1. ยุท ธศาสตร์ก ารบริห ารจัด การข้า ว
เพือ เกษตรกรไทย
่
โดย
นางวราภรณ์ วรสีห ์
นัก ศึก ษาโครงการรัฐ ประศาสนศาสตรดุษ ฎี
บัณ ฑิต
มหาวิท ยาลัย ราชภัฏ สวนดุส ต
ิ

2. ความเป็น มาและความ
สำา คัญ ของปัญ หา
มีบ ุญ คุณ
เป็น อาหาร
ข้า ว
มีจ ต วิญ ญาณ
ิ
มีเ ทพธิด าประจำา ข้า ว

3. สัง คมไทยเป็น สัง คมเกษตรกรรม
ประชากร 80% ของประเทศไทย
ประกอบอาชีพ เกษตรกรรม
ข้า วเป็น อาหารหลัก และพืช
เศรษฐกิจ (Strategic
Commodity)ทีส ำา คัญ ทีส ุด
่
่
ข้า วเป็น ปัจ จัย พืน ฐานกำา หนด
้
ลัก ษณะทางเศรษฐกิจ สัง คมและ

4. พื้น ที่เ พาะปลูก ข้า วประมาณ 63 – 66 ล้า น
ไร่
ผลผลิต 24.0 – 28.2 ล้า นตัน
ผลิต ข้า วได้เ ป็น อัน ดับ 6 ของโลก
ส่ง ออกได้เ ป็น อัน ดับ 1 ของโลก

5. ปริม าณการส่ง ออกข้า วของโลก
2545
ไทย
7.27
อิน เดีย 7.30
4.69ฐ 3.80
สหรั
3.86 3.50
เวีย ดนาม
5.17 4.80
จีน
0.66 ถาน
ปากีส 1.10
3.03
อุร ุก วัย 3.00
0.76ต์ 0.80
อีย ป
ิ
2546
2547
2549
10.13
2548
7.55
8.70 4.42 3.17
4.30
3.84 3.09
3.40
3.80 4.30
4.90
2.58 0.88
1.00
1.96 1.99
3.00
0.68 0.80
0.63 0.58 0.83

6. เหตุใ ดคนปลูก ข้า วจึง กลับ
เป็น คนที่
ทุก ข์ร ้อ นสาหัส
ทีส ุด ????????????
่

7. •การปฏิว ัต ิเ ขีย ว (The
Green Revolution)
•เปลี่ย นเป้า หมายในการ
ทำา นา
•เทคโนโลยี
•วิท ยาการสมัย ใหม่

8. •มีก ารลงทุน
•ระบบธุร กิจ เป็น พื้น ฐาน
รองรับ
•ระบบเงิน ตราเป็น เครื่อ งชี้
วัด ความสำา เร็จ

9. ชาวนา
ปลูก เพือ บริโ ภค...ปลูก เพื่อ
่
ขาย
ต้อ งทำา นาหลายครัง
้
ผู้บ ริโ ภค
แสวงหาความสุข จากการ

10. ผลผลิต ข้า วเฉลีย ต่อ ไร่ร าย
่
ประเทศ ปี 2548
ประเทศ
สหรัฐ อเมริก า
จีน
เวีย ดนาม
ปากีส ถาน
อิน เดีย
พม่า
ไทย
นาปี
- ในเขต
ผลผลิต ข้า วเฉลี่ย ต่อ
ไร่ (กก .)
1,191
997
741
509
504
460
406
500

11. ต้น ทุน การผลิต ข้า วนาปีข องไทย
ปี 2544 – 2549
ปี
25
44
25
45
ต้น ทุน ต่อ ไร่ (บาท )
ผัน แป คงที่ รวม
ร
ราคา
ต้น ทุ เกษตร
ผลผลิ
กร
น
ต
ขาย
ต่อ
ต่อ ไร่
ได้*
กก .
(กก .)
(บาท ) (บาท /
กก .)
1479.34
219.43 1698.77
387
4.39 4.58
1532.10
219.43 1751.53
379
4.62 4.67

12. “เราต้อ งพยายามศึก ษาข้า ว ให้ป ลูก ให้ไ ด้
อื่น ๆ ช่า งข้า วต้อ งปลูก เพราะอีก 20 ปี
ประชากรอาจ 80 ล้า นคน ข้า วจะไม่พ อ
ถ้า ลดการปลูก ข้า วเรื่อ ยๆ ข้า วจะไม่พ อ
เราจะต้อ งซื้อ ข้า วจากต่า งประเทศ เรื่อ ง
อะไร ประชาชนคนไทยไม่ย อม คนไทยนี้
ต้อ งมีข ้า ว แม้ข ้า วที่ป ลูก ในเมือ งไทยจะสู้
ข้า วที่ป ลูก ในต่า งประเทศไม่ไ ด้ เราก็ต ้อ ง
ปลูก ”
พระราชดำา รัส พระบาทสมเด็จ พระเจ้า อยู่ห ัว
โครงการพระราชดำา ริบ ้า นโคกกูแ ว จ .นราธิว าส
กัน ยายน 2536
28

13.  1 สภาพปัจ จุบ ัน ปัญ หาด้า นการ
บริห ารจัด การและยุท ธศาสตร์ก าร
บริห ารจัด การข้า วในกลุม จัง หวัด
่
ภาคเหนือ ตอนล่า ง กลุม ที่ 2 ใน
่
ปัจ จุบ ัน เป็น อย่า งไร
 2 ยุท ธศาสตร์ท ี่เ หมาะสมในการ
บริห ารจัด การข้า วเพือ เกษตรกร
่
ไทยในกลุ่ม จัง หวัด ภาคเหนือ ตอน
ล่า ง กลุ่ม ที่ 2 ที่ด ีม ีข ั้น ตอน วิธ ีก าร
หรือ แนวทางเป็น อย่า งไร

14.  1 เพื่อ ศึก ษาวิเ คราะห์ส ภาพปัจ จุบ ัน ปัญ หา ด้า น การบริห ารจัด การ และ
ยุท ธศาสตร์ก ารบริห ารจัด การข้า วในกลุ่ม จัง หวัด ภาคเหนือ ตอนล่า ง
กลุม ที่ 2
่
 2 เพื่อ พัฒ นาแนวทางยุท ธศาสตร์ท ี่เ หมาะสมในการบริห ารจัด การข้า ว
เพื่อ เกษตรกรไทยในกลุ่ม จัง หวัด ภาคเหนือ ตอนล่า ง กลุ่ม ที่ 2

15. ขอบเขตเนื้อ หา
วิเ คราะห์ก ารบริห ารจัด การข้า ว
ยุท ธศาสตร์ก ารบริห ารจัด การข้า ว
ปัญ หาด้า นการบริห ารจัด การข้า ว
พัฒ นาแนวทางการบริห ารจัด การและยุท ธศาสตร์ท ี่
เหมาะสมในการบริห ารจัด การข้า วภายใต้ส ภาวะ
แวดล้อ มและบริบ ทของเกษตรกรไทยในกลุ่ม จัง หวัด
ภาคเหนือ ตอนล่า ง กลุ่ม ที่ 2


16.  ขอบเขตพืน ที่
้
พื้น ทีก ลุ่ม จัง หวัด ภาคเหนือ ตอนล่า ง กลุ่ม ที่ 2
่
 ขอบเขตผูใ ห้ข ้อ มูล สำา คัญ
้

ด้า นการผลิต ได้แ ก่ เกษตรจัง หวัด กรมส่ง เสริม การเกษตร
(กลุ่ม งานข้า ว)และเกษตรกร

ด้า นการตลาดและการแปรรูป ข้า ว ได้แ ก่ การค้า ภายใน
จัง หวัด พาณิช ย์จ ัง หวัด ผูจ ัด การตลาดกลางข้า วและพืช ไร่ ผู้
้
จัด การโรงสี ผู้ส ่ง ออกข้า วสาร และพ่อ ค้า ข้า ว

17.  ขอบเขตระยะเวลา

เดือ นกุม ภาพัน ธ์ 2548 –
มกราคม 2550

18. ประโยชน์ท ี่ไ ด้ร ับ
1. ได้แ นวทางของยุท ธศาสตร์ท ี่เ หมาะสมในการบริห ารจัด การ
ข้า วเพือ เกษตรกรไทย
่
2. ผลการวิจ ย ในครั้ง นีเ สนอเป็น แนวทางในการกำา หนด ปรับ ปรุง
ั
้
ยุท ธศาสตร์ก ารบริห ารจัด การข้า วให้ส อดคล้อ งกับ สภาพแวดล้อ ม
และบริบ ทของเกษตรกรไทย
3. สามารถนำา ไปปรับ ใช้ใ ห้เ กิด ประโยชน์ก ับ เกษตรกรในกลุ่ม
จัง หวัด อืน ๆ ที่ม บ ริบ ท สภาพทางภูม ศ าสตร์ สัง คม ประเพณี
่
ี
ิ
วัฒ นธรรม และฐานะทางเศรษฐกิจ ใกล้เ คีย งกับ เกษตรกรกลุ่ม
จัง หวัด ภาคเหนือ ตอนล่า ง กลุ่ม ที่ 2
4. เป็น องค์ค วามรูใ หม่ท างรัฐ ประศาสนศาสตร์
้

19. นโยบายข้า ว
ยุท ธศาสตร์ข า ว 2547
้
- 2551
* การพัฒ นาการผลิต
* การเพิ่ม มูล ค่า
* การตลาดข้า ว
* การสร้า งความอยูด ีก ิน ดี
่
* การพัฒ นาการบริห ารจัด การ

20. วรรณกรรมที่เ กี่ย วข้อ ง
คณะกรรมการนโยบาย
ข้า ว(กนข.)
* มาตรการรับ จำา นำา ข้า ว
* มาตรการสนับ สนุน ตลาดข้า ว
เปลือ ก
- การเชื่อ มโยงสิน เชื่อ เพือ การ
่
ผลิต
- การเก็บ รวบรวมข้า วเปลือ กของ
กลุ่ม เกษตรกร
- การแทรกแซงตลาดข้า วเปลือ ก

21. วรรณกรรมที่เ กีย วข้อ ง
่
กระทรวง
พาณิช ย์
* มาตรการสนับ สนุน ตลาดข้า วสาร
(การส่ง ออก การแทรกแซงตลาด )
* มาตรการสนับ สนุน ตลาดข้า วเปลือ ก
(การรับ จำา นำา ข้า ว การแทรกแซง
ตลาด)
* มาตรการสนับ สนุน สิน เชื่อ
* มาตรการเสริม

22. องค์ก ารการค้า โลก
(WTO)
นโยบายการค้า เสร ีี ยกเลิก
มาตรการห้า มนำา เข้า ข้า วโดยเปลี่ย น
เป็น โควต้า การนำา เข้า แทน
-ราคาข้า วที่น ำา เข้า แพงกว่า ราคา
ในประเทศ
- นำา พัน ธุ์ข ้า วมาเพื่อ การศึก ษา
ค้น คว้า

23. กลุ่ม จัง หวัด ภาคเหนือ ตอนล่า ง กลุ่ม ท

24. ยุท ธศาสตร์ก ลุม จัง หวัด ภาคเหนือ
่
ตอนล่า ง กลุม ที่ 2
่
ศูน ย์ธ ร กิจ
ุ
ข้า วชัน นำา
้
ของ
ประเทศไ
ทย
การพัฒ นา
การท่อ งเที่ย ว
การวิจ ัย
และพัฒ นา
การเพิ่ม มูล ค่า
การผลิต
การตลาด

25. ยุท ธศาสตร์ก ลุ่ม ภาคเหนือ ตอนล่า ง กลุม ที่ 2
่
พัฒนาเทคโนโลยีการแปรรูปข้าว
เพิ่ม มูล ค่า ผลิตภัณฑ์
บรรจุภัณฑ์ และการสร้าง
เอกลักษณ์ เพิมผลผลิต การ
ลดต้นทุน ่
การผลิต ปรับปรุงระบบชลประทาน การ
บริหารการผลิตแบบครบวงจร
การตลาด ระบบการค้าที่เป็นธรรม ระบบ
ตรวจสอบคุณภาพข้าวและการจัด
ตั้งศูนย์สงออกข้าวเบ็ดเสร็จ
่
การวิจ ัย วิจัยและพัฒนาพันธ์ข้าว เครื่องจักร
และพัฒ นากล พัฒนาตลาดแปรรูปผลิตภัณฑ์

26. การถือ ครองที่ด น
ิ
จัง หวัด
พจ.
เนื้อ ที่เ พาะปลูอน.
ก
2.099 ท1.333
กรรมสิ ธิ์ต นเอง
0.964 ้อ ื่น
จำา นองผู0.769
0.398 0.177
ขายฝาก
0.003 องคนอื่น
เนือ ที่ข 0.001
้
0.734 0.386
หน่ว ย : ล้า นไร่
กพ.
นว.
2.544 4.033
1.804 2.033
0.137 0.934
0.001 0.001
0.602 1.065

27. ปัญ หาและอุป สรรค
การตลาด
การเพิ่ม มูล ค่า
ความเป็น อยู่ข องเกษตร
การผลิต
การบริห ารจัด การ

28. ปัญ หาและ
อุป สรรค
* ศัก ยภาพการผลิต
(ปริม าณนำ้า ฝน, พื้น ที่
ชลประทานต่อ พื้น ที่เ กษตร
= 30%, ค่า จ้า งแรงงานสูง )
* ระบบรองรับ การส่ง ออกยัง
ไม่ม ีป ระสิท ธิภ าพ (ท่า เรือ ,
การขนถ่า ยข้า ว)

29. การใช้ป ระโยชน์จ ากข้า ว
ข้า วเปลือ ก
24.127
บริโ ภค
10.313
แปรรูป
2.124
ทำา
พัน ธุ์1.023
ส่ง ออก
10.069
สต็อ ก
สำา นัก งานเศรษฐกิจ
0.653

30. กรอบแนวความคิด
กลยุท ธ
โครงสร้า ง
และ
เงื่อ นไขของ
เงื่
การแข่ง ขันอ นไขด้า น
ปัจ จัย การ
ผลิต
ความ
อุต สาหกรรม ต้อ งการ
เกี่ย วเนือ งและ
่
สนับ สนุน
ยุท ธศาสตร์ก าร

31. การกำา หนดผู้ใ ห้
ข้อ มูล สำา คัญ
ผู้ใ ห้ก ารสัม ภาษณ์แ บบเจาะลึก (InDepth Interview)
ผู้ร ่ว มสนทนากลุ่ม (Focus Group)
เครื่อ งมือ ที่ใ ช้ใ น
การวิจ ัย
การวิเ คราะห์เ อกสาร
การสัม ภาษณ์เ ชิง ลึก
การสนทนากลุ่ม

32. การเก็บ
รวบรวมข้อ มูล
การเข้า ถึง ข้อ มูล
การเก็บ ข้อ มูล
การเก็บ ข้อ มูล ภาคสนาม

33. การตรวจสอบ
ข้อ มูล
ตรวจสอบข้อ มูล แบบสามเส้า
(Triangulation)
1. กลุ่ม ข้า ราชการทั้ง ระดับ สูง และ
ระดับ ปฏิบ ต ิก าร
ั
2. กลุ่ม ผู้ป ระกอบการโรงสี ตลาด
กลางข้า วและพืช ไร่ ผูป ระกอบ
้
การส่ง ออกข้า ว
3. กลุ่ม เกษตรกรเพื่อ ให้ไ ด้ข ้อ มูล ที่ม ี

34. ระเบีย บวิธ ีว ิจ ัย
การวิเ คราะห์
ข้อ มูล
การวิเ คราะห์เ อกสาร
การสัม ภาษณ์เ ชิง ลึก
การสนทนากลุ่ม
ข้อ มูล ดิบ
จำา แนก/จัด หมวดหมู่
+
สัง เคราะห์
+
“คำา ตอบของคำา ถามการว

35. การนำา เสนอ
ข้อ มูล
การรายงานเชิง พรรณนา

36. การบริห ารจัด การข้า วกลุม
่
จัง หวัด ภาคเหนือ ตอนล่า ง
กลุม ที่ 2
่
จำา นวนพื้น ที่ก ารผลิต ข้า ว
(GAP) ไร่
จัง หวัด
ปี ปี25 ปี25 ปี25 รวม
254 47 48 49 4 ปี
6
กำา แพงเ 17,4 20, 23, 28,0
พชร
00 010 710 00
นครสว 1,76 15, 7,0 8,00
รรค์
0 000 00
0
พิจ ิต ร
17,2 24, 27, 52,0
00 033 733 62
89,1
20
31,7
60
121,
028

37. อบรม
ให้ค วาม
รู้เ รื่อ ง
การ
พัฒ นา
คุณ ภาพ
สิน ค้า
และ
บรรจุ
ภัณ ฑ์
การ
สร้า ง
เครื่อ งห
การบริห ารจัด การข้า วกลุม
่
จัง หวัด ภาคเหนือ ตอนล่า ง
กลุม ที่ 2
่
ก
าร
เพิ่
ม
มู
ล



38. ่
• ศูนย์สงออกข้าวแบบเบ็ดเส
• ส่งเสริมและขยายช่องทาง
• พัฒนาศักยภาพผู้ประกอบ
• การเจรจาทางการค้ากับต่า
การบริห ารจัด การข้า วกลุม
่
จัง หวัด ภาคเหนือ ตอนล่า ง
กลุม ที่ 2
่
ก
าร
ต
ล
า
ด

39. การบริห ารจัด การข้า วกลุม
่
จัง หวัด ภาคเหนือ ตอนล่า ง
กลุม ที่ 2
่
• ตรวจสอบคุณภาพอาหาร
๋
ก • พัฒนาเครื่องผลิตปุยอัดเม
าร
วิ
จั
ย
แ

40. โครงสร้า ง
ตลาดข้า วของ
ไทย มีค วาม
ซับ ซ้อ น
สภาวะการ
แข่ง ขัน มี
ความรุน แรง
แนวโน้ม
ความต้อ งการ
มีเ พิ่ม มากขึ้น
แนวทางยุท ธศาสตร์
ทีเ หมาะสม
่
รง ปัจ จัย
ส แวดล้อ มมีผ ล
ต่อ การส่ง ออก
ก
ล
ยุ
ท
ธ์
โ
ค





41. การยกระดับ
มาตรฐานข้า ว
การขนส่ง
ส่ง เสริม การบริโ ภค
ข้า ว
ลดต้น ทุน
ประชาสัม พัน ธ์
แนวคิด อาหาร
สุข ภาพ
ส่ง เสริม การเปิด ร้า น
อาหารไทยในต่า ง
ประเทศ
ส่ง เสริม ให้น ัก ท่อ ง
เทีย วชิม ข้า วและ
่
แนวทางยุท ธศาสตร์
ทีเ หมาะสม
่
เงื่
อ
น
ไ
ข
ด้
า
น
ค


พัฒ นาบรรจุ
ภัณ ฑ์





42. ลดการใช้ส ารเคมี
เพาะปลูก แบบ
การบริห ารโล
ผลิต ข้า วปลอดภัย
โครงสร้า งพื้น
ฐาน
จิส ติก ส์
(Logistic)
การรวมกลุม ระดม
่
ทุน
การแลกเปลีย น
่
เรีย นรู้
วิจ ัย และพัฒ นาพัน ธุ์
ข้า ว
ผสมผสาน
พัฒ นาโครงสร้า งพื้น
ฐานทางเศรษฐกิจ และ
เทคโนโลยี
แนวทางยุท ธศาสตร์
ทีเ หมาะสม
่
เงื่
อ
น
ไ
ข
ด้
า
น
ปั
 พัฒ นา  





43. แนวทางยุท ธศาสตร์
ทีเ หมาะสม
่
อุ
ต
ส
า
ห
ก
รร
ม
เกี่
ย
ว
เนื่
อ
ผลิต ข้า วนึ่ง
โรงงานแปรรูป ฟางข้า ว
วิจ ัย พัฒ นาเครื่อ งจัก รในการ
แปรรูป ข้า วเปลือ ก
กำา หนดมาตรฐานโรงงาน

44. ผลิต และพัฒ นา
อุ
ต บุค ลากร
ส
สร้า งโรงไฟฟ้า พลัง
า แกลบ
ห
สร้า งโรงงานผลิต
ก
นำ้า มัน รำา ข้า ว
รร
วิจ ัย และพัฒ นา
ม
เกี่ เทคโนโลยีก ารสีข ้า ว
ย
ส่ง เสริม การร่ว มทุน
ว กับ ต่า งประเทศ
เนื่
วิจ ัย และพัฒ นา
อ เทคโนโลยีก ารเก็บ




แนวทางยุท ธศาสตร์
ทีเ หมาะสม
่



45. จุด แข็ง (นโยบาย
โอกาส(ศูน ย์ก ลาง
ข้อ จำา กัด (การจัด ก
แนวทางการพัฒ นา
แบบยัง ยืน
่
SWOT
จุด อ่อ น(การจัด กา
ตลาดกลาง/โรงสี/โ

  

46. แนวทางการพัฒ นา
แบบยัง ยืน
่
วิ
สั
ย
ทั
ศ
น์
(V
isi
on
)
การบริห าร
จัด การข้า ว
เพือ
่
เกษตรกร
ไทยใน
บริบ ทและ
สภาวะ
แวดล้อ มของ
กลุม จัง หวัด
่
ภาคเหนือ
ตอนล่า ง
กลุม ที่ 2
่
ทำา ให้
เกษตรกรใน
กลุ่ม จัง หวัด

47. ยุท ธศาสตร์ก ารบริห าร
จัด การข้า ว
11
3
ยุทธศาสตร์
การบริหาร
จัดการข้าว
เพื่อเกษตรกร
ไทย
10
12
4
9
5
8
7
6
F
F
e
e
e
e
d
d
b
b
a
a
c
c
k
k
พั
น
ธ
กิ
2
1

48.     
ผลิต ข้า วคุณ ภาพภาย
เร่ง รัด กระจายกรรมส
สร้า งขีด ความสามาร
แนวทางการพัฒ นา
แบบยัง ยืน
่
วางระบบการบริห าร
เร่ง รัด พัฒ นาแหล่ ต
สร้า งมาตรฐานการผลิง นำ้า
1

49.  
สร้า งมูล ค่า สิน ค้า เกษ
สถานประกอบการได
แนวทางการพัฒ นา
แบบยัง ยืน
่
สร้า งมาตรฐานการแปรรูป
2

50. การรวมกลุ่ม
พัฒ นาศัก ยภาพบุค ลา
พัฒ นาระบบข้อ มูล
แนวทางการพัฒ นา
แบบยัง ยืน
่
  
สร้า งมาตรฐานการตลาด
3

51.  
พัฒ นาเกษตรกรให้ม
พัฒ นาศัก ยภาพนัก วิช
แนวทางการพัฒ นา
แบบยัง ยืน
่
พัฒ นาศัก ยภาพบุค ลากร
4

52. 
ศูน ย์ป ระสานเครือ ข่า
แนวทางการพัฒ นา
แบบยัง ยืน
่
พัฒ นาระบบเครือ ข่า ยการ
5

53.  
แนวทางการพัฒ นา
แบบยัง ยืน
่
สถานประกอบการแป
เพาะปลูก การเกษตรท
พัฒ นามาตรฐานของสถา
6

54.  
การถ่า ยทอดองค์ค วา
ศูน ย์ส ่ง ออกข้า วแบบเ
แนวทางการพัฒ นา
แบบยัง ยืน
่
พัฒ นาระบบการให้ค วามร
7

55.  
กำา หนดคุณ ลัก ษณะท
แนวทางการพัฒ นา
แบบยัง ยืน
่
คุณ ธรรม จริย ธรรม
สร้า งมาตรฐานวิช าชีพ
8

56. 
บูร ณาการคุณ ธรรม จ
แนวทางการพัฒ นา
แบบยัง ยืน
่
พัฒ นาหลัก สูต รฝึก อบรม
9

57. 
ระบบการให้ค ำา ปรึก ษ
แนวทางการพัฒ นา
แบบยัง ยืน
่
พัฒ นาระบบการให้ค ำา ปรึก
10

58. พัน ธุ์ข ้า ว
เครื่อ งจัก ร
ตลาดข้า ว
การแปรรูป
แนวทางการพัฒ นา
แบบยัง ยืน
่
   
พัฒ นาระบบงานวิจ ัย และพ
11

59.  
แนวทางการพัฒ นา
แบบยัง ยืน
่
นำา ผลประเมิน มาปรับ
การติด ตามประเมิน ผลง
สมำ่า เสมอ ต่อ เนื่อ
12