Περιγραφή της σχέσης της Φιλοσοφίας με τον Κινηματογράφο. Παρουσίαση της κ. Ελένης Ρούμκου σε ενημερωτική συνάντηση με ομάδα φιλολόγων του Ν. Άρτας.

1. Φιλοσοφία και
κινηματογράφος
Προσέγγιση φιλοσοφικών ζητημάτων
μέσω κινηματογραφικών αφηγήσεων

3. Η φιλοσοφία έχει μάλλον αφηρημένο και
θεωρητικό χαρακτήρα
Οι φιλοσοφικές συζητήσεις αποβλέπουν
α) στη διασάφηση γενικών εννοιών
β) τη δικαιολόγηση βασικών μας
πεποιθήσεων και
γ) στη συγκρότηση μιας συνεκτικής
εικόνας της πραγματικότητας και της
θέσης του ανθρώπου μέσα σ’ αυτήν

4.  Οι φιλόσοφοι θέτουν ανοιχτά, πολύ
γενικά ερωτήματα για τη γνώση, τον
κόσμο και την ύπαρξή μας
 Συχνά δε φτάνουν στα όρια των
νοητικών μας ικανοτήτων,
προσπαθώντας να κατασκευάσουν
έγκυρα επιχειρήματα για τον έλεγχο
των προθεωρητικών μας διαισθήσεων

5. Ωστόσο, αυτή η ιδιαίτερη πνευματική
δραστηριότητα έχει άμεση σχέση και
με προβληματισμούς, που γεννιούνται
από την καθημερινή μας ζωή, από την
επιστημονική έρευνα, από την
καλλιτεχνική δημιουργία, από τα
ηθικά μας διλήμματα, από την
πολιτική δράση, από τις θρησκευτικές
μας ανησυχίες

6. Και η κατάδειξη αυτή της άμεσης σχέσης
χρειάζεται συγκεκριμένα, πραγματικά ή
υποθετικά, ακόμη και φανταστικά,
παραδείγματα
Χωρίς τέτοια παραδείγματα, μένουμε στη
σφαίρα της αφαίρεσης και της
συγκεχυμένης αίσθησης ή μάλλον της
ψευδαίσθησης του σκοτεινού εννοιολογικού
βάθους, ή έστω της λογικής γυμναστικής
αυστηρών συλλογισμών, χωρίς σαφή
αντίληψη των ενδεχόμενων απτών
εφαρμογών τους

7. Ο κινηματογράφος μας παρέχει παραδείγματα,
που φωτίζουν, ή αντιπαραδείγματα, που
διαψεύδουν, τις φιλοσοφικές θεωρίες
Οι κινηματογραφικές αφηγήσεις, ολόκληρα
σενάρια ή και επιμέρους σκηνές, που μας
εντυπώνονται, και περίπλοκες καταστάσεις,
που απαιτούν την ερμηνευτική μας
παρέμβαση, λειτουργούν ως νοερά-νοητικά
πειράματα, τα οποία μας βοηθούν να
φανταστούμε

8.  τι μπορεί να εννοούσε ο Ντεκάρτ με την υπόθεση του
μοχθηρού δαίμονα, που ίσως μας εξαπατά για την
πραγματικότητα, που μας περιβάλλει
 πώς θα μπορούσε η ψυχή να επιβιώνει, μετά τον
θάνατο του σώματος, ή τα ρομπότ να έχουν νου και
αισθήματα παρόμοια με τα ανθρώπινα
 ποιες οι συνέπειες της μιας ή της άλλης λύσης του
προβλήματος της ευθανασίας
 τι συμβαίνει όταν επιβάλλουμε τη θανατική ποινή
 σε ποιες μορφές υποδούλωσης είναι πιθανόν να μας
οδηγήσουν ουτοπικά ολοκληρωτικά καθεστώτα, κλπ.

9. Ανεξάρτητα από την καλλιτεχνική τους
ποιότητα, ταινίες (και τηλεοπτικές),
επιστημονικής φαντασίας, κοινωνικές,
αισθηματικές, πολιτικές, πολεμικές, μας
προσφέρουν, με λιγότερο ή περισσότερο
αληθοφανή τρόπο, πολύτιμες λεπτομέρειες
μορφών ζωής, τις οποίες δεν μπορούν να
εξεικονίσουν επαρκώς οι προκείμενες και τα
συμπεράσματα της επιχειρηματολογίας υπέρ
της μιας ή της άλλης θέσης

10. Υπάρχουν δύο προσεγγίσεις στο θέμα
φιλοσοφία και κινηματογράφος
 εκείνη που αφορά στις φιλοσοφικές αρχές
που εξετάζονται σε μία ταινία [μία ταινία
μπορεί να εγείρει ένα συγκεκριμένο ηθικό
δίλημμα ή να προκαλεί σκεπτικισμό σχετικά
με την ταυτότητα ενός ήρωα]
 εκείνη που αφορά στο πώς μία ταινία
εκλαμβάνεται ως μορφή τέχνης. Ποια,
δηλαδή, είναι η φιλοσοφική σημασία της
τεχνολογίας ενός φιλμ ή ποια είναι η
φιλοσοφική σημασία της ανταπόκρισης του
κοινού

11. Στο βιβλίο Thinking Through Film:
Doing Philosophy, Watching Movies
των Damian Cox Michael Levine (εκδ. Wiley-
Blackwell Wiley)
Οι συγγραφείς επιχειρούν να απαντήσουν σε
ερωτήματα
 ποια η σχέση φιλοσοφίας και
κινηματογράφου
 πώς μπορεί να αναλύσει κάποιος βασικές
φιλοσοφικές αρχές, παρακολουθώντας
δημοφιλείς ταινίες
 κατά πόσον μία ‘λαϊκή’ ταινία μπορεί να
γίνει όχημα φιλοσοφικής έρευνας

12. Δώδεκα ταινίες κάθε είδους γίνονται η
αφορμή για τη συζήτηση
Από την Ολική επαναφορά και το
Μάτριξ, ως την Τεχνητή νοημοσύνη
και το Ikiru, οι συγγραφείς αναλύουν
θέματα όπως η έλλειψη ηθικής και η
μετάνοια στις Ζωές των άλλων ή η
δεοντολογία του Batman στον
Σκοτεινό Ιππότη

13. Καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι
ταινίες είναι αναμφισβήτητα ο πιο
δημοφιλής τρόπος για τη δημιουργία
ενός ‘κανόνα’ στη Δύση, καθώς
αποτελούν ‘την πιο λαϊκή και μη
ελιτίστικη μορφή τέχνης’

14. Το θέμα έχει απασχολήσει γενιές
κινηματογραφιστών και φιλοσόφων,
από τον Adorno και τον Horkheimer,
που ανησυχούν για το παθητικό κοινό,
ως τον Walter Benjamin, που έκανε
λόγο για τη δύναμη του
κινηματογράφου να προωθεί την
κοινωνική και πολιτική ελευθερία,
αλλά και τον Alfred Hitchcock, που
είπε ότι ‘θα έπρεπε να φέρονται σε
όλους τους ηθοποιούς σαν πρόβατα’

15. Ταινίες (μερικές αναφέρονται στις
δραστηριότητες που προτείνονται
στους μαθητές στο τέλος κεφαλαίων
του βιβλίου της Β΄ Λυκείου) που θα
μας βοηθήσουν να μιλήσουμε με τα
παιδιά για σημαντικά φιλοσοφικά
ζητήματα

16.  Για το πρόβλημα της γνώσης και τις
σκεπτικιστικές ανησυχίες, για την επαφή
του νου μας με την πραγματικότητα, αλλά
και για τις μεταφυσικές προεκτάσεις αυτών
των ανησυχιών, μπορεί να προβληθεί η
ταινία Μάτριξ
 Για τις διάφορες διαστάσεις εικονικής και
αληθινής πραγματικότητας, για τους καλούς
ή κακούς λόγους, που μας κάνουν να
δεχτούμε σχετικότητα της αλήθειας και τον
υποτιθέμενο καθορισμό της από
υποκειμενικές προοπτικές, το Ρασομόν του
Κουροσάβα

17.  Για τη δυνατότητα του ταξιδιού μέσα στον
χρόνο και τις συνέπειές του για την
προσωπική ταυτότητα, οι 12 Πίθηκοι του
Τέρρι Γκίλιαμ
 Για το ενδεχόμενο εξαπάτησής μας, όσον
αφορά στην πραγματικότητα, που μας
περιβάλλει, και τις συνέπειές της, για την
αυτονομία μας, το Truman Show του Πήτερ
Γουίαρ
 Για τη σχέση νου και σώματος ή ψυχής και
σώματος, και το ενδεχόμενο να υπάρχουν
ρομπότ με ανθρώπινες νοητικές αλλά και
ψυχικές ιδιότητες, το Blade Runner του
Ρίντλεϋ Σκοτ

18.  Για τη σημασία της προσωπικής ταυτότητας,
όσον αφορά στις σχέσεις μας με τους
άλλους, το Ζέλιγκ του Γούντυ Άλλεν
 Για τα όρια των ανθρώπινων νοητικών
ικανοτήτων, μέσα σε ένα άπειρο σύμπαν, το
2001 Οδύσσεια του Διαστήματος
 Για τον υπαρξισμό, Ο Ξένος του Καμύ,
ταινίες του Μπέργκμαν, του Αντονιόνι του
Φελλίνι, του Κουροσάβα, του Γούντυ Άλλεν

19. Στον χώρο της ηθικής φιλοσοφίας
και της εφαρμοσμένης ηθικής
 Για το πρόβλημα της πραγματικότητας των
αξιών και το καίριο ερώτημα που πρώτος
θέτει ο Πλάτων, με τον μύθο του
δαχτυλιδιού του Γύγη στην Πολιτεία —
«γιατί να είναι κανείς ηθικός; — αξίζει να
μελετηθούν οι απαισιόδοξες ταινίες του
Γούντυ Άλλεν: Απιστίες και Αμαρτίες και
Matchpoint
 Για το νόημα της ζωής και το φάσμα του
επικείμενου θανάτου, ο Καταδικασμένος
(Ikiru) του Κουροσάβα

20.  Για να καταλάβει κανείς την έννοια της απελπισίας του
Κίρκεγκωρ, και το πρόβλημα της απουσίας νοήματος
(δεν περιλαμβάνεται στο σχολικό εγχειρίδιο) μπορεί να
δει προσεκτικά το Dolce Vita του Φελίνι
 Για ηθικά διλήμματα ευθανασίας θανατικής ποινής,
ηθικής των επιχειρήσεων το Η θάλασσα μέσα μου του
Αμεναμπάρ και Η επέλαση των βαρβάρων του Ντενί
Αρκάν, το Dead Man Walking του Τιμ Ρόμπινς, Η ζωή
του Ντέιβιντ Γκέιλ του Άλαν Πάρκερ, το Insider του
Μάικλ Μαν
 Για πολιτικούς και οικολογικούς προβληματισμούς το Ο
επίμονος κηπουρός του Φερνάντο Μεϊρέγιες

21. Στον χώρο της πολιτικής
φιλοσοφίας
 Για την καταγγελία ολοκληρωτικών
καθεστώτων το Φαρενάιτ 451 του
François Truffaut και 1984 του
Michael Radford
 Για την εξ αριστερών κριτική των
αστικών κοινωνιών του 20ου αι.
ταινίες του Μπουνιουέλ, του ιταλικού
νεορεαλισμού και του Κεν Λόουτς

22. Για την αισθητική
Βιογραφικές ταινίες για μεγάλους
ζωγράφους, όπως το Pollock, για τον
Τζάκσον Πόλλοκ, το Αντρέι
Ρουμπλιώφ του Ταρκόφσκι, αλλά και
έργα που μιλούν, συχνά με
αυτοαναφορικό τρόπο, για την ίδια
την καλλιτεχνική δημιουργία, όπως το
Οχτώμιση του Φελλίνι, Η Αμερικανική
νύχτα του Τρυφώ

23. http://youtu.be/KfssRWwEh6o

24. Ελένη Ρούμκου
Σχολ. Σύμβουλος ΠΕ02
Σχολ. έτος 2014-15