στις νέες μέρες και σε ένα καλύτερο
μέλλον. Στηρίζει αυτές τις ελπίδες του στα «αγάλματα που βγαίνουν
από το πηγάδι και ανεβαίνουν στα δέντρα». Η εικόνα αυτή
συμβολίζει τους νεκρούς προγόνους οι οποίοι σκοτώθηκαν αλλά δεν
πέθανε ποτέ κανείς τους. Έτσι ο Ρίτσος αντλεί την ελπίδα του για
αλλαγή από την παράδοση και τους συνεχείς αγώνες των Ελλήνων
για ελευθερία και δημοκρατία.

4. 4
Βάνα Ναλμπάντη, Ζήσης Λαμπρόπουλος, Μαρία Μυλωνά,
Χριστίνα Κολοκυθά
Η γλώσσα-Ο λόγος
8. «Στο ποίημα Ο τόπος μας η γραφή είναι πυκνή και υπαινικτική».
Να επιβεβαιώσετε τη διαπίστωση αυτή με αναφορές στο κείμενο.
Η πυκνή γραφή φαίνεται στο κείμενο από τη συχνή χρήση του
κόμματος σε πολλές προτάσεις· π.χ. φτωχικά, μετρημένα χωράφια,
πέτρες, λιόδεντρα. Επίσης πυκνό κάνουν το λόγο ορισμένες κοφτές
προτάσεις που είναι πολύ μικρές· π.χ. ο πετεινός στο φράχτη, η
αγελάδα στο κίτρινο. Σε αυτές παρατηρείται το ασύνδετο σχήμα, που
προσδίδει πυκνότητα στο λόγο.
Η γραφή είναι υπαινικτική στους στίχους 9-10, 12, 14-15. Στους
στίχους 9-10 ο συγγραφέας υπαινίσσεται τις δύσκολες καταστάσεις
που βιώνουν οι Έλληνες κατά τη δικτατορία. Ενώ στους στίχους 12
και 14-15 υπαινίσσεται την δύναμη της παράδοσης που μπορεί να
βοηθήσει τους Έλληνες στα αδιέξοδά τους.
9. Να παρατηρήσετε τα ρηματικά πρόσωπα που χρησιμοποιεί ο
ποιητής και να εξηγήσετε τη λειτουργία τους.
Το ποίημα ξεκινάει με το ρήμα «ανεβήκαμε», σε α΄ πληθυντικό
πρόσωπο, το οποίο υπονοεί ότι ακολούθησαν τον ποιητή και άλλοι
(φίλοι ή εξόριστοι) στην ανάβαση προς το λόφο, όπου παρατηρούν
τον τόπο.
Πιο κάτω το ρήμα «τραβάν», σε γ΄ πρόσωπο, δηλώνει ότι τα
χωράφια απλώνονται σε μεγάλη έκταση μέχρι τη θάλασσα.
Επίσης ο ποιητής βλέποντας τον απλό τόπο γύρω του αναρωτιέται,
σε α΄ πληθυντικό πρόσωπο, πώς φτάσανε στα τέτοιο σημείο ώστε να
βιώνουν την αδόκητη συμπεριφορά από ένα καθεστώς που ήρθε για
να στερήσει την ελευθερία των πολιτών, «συγυρίζοντας» τις ζωές
τους.
Τέλος στο στίχο 13 δηλώνει, σε γ΄ πρόσωπο, ότι κατανοεί τις
δυσκολίες της χώρας αλλά παράλληλα γνωρίζει και πόσο υπερήφανοι
είναι οι πολίτες για τον τόπο τους.
Γενικότερα, το ποιητικό υποκείμενο με το γ΄ πρόσωπο περιγράφει
ή αφηγείται, ενώ με το α΄ πληθυντικό δηλώνει στη συμμετοχή του,
ώστε το κείμενο να γίνεται πιο οικείο και παραστατικό.
10.«Τα ρήματα στο ποίημα είναι λίγα, συγκριτικά, γεγονός που
στερεί από τον λόγο την αίσθηση της δράσης και τον κάνει
στοχαστικό». Να επιβεβαιώσετε την άποψη αυτή με αναφορές
στο κείμενο.
Στο ποίημα του Γιάννη Ρίτσου υπάρχουν λίγα ρήματα, γεγονός που
στερεί από το λόγο την αίσθηση της δράσης. Στίχοι που δεν έχουν
καθόλου ρήματα είναι οι 2 και 8, ενώ οι υπόλοιποι έχουν λιγοστά

5. 5
ρήματα. Έτσι ο λόγος γίνεται περιγραφικός, όταν ο ποιητής
περιγράφει τον τόπο, και στοχαστικός όταν αναρωτιέται πώς έφτασαν
σε αδιέξοδο, και συγχρόνως σκέφτεται ότι θα τους βοηθήσουν στις
δυσκολίες οι αξίες του παρελθόντος.
11.«Στο ποίημα Ο τόπος μας η μνήμη του ποιητή ανακαλεί το
παρελθόν μέσα από το παρόν». Να επιβεβαιώσετε τη διαπίστωση
αυτή με αναφορές στο κείμενο.
Ο ποιητής ανακαλεί το παρελθόν στον στίχο 15, όταν αναφέρεται στα
αγάλματα και εννοεί τους προγόνους. Θέλει να τονίσει έτσι ότι οι
άνθρωποι πρέπει να στηριχθούν στην παράδοση, στις αξίες της
ελευθερίας και της δημοκρατίας. Η ενθύμηση αυτή του παρελθόντος
ανακαλείται μέσα από το παρόν, όταν ο ποιητής ανεβαίνει το λόφο
και παρατηρεί τον τόπο του.
Κυριακή Λεμονίδου, Άντα Λίκα, Πρόδρομος Κιρμιζόγλου, Βάσω
Μυλωνά
Οι επιρροές
12.Να δημιουργήσετε (σε χαρτόνι) έναν εννοιολογικό χάρτη με τα
γνωρίσματα του υπερρεαλισμού, ως λογοτεχνικού ρεύματος στην
ποίηση. Να εξηγήσετε στους συμμαθητές σας με λόγο προφορικό
ποια στοιχεία υπερρεαλισμού ανιχνεύετε στο ποίημα.
Για την απάντησή σας αντλείστε πληροφορίες από το σχολικό
βιβλίο (σελ.196-198) ή από τις παρακάτω σελίδες
http://filologikoistoxasmoi.blogspot.gr/2014/02/blog-post_9877.html
http://giouga.blogspot.gr/2014/02/blog-post_16.html
13.Να δημιουργήσετε με το http://www.spiderscribe.net/ ή το
https://www.examtime.com/ (απαιτούν εγγραφή) έναν
εννοιολογικό χάρτη με τα γνωρίσματα του υπερρεαλισμού, ως
λογοτεχνικού ρεύματος στην ποίηση. Να εξηγήσετε στους
συμμαθητές σας με λόγο προφορικό ποια στοιχεία υπερρεαλισμού
ανιχνεύετε στο ποίημα.
Για την απάντησή σας αντλείστε πληροφορίες από το σχολικό
βιβλίο (σελ.196-198) ή από τις παρακάτω σελίδες
http://filologikoistoxasmoi.blogspot.gr/2014/02/blog-post_9877.html
http://giouga.blogspot.gr/2014/02/blog-post_16.html
14.Να μελετήσετε τη φράση «κάθε νύχτα … στα δέντρα». Γιατί αυτή
η έκφραση μπορεί να θεωρηθεί υπερρεαλιστική; Ποιο είναι το
νόημά της;
Η συγκεκριμένη φράση περιέχει στοιχεία υπερρεαλισμού, που
εκφράζουν το βαθύτερο νόημά της. Η εικόνα των αγαλμάτων που
βγαίνουν από το πηγάδι κι ανεβαίνουν στα δέντρα είναι
υπερρεαλιστική και συμβολίζει την παρουσία των προγόνων και της

6. 6
παράδοσης, που πρέπει να θυμηθούμε, για να πάρουμε κουράγιο και
να συνεχίσουμε τη ζωή μας.
15.Ο Γιάννης Ρίτσος υπήρξε ποιητής με ισχυρή κοινωνική και
πολιτική συνείδηση. Αφού διαβάσετε το εισαγωγικό σημείωμα
του βιβλίου, προσπαθήστε να ερμηνεύσετε το στίχο «Πώς έγινε
και μ’ ένα πέτρινο χέρι συγυρίσαμε το σπίτι μας και τη ζωή μας;»
Ο Γιάννης Ρίτσος αναρωτώμενος πώς άλλαξε η απλή καθημερινή
ζωή στην πατρίδα του και έγινε τόσο σκληρή, χρησιμοποιεί μια
μεταφορική έκφραση «πώς έγινε και μ’ ένα πέτρινο χέρι συγυρίσαμε
το σπίτι μας και τη ζωή μας;». Το πέτρινο χέρι συμβολίζει τις
αντίξοες συνθήκες και καταστάσεις όπως: κοινωνικές αλλαγές,
οικονομική δυσπραγία και τη στρατιωτική δικτατορία (1967) που
κατέλυσε τη δημοκρατία. Είναι σαφές άρα ότι ο ποιητής έχει ισχυρή
κοινωνική και πολιτική συνείδηση, αφού τον απασχολούν τα
πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα της χώρας του και ελπίζει στον
αγώνα των ανθρώπων, που θα αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες.
Γεράσιμος Νικολάου, Ελισσάβετ Μητριτζώνη, Δήμητρα Μακρή,
Ιωάννα Κύρκου
Διαθεματικότητα-Προεκτάσεις
16.Διαβάστε το ποίημα του Σεφέρη Ο τόπος μας είναι κλειστός από
το Μυθιστόρημα I. Μπορείτε να εντοπίσετε σημεία στα οποία τα
δύο ποιήματα (του Ρίτσου και του Σεφέρη) συνομιλούν;
Το ποίημα του Σεφέρη θα το βρείτε στην παρακάτω σελίδα
http://www.myriobiblos.gr/greekliterature/seferis_mythistorima.html
https://www.youtube.com/watch?v=0YdrHgmbFzY (κι εδώ
μελοποιημένο)
Σε αυτά τα δύο ποιήματα, του Ρίτσου και του Σεφέρη, εντοπίζονται
κοινά σημεία. Αυτό δείχνει ότι αναφέρονται σε παρόμοιο θέμα και
ότι ο Ρίτσος έχει διαβάσει μάλλον το ποίημα του Σεφέρη. Αρχικά και
οι δύο περιγράφουν ένα τοπίο, το ελληνικό. Στη συνέχεια
επισημαίνεται η δυσκολία που υπάρχει σε αυτόν τον τόπο. Ο Σεφέρης
γράφει «ο τόπος μας είναι κλειστός. Τον κλείνουν οι δυο μαύρες
Συμπληγάδες». Ανάλογα ο Ρίτσος αναφέρει «πώς έγινε και μ’ ένα
πέτρινο χέρι συγυρίσαμε το σπίτι μας και τη ζωή μας;». Εδώ φαίνεται
ότι υπάρχει δυσκολία, ένα αδιέξοδο. Ο Ρίτσος συχνά αναφέρεται στη
δικτατορία και ο Σεφέρης σε πολλά ποιήματά του τονίζει έντονα τα
τρωτά του κράτους. Γι’ αυτό γράφει «όπου και να ταξιδέψω η
Ελλάδα με πληγώνει».
17.Το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται και σ’ αυτό το ποίημα, όπως
και στη Ρωμιοσύνη, στο ελληνικό τοπίο. Πώς περιγράφεται ο
τόπος μας στα δύο ποιήματα; (Ο τόπος μας, Ρωμιοσύνη)

7. 7
Τη Ρωμιοσύνη μπορείτε να τη βρείτε στο σχολικό βιβλίο, σελίδα
234, ή εδώ
http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/giannhs_ritsos/rwmiosynh.ht
m
(για την απάντησή σας διαβάστε το απόσπασμα από τη
Ρωμιοσύνη: «Αυτά τα δέντρα … ανάμεσα σε δυο βουνά το
λιόγερμα».
Διαβάζοντας προσεκτικά τα δύο ποιήματα του Ρίτσου,
«Ρωμιοσύνη» και «Ο τόπος μας», παρατηρούμε ότι το θέμα και στα
δύο είναι η Ελλάδα. Μάλιστα και στα δύο ο ποιητής κάνει αναφορές
στα τοπία της χώρας και τις ομορφιές της. Χαρακτηριστικό
παράδειγμα αποτελεί η αναφορά στον ήλιο, τον ουρανό, τα αμπέλια,
τις ελιές.
Ωστόσο ο ποιητής δεν περιορίζεται σε απλή περιγραφή των
τοπίων, αλλά μας παρουσιάζει και τον πολιτισμό-την παράδοση των
Ελλήνων. Στη Ρωμιοσύνη για παράδειγμα αναφέρει τα μνημεία (η
ρίζα σκοντάφτει στο μάρμαρο), ενώ στο άλλο ποίημα μας πληροφορεί
για τις θρησκευτικές παραδόσεις (σταυροί που χάραξαν..Ανάσταση).
Τέλος, ο ποιητής επιδιώκει να περάσει και βαθύτερα μηνύματα,
προβάλλοντας την υπερηφάνεια των Ελλήνων, τις μαύρες στιγμές της
ιστορίας τους (δικτατορία, εμφύλιος) και τους συνεχείς αγώνες τους
για την ελευθερία.
18.Ο ποιητής προβάλλει τον τόπο, συνδέοντάς τον με τους
ανθρώπους, και στη Ρωμιοσύνη. Να συσχετίσετε τους αγωνιστές
της Ρωμιοσύνης με τους αγωνιζόμενους Μεσολογγίτες στους
«Ελεύθερους Πολιορκημένους» του Διονυσίου Σολωμού.
Τη Ρωμιοσύνη του Ρίτσου θα τη βρείτε στο σχολικό βιβλίο,
σελίδα 234, ή εδώ
http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/giannhs_ritsos/rwmiosynh.ht
m
(για την απάντησή σας διαβάστε το απόσπασμα: «Το χέρι τους
είναι κολλημένο … χτυπάει στα κόκκαλά τους»)
Τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους του Σολωμού θα βρείτε στη
σελίδα
http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/1821_eleftheroi_poliorkimeno
i.html (διαβάστε μόνο τα αποσπάσματα I και V από το Β΄
σχεδίασμα)
Και στα δύο ποιήματα η ψυχική κατάσταση των ανθρώπων είναι
παρόμοια. Δηλαδή οι άνθρωποι παρουσιάζονται κουρασμένοι και
λυπημένοι, επειδή στερούνται την ελευθερία τους. Ίσως στους
Ελεύθερους Πολιορκημένους να είναι πιο ταλαιπωρημένοι και μόνο ο
τίτλος του ποιήματος να δείχνει μια μικρή ελπίδα απελευθέρωσης.
Όμως είναι φανερό ότι και στα δύο κείμενα οι άνθρωποι του

8. 8
ελληνικού τόπου παρουσιάζονται ως αγωνιστές που δεν το βάζουν
κάτω και παλεύουν για μια καλύτερη ζωή.
19.Ο Γιάννης Ρίτσος δοκίμασε να εκφράσει, συχνά σε μεγάλες
συνθέσεις, εκτός από την ρωμιοσύνη, την πολυπλοκότητα της
ανθρώπινης ύπαρξης γενικότερα. Για παράδειγμα, στη Σονάτα
του Σεληνόφωτος εκφράζει την πορεία του μοναχικού ανθρώπου,
τα αδιέξοδά του και την προσπάθειά του να βγει στην Πολιτεία.
Διαβάστε τη Σονάτα, επιλέξτε ένα απόσπασμα που σας αρέσει και
ηχογραφήστε το.
Το κείμενο θα το βρείτε στη σελίδα
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-
C132/638/4102,18803/index_1_02.html
Ηρώ Κυριαζή, Ηλίας Μήττας, Αποστόλης Μαρκάκης, Στάθης
Κομματάς
ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ
Με θέμα τον τόπο σας δημιουργήστε: εικόνα, κολάζ, ποίημα,
ημερολόγιο, άρθρο.