Το βιβλίο αυτό απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, σε φοιτητές, καθώς και σε κάθε ενδιαφερόμενο αναγνώστη. Ακολουθώντας αμφίδρομη πορεία, από τη θεωρία στην εμπειρική έρευνα και το αντίστροφο, το βιβλίο μελετά και αναλύει βασικές έννοιες που αφορούν στη Διδακτική της Ιστορίας, στον σχεδιασμό και στη μεθοδολογική οργάνωση της διδασκαλίας της Ιστορίας καθώς και σε σχετικά θέματα αξιολόγησης. Tο βιβλίο πραγματεύεται πολυεπίπεδες, πολυπρισματικές διδακτικές προσεγγίσεις (περισσότερες της μίας ιστορικές αφηγήσεις/ερμηνείες, μακρο- και μικρο-ιστορία, κοινωνική/οικονομική ιστορία, ιστορία του πολιτισμού) που καλύπτονται με θεωρητική τεκμηρίωση και συνοδεύονται από αντίστοιχα διδακτικά παραδείγματα και διδακτικές εφαρμογές.

2. "ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΉΣ
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ"
INNOVATIVE METHODOLOGIES
OF TEACHING AND LEARNING HISTORY
IN MODERN SCHOOL
Εκδοτικός οίκος Κ. & Μ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2020
Ακολουθούν:
• Περιεχόμενα του βιβλίου
• Summary in English
• Περίληψη στα Ελληνικά
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Α. Γενικές αρχές της Εκπαίδευσης
Β. Δευτεροβάθµια Εκπαίδευση
1. Γυµνάσιο
2. Λύκειο
Γ. Αυθεντική μάθηση, Εποικοδομιστική
(κονστρουκτιβιστική) θεωρία και Πλαίσιο Αυθεντικού
Πνευματικού Έργου

3. Δ. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Α. Σκοποί και στόχοι της διδασκαλίας της Ιστορίας
Β. Διδακτική μεθοδολογία της Ιστορίας
1. Ιστορικός γραμματισμός
2. Η διδακτική της Ιστορίας σε εκσυγχρονισμένα
πλαίσια
3. Η σύνδεση της διδασκαλίας της Ιστορίας με τη
θεωρία του κοινωνικού εποικοδομισμού
4. Τι εννοούμε με τον όρο «ιστορική σκέψη»
5. Ανάπτυξη της κριτικής σκέψης στο μάθημα της
Ιστορίας
6. Σύνδεση της ιστορικής – κριτικής σκέψης με την
ιστορική γνώση
7. Η συμβολή της «λογικής κατανόησης» στην
ανάπτυξη της ιστορικής – κριτικής σκέψης των μαθητών
I. Γενικές Δεξιότητες
II. Ειδικές Δεξιότητες
8. Οι Ιστορικές Έννοιες
I. Έννοιες Πρώτου Βαθμού
II. Έννοιες Δευτέρου Βαθμού
α. Χωροχρόνος – Πλαίσιο (Context)

4. β. Χρόνος και Χρονολόγηση (Time and Chronology)
γ. Αλλαγή και Συνέχεια (Change and Continuity)
δ. Οι Αιτιακές Σχέσεις (Causal Relations)
ε. Οι Πηγές (Evidence)
i. Τα είδη των πηγών
ii. Πώς αξιοποιούμε τις ιστορικές πηγές
iii. Πότε αξιοποιούµε τις ιστορικές πηγές
iv. Προϋποθέσεις αξιοποίησης των πηγών
v. Τρόποι αξιοποίησης των ιστορικών πηγών στη
διδασκαλία της σχολικής Ιστορίας
vi. Βήματα για την ανάπτυξη της κριτικής ιστορικής
σκέψης με την αξιοποίηση των πηγών
vii. Ερωτήσεις διδακτικής προσέγγισης ή αξιολόγησης
των ιστορικών πηγών
9. Τα εποπτικά ή οπτικοακουστικά μέσα διδασκαλίας
Εισαγωγή
I. Ο ρόλος των εποπτικών μέσων στη διδακτική της Ιστορίας
α. Οπτικός Γραμματισμός (visual literacy)
β. Οπτικά μέσα
γ. Προσέγγιση και επεξεργασία οπτικού υλικού
i. «Ανάγνωση»-Ανάλυση εικόνας
ii. Ανάλυση εικαστικού έργου
iii. Η επιλογή των εικαστικών έργων και η διδασκαλία
τους
iv. Ανάλυση αρχαιολογικών ευρημάτων

5. v. Αξιοποίηση χαρτών
vi. Ανάλυση ιστορικής φωτογραφίας
vii. Ανάλυση γελοιογραφίας
II. Πλεονεκτήματα από την αξιοποίηση οπτικών πηγών
III. Ακουστικά μέσα διδασκαλίας
IV. Αξιολόγηση των οπτικοακουστικών μέσων
10. Η Λογοτεχνία ως Ιστορική πηγή
I. Γενικά
II. Η αναγκαιότητα της διδασκαλίας του ιστορικού
μυθιστορήματος
III. Γενικά στάδια ανάλυσης των λογοτεχνικών κειµένων ως
ιστορικών πηγών
IV. Ποια είναι η διδακτική του ιστορικού μυθιστορήματος (Ποιο
ιστορικό μυθιστόρημα θα προτιμούσατε να διδάξετε και πώς;)
11. Στρατηγική για τη διδασκαλία διαφορετικών
ερμηνειών της Ιστορίας
I. Βασικά βήµατα για τη διδασκαλία των ερµηνειών
II. Στρατηγική για την κατανόηση των διαφορετικών
ερμηνειών
12. Πολυπρισματικότητα – Ενσυναίσθηση = Ιστορική
κατανόηση – Κοινωνική μάθηση
13. Η Ιστορική Αφήγηση (Account)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

6. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗΣ
ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Α. Βασικά βήματα της προετοιμασίας του εκπαιδευτικού
Β. Δομή μαθήματος
1. Ταυτότητα διδακτικού σεναρίου
2. Διδακτικοί σκοποί και στόχοι / δείκτες επιτυχίας
Ι. Γενικός σκοπός
ΙΙ. Ειδικοί στόχοι του μαθήματος / προσδοκώμενα
αποτελέσματα
ΙΙΙ. Πληρoφόρηση των μαθητών για τoυς στόχoυς τoυ
μαθήματoς
3. Περιεχόμενα διδασκαλίας (τι θα διδάξω;). Ορισμός
κριτηρίων επιλογής των περιεχομένων
Ι. Διδασκαλία Δηλωτικής Γνώσης
ΙΙ. Διδασκαλία Μεμονωμένων Εννοιών
ΙΙΙ. Διδασκαλία Διαδικαστικής Γνώσης
IV. Προγραμματισμός Μαθήματος Αποτελεσματικής
Διδασκαλίας
α. Πρoσέλκυση της πρoσoχής των μαθητών
β. Πληρoφόρηση των μαθητών για τoυς στόχoυς τoυ
μαθήματoς
γ. Avάκληση πρoαπαιτoύμεvης γνώσης
δ. Προσφορά του νέου περιεχομένου
ε. Εμπέδωση

7. στ. Αξιoλόγηση
ζ. Avατρoφoδότηση
4. Χρονική διάρκεια
5. Μορφές - μέθοδοι - πορεία διδασκαλίας
Ι. Μορφή διδασκαλίας
ΙΙ. Μέθοδοι διδασκαλίας – εκπαιδευτικές τεχνικές και
στρατηγικές διδασκαλίας
ΙΙΙ. Κοινωνική οργάνωση της τάξης - Διάταξη των θέσεων
IV. Πορεία (φάσεις και διδακτικές ενέργειες) μίας διδασκαλίας
α. Επιλογή μέσων και υλικών διδασκαλίας
β. Εισαγωγή στην ύλη
i. Αφόρμηση
ii. Εισαγωγή στο κυρίως μάθημα
iii. Κυρίως περιεχόμενο: βασικές αρχές, ιδέες, παραδείγματα
γ. Προσφορά του νέου περιεχομένου
i. Καθοδηγούμενη διδασκαλία
ii. Παραδοσιακές μέθοδοι διδασκαλίας
iii. Επιλογή ή σύνθεση στρατηγικών
iv. Η χρήση της ερώτησης στη διεξαγωγή της διδασκαλίας
• Διδακτικές λειτουργίες της ερώτησης
o Ταξινόμηση ερωτήσεων
o Ερωτήσεις Χαμηλού και Υψηλού Επιπέδου
o Ερωτήσεις Ανοικτού ή Κλειστού Τύπου
o Συγκλίνουσες ή Αποκλίνουσες Ερωτήσεις
o Ερωτήσεις Κριτικής Στοχοταξινομίας

8. o Ερωτήσεις Διδακτικής Λειτουργίας
v. Εφαρμογές στρατηγικής διδασκαλίας της κριτικής
σκέψης
vi. Η διαμόρφωση των ιστορικών ερωτήσεων
6. Ανακεφαλαίωση – Εμπέδωση
7. Παράμετροι και είδη αξιολόγησης
Ι. Παράμετροι αξιολόγησης
α. Ρόλος και χαρακτηριστικά αξιολόγησης - οργάνωση
σχεδίου αξιολόγησης
β. Μέθοδοι/τρόποι αξιολόγησης, τήρησης και διαχείρισης
δεδομένων
γ. Ενημέρωση εμπλεκομένων
δ. Αξιολόγηση των μαθητών
ε. Αξιολόγηση της διδασκαλίας
ΙΙ. Είδη αξιολόγησης
α. Δηλωτική αξιολόγηση
β. Διαμορφωτική αξιολόγηση
γ. Περιγραφική αξιολόγηση
δ. Εναλλακτική αξιολόγηση
ε. Διαδικαστική γνώση
στ. Αξιολόγηση στάσεων - Μεταγνωστική αξιολόγηση
8. Avατρoφoδότηση
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ
ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ

9. Α. Ορισμός
Β. Στόχοι του διδακτικού σεναρίου
Γ. Φάσεις του διδακτικού σεναρίου
1η
φάση: Προσδιορισμός του διδακτικού αντικειμένου
2η
φάση: Ανίχνευση πρότερων γνώσεων και
αναπαραστάσεων των μαθητών
3η
φάση: Καθορισμός στόχων του σεναρίου
4η
φάση: Διδακτικό υλικό
5η
φάση: Δημιουργία δραστηριοτήτων σεναρίου
6η
φάση: Αξιολόγηση
Δ. Σχεδιασμός και ανάπτυξη εκπαιδευτικού σεναρίου
1. Βασικά ερωτήματα
2. Αναλυτική περιγραφή δομικών στοιχείων εκπαιδευτικού
σεναρίου
3. Ενδεικτικές λειτουργίες
4. Αξιολόγηση σεναρίων
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ
ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ
Εισαγωγή
Α. Εισήγηση / Διάλεξη / Αφήγηση
Β. Σχολιασμένη Αφήγηση

10. Γ. Διάλογος
Δ. Ο συνδυασμός της αφήγησης με τον διάλογο
Ε. Ο κατευθυνόμενος διάλογος
ΣΤ. Επίδειξη
Ζ. Καταιγισμός ιδεών / Ιδεοθύελλα (Brainstorming)
Η. Χιονοστιβάδα
Θ. Κύκλος Ιδεών – Σκέψεων
Ι. Ιστός Σκέψεων
ΙΑ. Διάγραμμα Βεν
ΙΒ. Διάγραμμα Αλληλουχίας
ΙΓ. «Γ.Θ.Ε.»
ΙΔ. «3.2.1.»
ΙΕ. Απογραφικό Δελτάριο
ΙΣΤ. Graffiti
ΙΖ. Έκθεση σε «γκαλερί»
ΙΗ. Εννοιολογικοί χάρτες
ΙΘ. Χρήση υπερσυνδέσμων (links)
Κ. Η διάσταση του χώρου και του χρόνου
ΚΑ. ∆ιδασκαλία µε στόχο την ανάπτυξη της
χρονολογικής σκέψης
ΚΒ. Διερευνητική μέθοδος
ΚΓ. Μελέτη περίπτωσης (Case Study)
ΚΔ. Επίλυση προβλημάτων
ΚΕ. Ομαδοκεντρική μέθοδος
ΚΣΤ. WebQuest

11. ΚΖ. Το Web 2.0 και τα εργαλεία του
ΚΗ. Υπόδυση ρόλων – Ενσυναίσθηση
ΚΘ. Σχέδια έρευνας – Συνθετικές Εργασίες με τη μέθοδο
project
Λ. Έρευνα των πηγών
ΛΑ. Η διδακτική προσέγγιση της Τοπικής Ιστορίας
ΛΒ. Εκπαιδευτικές επισκέψεις
ΛΓ. Εποπτικά ή Οπτικο-ακουστικά μέσα
ΛΔ. Φύλλα Εργασίας
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΠΗΓΩΝ
– ΣΥΝΔΕΣΗ/ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ
ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΓΝΩΣΕΩΝ
Α. Οι γραπτές πηγές και οι ιστορικές δεξιότητες
Β. Το είδος των ερωτήσεων του εκπαιδευτικού προς τους
μαθητές κατά την επεξεργασία των πηγών
Γ. Συλλογιστική πορεία επεξεργασίας των πηγών
Δ. Τα πρώτα βήματα στην επεξεργασία των πηγών:
ποιος, τι, πού, πότε, γιατί και πώς
Ε. Προσδιορισμός των βαθύτερων υποθέσεων
(παραδοχών)
ΣΤ. Αξιολόγηση επιχειρηματολογίας
Ζ. Αξιολόγηση συμπερασμάτων

12. Η. Διδασκαλία με τη χρήση πηγών
Θ. Μελέτη αντικρουόμενων πηγών
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ
Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ
ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΟ ΛΥΚΕΙΟ
(ΜΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ)
Εισαγωγή
Α. Επεξεργασία κειμενικών πηγών
Β. Επεξεργασία Διαγραμμάτων – Πινάκων
Γ. Επεξεργασία γελοιογραφιών
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ
ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
ΜΕ ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ
Α. H θεωρία του γνωστικού φορτίου
Β. Διδακτικά Σενάρια
1ο
Διδακτικό Σενάριο - Webquest. «Χαρακτηριστικά του
Βυζαντινού αυτοκράτορα και της βυζαντινής αυτοκρατορίας»
2ο
Διδακτικό Σενάριο - Ιστοεξερεύνηση τύπου WebQuest με
τη μέθοδο project (Σχέδιο έρευνας). «Η διαμόρφωση των

13. βυζαντινών πόλεων και η ζωή των κατοίκων της βυζαντινής
αυτοκρατορίας στις πόλεις και την ύπαιθρο»
3ο
Διδακτικό Σενάριο - Webquest. «Διερεύνηση της
προσωπικότητας και του έργου του Ιωάννη Καποδίστρια και
των γεγονότων που συνδέθηκαν με την εποχή του»
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. Παραδείγματα Αφόρμησης
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2. Παραδείγματα Οπτικοποίησης του Χρόνου και
του Χώρου
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3. Παραδείγματα Ανάλυσης Εικαστικών Έργων
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 4. Παραδείγματα Ανάλυσης Aντικειμένων
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 5. Παραδείγματα Εννοιολογικών Xαρτών
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 6. Παράδειγμα Φύλλου Εργασίας
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 7. Δημιουργική Γραφή
Εργογραφία της συγγραφέως
Summary
Education is a very powerful instrument for social change and
transformation and innovative teaching practices are the only
way to enhance the quality of education. According to

14. researchers in education and learning, the primary purpose of
contemporary education should focus on students’
independent activity balanced by team activity, an
organization of self-learning environments, and innovative
and practical training, critical thinking, initiative, and more.
As a discipline, History holds a specific place among disciplines
of a humanitarian cycle of educational programs of primary,
secondary and higher education. History plays an important
role in the course of formation of a citizen and development
of critical thinking of a personality as an element of a common
culture.
Since History is an essential component of education,
teachers should make the effort of engaging the students and
entice them to understand History rather than memorize it.
Therefore, History programs and courses demand up-to-date
approaches, methods and didactic means to provide
formation of holistic worldview of future experts. The aim of
this book is to consider the features of innovative methods
application in teaching History in secondary education taking
into consideration modernization processes.
A modern view on historical education has been proposed as
means of students’ systems thinking formation, designing the
ideas about the world historical process among students. It is
stated that History courses are designed not only to give the
students strong subject knowledge, but also to create

15. axiological orientations and abilities on the basis of the
analysis of historical collisions, objective and subjective
factors of society development.
Moreover, modern History courses teach students to establish
casual links, to defend own position with deep arguments, to
reproduce and present information streams. Learning
activities presented above will definitely help students to
become responsible citizens and competent professionals.
Learning objectives can be solved by means of a complex of
the following innovative pedagogical technologies: problem-
based, design and game methods that stimulate cogitative
activity of students; dialogue (interactive) forms of training
(case-study, debate, discussion etc.) that promote mutual
understanding between a teacher and a student, joint solution
of educational tasks, and acquisition of positive
communicative skills among students. To achieve such goals,
educators should rethink their view on History in general and
History teaching in special.
In this book, we analyze various teaching and learning
methods, strategies and techniques that aim to encourage
student participation in compelling manners; support
students to apply critical thinking upon learned events and
draw their conclusions; develop cognitive methods of
remembering dates and events in a facile, fun, and long-term
manner; use teaching methods that capture/hold the

16. students’ attention while pressing them for thinking and
answering; work in teams, show initiative and participate in.
Thus in this book the case study of new formats of History
studying is described; it is shown that introduction of new
formats into educational practice is possible only under the
conditions when a teacher masters the ways of organization
and conducting discussions, develops an understanding of
distance education and virtual training environments.
Students, for their part, have to demonstrate high motivation
and activity, to find independently required data, to process
and analyze information including historical original sources.
Finally, guidelines for application of interactive methods of
teaching History in class are provided; recommendations for
the organization of independent work of students are given as
well. The recommendations have universal character and can
be used by teachers of other disciplines after applying specific
content adaptation.
Περίληψη
Το βιβλίο αυτό απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας
και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, σε φοιτητές, καθώς και σε
κάθε ενδιαφερόμενο αναγνώστη. Ακολουθώντας αμφίδρομη
πορεία, από τη θεωρία στην εμπειρική έρευνα και το

17. αντίστροφο, το βιβλίο μελετά και αναλύει βασικές έννοιες που
αφορούν στη Διδακτική της Ιστορίας, στον σχεδιασμό και στη
μεθοδολογική οργάνωση της διδασκαλίας της Ιστορίας καθώς
και σε σχετικά θέματα αξιολόγησης. Το βιβλίο εξετάζει τη διπλή
δραστηριότητα που συντελείται στην τάξη, τη διδασκαλία και
τη μάθηση, κατά την οποία ο μαθητής προσεγγίζεται όχι ως
παθητικός αποδέκτης γνώσεων, αλλά ως δημιουργός ιστορικής
σκέψης. Βασικοί σκοποί του βιβλίου είναι η κατανόηση και η
εκμάθηση των θεμελιωδών ιστορικών εννοιών και η εφαρμογή
πρόσφορων παιδαγωγικών και διδακτικών πρακτικών
ιστορικής ανάλυσης, κριτικής προσέγγισης και ανάπτυξης
δεξιοτήτων των μαθητών ώστε να αποκτήσουν ιστορική
παιδεία, χωρίς να ακυρώνεται η επιστημολογική ιδιαιτερότητα
της Ιστορίας και να παραβλέπεται η πολυπλοκότητα του
ιστορικού «γίγνεσθαι».
Περιγράφονται αναλυτικά στο βιβλίο διδακτικές μέθοδοι,
στρατηγικές και τεχνικές που μπορούν να αξιοποιηθούν από
τον/την εκπαιδευτικό στο πλαίσιο σχεδιασμού της διδακτικής
μεθοδολογίας, οι φάσεις της δημιουργίας ενός διδακτικού
σεναρίου Ιστορίας, οι ενέργειες στις οποίες πρέπει να προβεί
ο/η εκπαιδευτικός προκειμένου να προγραμματίσει τη
διδασκαλία του/της. Επίσης, αναλύονται θέματα εκπαιδευτικής
αξιολόγησης, όπως μορφές αξιολόγησης, μέθοδοι αξιολόγησης
και ανατροφοδότηση.
Tο βιβλίο πραγματεύεται πολυεπίπεδες, πολυπρισματικές

18. διδακτικές προσεγγίσεις (περισσότερες της μίας ιστορικές
αφηγήσεις/ερμηνείες, μακρο- και μικρο-ιστορία,
κοινωνική/οικονομική ιστορία, ιστορία του πολιτισμού) που
καλύπτονται με θεωρητική τεκμηρίωση και συνοδεύονται από
αντίστοιχα διδακτικά παραδείγματα και διδακτικές εφαρμογές.
Έτσι, το βιβλίο συμβάλλει στον σχεδιασμό των βέλτιστων
συνθηκών για τον μετασχηματισμό της σχέσης των μαθητών
με την ιστορική γνώση σε κριτική και αναστοχαστική
διαδικασία, ώστε να γίνει η Ιστορία γοητευτική και
ενδιαφέρουσα, καθοριστικό μάθημα για τη διαμόρφωση του
ατομικού και συλλογικού «εαυτού».