1. Ч. Төрбадрах Доктор, Ph.D
/МАСТЕРЫН II ДАМЖААНЫ ОЮУТНУУДАД ЗОРИУЛАВ/

2. Кредит: 2 кредит
Судлах цаг: 40 цаг
Цагийн хуваарилалт: 24:16
Судлах улирал: Хавар
Өмнөх холбоо:
ХИЧЭЭЛИЙН ЗОРИЛГО:
Шинжлэх ухааны судалгааны арга зүйтэй танилцаж, тодорхой
асуудалд системтэй хандах, бизнесийн удирдлагын онол болон практиктай
холбон шинжлэх ухааны үндэслэлтэй таамаглал дэвшүүлэн нотлох, турших,
үр дүнг дээшлүүлэх оновчтой хувилбарыг боловсруулах, шийдвэрлэх арга
замыг тодорхойлоход суралцах.

4. Үндсэн сурах бичиг:
1. Жадамба. Б, Чимэдлхам. Ц, (2001) Судалгааны арга зүй. УБ
2. Нарантуяа. Т (2013) Шинжлэх ухааны судалгааны арга зүй. УБ
3. Авдай. Ч, Энхтуяа. Д, (2007) Судалгаа шинжилгээний ажил гүйцэтгэх арга
зүй. УБ
Нэмэлт сурах бичиг:
1. Чулуунбаатар. Г, (2001) Шинжлэх ухааны танин мэдэхүйн логик. УБ
2. Bhattacherjee. А, (2012) Social Science Research: Principles,
Methods, and Practices. 2nd edn. Tampa, USA
3. Оюун. Ц, (2015) Их, дээд сургуулийн үйл ажиллагааны онол арга зүй. УБ

5.  Танин мэдэхүй:
- Мэдлэгийг түгээх, хөгжүүлэх, өргөтгөх,
гүнзгийрүүлэх, сайжруулах, боловсронгуй
болгох үйл явц –практик болон оюун санааны
үйл ажиллагаа
Субъект /судлаач/----- арга, арга зүй
Объект /судлах зүйл, судлагдахуун/----- салбар

8. Сэдвийн судлагдсан
байдлыг тодорхойлох
Таамаглал дэвшүүлэх
Таамаглал худал
Эргэж бодох,
дахин турших
Таамаглал үнэн
Үр дүнг тайлагнах
Туршилт хийж
таамаглалыг шалгах
Үр дүнг шинжилж,
дүгнэлт гаргах
Ном зүйн судалгаа
Шүүмж
Загварчлах

9. Судалгаа шинжилгээний ажил гэдэг нь янз бүрийн
хүчин зүйлээс хамааран судалж байгаа зүйлийн
өөрчлөгдөх шинэ үзэгдэл зүй тогтлыг илрүүлж,
тэрхүү зүй тогтлыг цаашид амьдрал практикт
ашиглаж болох зорилго бүхий үйл ажиллагаа юм.
Судалгаа шинжилгээний ажил нь ойлгомжтой,
бодитой, уялдаатай байна.

10.  Онол, практикийн болон тухайн агшин дахь
байгаль, нийгэм, соёлын хөгжлийн зөрчилтэй,
бэрхшээлтэй асуудлыг шийдэх,
 Онол, практикийн мэдлэгийн логик алдаа зөрчлийг
арилгах,
 Тухайн судлагдахууны цар хүрээг өргөтгөн
шинэчилж, шинэ мэдлэг бүтээх, үйлдвэрлэх,
 Шинжлэх ухааны онол, практикийн үндэслэлийг
шинжлэн үнэлэх

11. Судалгааг дотор нь 2 ангилна.
 Суурь судалгаа
 Хавсарга судалгаа

12. Юмс үзэгдлийн бүтэц тогтолцоо, түгээмэл холбоо,
харилцаа, шинж төрхийн талаарх шинэ мэдлэг, үзэл
баримтлал, онол, хууль зүй тогтлыг тодруулах,
судалгааны шинэ арга, аргачлал бүтээх зорилго бүхий
шинжлэх ухааны танин мэдэх үйл явцыг гэнэ.
Суурь судалгаа

13. Практик үйл ажиллагаа болон танин мэдэхүйн эрэлт
хэрэгцээнээс үүдэлтэй асуудлыг шинжлэх ухааны
эмпирик болон онолын мэдлэгийг ашиглан тайлбарлах,
шийдвэрлэх, шинжлэх ухааны мэдлэгийг практикт
нэвтрүүлэх, шинжлэх ухаанд болон мэдлэгт суурилсан
хөгжлийг бий болгох зорилго бүхий шинжлэн судлах
үйл явцыг хавсарга судалгаа гэнэ.
Хавсарга судалгаа

14. Мөн судалгааг зорилгоор нь нээх, тодорхойлох,
тайлбарлах гэж ангилдаг.
Нээх судалгаа нь асуудлыг шинээр дэвшүүлж, шинэ үр
дүнд хүрэх үйл ажиллагаа юм.
Судалгааны асуудлын хариултыг эрж хайх, олох, юмс
үзэгдлийн холбоо харилцаа, өөрчлөлтийн мөн чанарыг
бодитой, үнэн зөв тодруулах үйл ажиллагааг
тодорхойлох судалгаа гэнэ.
Судалгааны асуудлын шалтгаан, үр дагаварыг олж
тогтоох үйл ажиллагааг тайлбарлах судалгаа гэнэ.

15. Судалгааг хэрэглэж байгаа арга, аргачлал, гарах үр
дүнгээр нь тоон ба чанарын гэж хуваана.
Асуудлын шинж чанар, хэлбэрийн талаарх үр дүнг
бий болгох судалгааг тоон, харин асуудлын мөн
чанар, агуулгын талаарх дүгнэлтэд хүрч буй
судалгааг чанарын судалгаа гэж тус тус нэрлэдэг.
Шинжлэх ухааны судалгааг түвшингээр нь эмпирик
ба онолын, арга хэлбэрээр нь туршилтын ба онолын
гэж ангилдаг.

16.  Эмпирик түвшин: юмс үзэгдлийн гадаад, дотоод
мөн чанар, шалтгаан ба үр дагаврын харилцан
хамаарал, зүй тогтол, түүний өөрчлөлтийг танин
мэдэж, үр дүнг нэгтгэн боловсруулдаг
 Объектыг шууд ажигладаг буюу практик
шинжтэй
 Цуглуулсан баримтанд үндэслэдэг онцлого

17.  Онолын түвшин: ойлголт, таамаглал, онол, хууль, танин
мэдэхүйн болон сэтгэлгээний хэлбэр, үйлүүдээс бүрддэг.
 Онол нь эмпирик түвшний баримтыг хийсвэрлэн сэтгэж
боловсруулан юмс, үзэгдэл, үйл явцын дотоод ерөнхий
холбоо, зүй тогтлыг тогтоодог.
 Шинжлэх ухааны онол:
- Тусгай буюу хэсгийн онол /хязгаарлагдмал хүрээний
юмс, үзэгдэлийн тухай/
- Ерөнхий онол /хэсгийн онолуудын тулгуур үндсэн
зарчмийн цогц нийлбэр/

18. Судлагдахууны шинж төрхийн талаарх тоон болон
чанарын баримтуудыг сорилт, туршилтын үндсэн
дээр тодорхойлох, тэдгээрийг ерөнхийлж, нэгтгэн
дүгнэж эмпирик мэдлэгийг бүтээх үйл явцыг
туршилтын судалгаа гэнэ.
Судлагдахууны шинж төрхийг хийсвэрлэн, хийсвэр
судлагдахуун бий болгон судалж, түүнийхээ үндсэн
дээр обьектын бүтэц тогтолцоо, үндсэн холбоо
харилцаа, шинж төрхийг тогтоон, шинжлэх ухааны
онолын мэдлэг бүтээх үйл явцыг онолын судалгаа
гэнэ.

19. Туршилтыг явуулж буй орчноор нь лабораторийн,
лабораторийн бус буюу бодит нөхцөл дэх гэж
ангилна.
Бодит орчинд хүмүүсийн аж амьдралын хүрээн дэх
юмс үзэгдлийг тухайн нөхцөлд нь ажиглан,
тодорхой онолын болон эмпирик мэдлэгийг
магадлах, шинээр бүтээх үйл ажиллагааг
лабораторийн бус буюу бодит нөхцөл дэх туршилт
гэнэ.

20. Туршилт нь олон дахин давтан хийж, зөвхөн нэг
хүчин зүйлийг өөрчлөн түүний нөлөөг илрүүлдэг,
бүх үйл явцын нарийн тэмдэглэл хөтөлдөг, судлаач
байнга оролцдог зэрэг онцлогтой.
Туршилтын судалгааны давуу тал нь давтан хийх
боломжтой, нарийвчлал сайтай, харьцангуй ая
тухтай.
Харин сул тал нь нийгэм, хүмүүнлэгийн судалгаанд
хэрэглэхэд ёс суртахууны бэрхшээлтэй асуудалтай
тулгарна, бодитой бус үр дүн гарч болзошгүй,
судлах зүйлийн төлөөлөх чадварыг нэмэгдүүлэх
боломж муутай.

21. Онолын судалгааг зохион байгуулж байгаа арга
хэлбэрээр нь дедукцийн, индукцийн гэж ангилна.
Дедукцийн хандлага нь онолын үндэслэлийн хүрээн
дэх хийсвэр ойлголтуудын логик ерөнхий уялдаа
холбоог тогтоож улмаар эмпирик баталгаатай онол
дэвшүүлдэг.
Индукцийн хандлага нь юмс үзэгдлийн талаарх тусгай
таамаглал, ойлголтоос ургуулан үзэл баримтлалын
хүрээнд үр дүнг хийсвэрлэн ерөнхийлж, үндсэн
харилцаа, уялдаа холбоог тодорхойлон онол
боловсруулдаг.

22. Асуудлыг ямар хүрээнд шийдэж байгаагаар нь
онолын судалгааг микро, мезо, макро, мета
түвшний гэж ангилна.
Мөн онолын судалгааг ерөнхий ба тусгай
шинж төрхөөр нь түгээмэл ба тусгай гэж
ангилдаг. Онолын тусгай судалгаа нь зөвхөн
тодорхой асуудлыг шийдэхийн тулд зориуд
боловсруулан хэрэглэгддэг бол түгээмэл
судалгаа нь өргөн хүрээнд хэрэглэгддэг.

23. Онолын судалгааг тайлбар хийх байдлаар нь
урьдчилан харсан, бодитоор тайлбарладаг гэж
ангилна. Аливаад логик сэтгэлгээний тайлбар
хийдэг шинжлэх ухааны танин мэдэх үйл явцыг
урьдчилан харсан онолын судалгаа гэнэ.
Харин үр дүндээ үндэслэн юмс үзэгдлийн бүтэц
тогтолцоо, холбоо харилцаа, шинж төрх, хувирал
өөрчлөлт, тэдгээрийн хүрээний ойлголт, учир
шалтгааныг тайлбарлах шинжлэх ухааны танин
мэдэх үйл явцыг бодитоор тайлбарладаг судалгаа
гэнэ.

24. 1. Явцын буюу төслийн судалгаа. Нийгэм,
хүмүүнлэгийн тодорхой асуудлыг
шийдвэрлэх, боловсронгуй болгон
хөгжүүлэх талаар хийгдэж буй шинжлэх
ухааны мэдлэгт суурилсан, судалгааны
арга хэрэгслээр дамжигдсан, зохион
байгуулалттай үйл ажиллагааг бүхэлд нь
явцын буюу төслийн судалгаа гэнэ.

25. 2. Нийгмийн нөлөөг үнэлэх судалгаа. Шийдвэр
гаргагчдын, тодорхой хамт олны дэвшүүлсэн
бодлого, чиглэл, тэдгээрийн зорилго, зорилтын
улмаас нийгэмд, хувь хүмүүст бий болсон хувьсал
өөрчлөлтийн үр дагаварыг үнэлэх зорилготой
судалгааг нийгмийн нөлөөг үнэлэх судалгаа гэнэ.
Үүнд, олон нийтэд үзүүлэх үйлчилгээний тоо,
чанар сайжирсан байдал, нийгмийн нөхцөл
байдлын өөрчлөлт, эдийн засгийн үзүүлэлт, хүн
ам зүйн өөрчлөлт, байгаль орчны байдал, эрүүл
мэнд зэрэг орно.

26. 3. Дүгнэх судалгаа. Төлөвлөсөн зүйл, түүний
хэрэгжилтийн үр дүн хоёрын тохироог жишин
харьцуулах үйл явцыг дүгнэх судалгаа гэнэ.
Энэ судалгаа нь завсрын болон эцсийн үр
дүнг үнэлж дүгнэхэд чиглэгддэг. Завсрын үр
дүн нь явцыг сайжруулан боловсронгуй
болгох, эцсийн үр дүнгийн чанарыг
дээшлүүлэхэд ач холбогдолтой.

27. 4. Үйлийн судалгаа. Нийгэм, хүмүүнлэгийн
шинжлэх ухааны судалгааны онцлог, шинж төрхөд
үндэслэсэн хавсарга судалгааны өвөрмөц нэг
хэлбэр юм.
Аливаа үйлд тулгуурлан түүний бүтэц т
огтолцоо, хувирал хөдлөл, холбоо харилцаа,
шинж төрхийг тодорхойлох, тайлбарлах,
тэгснээрээ шинжлэх ухааны танин мэдэхүйн
онолын болон эмпирик мэдлэгийг бүтээх
тасралтгүй үргэлжлэх үйл ажиллагааг үйлийн
судалгаа гэж ойлгоно.

28. Судалгаанд дараах ерөнхий шаардлага:
 Судалгааны үндсэн зарчим, шаардлагыг мөрдөх
 Оролцогчдод судалгааны талын бүх мэдээллийг өгдөг
байх
 Оролцогчтой нээлттэй хүнлэг харьцах
 Оролцогчдыг хайрладаг, хамгаалдаг байх
 Оролцогчдын мэдээллийн нууцыг хадгалах
 Цуглуулсан мэдээллээ өөр зорилгоор ашиглахгүй байх
 Мэдээллийг зохих ёсны зөвшөөрлийн дагуу авсны
үндсэн дээр хэрэглэх, буруугаар ашиглахгүй,
тайлбарлахгүй байх

29.  Бусдын бүтээлээс ишлэлгүйгээр шууд хуулахгүй
байх
 Бусдаас авсан санааг ямагт зүүлт, ишлэл авч оруулах
 Оролцогчдыг судалгааны үр дүн, дүгнэлтээр хангах
 Бусад эрдэмтдийг хүндэлж, хамтарч ажилладаг байх
 Өөрийн санааг бусдад шууд тулгахгүй, бусдыг
сонсож сурах
 Аливаад шинжлэх ухааны талаас нь ханддаг байх

30. Шинжлэх ухааны өгүүлэл, судалгааны ажил
 Өгүүллэгийн нэр, сэдэв
 Хураангуй
 Түлхүүр үг
 Өгүүллэгийн эхлэл хэсэг/ сэдвийн судлагдсан байдал /
 Үндсэн хэсэг/судалгааны хэсэг/баталгаа/ нотолгоо/
 Төгсгөл хэсэг/ дэвшүүлсэн санаа/ баримт мэдээлэл
 Дүгнэлт
 Ашигласан ном зүй

31. Судалгааны ажил
 Судлагдсан байдлыг судалгаа хийхдээ гадаад болон дотодын
хайлтын системийг ашиглах
 Олон улсын мэргэжлийн холбоодын хайлтын системийг ашиглах
 Их дээд сургуулиудын хайлтын системийг ашиглах
 Google scholar system

33. Судалгааны ажилд ашигласан ном сурах бичиг, материалыг
програм ашиглан ишлэл, зүүлт хийх /Endnote/
Ишлэл авсан бүтээлийн жагсаалтыг олон улсад ихэвчлэн ашигласан дараалалаар бичдэг.
Үндсэн 2 хэлбэр:
 Footnote –оор авахдаа тухайн хэсэг дотор тайлбар болон ишлэл хийхэд тус бүрт нь дугаарлаж бичих
 Ишлэл, ном зүйг хамгийн сүүлийн хуудсанд бичих / ашигласан дараалал эсвэл үсгийн дараалал/
Endnote program – бол арын хуудсанд ашигласан ном материалыг автоматаар бичдэг.