1. ΧΡΟΝΙΚΟ 25ΗΣ
ΜΑΡΤΙΟΥ
Η γιορτή μας θα ξεκινήσει με το κοντάκιο « Τη Υπερμάχω ».
1 ΧΟΡΩΔΙΑ : Τη Υπερμάχω
.
Μέρα μνήμης και εθνικής υπερηφάνειας η σημερινή. Η 25η
Μαρτίου είναι η μέρα
που ξέσπασε η ελληνική ψυχή για να γκρεμίσει ό,τι έχτιζε επί αιώνες ο τύραννος.
Η μέρα που ήρθε για να φωτίσει, με το αίμα και τις θυσίες χιλιάδων παλικαριών, τα 400
χρόνια σκλαβιάς.
Ήταν 29 του Μάη του 1453 , όταν ο Μωάμεθ ο Πορθητής πήρε την Πόλη. «Σκο-
τάδι χειροπιαστό» και «μαυροφόρα απελπισιά» απλώθηκε σε όλη την ελληνική γη.
Η καταστροφή και η ερήμωση απειλούσαν να αφανίσουν τα πάντα. Τα ελληνικά
σχολεία έκλεισαν, τα γράμματα μαράθηκαν, οι φωνές των δασκάλων σίγησαν. Βασα-
νίστηκε , υπέφερε , ταπεινώθηκε το γένος μας στα χρόνια της σκλαβιάς.
Από τα πρώτα χρόνια της δουλείας , ωστόσο , οι Έλληνες δεν έπαψαν ποτέ να
προσδοκούν και να ελπίζουν πως θα ξημέρωνε η μέρα της λευτεριάς , έτσι κρατήθηκε
άσβεστη η πίστη για την απελευθέρωση. Εμπνευσμένο από αυτή την ελπίδα είναι το
περιεχόμενο του δημοτικού τραγουδιού «Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης» που
θα ακούσουμε από τον μαθητή .
Πήραν την πόλιν, πήραν την! πήραν την Σαλονίκην!
Πήραν και την Αγιάν Σοφιάν, το μέγα Μοναστήρι,
που είχε τριακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες·
κάθε καμπάνα και παπάς, κάθε παπάς και διάκος.
Σιμά να βγουν τα άγια κι ο Βασιλιάς του κόσμου.
Φωνή τους ήρθ’ εξ ουρανού, αγγέλων απ’ το στόμα·
«Αφήτ’ αυτήν την ψαλμωδιά, να χαμηλώσουν τ’ άγια ·
και στείλτε λόγον στην Φραγκιάν να έλθουν να τα πιάσουν ,
να πάρουν τον χρυσόν σταυρόν , και τ’ άγιον ευαγγέλιον,
και την αγίαν τράπεζαν, να μη την αμολύνουν».
Σαν τ’ άκουσεν η Δέσποινα , δακρύζουν οι εικόνες ·
«Σώπα , κυρία Δέσποινα, μην κλαίεις, μη δακρύζεις ·
Πάλε με χρόνους , με καιρούς , πάλε δικά σου είναι».
Αν άλλοι βίωναν τα δεινά και τους εξευτελισμούς που υπέστησαν οι Έλληνες θα
είχαν ,ίσως , αφανιστεί . Αυτό όμως δε συνέβη στο ελληνικό έθνος . Στα 400 χρόνια
σκλαβιάς το έθνος μας δεν έχασε τη γλώσσα του, τη θρησκεία του, τις παραδόσεις του,
την εθνική του συνείδηση . Το πνεύμα τους δε λύγισε και η ψυχή τους δεν υποδουλώ-
θηκε ποτέ . Ποτέ δεν πίστεψαν ότι θα είναι αιώνια σκλάβοι . Γι’ αυτό και κάθε τόσο
ξεσηκώνονταν. Η δίψα τους για λευτεριά όπλισε πολλές φορές το χέρι τους εναντίον
των κατακτητών . Το μόνο που πετύχαιναν όμως ήταν θάνατοι , ερείπια , σφαγές ,
ερημιά . Οι Τούρκοι κατέπνιγαν στο αίμα κάθε επαναστατικό κίνημα.
1
2. Ο εχθρός τα είχε όλα : στρατό, στόλο, χρήματα και τη νομιμότητα του κυρίαρχου
που η Ιερή Συμμαχία αποφάσισε στο Συνέδριο της Βιέννης στα 1815 . Ο λαός μας που
ξεσηκώθηκε ήταν μικρός, άοπλος και ανοργάνωτος. Ο θρυλικός Κολοκοτρώνης,
ο γέρος του Μοριά έλεγε σχετικά τα ακόλουθα λόγια που θα μας διαβάσει
ο μαθητής
«Όταν αποφασίσαμε να κάνουμε την επανάσταση , δε συλλογιστήκαμε ούτε πόσοι ήμεθα,
ούτε πως δεν έχομεν άρματα , ούτε πως οι Τούρκοι κρατούσαν τα κάστρα και τας πόλεις.
Αλλά ως μία βροχή έπεσεν εις όλους η επιθυμία της ελευθερίας μας και όλοι μικροί και
μεγάλοι εσυμφωνήσαμεν εις αυτόν τον σκοπόν και εκάμαμεν την Επανάστασην …»
«Ο κόσμος μας έλεγε τρελούς , αν δεν ήμεθα τρελοί δεν εκάμαμεν την Επανάστασην ,
γιατί ηθέλαμεν λογαριάσει την δύναμιν την δικήν μας και την τουρκικήν δύναμιν.»
«Εις τον πρώτο χρόνο της επαναστάσεως είχαμε μεγάλη ομόνοια και όλοι τρέχαμε
σύμφωνοι. Τόσο τρομάξαμε τους Τούρκους, που άκουγαν Έλληνα και έφευγαν χίλια
μίλια μακριά.»
Στη συνέχεια θα ακολουθήσει το τραγούδι «Τσάμικος» που θα τραγουδήσει
η χορωδία μας.
2 ΧΟΡΩΔΙΑ : ΤΣΑΜΙΚΟΣ
Ο αγώνας του ’21 ήταν εθνικοαπελευθερωτικός έχοντας σαν στόχο να γλιτώσει
ο τόπος από την τουρκική σκλαβιά . Θα ήταν όμως παράλειψη να μην επισημάνουμε
και το κοινωνικό του περιεχόμενο . Εκείνη την εποχή το μεγαλύτερο μέρος του
υπόδουλου λαού το αποτελούσε η αγροτιά. Οι συνθήκες ζωής των αγροτών την
εποχή της τουρκοκρατίας ήταν άθλιες. Οι Τούρκοι είχαν επάνω τους απόλυτη
οικονομική, αστυνομική και δικαστική εξουσία. Ήταν και οι ίδιοι μαζί με τη γη τους
κτήματα των Τούρκων. Μοίρα του αγρότη υπήρξε ο ανελέητος αγώνας όχι μόνο με
τα στοιχεία της φύσης αλλά και με τον μπέη , τον αγά και το χριστιανό κοτζαμπάση
ή τοκογλύφο . Έτσι , όταν το μυστικό του ξεσηκωμού έγινε κτήμα του , αγκάλιασε
με όλη τη δύναμη της απελπισίας του την επανάσταση .
Στην αρχή οι Έλληνες εναπόθεσαν τις ελπίδες τους για απελευθέρωση στις
Χριστιανικές Μεγάλες Δυνάμεις , Αγγλία , Γαλλία και Ρωσία . Αυτές , όμως , αρχικά
δεν αποφάσιζαν να υποστηρίξουν ικανοποιητικά τους Έλληνες όσο καιρό οι Οθωμανοί
κυριαρχούσαν στη Μεσόγειο. Οι ελληνικές προσδοκίες λοιπόν διαψεύστηκαν .
Οι Έλληνες απέμειναν μόνοι με τους απόηχους των μηνυμάτων του ευρωπαϊκού
Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης όπως φαίνεται στο ποίημα «ο ταμένος»
του Γιάννη Ρίτσου :
«Εδώ σωπαίνουν τα πουλιά, σωπαίνουν οι καμπάνες
σωπαίνει κι ο πικρός Ρωμιός μαζί με τους νεκρούς του
και ‘πα στην πέτρα της σιωπής τα νύχια του ακονίζει,
μονάχος και αβοήθητος , της λευτεριάς ταμένος.»
Ο λαός μας ξεκίνησε τον αγώνα στηριγμένος στις δικές του δυνάμεις . Κύριο
2
3. όπλο των αγωνιστών του ’21 ήταν αναμφισβήτητα η πίστη τους :
«Ο Θεός έχει υπογράψει την ελευθερία της Ελλάδος και δεν παίρνει πίσω την υπογρα-
φή του» συνήθιζε να λέει ο γέρος του Μοριά.
Κάποιοι Έλληνες κατέφευγαν στα βουνά , οργάνωναν ένοπλα σώματα και
επιτίθονταν στους Τούρκους αψηφώντας το θάνατο. Ήταν οι κλέφτες και οι αρμα-
τολοί που χωρίς να το ξέρουν δημιούργησαν τις πιο διαλεχτές στρατιωτικές δυνάμεις
του έθνους , για τον πιο δύσκολο απ’ όλους τους πολέμους , τον κλεφτοπόλεμο.
«Μαγιά της λευτεριάς» ονομάζει τους κλέφτες ο Μακρυγιάννης. Ο λαός τους αγαπού-
σε , τους καμάρωνε και τους ένιωθε προστάτες του. Γι’ αυτό και η μεγαλύτερη ευχή
που δίνανε οι γονείς στα παιδιά τους ήταν να βγούνε κλέφτες.
Τα κλέφτικα τραγούδια εξυμνούν την παλικαριά , τα γενναιόψυχα κατορθώ-
ματα των κλεφτών και το μαχητικό πνεύμα του λαού μας σε μια από τις κρισιμότερες
περιόδους της Ιστορίας μας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το παρακάτω
δημοτικό τραγούδι που θα ακούσουμε από τη μαθήτρια
Τ’ είναι ο αχός που γίνεται και ταραχή μεγάλη ;
Μήνα βουβάλια σφάζονται , μήνα θεριά μαλώνουν ;
Κι ουδέ βουβάλια σφάζονται κι ουδέ θεριά μαλώνουν ,
ο Μπουκουβάλας πολεμά με χίλιους πεντακόσιους ,
στη μέση στο Κεράσοβο και στην Καινούρια Χώρα.
Κόρη ξανθή εχούγιαξεν από το παραθύρι :
«Πάψε , Γιαννή , τον πόλεμο πάψε και τα τουφέκια ,
να κατακάτσ’ ο κουρνιαχτός , να σηκωθεί αντάρα ,
να μετρηθή τ’ ασκέρι σου , να ιδούμε πόσοι λείπουν.»
Μετριούντ’ οι Τούρκοι τρεις φορές και λείπουν πεντακόσιοι ,
μετριούνται τα κλεφτόπουλα , τους λείπουν τρεις λεβέντες .
Επήγε ο ένας στο νερό κι άλλος ψωμί να φέρη ,
ο τρίτος ο καλύτερος στέκεται στο τουφέκι.
Ακολουθεί το τραγούδι «Γιάννη μου το μαντήλι σου»
3 ΧΟΡΩΔΙΑ : ΓΙΑΝΝΗ ΜΟΥ ΤΟ ΜΑΝΤΗΛΙ ΣΟΥ
Πέρα από τους αρματολούς και τους κλέφτες σημαντικός για την επιτυχία της επα-
νάστασης στάθηκε ο εμπορικός στόλος εκείνης της εποχής που αργότερα μετατρά-
πηκε σε δύναμη πολεμική και κατόρθωσε πολλές φορές να νικήσει την τουρκική
αρμάδα στο Αιγαίο . Η τρίτη σημαντικότερη προϋπόθεση για την ευόδωση του
παράτολμου εγχειρήματος ήταν ο Διαφωτισμός , δηλαδή η ιδεολογική προπαρασκευή
του Γένους . Αυτή ξεκινάει πρώτα από τα δημοτικά τραγούδια που συντρόφευαν
το ραγιά στον πόνο , τη χαρά και τους αγώνες του μιλώντας με τρόπο μοναδικό στην
καρδιά του λαού :
- Προσκύνα Λιάκο τον πασά , προσκύνα το Βεζίρη ,
Να γίνεις πρωταρματολός , δερβέναγας να γίνεις !
- Όσο είναι ο Λιάκος ζωντανός , πασά δεν προσκυνάει.
Πασά έχει ο Λιάκος το σπαθί , Βεζίρη το τουφέκι .
3
4. Το δρόμο για το ’21 φώτισαν και τα κρυφά σχολειά . Αυτά μεταμόρφωναν τους
ραγιάδες σε συνειδητούς Έλληνες σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Μέσα σε
ταπεινές και σκοτεινές κρύπτες μάθαιναν τα Ελληνόπουλα λίγα γράμματα που περιορί-
ζονταν κυρίως στην ανάγνωση του ψαλτηρίου ή άλλων θρησκευτικών βιβλίων . Εκεί
ακούγονταν η σιγανή φωνή του παπά , του καλόγερου ή του δασκάλου που μιλούσε
για το ένδοξο παρελθόν της Ελλάδας , για τον Πλάτωνα , τον Αριστοτέλη, το Σοφοκλή
, για το Μαραθώνα , τις Θερμοπύλες ,και το Μέγα Αλέξανδρο . Έτσι δυνάμωσαν τον
πόθο τους για λευτεριά και διέσωσαν την ψυχική ενότητα του έθνους.
Ακολουθεί το ποίημα του Ιωάννη Πολέμη «Το κρυφό σχολειό» που θα μας
απαγγείλει η μαθήτρια
Το κρυφό σχολειό
Απ’ έξω μαυροφόρα απελπισιά,
πικρής σκλαβιάς χειροπιαστό σκοτάδι,
και μέσα στη θολόκτιστη εκκλησιά,
στην εκκλησιά, που παίρνει κάθε βράδυ
την όψη του σχολειού,
το φοβισμένο φως του καντηλιού
τρεμάμενο τα ονείρατα αναδεύει,
και γύρω τα σκλαβόπουλα μαζεύει.
Εκεί καταδιωγμένη κατοικεί
του σκλάβου η αλυσόδετη πατρίδα,
βραχνά ο παπάς, ο δάσκαλος εκεί
θεριεύει την αποσταμένη ελπίδα
με λόγια μαγικά,
εκεί η ψυχή πικρότερο αγροικά
τον πόνο της σκλαβιάς της, εκεί βλέπει
τι έχασε, τι έχει, τι της πρέπει.
Κι απ’ την εικόνα του Χριστού ψηλά,
που εβούβανε τα στόματα των πλάνων,
και ρίχνει και συντρίβει και κυλά
στην άβυσσο τους θρόνους των τυράννων,
κι από τη σιγαλιά,
που δένει στο λαιμό πνιγμού θηλιά,
κι απ’ των προγόνων τ’ άφθαρτα βιβλία,
που δείχνουν τα πανάρχαια μεγαλεία,
ένας ψαλμός ακούγεται βαθύς
σα μελωδίες ενός κόσμου άλλου,
κι ανατριχιάζει ακούοντας καθείς
προφητικά τα λόγια του δασκάλου
με μια φωνή βαριά.
«Μη σκιάζεστε στα σκότη! Η λευτεριά
σαν της αυγής το φεγγοβόλο αστέρι
4
5. της νύχτας το ξημέρωμα θα φέρει».
Στην πνευματική αφύπνιση του γένους συνέβαλε αποφασιστικά κι ένας από
τους κυριότερους εκπροσώπους του Νεοελληνικού Διαφωτισμού , ο Ρήγας Φεραίος.
Με τα γραπτά του φλογίζει τις καρδιές των σκλαβωμένων Ελλήνων και ξεσηκώνει τη
θύελλα της ελευθερίας. Η μαθήτρια θα μας απαγγείλει το ποίημα
του Ιούλιου Τυπάλδου «Ο θάνατος του Ρήγα»
Ο θάνατος του Ρήγα
Τι να ‘χει ο Γέρο Δούναβης και αφρίζουν τα νερά του
και μουρμουρίζουν φοβερά και τρέχουν θολωμένα ;
Μην τα πλακώνει χειμωνιά , μήνα βροχή τα δέρνει ;
Δεν τα πλακώνει χειμωνιά κι ούτε βροχή τα δέρνει.
Διαβαίνουν άτια αράπικα και Τούρκοι αρματωμένοι,
και σα βουβάλια στη σφαγή σέρνουν τα παλικάρια.
Κλάψτε μανάδες και παιδιά, μην κλαίτε αντρειωμένοι.
Γύρω αραδιάζονται σωρός και Τούρκοι κι Αρβανίτες.
Νάτος κι ο νιός τραγουδιστής στη μέση τους προβαίνει,
όλ’ άλυσες και σίδερα, κι όλος αντρειά και χάρη.
Περνάει τ’ αεράκι του βουνού, λίγη δροσιά του φέρνει,
και λάμπουν κυματίζοντας τα ολόμαυρα μαλλιά του.
Φωνάζει ο Μαρασλήπασας : «Λεβέντες μου , τι αργείτε;
Βάρτε του , βάρτε του, και την Τουρκιά θα σβήσει» .
Με μιας ο νιός τα σίδερα συντρίβει και πετιέται,
χτυπάει δεξιά, χτυπάει ζερβιά , δεξιά ζερβιά σκοτώνει
και πάλι πέφτει ζωντανός εις των Τουρκών τα χέρια.
- Σκυλιά και αν με σκοτώσετε, ένας γραικός εχάθη,
μένουν χιλιάδες ζωντανοί να σας καταρημάξουν .
Το λόγο δεν απόσωσε κι έπεσε σκοτωμένος,
σαν κυπαρίσσι που ο βοριάς κάτου στη γη πετάει.
Πέρα από το Ρήγα στο διαφωτισμό των σκλαβωμένων Ελλήνων αφιέρωσε τον
εαυτό του και ο Αδαμάντιος Κοραής . Έζησε στη Γαλλία στα χρόνια της Γαλλικής
Επανάστασης και εντυπωσιάστηκε βαθιά απ’ αυτήν. Πίστευε πως το ελληνικό έθνος
για να σπάσει τις αλυσίδες της σκλαβιάς έπρεπε να βγει από τα σκοτάδια της αμάθειας
και της δεισιδαιμονίας. Με τα συγγράμματά του και τις διαλέξεις του απέκτησε διεθνή
προβολή και ξαναθύμισε στο σκλαβωμένο έθνος την καταγωγή και τις ρίζες του , τη
δόξα και τα κατορθώματά του . Στον τάφο του , στο Παρίσι, είναι γραμμένα τα εξής:
«Το ευγενικό τέκνο των Ελλήνων συνήγειρε, θυμίζοντάς του την ιδιοφυΐα του , ένα
λαό ηρώων».
Την ανάγκη για φωτισμό του έθνους επισημαίνει και ο Κοσμάς ο Αιτωλός στις
Διδαχές του:
« Καλύτερον , αδελφέ μου , να έχεις ελληνικόν σχολείον εις την χώρα σου , παρά να
έχεις βρύσες και ποτάμια , διότι οι βρύσες ποτίζουν το σώμα , τα σκολειά όμως
5
6. ποτίζουν την ψυχήν . Και ωσάν μάθεις το παιδί σου γράμματα τότε λέγεται άνθρωπος»
Υπήρχαν περιοχές στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα που ήταν εστίες αντίστασης
και αποτελούσαν ηφαίστεια ελευθερίας , έτοιμα να εκραγούν ανά πάσα στιγμή. Ένα
τέτοιο ηφαίστειο ήταν το Σούλι . Χρόνια ολόκληρα , νύχτα και μέρα , οι υπερήφανοι
Σουλιώτες πολεμούν τον Αλή Πασά. Όλοι , άνδρες , γυναίκες , γέροντες και παιδιά
παίρνουν μέρος σ’ αυτόν τον πόλεμο. Περιφρονούν τον κίνδυνο και προκαλούν το
θάνατο αναγκάζοντας τον Αλή Πασά να εγκαταλείψει ντροπιασμένος την προσπάθειά
του να υποτάξει τον ανυπότακτο αυτό λαό . Ακολουθεί το ποίημα «Η φυγή» του
Αριστοτέλη Βαλαωρίτη από τη μαθήτρια
Η φυγή
Τ’ άλογο! Τ’ άλογο, Ομέρ Βρυώνη.
Το Σούλι εχούμηξε και μας πλακώνει.
Τ’ άλογο! Τ’ άλογο! Ακούς σουρίζουν
ζεστά τα βόλια τους μας φοβερίζουν.
Για δες σα δαίμονες με πελεκάνε!
Κάτου απ’ το βράχο τους πως ροβολάνε!
Δες τα κεφάλια μας , δες τα κουφάρια,
κυλάνε ανάκατα σαν ναν’ λιθάρια.
Βρυώνη πρόφθασε· ακόμη λίγο ,
και από τα βόλια τους δεν θα ξεφύγω.
Τ’ άλογο! … Γνώρισα τη φουστανέλα
του εχθρού μου τ’ άσπονδου Λάμπρου Τζαβέλλα.
Δεν τόνε βλέπετε; Σα Χάρος φθάνει
ψηλ’ ανεμίζοντας το γιαταγάνι.
Νιώθω το χέρι του μες στην καρδιά,
που πάει σπαράζοντας τα σωθικά.
Τ’ άλογο! Τ’ άλογο, Ομέρ Βρυώνη.
Ο ήλιος έπεσε, νύχτα σιμώνει…
Άστρα λυτρώστε με· αυτή τη χάρη
ζητάει ο Αλήπασας , πιστό φεγγάρι.
Εμπρός του στέκεται καμαρωμένο,
Μαύρο σαν κόρακας, χρυσά ντυμένο,
άτι αξετίμωτο, φλόγα , φωτιά,
καθάριο αράπικο, το λεν Βοριά.
Χτυπάει το πόδι του , σκάφτει το χώμα,
δαγκάει το σίδερο, πώχει στο στόμα.
Ρουθούνια διάπλατα και τεντωμένα
αχνίζουν κόκκινα σαν ματωμένα.
6
7. Ως τόσ’ ο Αλήπασας από τον τρόμο
την χαίτη του άρπαξε , πετάει στον ώμο…
Σαν βόλι γλήγορο, σαν αστραπή
το άτι χάθηκε με τον Αλή.
Ο ηρωικός θάνατος του καλόγερου Σαμουήλ στο Κούγκι , που κάνει την μπουρατα-
ποθήκη του βωμό θυσίας, , αποδεικνύει για μια ακόμη φορά ότι οι Έλληνες προτιμούν
το θάνατο από την ελεεινή σκλαβιά . Η μαθήτρια
θα μας απαγγείλει το ποίημα του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη «Σαμουήλ»
Σαμουήλ
Καλόγερε, τι καρτερείς κλεισμένος μες το Κούγκι;
Πέντε νομάτοι σώμειναν κ’ εκείνοι λαβωμένοι.
Έλα να δώσεις τα κλειδιά , πέσε να προσκυνήσεις,
κι ο αφέντης ο Βελήπασας δεσπότη θα σε κάμει.
Έτσι ψηλά από το βουνό φωνάζει ο Πήλιο Γκούσης.
Κλεισμένος μες στην εκκλησιά βρίσκετ’ ο Σαμουήλης,
κι ο αγέρας παίρνει τη φωνή του Πήλιου του προδότη.
Χωρίς ψαλμούς και θυμιατά, χωρίς φωτοχυσία,
γονατισμένοι σκυθρωποι, μπρος στην Ωραία Πύλη,
πέντε Σουλιώτες στέκονται με το κεφάλι κάτου·
βουβοί , δεν ανασαίνουνε και βλέπεις κάπου κάπου
οπού ένα χέρι σκώνεται και κάνει το σταυρό του.
Ακίνητα στο μάρμαρο σέρνονται τα σπαθιά τους ,
σπαθιά που τόσο εδούλεψαν για το γλυκό τους Σούλι!
Δεν φαίνετ’ ο καλόγερος· μόνος του στ’ άγιο Βήμα
προσεύχετο κ’ ετοίμαζε τη μυστική θυσία.
Σφιχτά , σφιχτά στα χέρια του εβάστα το ποτήρι
και μύρια λόγι’ απόκρυφα έλεγε του Θεού του.
Τα μάτια , κατακόκκινα απ’ τες πολλές αγρύπνιες,
εκοίταζαν ακίνητα το Σώμα και το Αίμα.
Σιγάτε, βρόντοι τουφεκιών, πάψτε , φωνές πολέμου,
κι ο Σαμουήλ την ύστερη την Κοινωνιά θα πάρει.
Κ’ εκεί που κοίταζ’ ο παπάς τη Σάρκα του Θεού του,
εκύλησ’ απ’ τα μάτια του στου ποτηριού τα σπλάχνα
σαν τη δροσούλα διάφανο, κρυφά κρυφά ένα δάκρυ.
Όμως , η ευλογημένη ώρα του γενικού ξεσηκωμού δε θα ερχόταν αν τρεις άνδρες
δεν έθεταν ως ιερό σκοπό τους την ελευθερία της πατρίδας τους . Στην Οδησσό ,
το 1814 , τρεις απλοί έμποροι , ο Νικόλαος Σκουφάς , ο Αθανάσιος Τσακάλωφ , και ο
Εμμανουήλ Ξάνθος οδηγημένοι από τις ιδέες και τη θυσία του Ρήγα Φεραίου ιδρύουν
τη Φιλική Εταιρεία . Οι άνθρωποι αυτοί χωρίς να διαθέτουν χρήματα , μόρφωση ,
ιδιαίτερο κύρος , αλλά με μοναδικά όπλα τους την αγάπη για την πατρίδα και τον
πόθο τους για λευτεριά , προσπαθούν να ξεσηκώσουν τους Έλληνες και να
7
8. οργανώσουν τον αγώνα τους , για να αποκτήσουν την ελευθερία τους. Και πετυχαίνουν
το ακατόρθωτο : Σύντομα οι τρεις τους γίνονται δέκα , είκοσι , εκατό , χιλιάδες. Από
τα παράλια της Μικράς Ασίας ως τα Επτάνησα κι απ’ το Δούναβη ως την άκρη της
Μάνης και την Κρήτη , άνθρωποι του λαού , παπάδες , πρόκριτοι , έμποροι δάσκαλοι
και άρχοντες , ορκίζονται σε μυστική τελετή .
Ας ακούσουμε ένα μέρος του όρκου της Φιλικής Εταιρείας από τους μαθητές
« Ορκίζομαι εις εσέ , ω ιερά και αθλία Πατρίς , ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους
βασάνους σου , ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα , τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα
ταλαίπωρα τέκνα σου , εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι
αφιερώνομαι όλος εις εσέ .
Η θεία δικαιοσύνη ας εξαντλήσει επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς
της δικαιοσύνης της - αν ίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν τας δυστυχίας των ομογενών
μου και δεν εκπληρώσω το χρέος μου . Και ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία
του αμαρτήματός μου δια να μη μολύνω την αγνότητα της Εταιρείας με τη συμμετοχή
μου. »
Ήδη από τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου
αιώνα οι φωνές που διατύπωναν με
απόλυτο τρόπο την πίστη τους στις δυνάμεις του Γένους και την βεβαιότητά τους
για την επιτυχία της επερχόμενης επανάστασης πλήθαιναν συνεχώς. Οι δυνάμεις
αυτές ήταν πλέον έτοιμες ύστερα από μια μακρά και επώδυνη περίοδο προετοιμα-
σίας : στα βουνά οι αρματολοί και οι κλέφτες ,στις θάλασσες οι ατρόμητοι ναύτες
του Αιγαίου , στις πόλεις και τα χωριά οι πρόκριτοι, στις παροικίες του εξωτερικού
οι πλούσιοι έμποροι και διανοούμενοι . Έτσι έφτασε η ευλογημένη ώρα.
Στις 22 Φεβρουαρίου 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης περνάει με τη συνοδεία του
τον ποταμό Προύθο και δύο μέρες αργότερα εκδίδει την περίφημη προκήρυξη του
« Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος , η ώρα ήλθεν , ω άνδρες έλληνες » με την οποία
καλεί το έθνος σε απελευθερωτική επανάσταση.
Η μαθήτρια θα μας διαβάσει ένα απόσπασμα αυτής της
προκήρυξης.
ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΥΨΗΛΑΝΤΗ
Η ώρα ήλθεν , άνδρες Έλληνες!
Οι αδελφοί μας και φίλοι είναι πανταχού έτοιμοι. Οι Σέρβοι, οι Σουλιώται και όλη η Ήπειρος
, οπλοφορούντες μας περιμένουσιν. Ας ενωθώμεν λοιπόν με ενθουσιασμόν! Η πατρίς μας
προσκαλεί .
Ας αντηχήσωσι όλα τα όρη της Ελλάδος από τον ήχον της πολεμικής μας σάλπιγγος και
αι κοιλάδες από την τρομερήν κλαγγήν των αρμάτων μας. Η Ευρώπη θέλει θαυμάσει τας
ανδραγαθίας μας · οι δε τύραννοι ημών , τρέμοντες και ωχροί , θέλουσι φύγει απ’ έμπροσθεν
μας .
Ας καλέσωμεν λοιπόν εκ νέου , ω ανδρείοι και μεγαλόψυχοι Έλληνες, την ελευ-
θερίαν εις την κλασσικήν γην της Ελλάδος! Ας συγκροτήσωμεν μάχην μεταξύ του
Μαραθώνος και των Θερμοπυλών! Ας πολεμήσωμεν εις τους τάφους των πατέρων
μας , οι οποίοι , διά να μας αφήσωσι ελεύθερους , επολέμησαν και απέθανον εκεί !
Εις τα όπλα λοιπόν φίλοι, η πατρίς μας προσκαλεί!
8
9. Το πρώτο ξεσήκωμα των Ελλήνων εναντίον της τουρκικής κυριαρχίας έγινε
στις 26 Φεβρουαρίου 1821 στο Ιάσιο της Μολδαβίας. Εκεί πρωτάναψε η φωτιά.
Εκεί αντήχησε για πρώτη φορά το σύνθημα «ελευθερία ή θάνατος». Στις 25 Μαρτίου
1821 η επανάσταση ξεσπά και στην Πελοπόννησο. Μέσα στο μοναστήρι της Αγίας
Λαύρας στα Καλάβρυτα ο Παλαιών Πατρών Γερμανός αδελφώνει θρησκεία και
πατρίδα σε μια ιερή τελετή. Το κάλυμμα της Αγίας Τράπεζας γίνεται σημαία του
Μεγάλου Αγώνα. Τα παλικάρια με το ντουφέκι στο χέρι , γονατιστά ορκίζονται
ενώπιον Θεού και ανθρώπων να θυσιαστούν για τη λευτεριά της πατρίδας τους.
Όταν ξέσπασε η Επανάσταση οι Τούρκοι αντέδρασαν με σφαγές και λεηλασίες.
Χιλιάδες αθώοι κληρικοί και λαϊκοί γνώρισαν φριχτό θάνατο. Στις 10 Απριλίου ,
μέρα του Πάσχα , ύστερα από φυλακίσεις , βασανιστήρια και εξευτελισμούς
απαγχονίζεται ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος ο Ε΄ γεγονός που
προκάλεσε βαθιά συγκίνηση όχι μόνο στους Έλληνες αλλά και σε όλο τον πολιτισμένο
κόσμο.
Στις 20 Απριλίου 1821 ο Αθανάσιος Διάκος στη μάχη της Αλαμάνας ζωντανεύει
στη μνήμη μας την αυτοθυσία του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες. Στις 8 Μαΐου 1821 ο
Οδυσσέας Ανδρούτσος τσακίζει τους Τούρκους στο Χάνι της Γραβιάς και παίρνει
σκληρή εκδίκηση για το φριχτό μαρτύριο του Αθανάσιου Διάκου.
VIDEO
Ακολουθεί το τραγούδι « Δέκα παλικάρια » από τη χορωδία μας.
4 ΧΟΡΩΔΙΑ : Δέκα παλικάρια
Η επανάσταση ξεκίνησε και εδραιώθηκε στη νότια Ελλάδα, καθώς εκεί οι συνθή-
κες ήταν ευνοϊκότερες. Γρήγορα όμως εξαπλώθηκε στην Ανατολική Στερεά και την
Εύβοια, την Ήπειρο , τη Χαλκιδική, την Κρήτη , τις Σπέτσες , τα Ψαρά , την Ύδρα
αλλά και τον Όλυμπο και τη Δυτική Μακεδονία. Ο Ζαφειράκης Λογοθέτης , ο
Αγγελής Γάτσος , ο Αναστάσιος Καρατάσος αποτελούν ηρωικές μορφές του
Ελληνισμού που με αυτοθυσία και απαράμιλλο θάρρος έδρασαν μαζί με τους συντρό-
φους τους στην Ημαθία κατά την περίοδο της Επανάστασης.
Το Μάρτιο του 1821 ο Εμμανουήλ Παπάς φόρτωσε όπλα και πολεμοφόδια σε πλοίο
και βγήκε στη μονή Σφιγμένου της οποίας ο ηγούμενος Ευθύμιος ήταν μυημένος στη
Φιλική εταιρεία.
Στις 17 Μαΐου ο Πολύγυρος ξεσηκώθηκε μετά τη δολοφονία του Πολυγυρινού
Κύρκου Παπαγεωργάκη και οι ντόπιοι κάτοικοι εξοντώνουν την τουρκική φρουρά. Η
επανάσταση γρήγορα εξαπλώθηκε και στα γύρω χωριά.
Τον Ιούνιο του 1821 στα Βασιλικά μετά από σκληρή μάχη σκοτώνεται ο οπλαρχηγός
Χάψας με 63 παλικάρια.
Οι Τούρκοι εκδικούνται σκορπίζοντας στα γύρω χωριά το θάνατο και τη φωτιά.
Καίνε το μοναστήρι της αγίας Αναστασίας τα χωριά Γαλάτιστα , Βάβδο και
Πολύγυρο. Από τα 1600 σπίτια του Πολυγύρου σώθηκαν μόνο 2 - 3 στην άκρη του
χωριού.
Η τελευταία εστία αντίστασης είναι η Ποτίδαια εκεί οχυρώνονται οι έλληνες
επαναστάτες . Μετά από γενναία αντίσταση η Κασσάνδρα θα πέσει στα χέρια των
9
10. Τούρκων και θα ακολουθήσουν σφαγές γνωστές ως χαλασμός της Κασσάνδρας. Ήταν
30 Οκτωβρίου του 1821.
Η Χαλκιδική ερημώνεται καθώς πολλοί Χαλκιδικιώτες καταφεύγουν στις Σποράδες και
στην Εύβοια.
Η επανάσταση στη Χαλκιδική απέτυχε όμως η προσφορά της εξέγερσης ήταν
πολύτιμη στην επανάσταση του 1821 γιατί απασχολώντας τις τουρκικές δυνάμεις
δόθηκε απαραίτητος χρόνος για να εδραιωθεί η επανάσταση στην Πελοπόννησο.
Στη συνέχεια θα ακούσουμε από τη χορωδία μας το τραγούδι «Άννα στο δάσος»
5 ΧΟΡΩΔΙΑ : ΑΝΝΑ ΣΤΟ ΔΑΣΟΣ
Όλο το άχτι τους , όμως, για την Επανάσταση του 1821 οι Τούρκοι το έβγαλαν
στους Χιώτες. Μέσα σε λίγες μέρες , το Πάσχα του 1822 , το όμορφο νησί που άκμαζε
με τον πλούτο και τον λαμπρό πολιτισμό του , ερημώθηκε. Από τις 113.000 πληθυσμό
που είχε το νησί 23.000 σκοτώθηκαν και 47.000 πουλήθηκαν ως δούλοι στα σκλαβο-
πάζαρα της Ανατολής. Την εκδίκηση βέβαια πήρε τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου ο
Κανάρης με την πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας.
VIDEO
Η άλωση της Τριπολιτσάς το Σεπτέμβριο του 1821 και η καταστροφή του
Δράμαλη στα Δερβενάκια από το θρυλικό Γέρο του Μοριά αποτελούν σημαντικά
ορόσημα της ελληνικής επανάστασης στο στρατιωτικό τομέα.
Ωστόσο , από το 1824 αρχίζει η κάμψη της επανάστασης. Οι προστριβές των
Ελλήνων για τον έλεγχο του αγώνα και τη νομή της εξουσίας είχε φθείρει τόσο τις
δυνάμεις τους και είχε αποσυντονίσει τόσο τις προσπάθειές τους , ώστε να κινδυνεύ-
σει η επιτυχία της επανάστασης σε πολύ μεγάλο βαθμό. Ο Σουλτάνος ζητάει τη
σύμπραξη της Αιγύπτου δίνοντας ως αντάλλαγμα την Κρήτη και την διοίκηση της
Πελοποννήσου. Την υποταγή της Κρήτης διαδέχονται η καταστροφή της Κάσου ,
των Ψαρών και η θυσία του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι το Μάιο του 1825.
Στην κρίσιμη περίοδο που οι Αιγύπτιοι του Ιμπραήμ λεηλατούσαν την Πελο-
πόννησο και οι Τούρκοι προσπαθούσαν να σβήσουν κάθε επαναστατική εστία στη
Στερεά Ελλάδα , έσωσε την κατάσταση ο Δημήτριος Υψηλάντης που μαζί με τον
Μακρυγιάννη και τον Κωνσταντίνο Μαυρομιχάλη τόλμησε να αντισταθεί στην προέ-
λαση του Ιμπραήμ στους Μύλους της Λέρνης στην Αργολίδα.
Στο Μεσολόγγι , το 1826, οι Τουρκοαιγύπτιοι πολιορκούν μια χούφτα αντρει-
ωμένους , λαό και πολεμιστές, έναν ολόκληρο χρόνο. Μιλιούνια οι εχθροί κι άγριοι
όσο ποτέ άλλοτε χτυπούν αλύπητα , μέρα και νύχτα, την ιερή ακρόπολη της Επανά-
στασης , ώσπου τον Απρίλιο του 1826 πραγματοποιείται η ηρωική έξοδος και η πτώση
του Μεσολογγίου. Ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός στο μεγαλόπνοο ποίημά
του « Ελεύθεροι Πολιορκημένοι » προσπαθεί να εξυμνήσει το ακατάβλητο ψυχικό
μεγαλείο των πολιορκημένων Μεσολογγιτών , που καμιά δύναμη δε στάθηκε ικανή να
τους κάνει να δειλιάσουν . Το ποίημα αυτό είναι ένας ύμνος στη δύναμη της ανθρώ-
πινης ψυχής , στη θέληση , στο Χρέος.
Ένα μικρό απόσπασμα του ποιήματος θα μας απαγγείλει η μαθήτρια
Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·
λαλεί πουλί παίρνει σπυρί , κι η μάνα το ζηλεύει.
10
11. Τα μάτια η πείνα εμαύρισε· στα μάτια η μάνα μνέει·
στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει :
«Έρμο τουφέκι σκοτεινό , τι σ’ έχω ‘γω στο χέρι;
οπού συ μου ‘γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει».
Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε,
κι όσ’ άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ’ άρματα σε κλειούνε.
Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει,
και μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι,
π’ ολονυχτίς εσύσμιξε με τ’ ουρανού τα κάλλη .
Και μες στης λίμνης τα νερά , οπ’ έφθασε μ’ ασπούδα,
έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα,
που ευώδιασε τον ύπνο της μέσα στον άγριο κρίνο·
το σκουληκάκι βρίσκεται σ’ ώρα γλυκιά κι εκείνο.
Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη·
η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι.
Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κρένει:
« Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει ».
Δεν πρέπει βέβαια να λησμονούμε και τη βοήθεια που πρόσφερε στον αγώνα και
το κίνημα του φιλελληνισμού. Με εξαίρεση ορισμένες περιπτώσεις τυχοδιωκτισμού
οι περισσότεροι φιλέλληνες εκδήλωσαν τη συμπαράστασή τους στους αγωνιζόμενους
Έλληνες ενισχύοντάς τους υλικά και ηθικά αλλά σε αρκετές περιπτώσεις και με
προσωπική συμμετοχή στον αγώνα . Οι φιλέλληνες αποτέλεσαν τον ανεπίσημο φορέα
εξωτερικής πολιτικής και διπλωματίας , αφού κινητοποίησαν την ευρωπαϊκή κυρίως
κοινή γνώμη υπέρ του αγωνιζόμενου για την ελευθερία έθνους.
Τα απίστευτα κατορθώματα των Ελλήνων αλλά και η παράταση της Επανάστα-
σης υποχρέωσε τις ξένες Δυνάμεις να ενδιαφερθούν για τη ρύθμιση του ελληνικού
ζητήματος. Μετά από πολλές διαπραγματεύσεις το Φεβρουάριο του 1830 με το
Πρωτόκολλο του Λονδίνου αναγνωρίζεται ανεξάρτητο ελληνικό κράτος. Στην
δημιουργία και την οργάνωση του νεοελληνικού κράτους από τους καπνούς και τα
ερείπια συνέβαλε αποφασιστικά μία ξεχωριστή και τραγική φυσιογνωμία της νεότερης
Ιστορίας μας , ο Ιωάννης Καποδίστριας .
Ακολουθεί το τραγούδι «Να ‘τανε το ‘21»
6 ΧΟΡΩΔΙΑ : « ΝΑ ‘ΤΑΝΕ ΤΟ ’21 »
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Έτσι , τελείωσε ο εννιάχρονος αγώνας των Ελλήνων . Ένας αγώνας που από
ζήτημα τοπικό στην αρχή , βρέθηκε για χρόνια στο επίκεντρο των πολιτικών εξελίξεων
της Ευρώπης , με αποτέλεσμα να θεωρείται σήμερα το δεύτερο μεγάλο ιστορικό
γεγονός του 19ου
αιώνα μετά τη Γαλλική Επανάσταση.
Είναι ανάγκη να θέσουμε ως οδηγό της ζωής μας το μήνυμα της 25ης
Μαρτίου,
το μήνυμα των αγώνων και των θυσιών των Ελλήνων προγόνων μας για τη λευτεριά
11
12. τούτης δω της γης. Άλλωστε εμείς οι Έλληνες , όπως λέει και ο Καβάφης είμαστε
καταδικασμένοι να φυλάττουμε ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ :
«Τιμή σ’ εκείνους οπού στην ζωήν των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες .
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες ,
δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις….»
Σας ευχαριστούμε .
Η γιορτή μας θα κλείσει όπως πάντα με τον Εθνικό Ύμνο
12
