read

1. ХУУЛЬ САХИУЛАХЫН ИХ СУРГУУЛИЙН ЦАГДААГИЙН СУРГУУЛЬ
БИЕ ДААЛТ
Хүний эрхийн соёл ба боловсрол
Шалгасан багш: Цагдаагийн дэд хурандаа Б.Наргулан
Гүйцэтгэсэн: Сонсогч Г.Батсайхан
Сонсогч Ц.Төмөрсүх
2016
Улаанбаатар хот

2. Бие даалтын ажилын агууллага:
 Зорилго
 Хүрэх үр дүн
 Хүний эрхийн соёл, боловсрол гэж юу вэ?
 Хүний эрхийн боловсролын ач холбогдол
 Монгол улсад хүний эрхийн боловсрол, соёл ямар
байна вэ?
 Дүгнэлт
 Ашигласан эх сурвалжууд

3. Хүний эрхийн боловсролын зорилго
Хүний эрхийн боловсролын зорилго бол эрх мэдэлжүүлэх. Үр дүн нь
нийгмийн өөрчлөлт. Хүний эрхийн боловсрол нь хүний эрхийн зарчим, олон
улсын гэрээг таньж мэдэх, шүүмжлэлт байдлаар нөхцөл байдлаа харах,
үнэлэхийг хөхиүлэн дэмжихэд чиглэдэг. Мөн хүмүүс өөрийн амьдралыг өөрөө
залах, өөрийн амьдралд нөлөөлөх шийдвэрт оролцох сэдэл төрүүлэхийг
зорьдог.
Хүний эрхийн боловсрол түгээх сургагчийн үүрэг бол хүн бүрт хүний
эрхийн талаарх ойлголтыг нь нэмэгдүүлэх, өөрчлөлтөд үзүүлэх хувь хүний
чадавхиа мэдрэх үрийг тарихад оршино. Хүн бүр өөрийн хүний эрхийн төлөөх
тэмцлийн амин зүрх болсон асуудлыг чөлөөтэйгээр тодорхойлох дэмжлэг бүхий
орчноор хангах хариуцлагыг хүний эрхийн сургагч хүлээнэ1.
Хүний эрхийн боловсролоор олж авах туршлага нь харилцан хүндлэл,
хоёр талын сурах үйл явцад үндэслэдэг. Хувь хүнийхээ мэдлэг, туршлагыг
бусадтай хуваалцах нь оролцооны хандлагын суурь юм. Харилцаа холбоо
тогтоох олон боломж (ярилцах, санаагаа уралдуулахаас гудамжны театр,
фестиваль зохион байгуулах хүртэл) байгаа ч өөр өөр соёл, үнэт зүйлс, ойлгоцын
дундуур жинхэнэ харилцааг хэрхэн тогтоох вэ гэдгийг мэдэж авахад гол зорилт
оршино.
Хүний эрхийн соёлын зорилго
Соёл нь хувь хүмүүс болон нийгмийн нэгдмэл хэрэгцээг даган хувьсан
өөрчлөгдөж байдаг учраас олон талт, динамик шинжтэй юм. Гэсэн хэдий ч соёл,
зан заншлыг нэг талаас тайлбарлан, улмаар үүнийгээ нийгэм орон нутагт хүлээн
зөвшөөрүүлэх буюу тогтоох явдал байдаг. Нийгэм соёлын олон талт нөхцөл
байдалд соёл, зан заншлыг мушгин тайлбарлах явдал зогсонги соёл, заншлыг
бий болгох бөгөөд нь дараахь хоёр шинж чанараар илрэн гарна. Нэгдүгээрт,
туйлширсан үзэл бодол нь хүмүүсийн хамтын үйлийг зохицуулж урьдчилан
тогтоож өгдөг бол, хоёрдугаарт уг тайлбар нь эцгийн эрхт ёсны харилцаа зан
үйлийг илэрхийлсэн тод шинж чанартай байдаг байна. Соёлыг ийнхүү мушгин
тайлбарлах нь олон улсын соёлын хэв маягтай таарахгүй байна.
Дэлхий нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн соёлын зөв үнэлэмж, хандлагыг
тогтоох, ялангуяа ямар ч уламжлал, соёл, шашны зан үйл нь эмэгтэйчүүдийн
эсрэг хүчирхийлэлд хүргэж болохгүй гэсэн зарчмыг мөрдлөг болгоход юуны
түрүүнд соёл уламжлалыг буруу тайлбарлан зөвшөөрүүлж байгаа үйл явцыг
ойлгох ба улмаар үүний эсрэг тодорхой ажил хийх явдал юм. Ялангуяа эерэг зөв
1
www.equitas.org

4. соёл зан заншлыг товойлгон сурталчилж харин сөрөг буюу эмэгтэйчүүдийн эрх
ашигт нийцэхгүй уламжлал зан үйлийн эсрэг ажиллах замаар соёл уламжлалын
талаар зөвшилцөхөд зохион байгуулалттай оролцох шаардлагатай байна.
Ингэхдээ соёл уламжлал гэдэг нь халдаж өөрчилж болдоггүй, нэг хэвийн зүйл
биш гэдгийг үзүүлэх хэрэгтэй. Соёл уламжлалын нэрийн өмнөөс ярьж буй ямар
ч хувь хүн, бүлэгт шүүмжлэлтэй хандаж шаардлагатай бол тэднийг эсрэг дуу
хоолойгоо илэрхийлэх хэрэгтэй.
Өнөө үед өөрсдийн олон талт соёл уламжлалыг хүндэтгэн дээдлэхийн
зэрэгцээ соёлын нэрээр явагддаг сөрөг зан үйлтэй тэмцэх нэгдсэн тактик
боловруулах, улмаар хүний түгээмэл эрхийг сурталчилж зүй бус үзэл бодлыг
өөрчлөх зэрэг ажлууд бидний өмнө тулгараад байна.Товчоор хэлбэл, дэлхий
ертөнцийн бүх эмэгтэйчүүдийн эрхийг ханган хамгаалахын төлөөх хүчин
чармайлтын нэг хэсэг нь өрнө дорнын аль ч улсуудад байгаа сөрөг домог, итгэл
үнэмшилийн эсрэг хатуу зогсоход чиглэгдэх хэрэгтэй байна.

5. Хүний эрхийн боловсрол гэж юу вэ?
"Хүний эрхийн боловсрол”-ыг олон янзаар тодорхойлсон байдаг ч эдгээр
нь бүгдээрээ мэдлэг ойлголтыг нэмэгдүүлэх, оролцоог хангах, чадавхижуулах,
ажил хэрэг болгох сэдлийг төрүүлэхэд чиглэдэг байна. Тухайлбал,
Хүний эрхийн Дээд Комиссарын Газар: Хүний эрхийн боловсрол бол хүн бүр
бусдын эрхийг өөрийн эрхийн адил хүндэтгэх, сахин хамгаалахыг уриалсан
үнэлэмж, итгэл үнэмшил, хандлагыг хөхиүлэн дэмжих явдал юм.
Эквитас ТББ: Хүний эрхийн боловсрол бол хувь хүнээс эхлэн нийгмийг хамарч
буй хувирал өөрчлөлтийн үйл явц юм.
Эмнести Интернэшнл ТББ: Хүний эрхийн боловсрол нь хувь хүмүүс, бүлэг,
нийгэмд олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн хүний эрхийн зарчимтай уялдсан
мэдлэг, ур чадвар, хандлагад нөлөөлөх, эрх мэдэлжүүлэх зорилго бүхий сайтар
боловсруулсан оролцооны туршлага юм.
Хүний эрхийн боловсролын Нийгэмлэгийн гүйцэтгэх захирал, Фелисса
Тиббитс: Хүний эрхийн боловсрол бол Хүний эрхийн Түгээмэл Тунхаглал,
бусад гэрээгээр баталгаажуулсан хүний эрхийг олон нийтэд хүргэх, хөхиүлэн
дэмжих олон улсын хөдөлгөөнөөс гадна хүний зөрчигдсөн эрхийг сэргээх явц юм.
Харин НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейгаас 1948 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдөр
баталсан Хүний эрхийн Түгээмэл Тунхаглалын 26-р зүйлийн 2 дахь хэсэгт: "...
Боловсрол нь бие хүнийг өв тэгш хүмүүжүүлэх, хүний эрх, үндсэн эрх чөлөөг улам
бүр хүндэтгэдэг болгоход чиглэх ёстой. Боловсрол нь аливаа улс түмэн, янз
бүрийн арьстан хийгээд шашны бүлгүүд бие биенээ ойлгох, хүлцэн тэвчих, эвсэн
найрамдах, мөн түүнчлэн НҮБ-аас энх тайвныг сахин хамгаалах талаар явуулж
буй үйл ажиллагаанд дөхөм үзүүлэх ёстой...” гэж заасан нь "Хүний эрхийн
боловсрол”-ын сонгодог тодорхойлолт юм.

6. Хүний эрхийн боловсролоор дамжуулан, хүний эрхийн талаар мэдлэг
ойлголт авахаас гадна бодит үйл хэрэг болгож сурдаг байна. Хүний эрхийн
боловсролын онцлог нь боловсролын тогтолцооны бүх түвшинд хүний эрхийг
эдлүүлэх, хичээлийг заахын хажуугаар дадал туршлага олгох үйл ажиллагаа
хосолно гэсэн үг.
Хүний эрхийн боловсролын ач холбогдол
Хүн бүр эрх чөлөөтэй, тэгш эрхтэй атал яагаад бүрэн хэрэгждэггүй вэ?
Яагаад хүн бүр эрх чөлөөтэй, тэгш эрхтэй байж чаддаггүй вэ?
Хүний эрх, эрх чөлөөг хоосон уриа, тунхаг бус харин хүн бүрийн
бодитойгоор эдэлж чаддаг хэрэглээ болгохын тулд иргэд өөрсдөө хүний эрхийн
боловсролтой байх явдал туйлын чухал юм. Хүний эрхийн боловсрол нь
оролцогчдод үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, бүлэг, хамт олныг төлөөлөх,
шийдвэр гаргах, үндэслэл нотолгоо дэвшүүлэх, бусдыг сонсох, санал нийлэхгүй
ч бусдын санал бодлыг хүндэтгэх, ялгаатай соёлыг хүлээн зөвшөөрөх, хамтран
ажиллах, хүлээцтэй байх зэрэг иргэний ардчилсан нийгмийн үнэт чадваруудыг
төлөвшүүлэхэд үнэлж баршгүй хувь нэмэр оруулдаг байна.
Хүний эрхийг ойлгон таниулахад чиглэсэн боловсрол нь хүмүүс хүний
эрхийн ач холбогдлыг мэдрэх, хүний эрхийн үнэт зүйлсийг мэдэж авах, өөрийн
амьдарч буй арга замтайгаа уялдуулахад туслахаас гадна хүмүүсийн өмнө
сурсан ур чадвараар дамжуулан хүний эрхийг хүндэтгэх, хамгаалах хариуцлагын
мэдрэмжийг өөрт нь төрүүлж, хэрхэн тохирох арга хэмжээг авахыг тэдэнд зааж
өгдөг ажээ.
Хүний эрхийн боловсролын ач холбогдлыг дараах байдлаар тодорхойлж болно:
1. Хүндэтгэн дээдлэх үнэт зүйлс, аливаад хандах хандлагад өөрчлөлт
авчирдаг.
2. Зан үйлд ч өөрчлөлт гардаг.
3. Нийгэм дэх шударга ёсыг бэхжүүлдэг.
4. Ямарваа нэгэн асуудалд, эсвэл үндэстнүүдийн хоорондын эв санааны
нэгдлийг бий болгодог.
5. Мэдлэг олгож, задлан шинжлэх ур чадварыг хөгжүүлдэг.
6. Суралцагчдын оролцоог хангасан боловсролыг олгодог.

7. Хүний эрхийн соёл гэж юу вэ?
“Дэлхийн аяны үндсэн зорилго бол арьсөнгө, хүйс, хэл, шашин, улс төрийн
болон бусад үзэл бодол, үндэсний эсвэл нийгмийн гарал, өмч, төрсөн байдал
зэрэг ямар нэгэн ялгаваргүйгээр хүнийхээ хувьд хүний эрхийг салшгүй гэдгийг ил
тодоор хүлээн зөвшөөрсөн хүний эрхийн түгээмэл соёлыг бий болгох юм2.
“Хүний эрхийн соёл нь үнэт зүйлсийн нийтлэг цогцоо идэвхтэйгээр
амьдралд ашиглах, бодит үйл хэрэг болгохыг хэлнэ. Үнэт зүйлс нь хүний эрхийн
стандарт, хэмж хэмжээнээс үүдэлтэй урт хугацааны турш хөгжин боловсруулсан
амьдралын замнал юм. Аливааг өөрчлөн хувирах байдлаар харах хүний эрхийн
соёлын шинэ хандлагад шүүмжлэлт задлан шинжилгээ, өөрийгөө шүүмжлэх
явдал маш чухал ажээ3.”
“Хүний эрхийн соёл бол хүмүүсээс өөр хэнд ч, юунд ч хамаарахгүй гэж
бодож байгаагүй. Үүнийг ихэвчлэн гэр бүлийн хүрээнд ярьдаг... Энэ соёлд хүмүүс
өөрийгөө төрд, эсвэл төрийн зорьж буй хүсэл эрмэлзэлд хамаатай гэж үздэггүй...
Хүний эрхийн соёлд сайн дураараа хүсээгүй бол хэн нэгнийг өөр хүнд, эсвэл төрд
хамааруулах явдал байхгүй.”
Эх сурвалж: Bernie Weintraub, Facing History and Ourselves (USA). Taken from: the
Human Rights Education Association listserv discussion on defining a culture of
human rights. Available from http://www.hrea.org.
“Хүний эрхийн соёл’ нь аливаа хүний салшгүй эрхийг маш өндрөөр үнэлэн,
чухал ач холбогдол өгөхийг хичээдэг. Дэлхийн дахинд түгэн дэлгэрэх энэ
ухамсар нь бид эрх зүйн, улс төрийн, ёс суртахууны шийдлээ харах түгээмэл
шинжтэй “шилтэй” болно гэсэн үг.”
Эх сурвалж: Donna Habsha, University of Windsor (Canada). Taken from: the Human
Rights Education Association listserv discussion on defining a culture of human rights
Available from http://www.hrea.org.
“Хүний эрхийн соёл бол бид айдас, шуналаас ангид оршихыг хэлнэ. Маш
тусгайлсан, маш нарийвчилсан хэм хэмжээ, стандартаар илэрхийлсэн эдгээр эрх
чөлөөг олон улсын болон үндэсний түвшний хуульд суулгасан... хүний эрхийн
соёл нь олон тооны хэм хэмжээ, стандартаар тодорхойлогдох тул амьдрал дахь
улс төрийн, ёс суртахууны, эрх зүйн замнал, хүний эрхийн хүрээгээр чиглүүлсэн
амьдрал гэж болно.
Эх сурвалж: Shulamith Koenig, People's Movement for Human Rights Education
(PDHRE) Taken from: the Human Rights Education Association listserv discussion on
defining a culture of human rights. http://www.hrea.org.
“Хүний эрхийн түгээмэл соёл” нь газар сайгүй амьдрах хүн бүр энэхүү “хүн
төрөлхтний нийтлэг хэл”-ийг сурах, өөрийн өдөр тутмын амьдралд бодит
2 UN. (1989).World Public Information Campaign on Human Rights (UN document E/CN.4/1989/21).
3 Mario Gomez, Professor of Law, University of Colombo, Sri Lanka

8. болгохыг шаарддаг. Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал (ХЭТТ)-ын тухай
боловсролыг онцолсон үгэндээ Элеанор Рузвельт:
“Эцсийн эцэст түгээмэл эрхүүд хаанаас эхлэх вэ? Гэрт маань ойр
жижигхэн газраас л эхэлнэ... Бага ач холбогдол өгвөл газар сайгүй үл тоох болно.
Аливаа иргэн өөрийн гэртээ л үүнийг хадгалахгүйгээр дэлхий дахинд том ахиц
дэвшил харна гэж байхгүй билээ. Иргэн өөрийн эрхээ хадгалахын тулд эн
тэргүүнд мэдэх хэрэгтэй. “Дэлхий дахин дахь ахиц дэвшил” нь “гэрт маань ойр
жижигхэн газар” хүний эрхийн боловсролын хамт эхлэх ёстой.”
Эх сурвалж: Flowers, N. (Ed.) (2002), Human Rights Resource Centre, Topic Book
Human Rights Education Handbook: University of Minnesota Available from:
http://www1.umn.edu/humanrts/edumat/hreduseries/hrhandbook/toc.html.
Ашигласан эх сурвалж
 “Хүний эрхийг хангах амлалтаа биелүүлэх нь”,Сургалтын гарын авлага.
 http://www.democrazy.mn/
 http://mn-nhrc.org/index.php?newsid=535 “Монгол улсын хүний эрхийн үндэсний
комисс”