NHÃN KHOA

1. BOÄ MOÂN MAÉT
ÑAÏI HOÏC Y DÖÔÏC TP.HCM
CHAÁN THÖÔNG MAÉT
MUÏC TIEÂU BAØI GIAÛNG :
1. Trình baøy phaân loaïi chaán thöông maét .
2. Phaùt hieän ñöôïc caùc toån thöông trong chaán thöông maét.
3. Xöû trí ban ñaàu moät soá tröôøng hôïp chaán thöông maét.
4. Höôùng daãn ñeà phoøng chaán thöông maét.
NOÄI DUNG BAØI GIAÛNG
1. ÑAËC ÑIEÅM DÒCH TEÃ CHAÁN THÖÔNG MAÉT :
Chaán thöông maét laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân gaây muø loøa.
- Caùc nöôùc phaùt trieån, chaán thöông maét ngaøy caøng giaûm daàn laø nhôø ngaøy caøng coù nhieàu
phöông tieän ñeå baûo veä vaø baûo hoä con ngöôøi trong sinh hoaït cuõng nhö trong lao ñoäng.
- Caùc nöôùc ñang phaùt trieån, tæ leä chaán thöông maét coøn cao.
- Theo thoáng keâ ôû Vieät Nam, tæ leä chaán thöông maét :
16% trong thôøi kyø chieán tranh.
20% do caùc nguyeân nhaân khaùc.
- Nhöõng yeáu toá nguy cô :
+ Ngöôøi lao ñoäng khoâng ñöôïc trang bò baûo hoä lao ñoäng toát.
+ Tai naïn giao thoâng.
+ Nhieàu troø chôi nguy hieåm, thöôøng xaûy ra ôû tuoåi hoïc ñöôøng.
2. KHAI THAÙC BEÄNH SÖÛ CHAÁN THÖÔNG MAÉT :
2.1 Hoûi beänh söû :
- Thôøi gian töø luùc bò chaán thöông ñeán luùc ñöôïc xöû trí ban ñaàu.
- Nguyeân nhaân bò chaán thuông: tai naïn giao thoâng, tai naïn lao ñoäng ….
- Ñaõ ñöôïc xöû trí luùc ñaàu baèng caùch naøo.
2.2 Nguyeân taéc khaùm moät tröôøng hôïp chaán thöông maét :
- ÑO THÒ LÖÏC : ñaây laø yeáu toá raát caàn thieát ñeå giuùp cho coâng vieäc ñieàu trò tröôùc vaø sau
chaán thöông maét. Ño thò löïc cuõng mang tính chaát phaùp lyù veà sau.
- KHAÙM VAÄN ÑOÄNG CUÛA NHAÕN CAÀU ñeå ñaùnh giaù tình hình caùc cô vaän nhaõn.
- CHUÙ YÙ ÑOÄNG TAÙC NHAÉM VAØ MÔÛ MAÉT cuûa beänh nhaân ñeå xem tình traïng cuûa cô
naâng mi, nhaát laø ñoái vôùi nhöõng chaán thöông coù raùch da mi treân.
- Khaùm nhaõn caàu chuù yù:
+ Giaùc maïc coøn trong, boùng khoâng ?
+ Tieàn phoøng coøn saâu, saïch ?
+ Ñoàng töû troøn khoâng ? Phaûn xaï aùnh saùng coøn khoâng ?
- Tìm kieám caùc dò vaät ôû giaùc maïc, keát maïc.
- Sôø naén caùc thaønh xöông hoác maét ñeå phaùt hieän daáu dieäu gaõy xöông hoác maét.
- Neáu nghi ngôø dò vaät noäi nhaõn thì gôûi chuïp X quang, sieâu aâm,…

2. 2
3. PHAÂN LOAÏI VAØ XÖÛ TRÍ BAN ÑAÀU :
3.1. CHAÁN THÖÔNG MI MAÉT :
3.1. 1. Maùu tuïï döôùi da mi :
Coù theå lan töø maét bò toån thöông sang maét laønh. Nhôø maïng löôùi maïch maùu ôû mi maét, neân
caùc maùu tuï naøy coù khaû naêng tieâu nhanh, khoâng ñeå laïi di chöùng.
U maùu xuaát hieän muoän sau 1 – 2 ngaøy, chuù yù caùc toån thöông laân caän cuûa vuøng TMH, RHM
hoaëc gaõy neàn soï. Neân khaùm keát hôïp vôùi caùc chuyeân khoa.
3.1. 2. Raùch da mi :
Nguyeân taéc xöû trí :
- Kieåm tra veát thöông, xem coù dò vaät thì phaûi laáy heát.
- Röûa saïch veát thöông baèng nöôùc muoái sinh lyù.
- Khaâu laïi veát thöông, khi khaâu veát thöông phaûi chuù yù vò trí giaûi phaãu ñeå ñaûm baûo vieäc
phuïc hoài chöùc naêng vaø thaåm myõ cuûa mi maét veà sau.
+ Neáu raùch bôø töï do cuûa mi maét, phaûi baét ñaàu khaâu veát thöông töø bôø töï do ñeå ñaûm baûo
söï nhaém kín maét veà sau.
+ Neáu raùch bôø töï do phía trong mi döôùi. Löu yù ñeán leä quaûn döôùi. Phaûi khaâu taùi taïo leä
quaûn döôùi ñeå traùnh chaûy nöôùc maét soáng veà sau.
Nguyeân taéc khaâu veát thöông :
- Gaây teâ döôùi da baèng Lidocain 2%.
- Ñoái vôùi veát thöông ôû bôø töï do neân duøng thanh ñeø (Plaque) ñaët vaøo maét ñeå baûo veä nhaõn
caàu.
- Duøng kim chæ nhoû (6.0 Soie hoaëc Nylon) ñeå khaâu veát thöông nhaèm traùnh seïo xaáu veà
sau.
3.1.3.Vết thương raùch xước, bầm dập mí
H1: toån thöông raùch xöôùc do chaø xaùt maët ñöôøng trong tai naïn giao thoâng
- Kieåm tra veát thöông, xem coù dò vaät thì phaûi laáy heát.
- Röûa saïch veát thöông baèng nöôùc muoái sinh lyù.
- Traùnh toái ña caét loïc moïi maãu moâ coù cuoáng
- Baêng eùp caàm maùu vôùi thuoác môû khaùng sinh

3. 3
3.2. CHAÁN THÖÔNG NHAÕN CAÀU
Sô ñoà phaân loaïi chaán thöông nhaõn caàu
3.2.1.Traày xöôùt giaùc maïc : laø nhöõng veát thöông traày xöôùt hoaëc maát moät phaàn bieåu moâ giaùc
maïc. Vôùi toån thöông 2mm2
phaûi maát 24 giôø bieåu moâ giaùc maïc môùi taùi taïo ñuû laïi ñöôïc.
- Chaån ñoaùn : Döïa vaøo tieàn söû chaán thöông.
Ñau nhöùc nhieàu, khoâng môû maét ñöôïc.
Coù caûm giaùc coäm xoán nhö laø coù dò vaät trong maét.
Keát maïc cöông tuï nhieàu.
Phaàn giaùc maïc bò toån thöông seõ khoâng coøn trong, boùng.
Nghieäm phaùp Fluoresceine : (+)
- Ñieàu trò:
+ Chuû yeáu laø giöõ veä sinh maét, traùnh buïi, traùnh khoùi.
+ Röûa saïch maét baèng nöôùc muoái sinh lyù.
+ Coù theå baêng eùp.
+ Duøng khaùng sinh ñeå traùnh boäi nhieãm.
3.2.2. Chaán thöông ñuïng daäp nhaõn caàu :
- Nguyeân nhaân : thöôøng do nhöõng va chaïm hoaëc chaán ñoäng maïnh gaây neân.
Toån thöông maét
Nhaõn caàu kín
Chaán thöông
ñuïng daäp
Raùch phieán
Chôït giaùc maïc
Nhaõn caàu hôû
Vôõ nhaõn
caàu
Raùch nhaõn caàu
NVNN
VT xuyeân
thaáu
Ngoaïi vaät
giaùc maïc
VT xuyeân choät

4. 4
- Chaán thöông ñuïng daäp nhaõn caàu thöôøng raát phöùc taïp, khoâng gaây veát thöông roõ reät ôû beân
ngoaøi (da mi, phía tröôùc nhaõn caàu) neân thöôøng hay bò boû qua hoaëc khoâng phaùt hieän
ñöôïc.
Xuaát huyeát tieàn phoøng : laø tình traïng maùu chaûy vaøo trong tieàn phoøng do toån thöông caùc maïch
maùu trong moáng maét. Löôïng maùu trong tieàn phoøng coù theå thay ñoåi töø 1mm ñeán ñaày caû
tieàn phoøng.
A B
H2: Xuaát huyeát tieàn phoøng: A, möùc ñoä nheï. B, möùc ñoä naëng
Bieán chöùng cuûa xuaát huyeát tieàn phoøng :
- Taêng nhaõn aùp, do caùc sôïi fibrin, maùu cuïc,… laøm ngheõn goùc tieàn phoøng hoaëc ngheõn loå
ñoàng töû.
- Thaám maùu vaøo trong giaùc maïc.
Ñieàu trò : Neân cho beänh nhaân nhaäp vieän.
- Beänh nhaân caàn naèm nghæ ngôi nhieàu, traùnh hoaït ñoäng maïnh.
- Ñaàu cao khoaûng 30o
.
- Nhoû thuoác lieät theå mi (Ñoàng töû daõn seõ cheøn eùp vaøo maïch maùu bò toån thöông).
- Neáu caàn thì baêng eùp maét laïi.
- Theo doõi moåi ngaøy xem löôïng maùu giaûm hay taêng (chaûy maùu thöù phaùt).
- Khuyeân beänh nhaân uoáng nöôùc nhieàu.
- Neáu coù taêng nhaõn aùp, thì phaûi ñieàu trò thuoác C.Timoptol 0,25% - 0,5% 2 laàn/ngaøy.
Aceùtazolamid 0,250mg 2 vieân x 2 laàn/ngaøy.
- Neáu sau 5 – 7 ngaøy, löôïng maùu trong tieàn phoøng khoâng giaûm thì neân tieán haønh phaãu
thuaät röûa tieàn phoøng.
Raùch chaân moáng maét :
- Neáu veát raùch nhoû hoaëc heïp döôùi 30o
thì khoâng caàn ñieàu trò.
- Neáu veát raùch to, taïo neân tình traïng ña thò thì neân tieán haønh phaãu thuaät khaâu moáng maét.

5. 5
H3: Chaán thöông raùch chaân moáng
H4: Raùch chaân moáng roäng
Leäch hoaëc baùn leäch T3
:
- Yeáu toá thuaän lôïi : Caän thò naëng, tuoåi giaø, löïc taùc ñoäng coù höôùng cheùo tröïc tieáp vaøo vuøng
rìa.
- Baùn leäch T3
thöôøng xaûy ra sau 1 chaán thöông ñuïng daäp.
Chaån ñoaùn deã khi coù rung moáng maét hoaëc nhìn thaáy ñöôïc bôø cuûa T3
qua loå ñoàng töû khi daûn
to.
Ñoâi khi raát khoù phaùt hieän trong nhöõng tröôøng hôïp baùn leäch nheï T3
. Caàn phaûi khaùm baèng
sinh hieån vi vôùi ñoàng töû daûn to, tìm pha leâ theå ôû tieàn phoøng.
Ñoâi khi laø moät leäch T3
haún vaøo tieàn phoøng hoaëc vaøo khoái pha leâ theå.
- Xöû trí :
- Baùn leäch T3
: Nghó ngôi nhieàu, traùnh laøm vieäc baèng maét. Theo doõi nhaõn aùp.
- Leäch T3
vaøo tieàn phoøng: Phaãu thuaät kòp thôøi ñeå laáy T3
nhaèm traùnh nhöõng bieán chöùng
taêng aùp hoaëc toån haïi giaùc maïc.
- Leäch T3
vaøo khoái pha leâ theå : khoâng caàn can thieäp voäi, neân theo doõi caùc bieán chöùng do
leäch T3
gaây ra.
Ñuc T3
do chaán thöông :
- Tieàn söû chaán thöông ôû maét.
- Daáu hieäu gôïi yù: vuøng VOSSUS treân bao tröôùc T3
, gôïi yù cho bieát maét ñoù ñaõ bò chaán
thöông tröôùc kia.
- Xöû trí : Ñaët vaán ñeà phaãu thuaät khi coù thò löïc giaûm traàm troïng aûnh höôûng ñeán lao ñoäng.
Löu yù : Tröôùc khi chæ ñònh phaãu thuaät phaûi kieåm tra dò vaät noäi nhaõn.
3.2.3. Chaán thöông xuyeân nhaõn caàu
Veát thöông xuyeân taùo nhaõn caàu thöôøng ñöa ñeán muø loøa vì coù nhöõng ñaëc ñieåm :
- Thöôøng keøm theo phoøi caùc toå chöùc noäi nhaõn nhö moáng maét, theå mi, pha leâ theå,…
- Caùc chaát dòch trong nhaõn caàu thoaùt ra ngoaøi seõ aûnh höôûng ñeán vieäc dinh döôõng caùc toå
chöùc trong maét. Taïo ñieàu kieän vi truøng xaâm nhaäp vaøo nhaõn caàu deã daøng ñöa ñeán vieâm
muõ noäi nhaõn.
- Coù theå aûnh höôûng ñeán maét thöù hai coøn laïi. (Nhaõn vieâm ñoàng caûm).
Veát thöông xuyeân giaùc maïc :

6. 6
- Coù theå quan saùt roõ raøng baèng maét thöôøng hoaëc baèng sinh hieån vi.
- Ñoâi khi bieåu hieän baèng xuaát huyeát döôùi keát maïc vaø maét meàm.
H4: chaán thöông thuûng giaùc cuûng maïc
Trieäu chöùng : Thò löïc giaûm , ñau nhöùc nhieàu, chaûy nöôùc maét nhieàu.
Khaùm : caàn phaûi khaùm tæ mæ vaø nheï nhaøng.
+ Keát maïc coù theå bò raùch hoaëc xuaát huyeát.
+ Giaùc maïc: ña soá laø coù veát raùch giaùc maïc, coù theå coù moáng maét phoøi qua veát raùch giaùc
maïc.
+ Tieàn phoøng xeïp hoaëc xuaát huyeát tieàn phoøng nhieàu ít.
+ Ñoàng töû meùo, bieán daïng.
+ Phaûn xaï aùnh saùng : khoâng coù.
+ T3
coù theå bò vôõ, leäch hoaëc ñuïc T3
.
Xöû trí :
Röûa saïch veát thöông baèng Lactat ringer hoaëc phoái hôïp vôùi khaùng sinh.
Trong khi chôø ñôïi phaãu thuaät phaûi ñaép gaït aåm vaø voâ truøng – Traùnh duøng thuoác môõ
(pommade).
Tieán haønh khaâu giaùc maïc, ñaåy moáng maét bò phoøi vaøo tieàn phoøng vaø bôm hôi hoaëc nöôùc ñeå
taùi taïo tieàn phoøng.
Neáu beänh nhaân ñeán treå hôn 10 giôø, neân caét boû phaàn moáng maét bò phoøi, khoâng neân ñaåy vaøo
tieàn phoøng.
Veát thöông xuyeân cuõng maïc :
Bieåu hieän aâm thaàm, deã bò boû soùt hoaëc che laép bôûi xuaát huyeát döôùi keát maïc.
Ña soá tröôøng hôïp veát thöông xuyeân cuõng maïc daãn ñeán vieâm maøng boà ñaøo hoaëc nhaõn vieâm
ñoàng caûm.
Laâm saøng :
Keát maïc coù theå bò raùch ñeå loä ra cuõng maïc.
Cuõng maïc raùch ñeå loä haéc maïc maøu ñen.
Pha leâ theå thoaùt ra ngoaøi qua veát raùch cuõng maïc.
Tieàn phoøng saâu.
Maét raár meàm.
Dò vaät noäi nhaõn :
Khi phaùt hieän coù dò vaät noäi nhaõn ta phaûi chuù yù :

7. 7
- Dò vaät laø nhöõng chaát lieäu nhö saét, ñoàng thì caàn phaûi xöû trí sôùm.
- Dò vaät laø goám, söù thì thöôøng ñöôïc maét dung naïp, coù theå khoâng caàn xöû trí.
3.2.4 Vôõ nhaõn caàu
 Vò trí thöôøng vôõ nhaát
- voøng cuõng maïc quanh rìa taïi nôi baùm cuûa caùc cô tröïc
- xích ñaïo nhaõn caàu.
 Chaån ñoaùn
- tieàn phoøng ñaày maùu
- maét meàm
- phuø neà keát maïc khu truù vaø phaûn öùng theå mi
 Thaùm saùt ngay neáu coù nghi ngôø vôõ nhaõn caàu.
H5: chaán thöông vôõ nhaõn caàu
3.3. CHAÁN THÖÔNG HOÁC MAÉT
Gaõy xöông hoác maét laø moät chaán thöông maët, neân coù söï phoái hôïp xöû trí giöõa caùc chuyeân
khoa Maét, Raêng Haøm Maët vaø Tai Muõi Hoïng.
Chaån ñoaùn chuû yeáu döïa vaøo chuïp X quang vaø CT – Scan ñeå xaùc ñònh roõ toån thöông.
3.3.1. Vôõ saøn hoác maét :
Laâm saøng : Nhaõn caàu bò thuït vaøo.
Vaän ñoäng nhaõn caàu bò haïn cheá, do ñoù taïo neân song thò.
Xöû trí : Phaãu thuaät naâng saøn hoác maét.
3.3.2. Cheøn eùp oáng thò giaùc
Laâm saøng : Thò löïc giaûm.
Xöû trí : Corticoid lieàu cao.
Phaãu thuaät giaûi aùp.
3.3 3. Tuï maùu hoác maét :
Coù theå laøm xuaát huyeát caùc toå chöùc trong hoác maét.
Laâm saøng : Söng baàm mi.
Coù theå nhaõn caàu bò loài ra ngoaøi.
Xöû trí : Chuû yeáu laø Corticoid lieàu cao.
4. CAÙC BIEÄN PHAÙP PHOØNG CHOÁNG CHAÁN THÖÔNG MAÉT :

8. 8
ÔÛ nöôùc ta, tyû leä muø loøa do chaán thöông chieám tyû leä cao nhaát. Chuû yeáu laø do tai naïn lao
ñoäng, tai naïn giao thoâng, tai naïn trong sinh hoaït vaø nhieàu troø chôi nguy hieåm cuûa treû em.
Ñeå ñeà phoøng chaán thöông maét xaûy ra :
 Ngöôøi lao ñoäng : phaûi mang kính baûo hoä khi laøm vieäc, söû duïng caùc phöông tieän baûo veä
an toaøn trong lao ñoäng.
 Tuyeân truyeàn giaùo duïc söùc khoûe trong nhaân daân, trong hoïc ñöôøng, giuùp moïi ngöôøi bieát
baûo veä vaø chaêm soùc ñoâi maét. Khi xaûy ra chaán thöông maét, ngöôøi beänh neân ñeán ngay cô
sôû y teá gaàn nhaát ñeå ñöôïc sô cöùu kòp thôøi.
 Huaán luyeän taát caû nhaân vieân y teá bieát sô caáp cöùu veà maét vaø môû roäng maïng löôùi chaêm
soùc maét ban ñaàu. Ñaøo taïo caùn boä y teá chuyeân khoa maét phuïc vuï ñeán tuyeán y teá cô sôû.
5. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
- Giaùo trình nhaõn khoa 1997 – Ñaïi hoïc Y Döôïc TP.HCM.
- Thöïc haønh nhaõn khoa taäp 1, 2 1999 – Ñaïi hoïc Y Haø Noäi.