More Related Content
Similar to คู่มือแปลผลการตรวจร่างกายฉบับประชาชน
Similar to คู่มือแปลผลการตรวจร่างกายฉบับประชาชน (6)
More from Surapol Imi (20)
คู่มือแปลผลการตรวจร่างกายฉบับประชาชน
- 1. คูมือแปลผลการตรวจรางกายฉบับประชาชน
ในชวงหลายปที่ผานมานี้ ขาพเจามักจะถูกถามจากเพื่อนฝูงและผูใกลชิดอยูเสมอเกี่ยวกับการ
ตรวจรางกายทางการแพทย เนื่องจากมีขาวสารประชาสัมพันธ และเชิญชวนใหไปตรวจสุขภาพผานเขามาใน
หนวยงานเสมอ ๆ ซึ่งในแตละครั้งก็ดูนาสนอกสนใจเปนอยางมาก เพราะทางโรงพยาบาลจะเดินทางมา
ใหบริการถึงที่ทํางานเลย ผูรับบริการไมตองเสียเวลาเดินทางไปโรงพยาบาลดวยตนเอง ไมตองไปนั่งรอเรียก
ตรวจทีละครึ่งคอนวัน อีกทั้งยังสามารถเลือกรับการตรวจสุขภาพในหลายๆ แบบดวยราคาที่ถูกมากเมื่อเทียบกับ
การไปรับบริการที่โรงพยาบาลดวยตนเอง
เหตุผลที่ทางโรงพยาบาลสามารถคิดคาตรวจต่ํามาก
นั้น สืบเนื่องจากเปนการตรวจสุขภาพพรอมกันทีละมากๆ การใช
ทรัพยาการดานบุคลากร และดานน้ํายาหรือเครื่องมือทดสอบจึง
ประหยัดลงไปตามขนาด ซึ่งก็จะมีผลใหทางโรงพยาบาลมีรายได
เพิ่มขึ้นมาอีกทางหนึ่ง แถมยังชวยใหบริการตอสังคมอันเปนบุญเปน
กุศลอีกตางหาก เพราะถาหากผูรับการตรวจมีความผิดปรกติทาง
รางกายอยูบาง การไดรับรูถึงความผิดปรกติดังกลาวในระยะเริ่มๆ ตนของโรค ยอมจะชวยใหหาทางรับมือ
และแกไขไดโดยไมยาก
อยางไรก็ตาม แมวาจะมีโรงพยาบาลมาใหบริการตรวจรางกายถึงที่ทํางานอยูบอยๆ แต
ขาพเจาเองกลับมิเคยไดเขารับบริการสักครั้งเดียว จึงออกจะเปนที่แปลกประหลาดใจแกเพื่อนรวมงานอยู
พอควร เพราะตัวขาพเจานั้นสําเร็จการศึกษามาทางดานเทคนิคการแพทยโดยตรงทั้งในระดับปริญญาตรี และ
ปริญญาโท เมื่อไดรับผลการตรวจก็สามารถจะวิเคราะหวินิจฉัยที่มาและที่ไปของผลดังกลาวไดดวยตนเอง
เหตุผลที่ขาพเจามีใหกับตนเองก็คือ การตรวจรางกายทางการแพทยนั้นควรจะเปนไปเพราะมีเหตุผลอัน
เหมาะสม มิใชวามีจังหวะดีสามารถตรวจไดงายไดถูกก็จะตรวจ เพราะการทดสอบแตละครั้งนั้นมีตนทุน
คาใชจายเสมอ ถึงเราเบิกคาใชจายจากหลวงได แตคาน้ํายา คาไฟฟา ตลอดจนคาจางเงินเดือนของเจาหนาที่
นั้น หลวงก็ยังคงตองจายอยูดี
แนวคิดที่จะไมดําเนินการทดสอบทางการแพทยโดยไมจําเปนของขาพเจานี้ พลอยถูกนําไปใช
กับบุคคลใกลชิดของขาพเจาไปดวย เชน ในขณะภรรยาขาพเจาตั้งครรภออนๆ อยูนั้น ความที่มีอายุ
คอนขางมากหนอยก็ออกจะเปนกังวลถึงเด็กในครรภไมได เมื่อแพทยเสนอใหทดสอบอุลตราซาวน เธอจึงมา
สอบถามความเห็นขาพเจาวาควรจะทําดีหรือไม ซึ่งขาพเจาก็แสดงความคิดเห็นไปวานาจะยังไมถึงเวลา เพราะ
ถาจะดูเพศก็ยังดูไมได (แตสุดทาย เธอก็ไปทดสอบดูอุลตราซาวนดวยตนเอง ซึ่งถึงจะแพงไปบางก็คุมคาในทาง
จิตใจ เพราะเธอไดตื่นเตนกับการเห็นตัวออนเคลื่อไหวเปนเงารางๆ บนหนาจอ)
ตอมา เมื่อขาพเจาไดพบกับรุนพี่ซึ่งมีงานวิจัยเกี่ยวของกับการวิเคราะหโครโมโซมในน้ําคร่ํา ก็
ไดรับขอเสนอวาจะทําการทดสอบน้ําคร่ําเพื่อตรวจดูโครโมโซมของโรคปญญาออน (โรคดาวน ซินโดรม เกิดจาก
การมีโครโมโซมชุดที่ 21 ถึงสามแทง จากเด็กปรกติที่มี 2 แทง โดยโรค ดาวน ซินโดรม นี้มีโอกาสเกิดขึ้นใน
- 2. กรณีที่มารดาที่มีอายุมากๆ สูงกวาปรกติ) ใหโดยไมคิดคาใชจาย ขาพเจาก็ไดปฏิเสธความหวังดีดังกลาวไปดวย
ความขอบคุณ เพราะไดตั้งใจไวแตแรกแลววาจะไมตรวจ ดวยถึงแมเด็กในครรภจะเคราะหรายถึงขนาดนั้น
ขาพเจาและภรรยาคงไมใจแข็งพอจะทําแทงได
จากสองเรื่องที่ไดยกตัวอยางมานั้น ขาพเจามิไดคิดวาการตรวจรางกายทางการแพทยเปนสิ่งไม
มีประโยชน ไมควรกระทํา เพียงอยากจะเสนอวา การเลือกที่จะดําเนินการทดสอบทางการแพทยควรเปน
ความตองการของผูรับการทดสอบเอง โดยอาศัยขอมูลประกอบการตัดสินใจที่มากพอ เพราะบางครั้งการ
ตรวจรางกายโดยไมมีเปาหมายของการตรวจสอบอยางแนชัดอาจจะนําผลเสียทางสุขภาพของผูตรวจติดตามมา
ดวย นอกเหนือไปจากการเสียเงินเสียทอง หรือในบางครั้ง หากศึกษาใหแนชัดลงไปจริงๆ ก็จะพบวาผลการ
ตรวจรางกายอาจจะไมไดมีสวนชวยในการวิเคราะหวินิจฉัย และการใหการรักษาโรคที่กําลังดําเนินไปสักเทาใด
เชน อาจจะสนองความอยากรูของแพทย หรือมีผลตอวงการศึกษา มากกวาที่จะมีประโยชนตอผูถูกทดสอบ
ฯลฯ
อยางไรก็ตาม การที่ประชาชนทั่วไปซึ่งไมไดผานการศึกษาทางการแพทยมากอน จะตัดสินใจ
เลือกวารับ หรือไมรับการทดสอบอะไรบางจากโรงพยาบาลนั้น ดูออกจะเปนเรื่องที่เปนไปไดยากมากในทาง
ปฏิบัติ เพราะหากเราไมมีความรู และไมมีขอมูลเกี่ยวกับวิธีการทดสอบทางการแพทยกันมาบาง เราก็คงไมรู
วาการทดสอบดังกลาวจะจําเปนตอการรักษาหรือไมอยางไร เปรียบงายๆ เหมือนเรานํารถไปใหอูซอม หาก
เราไมมีความรูเรื่องเครื่องยนต หรือรถยนตอยูเลย ชางจะทําอะไรหรือจะบอกอะไร เราก็คงตองเชื่อตามนั้น
(รางกายมนุษยซับซอนกวารถยนตเปนรอยเปนพันเทา)
ดังนั้น ผูเขียนจึงเกิดแนวความคิดที่จะเขียนตําราเกี่ยวกับการตรวจรางกายทางการแพทย ที่มี
ลักษณะกระชับเขาใจงายๆ ขึ้นมาสําหรับผูอานที่มิไดศึกษาดานการแพทยมาโดยตรง เพื่อที่จะไดทราบถึง
ประโยชนของการตรวจเหลานั้น มีประโยชน และมีขอจํากัดอะไรบาง และสามารถแปลผลการวิเคราะหที่
ไดรับอยางคราวๆ จะไดใชความรูเหลานี้เปนขอมูลประกอบการตัดสินใจวาจะปลอยใหแพทยผูรักษาทําอะไรกับ
รางกายของตนไดบาง แนนอน ดวยความสลับซับซอนของอวัยวะในรางกายของเรา เราคงตองปลอยให
บุคลากรทางการแพทยที่มีความชาญฉลาด และผานการอบรมกันมาอยางดี เปนผูตัดสินใจแกไขอาการของเรา
ไปตามแตที่ทานเหลานั้นจะเห็นสมควร แตการไดมีความรูเรื่องการทดสอบทางการแพทยไวบางยอมจะชวยให
การรักษาเปนไปอยางเหมาะสมสําหรับตัวเราเองมากยิ่งขึ้น
การเขียนตํารา "คูมือการแปลผลการตรวจรางกายฉบับประชาชน" นี้ นอกจากจะมีประโยชน
สําหรับประชาชนทั่วๆ ไปแลว ผูเขียนยังมีเจตจํานงแฝงอีกอยางหนึ่ง คือตั้งใจจะใชเปนตําราอานเสริม
ประกอบการเรียนวิชา "อุปกรณการแพทย 2 438253" ของนักศึกษาระดับปริญญาตรี ภาควิชาฟสิกส
อุตสาหกรรมและอุปกรณการแพทย อันเปนตนสังกัดของผูเขียนเอง ซึ่งจะสงผลใหการใชประโยชนจากตํารา
เลมนี้เปนไปอยางคุมคามากที่สุด สมกับภาวะเศรษฐกิจที่ประเทศชาติของเรากําลังเผชิญอยู
ดวยความรัก และศรัทธาในการเรียนรู
สุรพล ศรีบุญทรง
๒๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๔๑
- 3. พัฒนาการการทดสอบทางการแพทย
เทคโนโลยีการตรวจรางกายทางการแพทย เปนหนึ่งในกลุมของเทคโนโลยีสมัยใหมที่ไดรับการ
พัฒนาไปอยางรวดเร็ว ซึ่งถาเทียบจํานวนรูปแบบของการทดสอบที่มีอยูในปจจุบันกับการทดสอบในในอดีตเมื่อ
สักยี่สิบปที่แลว เราจะพบวามันมีความแตกตางกันหลายเทาตัว จากป พ.ศ. 2520 ที่แพทยเคยมีรูปแบบการ
ทดสอบใหเลือกใชไดไมเกิน 100 ชนิด ปจจุบัน มีรูปแบบการทดสอบทางการแพทยใหเลือกใชกับผูปวยนับได
เปนจํานวนไมต่ํากวา 3,000 วิธี มีการประดิษฐ
คิดคนเทคนิคใหมๆ ขึ้นมาอยางตอเนื่อง จนแทบจะ
กลาวไดวามีมีเทคนิคการวิเคราะหโรคเกิดขึ้นใหมทุก
วัน (กวาครึ่งหนึ่งของการทดสอบเปนการทดสอบ
ที่กระทําตอเลือดของผูปวย)
อยางไรก็ตาม แมวาจะมีเทคนิค
การตรวจวิเคราะหทางการแพทยลักษณะใหมเกิด
ขึ้นมาอยางมากมาย แตก็เปนที่นาสังเกตุวา ประโยชนที่ผูปวยจะไดรับจากการทดสอบทางการแพทยกลับมิได
เพิ่มขึ้นไปในสัดสวนเดียวกันกับจํานวนการทดสอบที่เพิ่มขึ้นเลย เพราะในขณะที่จํานวนชนิดของการทดสอบ
เพิ่มขึ้นในอัตราเปน 100 เปอรเซนต เปน 1,000 เปอรเซนต อัตราความแมนยํา และความจําเพาะของการ
วินิจฉัยที่ไดรับเพิ่มขึ้นกลับมีเพิ่มขึ้นอยางมากไมเกิน 20 เปอรเซนต เชน อาจจะเพิ่มขึ้นจาก 80 เปอรเซนตไป
เปน 90 เปอรเซนต
ผลจากการมีเทคนิคการตรวจวิเคราะหใหเลือกใชทดสอบไดเปนจํานวนมาก สงผลใหปริมาณ
การสงตรวจที่ถูกรองขอจากแพทยเจาของไขมีปริมาณเพิ่มสูงขึ้นไปดวยโดยปริยาย เพราะในทางทฤษฎี แพทย
ยิ่งมีขอมูลเกี่ยวกับผูปวยมากเทาใด ก็ยิ่งจะสรุปถึงความผิดปรกติในตัวผูปวยไดอยางถูกตองแมนยํามากขึ้น
เทานั้น และไมมีทางที่แพทยจะสรุปถึงความผิดปรกติของผูปวยไดจากการทดสอบชนิดหนึ่งชนิดใดเพียงอยาง
เดียว ตองอาศัยผลจากการทดสอบหลายๆ อยางเขามาประกอบกัน ดังนั้น จึงยอมมิใชเรื่องนาแปลกใจอยางใด
เลยที่ผลสํารวจของหนวยงานสาธารณสุขสหรัฐอเมริกาในชวงหลายปที่ผานมา จะไดขอสรุปออกมาวากวา
ครึ่งหนึ่งของงบประมาณสาธารณสุขดานการรักษาพยาบาลไดถูกใชไปกับคาใชจายดานการทดสอบทางการแพทย
กระนั้น การมีจํานวนการทดสอบใหเลือกใชไดเปนปริมาณมากๆ ไมไดเปนหลักประกันวา
ผูปวยจะไดรับการรักษาพยาบาลที่ดีที่สุดเสมอไป ตราบใดที่เรายังไมสามารถจํากัดขอผิดพลาดตางๆ ในระหวาง
การทดสอบออกไปใหหมดได ยกตัวอยางงายๆ เชนการหาปริมาณน้ําตาลในเลือดนั้น ก็อาจจะเกิดขอผิดพลาด
ขึ้นไดในทุกขั้นตอน เริ่มดวยขั้นตอนการเจาะเลือด หากเปนการเจาะเลือดจากตําแหนงที่ตางกันผลลัพธที่ไดก็
จะแตกตางออกไปไดบางเล็กนอย หากใชสายยางรัดแขนนานเกินกวาปรกติ เลือดที่คั่งอยูปลายแขนก็จะมีความ
เขมขนของน้ําตาลผิดปรกติไป การทดสอบในหลอดทดลองตางหลอดก็ใหผลตางไป การที่ผูปวยรับประทาน
อาหารหรือยาอะไรมากอนลวงหนาก็อาจจะรบกวนผลการตรวจ รวมตลอดถึงการเทียบผลกับคามาตรฐานในการ
ทดสอบแตละครั้งก็ยังมีโอกาสคลาดเคลื่อนไปไดบางเล็กนอย ฯลฯ
- 4. นอกจากนี้ เราอาจจะพบวามีบอยครั้งที่แพทยสั่งใหมีการทดสอบบางอยางโดยไมไดคํานึงถึง
ผลประโยชนสูงสุดของผูปวยเปนหลัก เชน ในสถาบันที่มีโรงเรียนแพทย มีงานวิจัยทางการแพทยมากๆ นั้น
แพทยอาจจะสั่งใหดําเนินการทดสอบกับผูปวยเพียงเพราะอยากรูวาจะไดผลตามตํารา หรือตามสมมติฐานของ
งานวิจัยหรือไม ? หรืออยางในประเทศสหรัฐอเมริกาที่มีกฏหมายเขมงวดมากๆ แพทยอาจจะสั่งใหมีการ
ทดสอบทางการแพทยหลายๆ อยางทั้งที่ไมจําเปน เพียงเพื่อจะเก็บไวเปนหลักฐานปองกันตัว ในกรณีที่ผูปวย
อาจจะยอนกลับฟองรองเรียกคาเสียหายภายหลัง หากเกิดความผิดพลาดขึ้นในขั้นตอนการรักษา (ในกรณีที่
แพทยมีจริยธรรมไมสูงนัก การสั่งใหดําเนินการทดสอบทางการแพทยบางอยางก็อาจจะเปนวิธีการแสวงหา
รายไดอีกทางหนึ่ง เพราะบางครั้งอาจมีการเสนอผลประโยชนใหกับแพทยผูสั่งตรวจในอัตรา 20 % - 30 %
ของอัตราคาตรวจ)
ในการรับการทดสอบรางกายทางการแพทยทุกครั้ง ผูรับการตรวจควรตระหนักไวในใจเสมอ
วา ไมมีการทดสอบใดที่ใหผลลัพธถูกตองสมบูรณแบบ 100 % ทั้งในแงของความไว (Sensitivity) และ
ความจําเพาะ (Specificity) ฉนั้นการที่ใครสักคนหนึ่งอยูดีๆ แลวลุกขึ้นตรวจรางกายอยางนั้นอยางนี้อาจจะไม
เปนการฉลาดนัก เพราะไมเพียงแตจะเจ็บตัว เสียเงินเปลา และ ตรวจไมพบโรคที่กําลังดําเนินไปเทานั้น แต
ยังอาจจะทําใหเกิดผลกระทบในแงสุขภาพกาย และสุขภาพใจติดตามมาดวย
หากเปนไปได ผูปวยควรจะไดรับการตรวจรางกายทางกายภาพ (Physcal examination)
แบบพื้นฐานในลักษณะ คลํา ดู เคาะ ฟง รวมไปกับการสอบถามประวัติจากแพทยผูเชี่ยวชาญเสียกอน กอนที่
จะเริ่มเขาสูขั้นตอนการทดสอบทางการแพทยอื่นๆ ยกเวนการทดสอบแบบคราวๆ Screening อยางการใช
แถบทดสอบปสสาวะ การทดสอบการตั้งครรภ หรือการทดสอบน้ําตาลในปสสาวะ ที่ผูปวยอาจจะลองทดสอบได
ดวยตนเองโดยไมตองอาศัยบุคลากรทางการแพทย แตก็อีกนั่นแหละ หากผลการทดสอบดวย Screening
test ออกมาวาผิดปรกติก็อยาเพิ่งตกอกตกใจไป เพราะน้ํายา Screening มักมีความไวสูงมาก จึงอาจจะให
ผลบวกปลอม (False positive) ได ตองดําเนินการทดสอบยืนยัน ดวยเทคนิคการวิเคราะหที่มีความจําเพาะ
(Specificity) มากขึ้น
ตามปรกติ การทดสอบทางการแพทยแตละอยางมัก
มีเทคนิควิเคราะหใหเลือกใชไดหลายๆ เทคนิค และเทคนิคที่มีความ
ไวสูงมากๆ (High sensitivity) ก็มักจะมีขอดอยในแงที่อาจจะให
ผลบวกปลอม (False positive) คือใหผลวิเคราะหเปนบวกทั้งที่
ผูรับการทดสอบมิไดปวยเปนโรคขึ้นไดบางในบางโอกาส ในทาง
กลับกัน เทคนิคการวิเคราะหบางอยางที่มีความจําเพาะสูงมาก
(High Specificity) ก็อาจจะใหผลลบปลอม (Flase Negative) ได
บางเชนกัน ดังนั้น ในทางปฏิบัติจึงมักจะเลือกเอาการทดสอบที่มีความไวสูงๆ มาใชเปนการทดสอบเบื้องตน
คราวๆ (Screening test) และถาหากผลการทดสอบเบื้องตนดังกลาวใหผลบวก จึงคอยสงผูปวยไปตรวจ
วิเคราะหดวยเทคนิคที่มีความจําเพาะมากยิ่งขึ้น เพื่อเปนการยืนยัน (Confirmation test)
- 5. ยกตัวอยางเชน กาทดสอบหาภูมิตานทานตอเชื้อไวรัสเอดสนั้น เบื้องตนก็จะใชเทคนิคการ
วิเคราะหแบบอีไลซาที่มีคงามไวสูงๆ กอน หากตรวจพบวาสิ่งสงตรวจรายใดใหผลบวก จึงคอยสงไปทดสอบ
ดวยเทคนิคเวสเธิรน บลอต เพื่อยืนยันผล
อยางไรก็ตาม แนวคิดที่จะใชเทคนิควิเคราะหความไวสูงเปนการทดสอบเบื้องตน และใชเทคนิค
การวิเคราะหความจําเพาะสูงเปนการทดสอบยืนยันนี้ มิไดเปนจริงเสมอไปทุกสถานการณ ยังมีปจจัยอื่นๆ เขา
มาเกี่ยวของกับการตัดสินใจของผูบริหารงานสาธารณสุขอีกหลายปจจัย อยางปจจัยที่วาดวยการเปนโรคติดตอ
ซึ่งตองไดรับการควบคุม หรือปจจัยที่วาดวยโรคซึ่งจะมีผลกระทบทางจิตใจมากๆ อยางกรณีของโรคระบาดนั้น
เราคงตองยอมใหเกิดผลบวกปลอมบาง เพื่อที่จะตัดโอกาสการแพรกระจายของเชื้อโรคจากผูปวยซึ่งมีผลลบ
ปลอม ในทางกลับกัน กรณีของโรคมะเร็งที่ผลกระทบทางจิตใจรุนแรงมากๆ นั้น หากปลอยใหมีผลบวกปลอม
เกิดขึ้น ก็จะเปนการทําบาปทํากรรมตอผูรับการทดสอบอยางมหาศาล