Παρουσίαση της Βασιλικής Σακκά, σχολικής συμβούλου Μεσσηνίας. Αγ. Δημήτριος 30/10/015

1. Βασιλική Σακκά,
Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Μεσσηνίας
Οκτώβριος 2015
Ζητήματα διδακτικής: Οι
πειθαρχίες της Ιστορίας.
Αναζητώντας δρόμους προς την
ιστορική κατανόηση

2. Page 2

3. Page 3
Bασικές αρχές της Νέας Ιστορίας
H Νέα Ιστορία αποδέχεται τις ιδέες της διάκρισης
ιστορικού γεγονότος και ιστορικής ερμηνείας, της
ποιοτικής μεταλλαγής των αποθησαυριζόμενων
ιστορικών γνώσεων και, τέλος, της σχετικότητας αλλά όχι
της ισοτιμίας των ιστορικών ερμηνειών. (Ολιστική,
κοινωνική ιστορία, ιστορία «από τα κάτω»)
• Πολυφωνικότητα (multiperspectivity) ερμηνειών
• Αντιφατικότητα (controversy) ερμηνειών
•Πολλαπλότητα (plurality) κατευθύνσεων

4. Page 5
Το ερμηνευτικό σχήμα του Jorn Rϋsen
Τύποι
αναπαραστάσεων
Ενδιαφέροντα:
ανάγκες για τον
προσανατολισμό στο
χρόνο
Θεωρίες:δεσπόζουσες
ιδέες για την εμπειρία
Επιστήμη της
Ιστορίας
Πρακτική ζωή (lebenpraxis) -
πρακτικό παρελθόν (Μ. Oakshot)

5. Page 6
Παρελθόν ≠ Ιστορία
 Γιατί διδάσκουμε ιστορία;
 Τι θέλουμε να έχουν αποκομίσει οι μαθητές μας όταν
φύγουν από το σχολείο;
 Πώς θα τους πείσουμε ότι η ιστορία έχει σχέση με τη
ζωή και την καθημερινότητά τους;
 Τι σημαίνει ιστορική και κοινωνική συνείδηση;
 Ποιος ο ρόλος των δημόσιων χρήσεων της ιστορίας;
 Ποια η σημασία του οπτικού και του μιντιακού
εναλφαβητισμού (visual –media literacy);
 Ποια η σημασία των βιωματικών προσεγγίσεων στην
ιστορία;
 Ποια η επιστημονική (ιστορική-παιδαγωγική)
«σκευή» του εκπαιδευτικού σήμερα;

6. Page 7
Ο ρόλος
1. Της ακαδημαϊκής ιστοριογραφίας
2. Της επίσημης ιστορικής εκπαίδευσης
3. Της γενικής ιστορικής κουλτούρας
4. Των δημόσιων χρήσεων της Ιστορίας
 είναι περισσότερο σημαντικός από ποτέ.
 Αποτελούν μεταβλητές για τη
συγκρότηση της μνήμης και την
καλλιέργεια της Ιστορικής
Συνείδησης.

7. Page 8
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ
Αδρομερώς, μπορούμε να ορίσουμε την
ιστορική συνείδηση ως μία συμβολικά
διαμεσολαβημένη ικανότητα και πρακτική
να συν-ενώνει κάποιος τα μνημονευόμενα
γεγονότα του παρελθόντος ερμηνεύοντας
το παρόν και προσδοκώντας το μέλλον
καθώς επίσης και να
ενσωματώνει/αφομοιώνει τις δικές του
δράσεις και εμπειρίες σε αυτήν τη
νοηματοδοτημένη (μεστή νοήματος) δομή
(Γ. Κόκκινος, 2013)

8. Page 9
η κατανόηση ότι διαφορετικές ερμηνείες
του παρελθόντος αναπτύσσουν ή
δομούν μία διαφορετική σύλληψη του
παρόντος και διαμορφώνουν
διαφορετικές προ-οπτικές για το μέλλον
ή απλούστερα

9. Page 10
Τυπολογία Ιστορικής
Συνείδησης (Jorn Rüsen)

10. Page 11
Η παράδοση
νοείται ως
κανόνας
Αδιάσπαστη
ιστορική συνέχεια
Ομοιομορφία
παρελθόντος
Καταργούνται οι
ρήξεις και οι
ασυνέχειες του
παρελθόντος
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ
ΤΥΠΟΣ

11. Page 12
Η ιστορία
επαναλαμβάνεται
Πρόβλεψη του
μέλλοντος
Υποβάθμιση του
μοναδικού
Αναζήτηση
καθολικών
κανόνων
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟΣ
ΤΥΠΟΣ
«Historia magistra vitae»

12. Page 13
Αμφισβήτηση
κυρίαρχης
ιστορικής
αφήγησης
Ετερογένεια
παρελθόντος
Το παρελθόν ως
σύνολο
ασυνεχειών και
ρήξεων
Αναζήτηση του
μοναδικού
ΚΡΙΤΙΚΟΣ
ΤΥΠΟΣ

13. Page 14
Ενσυναίσθηση
Empathy
(κατανόηση ιδιαιτερότητας
παρελθόντος χωρίς αναχρονισμούς)
Χειραφέτηση
από το
παρελθόν
Πολλαπλά
ερμηνευτικά
σχήματα
Από την
ιστορία στις
ιστορίες
ΓΕΝΕΤΙΚΟΣ
ΤΥΠΟΣ

14. Page 15
Μη γραμμική σχέση τυπολογίας Rϋsen
Παραδειγματικός
τύπος
Γενετικός
τύπος
Παραδοσιακός
τύπος
Κριτικός
τύπος
(καταλύτης)

15. Page 16
1. Η δεξιότητα χρήσης της
ιστορικής μεθοδολογίας,
2. η καλλιέργεια της
ιστορικής ενσυναίσθησης,
3. η πολυπρισματική
προσέγγιση της
«πραγματικότητας»
4.η αξιολόγηση των
γεγονότων
(κριτική σκέψη)
πυρήνας
της
Διδακτικής
της
Ιστορίας

16. Κοινωνικός κονστρουκτιβισμός:
οι τρόποι με τους οποίους οι
κοινωνικές αλληλεπιδράσεις
επηρεάζουν τη διαδικασία
με την οποία οικοδομείται η
γνώση.

17. Page 18
Κοινωνικός
κονστρουκτιβι-
σμός
Μαθητοκε-
ντρική
Ομαδοσυνεργ
ατική
Διαμοιρασμός
ιδεών
Προ-
υπάρχουσα
γνώση
Πρακτική
γνώση
Διαδραστική
μάθηση
Προσδιορισ
μένη
πολιτισμικά
μάθηση
Οι
μαθητές/-
τριες
δομούν τη
δική τους
γνώση

18. Page 19
Ανάπτυξη δεξιοτήτων-κατανόηση
εννοιών
Ερώτηση:
Τι κατάλοιπα ιστορικών γνώσεων και
στοιχεία ιστορικής κατανόησης θα
θέλαμε να κρατήσουν οι μαθητές μας
έπειτα από 10 ή 15 χρόνια μετά την
αποφοίτησή τους ;

19. Page 20
Ένα διαρκές ενδιαφέρον για την ιστορία (όχι
μόνο την εθνική)
Μια ευρεία, ερμηνευτική συνολική εικόνα της
ιστορίας π.χ. του 20ου αι., εν μέρει χρονολογική, εν
μέρει θεματική, έτσι ώστε να συνδέουν και να
αναζητούν ζωτικές ιστορικές πληροφορίας όταν
χρειαστεί
Αντίληψη της δυναμικής των αλλαγών που
μορφοποίησαν τον 20ο αι.
Αίσθηση των βασικών τάσεων και εξελίξεων,
κοινών στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης και
εκείνων που καθρεπτίζουν εθνικές και
περιφερειακές διαφορές/ιδιαιτερότητες

20. Page 21
Μια αντίληψη για το σύγχρονο κόσμο η οποία
λαμβάνει υπόψη τη χρονική διάσταση και
αναγνωρίζει ότι οι εξελίξεις/αλλαγές έχουν τις
ρίζες τους στο παρελθόν
Μεταβιβάσιμες αναλυτικές και ερμηνευτικές
δεξιότητες ώστε να αξιοποιηθούν για την
κατανόηση του κόσμου μέσα στον οποίο ζουν και
να βοηθήσουν τους νέους πολίτες να αξιολογούν
τις πληροφορίες που παρουσιάζονται ανεξέλεγκτα
από τα Μ.Μ.Ε και άλλες πηγές.

21. Page 22
Βασικές αντιλήψεις / ιδέες
Οργάνωση ιστορικής γνώσης
Οργάνωση αντιλήψεων/ιδεών για την
ιστορία
Ικανότητα για γενικεύσεις και αναγωγές (π.χ.
αυτό είναι ένα παράδειγμα …)
Αναγνώριση ομοιοτήτων και διαφορών
Εντοπισμός προτύπων/σχεδίων (patterns)
Προσδιορισμός /απόδειξη συσχετισμών-
συνδέσεων

22. Page 23
Οι σημαντικότεροι σκοποί του μαθήματος της
Ιστορίας
1. Συγκρότηση ατομικής, πολιτισμικής και εθνικής
ταυτότητας
2. Κατανόηση αιτιότητας ιστορικών φαινομένων (στη
βάση καταστατικών ερμηνευτικών-εξηγητικών
πλαισίων)
3. Περιορισμός άγνοιας, άμβλυνση προκαταλήψεων,
παρερμηνειών, ιστορικών μύθων-κατανόηση
ιστορικότητας
4. Κατανόηση ιδιαιτερότητας άλλων εποχών,
κοινωνιών, πολιτισμών με βάση την αρχή της
ισοτιμίας

23. Page 24
5. Ανάπτυξη «αντισταθμιστικής-
αντιθετικής» μαθησιακής προσέγγισης:
φωνή σε «σιωπηλές»,
περιθωριοποιημένες, αποκλεισμένες
ομάδες (τραύμα, βίωμα, νοοτροπίες)
6. Ανάδειξη ψυχαγωγικής και ευρύτερης
παιδαγωγικής διάστασης της ενασχόλησης με
τις παρελθοντικές κοινωνίες (ΜΜΕ,
κινηματογράφος, δημόσια ιστορία-
histotainment)
7. Ανάδειξη ολότητας ανθρώπινης σκέψης, δράσης
και συμπεριφοράς-επίγνωση ιστορικότητας
ανακατασκευών του παρελθόντος.
(John Slater, 1995)

24. Page 25
‘Τhe past is a foreign
country, they do things
differently there’
«Το παρελθόν είναι
μια ξένη χώρα...»

25. Page 26
Παθογένειες της
ελληνικής σχολικής ιστορικής εκπαίδευσης
 Εθνοκεντρισμός, διδακτισμός, φρονηματισμός
 Στρατιωτική και πολιτική ιστορία
 Στερεοτυπικές προσεγγίσεις
 Απουσία ενσυναίσθησης και βιωματικών
προσεγγίσεων
 Ομφαλοσκοπικές και εσωστρεφείς αφηγήσεις
 Ατολμία στις θεματικές επιλογές
 Απουσία ιστορικών ερωτημάτων, πολυπρισματικών
προσεγγίσεων, ένταξης σε ευρύτερο ιστορικό
πλαίσιο, σύλληψης «μεγάλης εικόνας»
 Απουσία ιστορικών εννοιών Β΄Επιπέδου

26. Page 27
Eρωτήματα (Γ. Κόκκινος, 2009):
 είναι δυνατή η σύνδεση
διδακτικής και επιστημολογίας της Ιστορίας,
συμπεριλαμβανομένης της εκπαιδευτικής έρευνας;
 είναι εφικτή η εισαγωγή της «ιστορίας-προβλήματος»,
σύμφωνα με την ευρωπαϊκή τουλάχιστον πρακτική;
Σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον ερώτημα η απάντηση,
χωρίς να είναι εκ των προτέρων αρνητική,
θα πρέπει να λάβει υπόψη την επενέργεια
καθοριστικής σημασίας παραγόντων,
όπως οι παρακάτω:

27. Page 28
1. Τα ανελαστικά αναλυτικά προγράμματα
2. Το ένα και μοναδικό εγχειρίδιο
3. Τις κραυγαλέες επιστημολογικές, ιστοριογραφικές και αξιακές
ασυνέχειες και αντιφάσεις οι οποίες παρατηρούνται μεταξύ των
σχολικών εγχειριδίων Ιστορίας διαφορετικών τάξεων και
βαθμίδων
4. Την πρόβλεψη, από την εκπαιδευτική νομοθεσία, για επίδοση
κοινών θεμάτων στους μαθητές διαφορετικών τμημάτων της
ίδιας τάξης κατά τις τελικές εξετάσεις, στην περίπτωση που
περισσότεροι του ενός εκπαιδευτικοί διδάσκουν το ίδιο μάθημα
5. Την εμμονή στη δηλωτική γνώση με ταυτόχρονη υποτίμηση της
διαδικαστικής γνώσης, της εννοιολογικής προσέγγισης και των
αξιακών διαστάσεων

28. Page 29
6. Την εμμονή στο «εθνικό αφήγημα», δηλαδή σε μία επιλογή
πολιτικοστρατιωτικών γεγονότων, των οποίων η
διαπραγμάτευση θυμίζει περισσότερο προσέγγιση
μυθολογικού, επετειακού ή «εθνο-ρομαντικού» τύπου παρά
τεκμηριωμένο, πολυδιάστατο, πολυπρισματικό, με δυο λέξεις
κριτικό και αναστοχαστικό ιστορικό λόγο.
7. Το γεγονός ότι η διδασκαλία της σχολικής ιστορίας ανατίθεται
συχνά σε πτυχιούχους μη ιστορικών τμημάτων.
8. Το γεγονός ότι ούτε καν στα ιστορικά τμήματα των
Πανεπιστημίων δεν έχει ενσωματωθεί οργανικά, στο
πρόγραμμα σπουδών, το μάθημα της Διδακτικής της Ιστορίας,
και μάλιστα, σε συνάφεια με μαθήματα που αφορούν την
επιστημολογία της Ιστορίας και στην ιστορία της
ιστοριογραφίας.
9. Τη μη ετοιμότητα των εκπαιδευτικών, περισσότερο ίσως
αυτών της δευτεροβάθμιας, σε σχέση με εκείνους της
πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης.
10. Την συσκότιση των αρχών της επιστημολογίας της Ιστορίας
από προτεραιότητες που θέτουν οι κατά καιρούς
«εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις».

29. Page 30
1. Η σχολική ιστορία ελάχιστα
παρακολουθεί τις εξελίξεις στο
χώρο της επιστημονικής
ιστοριογραφίας:
προσήλωση στο εθνοκεντρικό
αφήγημα
Το βιβλίο της Γ' Γυμνασίου: το
επαρκέστερο από όσα διδάσκονται
σήμερα στην ελληνική εκπαίδευση
Τι συμβαίνει με την ιστορία στο ελληνικό
σχολείο;

30. Page 31
31
2. Η ιστορική γνώση αναπλαισιώνεται σε
σχολική χωρίς κριτήρια επιστημονικής και
παιδαγωγικής εγκυρότητας.
3. Τα Αναλυτικά Προγράμματα :
υπουργικές εγκύκλιοι διδακτέας ύλης ή
εκθέσεις ιδεών = ελάχιστα λαμβάνονται
υπόψη στη διδασκαλία.
4. Σχολικά εγχειρίδια: κυρίαρχη
ιδεολογική επιλογή.
Οι αποσύρσεις σχολικών εγχειριδίων
«γράφουν» μια παράλληλη ιστορία
στην ελληνική εκπαίδευση.

31. Page 32
32
Η υποβάθμιση του μαθήματος της
Ιστορίας αποτελεί πολιτική επιλογή.
Μείωση ωρών ιστορίας νεότερης και
σύγχρονης – κατάργηση μαθήματος
 Η ανάθεση, για παράδειγμα, της
διδασκαλίας σε εκπαιδευτικούς
άσχετων με την Ιστορία ειδικοτήτων έχει
πάρει ενδημικές διαστάσεις.
Ανεπαρκείς – από μεθοδολογική
άποψη τουλάχιστον – και αρκετοί
φιλόλογοι (άλλες ειδικότητες., έλλειψη
αρχικής και ενδο-ϋπηρεσιακής
κατάρτισης)
Η μηχανιστική
μεταβίβαση της
γνώσης με την
αποστήθιση
αποτελεί και αυτή
ιδεολογική επιλογή και
επιβολή του κυρίαρχου
αφηγήματος στη
συνείδηση των
μαθητών.
5.

32. Page 33
33
6. Η σχολική ιστορική εκπαίδευση: σαν σε κενό αέρος.
Ιδεολογική ουδετερότητα = δεν λαμβάνει υπόψη τις νοητικές
αναπαραστάσεις, τις ιστορικές αντιλήψεις των μαθητών ούτε τις
κοσμογονικές αλλαγές που συμβαίνουν στην κοινωνία,
ελληνική, ευρωπαϊκή και παγκόσμια.
Με τη στάση αυτή το σχολείο αφήνει τους μαθητές του έκθετους
στις σειρήνες της φασιστικής προπαγάνδας και των φασιζόντων
ιδεολογημάτων που διατρέχουν όλο το φάσμα της δημόσιας
ιστορίας.

33. Page 34
34
▲ Μασκοφόρος συνεργάτης των
κατοχικών δυνάμεων.
7. Στα επίμαχα και
συγκρουσιακά ιστορικά θέματα,
όπως ο Ναζισμός, η επίσημη
σχολική εκπαίδευση προτιμά:
αντί της ορθολογικής ανάλυσης
και της γόνιμης αντιπαράθεσης.
τον διδακτισμό και τον ηθικό
φρονηματισμό
την αποϊδεολογικοποίηση και την
εθνοκεντρική ερμηνεία,
τη λήθη ή την επιλεκτική μνήμη
αντί της κριτικής κατανόησης,

34. Page 35
35
Σχολικά εγχειρίδια που δέχτηκαν τη μεγαλύτερη πολεμική:

35. Page 36
Σχολικά εγχειρίδια που δέχτηκαν τη μεγαλύτερη πολεμική και
αποσύρθηκαν: τα νέα εγχειρίδια συντάσσονται στη λογική ενός
συντηρητικού από ιστοριογραφική, επιστημολογική,
παιδαγωγική άποψη παραδείγματος.

36. Page 37
Οι διαφάνειες 35-37, από την παρουσίαση του Κ. Μπακάλη (σύνδεσμος
Φιλολόγων Δράμας) για το βιβλίο «Κριτικές Προσεγγίσεις του Ναζιστικού
Φαινομένου» (επιμέλεια Ά. Παληκίδης, εκδ. Επίκεντρο, 2013).

37. Page 38
Εχθρός (;) αλλά και
ζητούμενο: η καλλιέργεια
κριτικής σκέψης:
προϋπόθεση για την
ανάπτυξη της ιδιότητας
του ενεργού πολίτη.
Έννοιες: Ιστορική γνώση,
ιστορική κατανόηση,
ιστορική συνείδηση.
Αντίφαση: Ιστορικό και
πρακτικό παρελθόν
(Rϋsen, Oakshot).

38. Page 39
1. Tι σημαίνει κριτικός
γραμματισμός;
2. Τι σημαίνει κριτική
ικανότητα/κριτική
σκέψη;
3. Πώς μπορούμε να την
καλλιεργήσουμε με
την κατάλληλη
διδασκαλία π.χ. της
ιστορίας;

39. Page 40
 «Κριτική ικανότητα σημαίνει πρώτα απ’ όλα μαθαίνω
να θέτω ερωτήματα. Ερωτήματα που μπορεί να μου τα
γεννήσει κάτι που βλέπω γύρω μου («από πότε
υπάρχουν πολυκατοικίες;»), κάτι που βλέπω σε ένα
μουσείο («τι έβαζαν μέσα στα αγγεία που έφτιαχναν οι
αρχαίοι Αιγινήτες:») ή κάτι που διαβάζω σε ένα βιβλίο
(«γιατί η ναζιστική Γερμανία αποφάσισε την εξόντωση
των Εβραίων με την Τελική Λύση;»). Πρώτο και βασικό
ερώτημα στην ιστορία είναι: πώς ξέρω αυτό που
διαβάζω, αυτό που μου λένε, που μου διδάσκουν, που
ακούω; Πού στηρίζεται και πώς έχει προκύψει;»
( Έφη Αβδελά, Διδάσκοντας ιστορία, Αθήνα 2003, σ. 24, στη σειρά Κλειδιά και
Αντικλείδια του Προγράμματος «Εκπαίδευση Μουσουλμανοπαίδων»,
www.kleidiakaiantikleidia.net)

40. Page 41
Ερωτήματα: Πώς οι εκπαιδευτικοί μπορούν ν’ αλλάξουν
την αρνητική στάση των μαθητών για το μάθημα της
Ιστορίας;
Πώς θα καταφέρουν να μυήσουν τους μαθητές στις
σύγχρονες μεθόδους του ιστορικού;

41. Page 42
Φωτογραφίες, αφίσες
Κινηματογράφος, ντοκιμαντέρ
Προσωπικές μαρτυρίες, ημερολόγια
Μουσική, τραγούδια
Λογοτεχνικά κείμενα
Χρήση
πολυτροπικών
μέσων,
ποικίλων
πηγών
Πώς θα εμπλουτίσουμε τη διδασκαλία μας;

42. Page 43
Ανάγκη για ενεργητικές, ερευνητικές, βιωματικές
και ενσυναισθητικές προσεγγίσεις
(απέναντι σε ένα λογοκεντρικό σχολείο)

43. Page 44
Πώς θα πετύχουμε συναισθηματική κατανόηση;
Με την ενσυναίσθηση και τις βιωματικές
προσεγγίσεις:
Δραματοποίηση
Διάλογος- αγώνας λόγων
Κατασκευή έργων
Ανάληψη ρόλων
Ενεργητική κριτική στάση και ανάληψη
πρωτοβουλιών 44

44. Page 45
Βιωματικές
προσεγγίσεις
 στόχος: Ενσυναίσθηση, ενεργοποίηση
όλων των μαθητών
 Καταιγισμός ιδεών (brainstorming)
 Θεατρικό παιχνίδι - παιχνίδι ρόλων
 Δραματοποίηση
 Προσομοιώσεις
 Ελεύθερη έκφραση: λογική, συναίσθημα,
σωματική έκφραση, tableaux vivants

45. Page 46
Επικέντρωση:
 Ιστορική παιδεία με βασικό στόχο την
καλλιέργεια ιστορικής, κοινωνικής και
πολιτικής συνείδησης
 Να μη φοβηθούμε να προσεγγίσουμε
ευαίσθητα και συγκρουσιακά ζητήματα
στην ιστορία. Απαραίτητη προϋπόθεση η
καλή γνώση του αντικειμένου.
 Ενσυναίσθηση: να την καλλιεργήσουμε με
κάθε τρόπο

46. Page 47
Βιωματικές προσεγγίσεις - παραδείγματα
 Παιχνίδια ρόλων / δραματοποιήσεις:
Σας προσεγγίζει κάποιος και σας προτείνει να
ενταχθείτε ενεργά σε μια αντιστασιακή ομάδα.
Βρισκόμαστε στην καρδιά του χειμώνα του 1942. Να
δημιουργήστε ένα σύντομο διάλογο μέσα από τον
οποίο θα διατυπώνετε απορίες, φόβους και ερωτήσεις
για προοπτικές αυτού του κινήματος και θα ζητάτε
απαντήσεις. Να βασιστείτε στα κείμενα χ, ψ. Έπειτα,
να ανακοινώσετε την απόφασή σας με επαρκή και
σαφή αιτιολογία.
47

47. Page 48
Σωματική έκφραση: tableaux vivant
 Nα αναπαραστήσετε με «παγωμένη εικόνα»
(χωρίς καθόλου λόγια) μια σκηνή από μπλόκο
Γερμανών στρατιωτών. Στο μπλόκο συμμετέχουν
κουκουλοφόροι. Να βασιστείτε στο απόσπασμα
από το Άξιον Εστί, τις μαρτυρίες της Μέλπως
Αξιώτη και τα χαρακτικά του Τάσσου. Έπειτα να
συζητήσετε: για τα συναισθήματα, τα κίνητρα και
την αντίδραση των ανθρώπων που εμπλέκονται
στο συμβάν (θυτών και θυμάτων) (Bλ.
www.freeathens.org).

48. Page 49
Γιατί να διδάσκουμε αμφιλεγόμενα και «ευαίσθητα»
ζητήματα στην ιστορία;
 οι μαθητές χρειάζεται να μελετήσουν αμφιλεγόμενα και
ευαίσθητα ζητήματα ώστε να καταλάβουν καλύτερα τον
κόσμο στον οποίο ζουν
 επειδή υπάρχουν πολύ λίγες πτυχές της Ευρωπαϊκής
ιστορίας του 20ου αιώνα με τις οποίες συμφωνούν όλοι οι
ιστορικοί
 τα αμφιλεγόμενα ζητήματα είναι χρήσιμα μέσα για να
βοηθήσουμε τους μαθητές να καταλάβουν τη θεμελιώδη
φύση της ιστορίας ως επιστημονικού κλάδου: ότι σχεδόν
κάθε ιστορικό γεγονός και εξέλιξη είναι ανοιχτά σε
διαφορετικές ερμηνείες.

49. Page 50
 Μπορούμε να προσπαθήσουμε να διδάξουμε στους
μαθητές ορισμένες διαδικαστικές δεξιότητες και
τρόπους μελέτης της ιστορικής διαμάχης. Ουσιαστικά,
αυτό αποτελείται από:
 την κριτική ανάλυση των στοιχείων / μαρτυριών και
του πώς αυτά έχουν ερμηνευτεί, μέσω της
διατύπωσης σειράς αναλυτικών ερωτημάτων
 την ανάλυση της γλώσσας που χρησιμοποιείται από
ανθρώπους όταν αναφέρονται στο ζήτημα
 Στρατηγικές: αποστασιοποίησης, αντιστάθμισης,
ενσυναισθητικές

50. Page 51
Η Ιστορία «διδάσκει»
μόνο όταν διδάσκεται κριτικά.
 Η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης είναι το μόνο
όπλο που διαθέτουμε ενάντια σε κάθε είδους
επιβολή και χειραγώγηση.
 Η βίωση της Ιστορίας γίνεται το μέσο για τη
συνειδητοποίηση της ευθύνης όλων μας στην
εξέλιξη των πραγμάτων και το όχημα για την
καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, της ελεύθερης
επιλογής, της ιστορικής και κοινωνικής
συνείδησης, συνεπώς, και της δημοκρατικής
πολιτικής συνείδησης.

51. Page 52
52

52. Page 53
Η ΤΙΜΗ ΕΝΟΣ ΨΩΜΙΟΥ ~ THE PRICE OF BREAD …, Του Φ. Δημητριάδη.

53. Page 54
Τι σημαίνει ιστορική σκέψη; Ποιες έννοιες
αποτελούν τη βάση της ιστορικής σκέψης;
Οι μαθητές για να σκέπτονται ιστορικά πρέπει:
 Να αντιλαμβάνονται και να προσδιορίζουν τι είναι
ιστορικά σημαντικό
 Να χρησιμοποιούν τεκμηρίωση αξιοποιώντας
πρωτογενείς πηγές
 Να προσδιορίζουν τη συνέχεια και την αλλαγή
 Να αναλύουν αιτίες και συνέπειες
 Να έχουν ιστορική προοπτική
 Να αντιλαμβάνονται την ηθική διάσταση των
ιστορικών ερμηνειών
(ιστορικός γραμματισμός = κατανόηση ιστορικών
γεγονότων)

54. Page 55
Ιστορικές Εννοιες
 Α΄ Επιπέδου:
Τι, Ποιος, Πού, Πότε, Γιατί
 Β΄Επιπέδου: Αιτιακές σχέσεις και συνάφειες,
Αλλαγή-Συνέχεια/Τομή, Ομοιότητα-Διαφορά,
Αναλογία, Ιστορική Σημασία, Τεκμηρίωση, Ηθικές
διαστάσεις
Βασικά στοιχεία: ιστορικοποίηση και ένταξη στη
μεγάλη εικόνα
Στόχος: κατανόηση του σημερινού κόσμου,
αυτογνωσία-ετερογνωσία 55

55. Page 56
Ιστορικές έννοιες δευτέρου επιπέδου
Δεν καταναλώνουμε ιστορία αλλά μαθαίνουμε ενεργητικά
(becoming active learners of history)
στόχος: καλλιέργεια κριτικής ιστορικής
σκέψης, διατύπωση διερευνητικών ερωτημάτων.

56. Page 57
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία
(19ος και 20ος αιώνας)
 Κρατούν τα ερμηνευτικά κλειδιά της σύγχρονης εποχής
 Αποτελούν προϋπόθεση κατανόησης και ερμηνείας της
 Πρέπει να αναδειχτούν οι συνέχειες, οι τομές και οι
αλλαγές (ιστορικές έννοιες δεύτερου επιπέδου)
 Πρέπει πάντα να αναφέρεται η μεγάλη εικόνα στην
οποία εντάσσονται περιφερειακά και επιμέρους
γεγονότα
 Αναφορές στις έννοιες της μακράς – μέσης - μικρής
διάρκειας

57. Page 58
Αισθητοποίηση

58. Page 59
Ρομαντισμός- Ρεαλισμός

59. Page 60

60. Page 61
Αιτιότητα, αλλαγή, τομή
Μεταπολεμική Ιστορία. Ερωτήματα:
 Τι σημαίνει ψυχροπολεμικό κλίμα;
 Γιατί κατέρρευσε ο υπαρκτός σοσιαλισμός;
 Πώς νοηματοδοτείται η εμφυλιοπολεμική ρητορική σήμερα;
 Τι σημαίνουν οι όροι βαλκανοποίηση, βοσνιοποίηση;
 Τι σημαίνει για τη Δύση η αποαποικιοποίηση της Ανατολής;
 Τι σημαίνει παγκοσμιοποίηση; Μόνο αρνητικά φορτίζεται η
λέξη; Τι σημαίνει ο όρος νεοαποικισμός;
 Γιατί πλημμύρισε μετανάστες η Δύση; Ποιες είναι οι χώρες
προέλευσης; (χάρτες-χρονογραμμές)
 Τι σημαίνει κυκλικός χρόνος;
 Επαναλαμβάνεται η ιστορία;
 Υπάρχουν ιστορικοί νόμοι;

61. Page 62
Πώς; Ογκώδης ύλη...
 Επιλεκτικές διαδικασίες
 Διαγραμματική ανάπτυξη - Ασκήσεις άστρου - συνδέσεις
 Εννοιολογικοί χάρτες (αξιοποίηση υπολογιστικής τεχνολογίας
και ανάλογων προγραμμάτων)
 Αξιοποίηση οπτικού υλικού και αντιπροσωπευτικών
πολυπρισματικών και πολυτροπικών πηγών
 Έμφαση σε βασικές καίριες έννοιες-κλειδιά «δεμένες» στον
βασικό χρονολογικό άξονα. Ιστορική ορολογία. Γλώσσα.
 Η «γραμμή του χρόνου» πάντα εμφανής στην τάξη. Αναφορές.
 Κυκλικές αναφορές, επιστροφή πάντα στη «μεγάλη εικόνα».
Διαρκείς επαναλήψεις, κίνηση εμπρός και πίσω στο χρόνο
 Επιλογή π.χ. 3 - 5 θεματικών κάθε χρόνο για μελέτη σε βάθος
μέσα από την ανάπτυξη σχεδίων εργασίας (project) από
ομάδες μαθητών.

62. Page 63
Η αξιοποίηση των εφαρμογών του web2 στην
εκπαίδευση είναι ιδιαίτερα σημαντική.
Λογισμικά (δωρεάν στο διαδίκτυο και
εύχρηστα) τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν
για την κατασκευή από τους μαθητές
εννοιολογικών χαρτών και συννεφόλεξων είναι
(ενδεικτικά): mind meister, free mind, bubble
us, Glinkr (εννοιολογικοί χάρτες) και wordle,
tagxedo, tagul (συννεφόλεξα). Π.χ. Ιδρυτική
διακήρυξη ΕΑΜ και ΕΔΕΣ.

63. Page 64
Αρνητές Ολοκαυτώματος

64. Page 65
Η οικονομική ύφεση της δεκαετίας του
1930
Τράπεζες των
Η.Π.Α. Δάνεια σε
Αμερικανικές
επιχειρήσεις
Πρώτες ύλες
Νοτιοαμερικάνικες
οικονομίες
Φθηνά είδη
διατροφής
και λοιπά αγαθά
Αμερικανοί
καταναλωτές
Τι γίνεται όταν οι
τράπεζες των Η.Π.Α.
επαναπατρίζουν τα
κεφάλαιά τους;
Τι συμβαίνει όταν οι
τράπεζες των Η.Π.Α.
επαναπατρίζουν
τα κεφάλαιά τους;
Δάνεια σε
Ευρωπαϊκές
κυβερνήσεις
Δάνεια σε
Αφρικανικές και
Ασιατικές
οικονομίες
Φθηνά είδη
διατροφής
και άλλα
αγαθά σε
Ευρωπαίοι
καταναλωτές
Φθηνές πρώτες
ύλες σε
Ευρωπαϊκές επιχειρήσεις
Δάνεια σε
Ευρωπαϊκές τράπεζες
Δάνεια σε
Δάνεια σε
Δάνεια σε
Δάνεια
σε
Εννοιολογικός
χάρτης
συνδέσεων

65. Page 66
ΠΗΓΗ: George Cassutto, “Inspiration Flow Chart: The Causes of Genocide”, στο: Teaching and
Learning about the Holocaust, URL: http://www.cyberlearning-world.com/

66. Page 67
ΑρματολοίΚλέφτες
Φαναριώτες
Κληρικοί
Ναυτικοί-
έμποροι
Παροικιακός
ελληνισμός
Ομάδες που
συμμετείχαν
στην επανάσταση
Του 1821
Άσκηση άστρου (Antonio Brusa)

67. Page 68
«Ο αντισημιτισμός δεν μας λέει τίποτα για τους Εβραίους, μας λέει όμως πολλά για
τους αντισημίτες και την κουλτούρα που τους εξέθρεψε. Ακόμα και μια
ευκαιριακή ματιά στις ποιότητες και στην ισχύ που οι αντισημίτες απέδωσαν
στους Εβραίους διαμέσου των αιώνων - υπερφυσικές δυνάμεις, διεθνείς
συνωμοσίες και η ικανότητα να διαλύουν οικονομίες· το ότι χρησιμοποιούν το
αίμα Χριστιανόπαιδων στις τελετουργίες τους, ακόμα και ότι τα σκότωναν για να
τους πάρουν το αίμα, το ότι είχαν συμμαχήσει με το Διάβολο, ότι ήλεγχαν
ταυτόχρονα το διεθνές κεφάλαιο και το μπολσεβικισμό - δείχνει πως ο
αντισημιτισμός βασίζεται ουσιαστικά σε πολιτισμικές πηγές, που είναι
ανεξάρτητες από τη φύση και τις πράξεις των Εβραίων και κατά συνέπεια αυτοί
καθαυτοί οι Εβραίοι προσδιορίζονται από τις πολιτισμικά παραγόμενες ιδέες, που
οι αντισημίτες προβάλλουν πάνω τους. Αυτός ο υφέρπτων μηχανισμός του
αντισημιτισμού ισχύει γενικά για κάθε προκατάληψη, αν και τα εντυπωσιακά
φαντασιακά ύψη, στα οποία οι αντισημίτες έφτασαν συχνά και επανειλημμένα,
σπανίζουν μέσα στα ογκώδη χρονικά των προκαταλήψεων».
(Πηγή: Ντανιέλ Τζόνα Γκολντχάγκεν, Πρόθυμοι δήμιοι: Οι εκτελεστές του Χίτλερ. Οι καθημερινοί Γερμανοί και
το Ολοκαύτωμα, μτφρ. Τάσος Ρόκας, Terzo Books, Αθήνα 1998, σ. 27,30,32-33 70-71)
Άσκηση: Με βάση την ακόλουθη πηγή δίνεται στους
μαθητές άσκηση με πίνακα κατάταξης και
συμπερασμού

68. Page 69
«Οι Ναζί καταδίωκαν τους Εβραίους, επειδή
χρειάζονταν έναν αποδιοπομπαίο τράγο για να του
φορτώσουν την ενοχή για τις συμφορές του
γερμανικού έθνους. Ώσπου να ολοκληρώσει την
τροχιά του αυτός ο εξτρεμισμός, εκατομμύρια Εβραίοι
συνελήφθησαν, βασανίστηκαν, δολοφονήθηκαν σε
στρατόπεδα συγκέντρωσης. Άλλοι αντιπρόσωποι
«ατελών» φυλετικών και κοινωνικών αμάδων,
ομοφυλόφιλοι, αντιναζιστές, διανοούμενοι, τσιγγάνοι,
είχαν παρόμοια μοίρα».
(Ε. Βurns, Eυρωπαϊκή Ιστορία, Παρατηρητής,
Θεσσαλονίκη 1988, σ. 336)

69. Page 70
Χρόνος
Κατηγορίες
Στη μακρά διάρκεια 19ος αι. 1917 κ. ε. 1929 κ.ε.
Προκαταλήψεις
Διάβολοι με
υπερφυσικές
δυνάμεις
Πίνουν το
αίμα των
παιδιών
Απορρύθμιση
της
οικονομίας
Διεθνής
συνωμοσία
κατά του
έθνους
Έλεγχος
μπολσεβίκων
Έλεγχος
διεθνούς
κεφαλαίου
Προκαλούμενα
Συναισθήματα
Άλογος
φόβος
- φοβίες
Φρίκη Απέχθεια Αγανάκτηση
Απειλή
ομάδας
Ανησυχία
Κίνδυνος
ανατροπής
συστήματος
Φθόνος
Κοινωνικές
ομάδες δέκτες
Αμόρφωτη
μάζα
Φανατικοί
χριστιανοί
Μικροαστικά
στρώματα
εθνικιστές Αστική τάξη Εργάτες
και
αγρότες
Σημείωση: Η πρώτη οριζόντια και η κάθετη δίνονται από το διδάσκοντα. Η δεύτερη οριζόντια
συμπληρώνεται από μαθητές με βάση την πηγή. Οι άλλες δύο σειρές βγαίνουν με την
καθοδήγηση του διδάσκοντος ως συμπεράσματα από τους μαθητές.

70. Page 71

71. Page 72

72. Page 73

73. Page 74
Δημόσια Ιστορία: Η «δεύτερη ζωή του
παρελθόντος» (Α. Λιάκος)
 Εικόνες και αναπαραστάσεις του παρελθόντος στο δημόσιο
χώρο: διαδικασίες αυτοπροσδιορισμού κοινωνιών
 Βιομηχανία της μνήμης: παραγωγή και κατανάλωση
«ιστορικών» προϊόντων κατασκευή ιστορικής κουλτούρας
 Τεχνολογία, πληροφοριακός πληθωρισμός, ταχύτητα,
αλληλεπίδραση ΜΜΕ και πολιτικού πλαισίου, πολιτισμικών
και κοινωνικών παραμέτρων
 Ανάγκη σύνδεσης κριτικής ιστορικής γνώσης με ευρύτερες
κοινωνικές ανάγκες και ανησυχίες παραγωγή ιστορικού
νοήματος

74. Page 75
 Η Δημόσια Ιστορία και ειδικότερα το ιστορικό μυθιστόρημα
και ο κινηματογράφος βιώνουν στις μέρες μας τη
μεγαλύτερη ανθοφορία τους
 Στον αντίποδα, το ενδιαφέρον για την Ακαδημαϊκή
Ιστοριογραφία, πλην εξαιρέσεων, υποχωρεί, συρρικνώνεται - εάν
βεβαίως δεν ατονεί εξ ολοκλήρου
(Γ. Κόκκινος, 2013)
(Παράγοντες: δυναμική επίδραση ιστοριογραφικών πτυχών της
γλωσσικής, και πολιτισμικής στροφής στην ιστορία,
μεθοδολογικά εργαλεία προφορικής ιστορίας, μικροϊστορίας
Οπτική και αισθητική ιστορία)

75. Page 76
“The Past can be seized only as an image”
Walter Benjamin
 Μύηση στον πολυπαραγοντικό χαρακτήρα της ερμηνείας
του ιστορικού φαινομένου και του ευρύτερου ιστορικού
πλαισίου
 Οπτικός και μιντιακός εναλφαβητισμός (καλλιέργεια
«ευφυούς παρατηρητικότητας»)
 Ενεργοποίηση ομαδοσυνεργατικής, βιωματικής μάθησης
 Εντοπισμός, αμφισβήτηση προκαταλήψεων και
στερεοτύπων
 Μετακίνηση από παγιωμένες απόψεις περί ιστορικής
μάθησης
 Iστορικός εναλφαβητισμός, γνωστικός
αναπροσανατολισμός (Keith Barton, 2011)

76. Page 77
 Διασπείρεται σε συνεχώς μεγαλύτερη ακτίνα
 Αποκτά ικανά ερείσματα κατά βάση στον κοινό λόγο, λόγω
της εξέχουσας δυναμικής που εμφανίζει η Δημόσια Ιστορία,
η οποία ούτως ή άλλως διεκδικεί τουλάχιστον ισότιμο
καθεστώς αποδοχής με αυτό της επιστημονικής πειθαρχίας
την οποία συνηθίσαμε να ονομάζουμε ιστοριογραφία.
Γ. Κόκκινος: «ανιχνεύεται δομική σύμπτωση
μεταξύ ιστορικής αφήγησης και μυθοπλασίας»

77. Page 78
Ιστορία και Κινηματογράφος:
“Η Bασιλεία των Ουρανών”,
Ridley Scott, 2002

78. Page 79
“Ιβάν ο Τρομερός»
Σεργκέι Αιζενστάιν,
1945

79. Page 80

80. Page 81

81. Page 82

82. Page 83
«The Sound of Music» (Η μελωδία της ευτυχίας)
Robert Wise (1965)

83. Page 84
«O γάμος της
Μαρίας
Μπράουν»,
Reiner Werner
Fassbinder 1978

84. Page 85
«Το
ταμπούρλο»
Volker
Schloendorff
(1979)
“Lili Marleen”
(1981)
Reiner
Werner
Fassbinder

85. «Schindler's List» (Η Λίστα του Σίντλερ),
Steven Spielberg, 1993, Αμερική

86. Page 87

87. «Der Untergang» (Η Πτώση)
Oliver Hirschbiegel (2004)

88. Page 89
«Sophie Scholl-Die letzten Tage»
Marc Rothemund (2006)

89. Page 90
“Hanna Arendt”,
Margarethe von
Trotta, 2012

90. Page 91
«Νύχτα και Καταχνιά», Alain Resnais, 1955

91. Page 92
Le Chagrin et la Pitié (Η θλίψη και ο οίκτος)
Marcel Ophuls (1969)

92. Page 93
«Η μάχη του
Αλγερίου», Τζίλο
Ποντεκόρβο, 1966

93. Page 94

94. Page 95
Γραμματισμοί
κοινωνικός οπτικός μιντιακός
Συνεργασία,
ομαδικότητα
ενεργός συμμετοχή
στα κοινά
προσέγγιση και
ερμηνεία εικόνας,
φιλμ,
οπτικού υλικού
προσέγγιση
λόγου Μ.Μ.Ε
και τεχνικών
προπαγάνδας

95. Page 96
Γιατί λοιπόν πρέπει να καλλιεργηθεί ο
οπτικός εναλφαβητισμός;
Διότι:
1. «H όραση προηγείται των λέξεων», ενώ «η σχέση ανάμεσα σε
αυτό που βλέπουμε και σε αυτό που γνωρίζουμε δεν είναι ποτέ
ξεκαθαρισμένη»
(John Berger, H εικόνα και το βλέμμα, 1993)
1. «Η χρήση των εικόνων από τους ιστορικούς δεν πρέπει να
περιορίζεται στο «αποδεικτικό» μέρος τους αλλά θα πρέπει να
παραχωρείται χώρος γι αυτό το οποίο ορίστηκε ως «επίδραση
της εικόνας στην ιστορική φαντασία»
(Peter Burke, Αυτοψία, 2003)
Συνεπώς:
«Η οπτική εκπαίδευση θα πρέπει να στηρίζεται στην προϋπόθεση ότι
κάθε απεικόνιση συνιστά μια δήλωση»
(Rudolf Arnheim , Οπτική Σκέψη, 2007)

96. Page 97
Es lebe Deutschland! = Ζήτω η
Γερμανία!

97. Page 98
1,2. Γυναίκες στο
Δημοκρατικό Στρατό
3. Τα «κορίτσια του
Μάρκου» (1947)

98. Page 99
Μνημονικοί τόποι…

99. Page 100

100. Page 101
Οι βανδαλισμοί μνημείων συνιστούν
δημόσια χρήση της ιστορίας

101. Page 102
Δημόσιες χρήσεις της
ιστορίας:
Daniel Libescind, Εβραϊκό
Μουσείο, Peter Eisenman
Μνημείο Ολοκαυτώματος
στο Βερολίνο:
(«Συναισθηματική
Αρχιτεκτονική»
“Emotional Architecture”)

102. Page 103
Τι θέλουμε;
 Να μεταφέρουμε λίγη από τη μαγεία μιας άλλης
εποχής στους μαθητές
 Να τους προκαλέσουμε να ερευνήσουν, να μπουν
στη θέση του άλλου, να κατανοήσουν τις συνθήκες
της εποχής και μέσα σε αυτές να τοποθετήσουν και
να επιχειρήσουν να ερμηνεύσουν τις πράξεις των
ανθρώπων
 Να κατανοήσουν ότι υπάρχουν διαφορετικές
ερμηνευτικές προσεγγίσεις ιδιαίτερα σε δύσκολα και
αντιφατικά ιστορικά θέματα
 Να κατανοήσουν το σημερινό κόσμο μέσα από
κριτικές προσεγγίσεις του παρελθόντος

103. Page 104
Συνοψίζοντας:
 Ένας ιστορικός δεν περιγράφει μόνο, αλλά κατανοεί και
εξηγεί.
 «Το παρελθόν είναι μια ξένη χώρα»: Η νοοτροπία των
ανθρώπων του παρελθόντος είναι διαφορετική από τη δική
μας, συνεπώς πρέπει να αποφεύγουμε να προβάλλουμε το
σύγχρονο τρόπο κατανόησης των πραγμάτων
αναχρονιστικά σε αυτή: το παρελθόν πρέπει να
προσεγγίζεται με τους δικούς του όρους (ιστορικοποίηση).
 Για να διαχειριστούμε το παρελθόν αποτελεσματικά, είναι
σημαντικό να είμαστε σε θέση να αναγνωρίζουμε ότι οι
ιστορικοί μύθοι ή οι «δημοφιλείς» τρόποι σκέψης
αλλοιώνουν τον τρόπο που βλέπουμε και σκεπτόμαστε για
τα πράγματα.

104. Page 105
 Οι περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την
ιστορία σαν μια γραμμή ή ένα βέλος, που δείχνει
προς το μέλλον, χωρίς να εκτιμούν ότι κάτι τέτοιο
παράγει τελεολογικές και γραμμικές ιστορίες. Και
όμως, τώρα οι ιστορικοί επιχειρηματολογούν πάνω
στο ότι η ιστορία μοιάζει περισσότερο με δένδρο,
σκάλα, σπιράλ ή ακόμη και πλεξούδα.
 Ο καλός ιστορικός (βλ. εδώ: ο εκπαιδευτικός που
διδάσκει ιστορία) γνωρίζει ότι η φράση «προχωρούμε
μπροστά» είναι μια κοινωνική κατασκευή , όχι ένα
φυσιολογικό πράγμα, και ότι οι δικές μας νοητικές
αντιλήψεις επίσης έχουν ιστορία.

105. Page 106
 Το πρόβλημα στην ιστορική κατανόηση: όλα
βασίζονται στην αντίληψη της ιστορίας ως
«γνώσης»- μιας συλλογής γεγονότων ή αφηγήσεων
σχετικά με πράγματα που «συνέβησαν στο
παρελθόν» (η περίπτωση της σχολικής ιστορίας).
Αυτό περιορίζει την αντίληψή μας για την αξία της
επιστήμης. Μια πιο ακριβής κατανόηση του τι είναι
η ιστορία επεκτείνει τη χρησιμότητά της.
 Η ιστορική εκπαίδευση τροφοδοτεί με κάποια
γνώση του παρελθόντος το μαθητή, αλλά ενθέτει
στο μαθητή μοντέλα σκέψης και δράσης, κάποια
από τα οποία είναι μοναδικά για την επιστήμη
αυτή.

106. Page 107
Η ιστορία δεν είναι μια ουδέτερη απαγγελία
γεγονότων του παρελθόντος, είναι η μελέτη
και η εξήγηση των γεγονότων ή
φαινομένων. Η ιστορία δεν αφορά μόνο
στο περιεχόμενο (γεγονότα) αλλά αποτελεί
και μια ιδιαίτερη και συστηματική
μεθοδολογία, έναν ξεχωριστό τρόπο
διαβάσματος, σκέψης, διατύπωσης
ερωτημάτων και ανάλυσης.

107. Page 108
 Sam Wineberg: Η ιστορική σκέψη
είναι μια αφύσικη πράξη
(historical thinking as an ‘unnatural
act’), η οποία αντιτίθεται στις
συνήθεις νοητικές διαδικασίες,
στον τρόπο που σκεπτόμαστε. Ως
αποτέλεσμα, το να κάνει κανείς
ιστορία ή το να σκέπτεται ιστορικά
είναι ένα εγγενώς πολύτιμο
πράγμα, με αξία πέρα από αυτή
καθεαυτή την ακαδημαϊκή.

108. Page 109
 Η επιστήμη (και πειθαρχία)
της ιστορίας αναπτύσσει τις
ποιότητες της αντίληψης και
κρίσης οι οποίες
ενθαρρύνουν την
ενεργητική, αναστοχαστική
και αιτιολογημένη
συναναστροφή με άλλους
ανθρώπους. Είναι σε τελική
ανάλυση κάτι ιδιαίτερα
πολύτιμο.

109. Page 110

110. Page 111

111. Page 112

112. Page 113

113. Page 114
History matters.
Σας ευχαριστώ