Developments until the 6th century Entwicklungen in Byzanz bis zum 6. Jahrhundert Εξελίξεις ώς τις αρχές του 6ου αιώνα

1. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΕΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ
ΤΟΥ 6ου ΑΙΩΝΑ

2. ΤΑ ΥΣΤΕΡΟΡΩΜΑΪΚΑ ΧΡΟΝΙΑ
Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν ένα κράτος
μεσογειακό τόσο κατά τον 4ο όσο και κατά
τον 5ο αιώνα.
Οι αυτοκράτορες προσπαθούσαν να
λύσουν τα διάφορα πολιτικά και
οικονομικά προβλήματα της εποχής τους
διοικώντας πλέον όχι από τη Ρώμη, αλλά
από την Κωνσταντινούπολη.
Εικόνα πρώτης διαφάνειας: το forum του Θεοδοσίου στην Κωνσταντινούπολη
Πηγή εικόνας πρώτης διαφάνειας: https://www.byzantium1200.com/forum-t.html

3. Πηγή εικόνας: https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/arxaiotita/page_057.html

4. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Η οικονομία στην πρωτοβυζαντινή περίοδο είχε
τα εξής χαρακτηριστικά:
● η γεωργία ήταν η κύρια πηγή πλούτου
● οι οικονομικές εξελίξεις καθορίζονταν από το
κράτος παρεμβατική πολιτική
● η οικονομία ήταν εκχρηματισμένη οι
εμπορικές συναλλαγές γίνονταν με νόμισμα
● οι πόλεις στο ανατολικό τμήμα είχαν μεγάλη
οικονομική σημασία

5. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Στην ύπαιθρο άρχισαν πάλι να δημιουργούνται
μεγάλα αγροκτήματα «λατιφούντια».
H γη συγκεντρώνεται στα χέρια λίγων
πλουσίων και οι μικροϊδιοκτήτες με μεγάλα
χρέη γίνονται αναγκαστικά είτε εξαρτημένοι
αγρότες είτε πάροικοι. Έτσι είναι «δεμένοι» με
τη γη που καλλιεργούν και η κατάστασή τους
είναι κληρονομική, δηλαδή, τα παιδιά τους θα
είναι και αυτά πάροικοι.

6. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Οι αγρότες πλήρωναν περισσότερους φόρους
από τους κατοίκους των πόλεων και έτσι
υπάρχουν τα φαινόμενα:
● της αστυφιλίας, δηλαδή, οι αγρότες αφήνουν
τη γη τους και πηγαίνουν στις πόλεις
● της αύξησης των μοναχών, μια και πολλοί
αγρότες καταφεύγουν στις μονές για να
επιβιώσουν
Πηγή εικόνας: https://simeiakairwn.wordpress.com/2020/10/10/

7. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Η αύξηση του πληθυσμού των πόλεων δεν
έλυσε τα προβλήματα των ανθρώπων της
υπαίθρου, οι οποίοι συχνά ζούσαν μέσα στη
φτώχεια. Αυτό προκαλούσε στις μεγαλουπόλεις
συχνά ταραχές, γι’ αυτό και οι διοικούντες των
πόλεων, και ιδιαίτερα της Κωνσταντινούπολης,
διένεμαν στον κόσμο δωρεάν σιτάρι και
οργάνωναν εκδηλώσεις στον ιππόδρομο.
«άρτος και θεάματα»

8. Η φράση ανήκει στον Ρωμαίο ποιητή Δέκιμο Ιούνιο Γιουβενάλη (Decimus Iunius Iuvenalis), ο
οποίος φέρεται να είπε: «δώσε τους άρτον και θεάματα και δεν θα επαναστατήσουν ποτέ»
Πηγή εικόνας: https://www.albanesi.it/frasi-celebri-modi-dire/locuzioni-latine.htm

9. PANEM ET CIRCENSES
Πηγή εικόνας: https://www.flickr.com/photos/theecclecticoneironaut/4984048032

10. Θέαμα σε ρωμαϊκό αμφιθέατρο των ρωμαϊκών χρόνων – Πίνακας του Jean-Léon Gérôme, 1872
Πηγή εικόνας: https://fr.wikipedia.org/wiki/Gladiateur

11. Θέαμα στον Ιππόδρομο κατά την υστερορωμαϊκή και πρωτοβυζαντινή περίοδο
Πηγή εικόνας: https://domus-romana.blogspot.com/2020/03/furor-circensis-la-pasion-por-los.html?m=1

12. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Η επιρροή του Βυζαντίου στις περιοχές της
Ερυθράς Θάλασσας (Υεμένη, Αιθιοπία)
μεγάλωνε και διευκόλυνε την ανάπτυξη του
μακρινού εμπορίου, κυρίως στα χρόνια του
Ιουστίνου Α΄ (518-527).
Έλληνες και Σύριοι έμποροι μετέφεραν τα
αγαθά και τα προϊόντα πολυτελείας της
Ανατολής, όπως το μετάξι και τα μπαχαρικά, στη
Μεσόγειο και στην Κωνσταντινούπολη.
Πηγή εικόνας χρυσού νομίσματος Ιουστίνου Α΄: https://de.wikipedia.org/wiki/Justin_I.

13. Δορυφορική εικόνα της Ερυθράς Θάλασσας, της Μεσογείου, της Αραβίας και της Αιγύπτου
Πηγή αρχικής εικόνας: https://zh.wikipedia.org/wiki/File:ISS035-E-007148_Nile_-_Sinai_-_Dead_Sea_-_Wide_Angle_View.jpg

14. Η αραβική χερσόνησος με την Ερυθρά Θάλασσα και τον Περσικό Κόλπο
Πηγή αρχικής εικόνας: https://correo-mail.org/red-sea-and-persian-gulf.html

15. ΟΙ ΕΜΠΟΡΙΚΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΕΡΥΘΡΑΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ
Πηγή εικόνας: https://kwasikonadu.info/blog/2018/3/18/aksumite-trade-and-the-port-of-adulis

16. ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
Με τον θάνατο του Θεοδοσίου Α΄ το 395 το
ρωμαϊκό κράτος χωρίστηκε οριστικά σε
ανατολικό και δυτικό. Έτσι έπρεπε τα δύο μέρη
της Αυτοκρατορίας να αντιμετωπίσουν μόνα
τους τις εισβολές των γερμανικών φύλων από
τον βορρά.
Ήδη από τον 3ο αιώνα οι Γερμανοί περνούσαν
τα βόρεια σύνορα τόσο του Ρήνου, όσο και του
Δούναβη ποταμού.

17. Πηγή αρχικής εικόνας: https://mahavidia.blogspot.com/2020/02/imperium-romanum.html

18. Πηγή αρχικής εικόνας: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Roman-empire-395AD.svg

19. ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
Το ανατολικό τμήμα της Αυτοκρατορίας ήταν
οικονομικά πιο δυνατό και πολυπληθέστερο και
μπόρεσε να πείσει τους Γερμανούς εισβολείς:
● είτε να στραφούν προς τη Δύση
● είτε να εγκατασταθούν ειρηνικά στα εδάφη
της αυτοκρατορίας
Η συνύπαρξη και συμβίωση των Γερμανών με
τους ελληνόφωνους πληθυσμούς διευκόλυνε τη
σταδιακή αφομοίωση και ενσωμάτωσή τους.

20. ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
Ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α΄ έδωσε στους
ηγέτες των Γερμανών εισβολέων αξιώματα και
θέσεις στη διοίκηση του κράτους και στον
στρατό για να επιτύχει την ενσωμάτωσή τους.
Αυτό όμως δημιούργησε το ενδεχόμενο ενός
εκγερμανισμού του κράτους. Γι’ αυτό ενώθηκαν
βυζαντινοί λόγιοι και πολιτικοί και
δημιούργησαν ένα είδος πατριωτικού και
αντιγερμανικού κόμματος.

21. ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
Το έτος 400, επί βασιλείας Αρκαδίου, το
αντιγερμανικό κόμμα ξεσήκωσε τον λαό της
Κωνσταντινούπολης εναντίον των Γερμανών.
Στις ταραχές που ακολούθησαν εξοντώθηκαν οι
Γότθοι και ο αρχηγός τους Γαϊνάς.
Με αυτόν τον τρόπο η Ανατολική Ρωμαϊκή
Αυτοκρατορία εξουδετέρωσε προσωρινά τον
γερμανικό κίνδυνο, που θα εμφανιστεί εκ νέου
τον 5ο αιώνα.

22. Η θανάτωση του ηγέτη των Γότθων Γαϊνά – Καλλιτεχνική απεικόνιση
Πηγή εικόνας: https://novoscriptorium.com/2019/04/17/how-the-eastern-part-of-the-roman-empire-avoided-dismemberment-by-the-germans-in-the-fifth-century-a-d/

23. ΤΟ ΔΥΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ
Η Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν πιο
αραιοκατοικημένη και οικονομικά ασθενέστερη
από το ανατολικό τμήμα της Αυτοκρατορίας και
δεν άντεξε στην πίεση των γερμανικών φύλων.
Σε μόλις 81 χρόνια μετά τον χωρισμό της
Αυτοκρατορίας από τον Θεοδόσιο Α΄ το δυτικό
τμήμα έπαψε να υπάρχει. Το 476 ο Γερμανός
Οδόακρος ανάγκασε τον Ρωμύλο Αυγουστύλο,
τελευταίο αυτοκράτορα της Δύσης σε
παραίτηση.

24. Πηγή εικόνας:
http://www.eonimages.com/media/59952678
-3a47-11e0-80f9-af09a99cd8e3-odoacer-
compels-romulus-augustulus-to-abdicate
Ο Οδόακρος αναγκάζει
τον Ρωμύλο Αυγουστύλο
σε παραίτηση και δέχεται
το στέμμα της Ιταλίας ως
βασιλιάς.
Σχέδιο του B. Moerlings, 1901

25. ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Ο Οδόακρος ανακηρύχθηκε από τον στρατό του
βασιλιάς της Ιταλίας μετά την εκθρόνιση του
Ρωμύλου Αυγουστύλου το 476. Ο ίδιος δήλωνε
πατρίκιος και υποτελής του αυτοκράτορα της
Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Ζήνωνα,
και του έστειλε τα αυτοκρατορικά εμβλήματα.
Αυτό ήταν και το τέλος της Δυτικής Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας και η έναρξη του Μεσαίωνα στη
Δυτική Ευρώπη.

26. ΟΙ ΟΣΤΡΟΓΟΤΘΟΙ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ
Λίγα χρόνια αργότερα ο αυτοκράτορας Ζήνων
υποσχέθηκε στον Θευδέριχο, ηγέτη των
Οστρογότθων, που ήταν εγκατεστημένοι στην
Βαλκανική, τη διοίκηση της Ιταλίας, εάν νικούσε
τον Οδόακρο.
Οι Οστρογότθοι εγκατέλειψαν τα Βαλκάνια,
πέρασαν τις Άλπεις και εισέβαλαν στην Ιταλία.
Μετά από σκληρό αγώνα τελικά επικράτησαν
με τον Θευδέριχο να γίνεται βασιλιάς.
Πρωτεύουσα του κράτους έγινε η Ραβέννα.

27. Πηγή αρχικής εικόνας: https://www.deviantart.com/cyowari/art/Ostrogothic-Kingdom-AD-493-553-821186973

28. Πηγή εικόνας: https://en.wikipedia.org/wiki/Theodoric_the_Great
Χρυσό νόμισμα του
Θευδέριχου
454 - 526

29. ΟΙ ΟΣΤΡΟΓΟΤΘΟΙ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ
Το βασίλειο των Οστρογότθων στην Ιταλία ήταν
ένα από τα γερμανικά βασίλεια που
δημιουργήθηκαν στα εδάφη της Δυτικής
Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Ο Θευδέριχος έφερε τον τίτλο του ρήγα (rex),
όπως και ο Οδόακρος, και αναγνώριζε την
επικυριαρχία του αυτοκράτορα της
Κωνσταντινούπολης, αλλά στην πράξη ήταν
πολιτικά ανεξάρτητος.

30. Πηγή εικόνας: https://el.wikipedia.org/wiki/Αρχείο:Invasions_of_the_Roman_Empire_Greek.png

31. Το μαυσωλείο του Θευδέριχου στη Ραβέννα
Πηγή εικόνας: https://www.flickr.com/photos/paulodykes/48892647188

32. Πηγή αρχικής εικόνας: https://istoriatexnespolitismos.wordpress.com/2013/06/18

33. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
Στη Ρώμη, την παλιά πρωτεύουσα της
αυτοκρατορίας και το πνευματικό της κέντρο:
● οι επιστήμες και οι τέχνες είχαν παρακμάσει
● τα πνευματικά ιδρύματα υπολειτουργούσαν
● οι βιβλιοθήκες ήταν κλειστές,
ενώ στο ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας
επικρατούσε αργά, αλλά σταθερά, το ελληνικό
στοιχείο και η ελληνική πολιτιστική παράδοση.

34. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
Αυτή η εξέλιξη φαίνεται καθαρά σε δύο
σημαντικά γεγονότα:
❶ την ίδρυση το 425 του Πανεπιστημίου της
Κωνσταντινούπολης από τον Θεοδόσιο Β΄
❷ την έκδοση του Θεοδοσιανού Κώδικα
Το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης είχε
16 ελληνόφωνες έδρες και 15 λατινόφωνες.

35. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
Η αριθμητική υπεροχή των ελληνόφωνων
εδρών του νέου πανεπιστημίου της Πόλης
δείχνει ότι ο πολιτιστικός χαρακτήρας της Πόλης
αλλά και του ανατολικού τμήματος της
αυτοκρατορίας ήταν σε μεγάλο βαθμό
ελληνικός.
Με το ίδρυμα αυτό η Κωνσταντινούπολη
μπορούσε πλέον να ανταγωνιστεί τις άλλες
μεγάλες πόλεις των γραμμάτων της Ανατολής:
την Αθήνα και την Αλεξάνδρεια.

36. ΘΕΟΔΟΣΙΑΝΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ
Ο Θεοδοσιανός Κώδικας, που εκδόθηκε το 438,
περιείχε όλα τα αυτοκρατορικά διατάγματα που
είχαν εκδοθεί μετά το 312.
Η έκδοσή του διευκόλυνε σημαντικά την
απονομή της δικαιοσύνης.
Τα σωζόμενα βιβλία της συλλογής αποτελούν
σήμερα πολύτιμη πηγή για τη μελέτη των
κοινωνικών συνθηκών της εποχής.

37. Κείμενα, συγγραφή, ιστορική έρευνα, εικόνες: Γαρίτατζης Χαράλαμπος (ΠΕ07)
Φιλολογική επιμέλεια: Dr. Γεωργία Μιχαήλ (ΠΕ02)