SẢN PHỤ KHOA

1. 41
Söï sinh tinh
SÖÏ SINH TINH
Leâ Thuïy Hoàng Khaû, Hoà Maïnh Töôøng
GIÔÙI THIEÄU
Sinh tinh truøng laø moät chuoãi caùc quaù
trình phöùc taïp vôùi muïc ñích taïo ra
nhöõng tinh truøng tröôûng thaønh coù khaû
naêng thuï tinh vôùi noaõn. Tinh truøng
ñöôïc xem laø moät teá baøo coù kích thöôùc
nhoû nhaát trong cô theå. Ñaây laø loaïi teá
baøo coù tính bieät hoùa cao ñoä ñeå chöùa caùc
thoâng tin di truyeàn töø ngöôøi cha, coù khaû
naêng di chuyeån trong ñöôøng sinh duïc
nöõ, khaû naêng nhaän bieát vaø thuï tinh vôùi
noaõntaïimoätphaànbangoaøicuûavoøitröùng.
Quaù trình sinh tinh ñöôïc dieãn ra trong
loøng oáng sinh tinh cuûa tinh hoaøn thoâng
qua hieän töôïng nguyeân phaân ñeå taêng
soá löôïng vaø giaûm phaân ñeå taïo thaønh
boä nhieãm saéc theå ñôn boäi (23 NST).
Sau khi ñöôïc taïo thaønh, tinh truøng seõ
di chuyeån vaøo maøo tinh, nôi dieãn ra
giai ñoaïn tröôûng thaønh cuoái cuøng tröôùc
khi xuaát tinh. Tinh hoaøn cuûa ngöôøi
moãi ngaøy saûn xuaát ra treân moät traêm
trieäu tinh truøng. Keát quaû naøy coù ñöôïc
laø do söï keát hôïp chaët cheõ cuûa nhieàu
chu trình dieãn ra trong cô theå. Trong
ñoù, quan troïng nhaát laø söï taêng sinh
teá baøo maàm sinh duïc vaø cuoái cuøng laø
quaù trình bieät hoùa thaønh tinh truøng ñeå
hoaøn chænh veà maët sinh hoïc.
Hieåu roõ veà quaù trình sinh tinh coù theå
giuùp caûi thieän chöùc naêng sinh saûn cuõng
nhö phoøng choáng caùc aûnh höôûng baát
lôïi leân quaù trình quan troïng naøy. Baøi
vieát naøy ñeà caäp ñeán caáu taïo tinh hoaøn,
quaù trình sinh tinh veà phöông dieän teá
baøo vaø söï ñieàu hoøa sinh tinh baèng noäi
tieát vaø nhöõng yeáu toá aûnh höôûng ñeán
quaù trình sinh tinh ôû ngöôøi.
SÔ LÖÔÏC CAÁU TRUÙC GIAÛI
PHAÃU CUÛA TINH HOAØN
Caáu truùc tinh hoaøn
Tinh hoaøn coù hai chöùc naêng chính laø
noäi tieát (tieát ra caùc noäi tieát sinh duïc)
vaø ngoaïi tieát (taïo ra tinh truøng). ÔÛ
ngöôøi tinh hoaøn bao goàm moät caëp hình
baàu duïc cuøng vôùi maøo tinh naèm trong
bìu, ngoaøi oå buïng. Nhieät ñoä ôû vuøng bìu
luoân thaáp hôn so vôùi nhieät ñoä cuûa cô
theå treân 2oC. Hai tinh hoaøn thöôøng
coù kích thöôùc nhö nhau (khoaûng
5x2x3cm ôû ngöôøi tröôûng thaønh), moãi
tinh hoaøn ñöôïc bao boïc bôûi moät lôùp bao
traéng (tunica albuginea), phía ngoaøi laø
tinh maïc (tunica vaginalis), giöõa lôùp
tinh maïc coù moät khoang. Bình thöôøng
trong khoang naøy coù moät lôùp dòch
moûng, khi bò vieâm, trong khoang chöùa
nhieàu dòch gaây traøn dòch tinh maïc.
Moãi tinh hoaøn coù töø 200-500 tieåu thuøy,
3

2. 42
Thuï tinh trong oáng nghieäm
phaân caùch nhau bôûi caùc daûi xô moâ.
Trong moãi tieåu thuøy coù khoaûng 1-3
oáng sinh tinh xoaén, chieàu daøi moãi oáng
khoaûng 30-80cm khi duoãi xoaén. OÁng
sinh tinh laø caáu truùc giaûi phaãu quan
troïng, laø nôi dieãn ra quaù trình hình
thaønh tinh truøng, goàm caùc thaønh phaàn:
maøng ñaùy, bieåu moâ sinh tinh, caùc teá
baøo Sertoli. Do ñoù, döïa vaøo theå tích
tinh hoaøn, ngöôøi ta coù theå döï ñoaùn khaû
naêng sinh tinh cuûa tinh hoaøn.
Caùc oáng sinh tinh seõ taïo thaønh nhöõng
voøng cung noái vôùi nhau moät ñaàu, ñaàu
coøn laïi ñoå vaøo löôùi tinh hoaøn (rete
testis) naèm gaàn saùt vôùi maøo tinh hoaøn.
Töø löôùi tinh hoaøn seõ ñoå vaøo heä thoáng
oáng daãn ñi, thöôøng coù töø 3-8 oáng daãn
ñi keát hôïp taïo thaønh oáng daãn xoaén goïi
laø maøo tinh hoaøn (hình 3.1).
Hình 3.1 Caáu truùc giaûi phaãu cuûa tinh hoaøn
Maøo tinh hoaøn laø moät oáng nhoû xoaén,
daøi khoaûng 5-7m khi thaùo xoaén, chaïy
doïc theo ñaàu treân vaø bôø sau cuûa tinh
hoaøn. Maøo tinh coù theå ñöôïc chia laøm
ba phaàn, phaàn ñaàu (caput), phaàn thaân
(corpus) vaø ñuoâi (cauda). Maøo tinh
chính laø nôi dieãn ra quaù trình tröôûng
thaønh veà chöùc naêng cuûa tinh truøng.
OÁng maøo tinh hoaøn ñi ra taïo thaønh
oáng daãn tinh. OÁng daãn tinh laø oáng daøi
khoaûng 35cm töø maøo tinh hoaøn ñeán
tieàn lieät tuyeán, sau ñoù hôïp vôùi oáng
daãn töø tuùi sinh tinh ñeå hình thaønh oáng
phoùng tinh. OÁng daãn tinh laø moät oáng
cô daøy coù nhieàu lôùp, coù khaû naêng nhu
ñoäng maïnh.
Thöøng tinh laø moät caáu truùc bao goàm
moät ñoäng maïnh tinh, löôùi tónh maïnh
thöøng tinh vaø oáng daãn tinh ñi töø oå buïng
xuoáng bìu. Heä thoáng tónh maïch tinh
hoaøn coù vai troø nhö boä trao ñoåi nhieät
ñoä ngöôïc chieàu coù hieäu quaû cao, giuùp
laøm maùt ñoäng maïch tinh hoaøn tröôùc
khi ra bìu, coøn maùu tónh maïch ñöôïc
laøm aám tröôùc khi trôû veà oå buïng. Moät
soá yù kieán cho raèng hieän töôïng daõn tónh
maïch thöøng tinh, nhaát laø khi ôû caáp ñoä
naëng, coù theå aûnh höôûng ñeán quaù trình
sinh tinh.
Caáu truùc oáng sinh tinh
OÁng sinh tinh laø moät trong nhöõng thaønh
phaàn quan troïng trong tinh hoaøn, ñoùng
vai troø quyeát ñònh cuûa quaù trình sinh
tinh truøng. Caáu truùc cuûa oáng sinh tinh
coù theå ñöôïc chia thaønh hai phaàn, loøng
oáng sinh vaø maøng ñaùy. Maøng ñaùy coù
vai troø phaân caùch lôùp bieåu moâ sinh
Bìu OÁng daãn ñi
Maøo tinh
OÁng sinh tinh
OÁng
goùp
OÁng daãn tinh

3. 43
Söï sinh tinh
tinh vaø lôùp moâ lieân keát giöõa caùc oáng
sinh tinh. Maøng ñaùy bao goàm moâ xô vaø
moät ít teá baøo cô. Do ñoù, oáng sinh tinh
ít coù tính ñaøn hoài (Mortimer, 1994).
Khoâng gian xung quanh caùc oáng sinh
tinh ñöôïc laáp ñaày bôûi moâ keõ, trong ñoù,
teá baøo Leydig chieám löôïng ñaùng keå.
Ngoaøi ra, trong moâ keõ coøn chöùa mao
maïch vaø maïch baïch huyeát. Caùc thaønh
phaàn naøy keát hôïp vôùi caùc daây thaàn
kinh taïo thaønh ñaùm roái.
Loøng oáng sinh tinh bao goàm chuû yeáu laø
caùc teá baøo cuûa lôùp bieåu moâ sinh tinh,
baùm treân thaønh oáng. Bieåu moâ sinh tinh
laø moät lôùp teá baøo bieåu moâ nhieàu taàng coù
5-8 lôùp teá baøo, bao goàm 2 loaïi teá baøo laø
teá baøo Sertoli vaø teá baøo sinh tinh. Caùc
teá baøo sinh tinh phaân chia khoâng ngöng
nghæ vaø bao goàm caùc teá baøo ôû nhieàu
giai ñoaïn phaùt trieån khaùc nhau. Caùc teá
baøo non nhaát ôû gaàn maøng ñaùy vaø caùc
teá baøo tröôûng thaønh hôn naèm gaàn loøng
oáng hôn. Trong quaù trình phaân chia
vaø bieät hoùa, caùc teá baøo sinh tinh daàn
daàn di chuyeån veà phía loøng oáng sinh
tinh. Caùc teá baøo sinh tinh goàm 3 loaïi laø
tinh nguyeân baøo, tinh baøo vaø tinh töû.
Sertoli laø nhöõng teá baøo sinh döôõng,
daïng ñôn, khoâng phaân sinh. Teá baøo
Sertoli naèm giöõa caùc teá baøo sinh tinh
vaø traûi daøi töø maøng ñaùy vaøo ñeán loøng
oáng sinh tinh. Söï lieân keát giöõa caùc
teá baøo Sertoli chia bieåu moâ sinh tinh
thaønh phaàn neàn vaø phaàn oáng. Phaàn
neàn goàm caùc tinh nguyeân baøo vaø tinh
baøo non. Phaàn oáng bao goàm caùc tinh
baøo vaø tinh töû. Söï phaân caùch naøy taïo
ñieàu kieän cho caùc tinh nguyeân baøo tieán
haønh nguyeân phaân vaø bieät hoùa. Caùc
tinh baøo non töø phaàn neàn, ñöôïc sinh ra
töø laàn nguyeân phaân cuoái cuøng cuûa caùc
tinh nguyeân baøo, phaûi vöôït qua phöùc
hôïp lieân keát giöõa caùc teá baøo Sertoli ñeå
ñi vaøo phaàn oáng.
Caùc teá baøo Sertoli coù lieân quan tröïc
tieáp ñeán quaù trình sinh tinh. Chuùng
ñaûm nhaän moät soá vai troø nhö: (1) tieát
dòch vaøo loøng oáng sinh tinh, (2) dinh
döôõng cho caùc teá baøo maàm, (3) thuùc
ñaåy söï sinh tinh veà hình daïng laãn chöùc
naêng, (4) toång hôïp ABP (Androgen
Binding Protein), (5) hình thaønh haøng
raøo maùu - tinh hoaøn (hình 3.2).
Hình 3.2 OÁng sinh tinh vaø moâ keõ
Haøng raøo maùu tinh hoaøn ñöôïc taïo bôûi
chuû yeáu do söï lieân keát giöõa caùc teá baøo
Sertoli, coù nhieàu vai troø quan troïng nhö
(1) naâng ñôõ caùc teá baøo sinh tinh, (2)
giuùp cho söï vaän chuyeån cuûa noäi tieát
toá, chaát chuyeån hoùa vaø chaát dinh
döôõng töø ngoaøi vaøo cung caáp cho caùc
teá baøo sinh tinh, (3) kieåm soaùt vaø haïn
cheá söï di chuyeån cuûa moät soá phaân töû
ngoaïi baøo ñi vaøo bieåu moâ sinh tinh, (4)
thöïc baøo caùc teá baøo sinh tinh bò cheát,
thoaùi hoùa vaø caùc teá baøo chaát bò thaûi hoài
Loøng oáng sinh tinh Teá baøo Leydig
Tinh truøng
Maïch maùu

4. 44
Thuï tinh trong oáng nghieäm
trong quaù trình bieät hoùa cuûa tinh töû, (5)
tieát ABP, moät loaïi protein gaén keát vôùi
noäi tieát toá nam. Protein naøy giuùp vaän
chuyeån chuû ñoäng testosterone töø beân
ngoaøi vaøo beân trong oáng sinh tinh vaø
taïo noàng ñoä testosterone raát cao beân
trong bieåu moâ sinh tinh, (6) tieát caùc
chaát ñieàu hoøa quaù trình nguyeân phaân
vaø giaûm phaân cuûa caùc teá baøo sinh tinh;
ñieàu hoøa hoaït ñoäng cheá tieát cuûa teá baøo
Leydig vaø cheát tieát gonadotropins cuûa
tuyeán yeân, (7) ñieàu hoøa söï di chuyeån
cuûa caùc teá baøo sinh tinh trong lôùp bieåu
moâ sinh tinh vaø söï phoùng thích tinh
truøng vaøo loøng oáng sinh tinh.
Hình 3.3 Thaønh oáng sinh tinh vôùi söï lieân keát cuûa
caùc teá baøo Sertoli
Haøng raøo maùu tinh hoaøn coøn taïo thaønh
moät lôùp phaân caùch caùc teá baøo sinh
tinh ñang giaûm phaân vôùi caùc teá baøo
sinh tinh sau giaûm phaân. Caùc teá baøo
sinh tinh sau giaûm phaân, chæ xuaát hieän
trong tinh hoaøn sau khi daäy thì, coù theå
coù nhöõng khaùng nguyeân ñaëc hieäu “laï”
ñoái vôùi heä mieãn dòch cuûa cô theå. Neáu
haøng raøo maùu - tinh hoaøn bò phaù vôõ do
chaán thöông hay do phaãu thuaät, tinh
truøng seõ tieáp xuùc vôùi maùu, coù theå kích
hoaït taïo khaùng theå khaùng tinh truøng
trong maùu, coù theå daãn ñeán voâ sinh.
QUAÙ TRÌNH SINH TINH TRUØNG
Caáu truùc cuûa moät tinh truøng
tröôûng thaønh
Tinh truøng laø teá baøo coù kích thöôùc nhoû
nhaát trong cô theå vaø ñöôïc bieät hoùa cao.
Moät tinh truøng tröôûng thaønh coù chieàu
daøi khoaûng 50µm vaø bao goàm hai phaàn
chính laø phaàn ñaàu, nôi chöùa caùc vaät
lieäu di truyeàn vaø phaàn ñuoâi, chòu traùch
nhieäm chính cho khaû naêng di ñoäng cuûa
tinh truøng.
Phaàn ñaàu coù chieàu daøi 5µm, ngang
2,5µm vaø daøy 1,5µm. Hai caáu truùc
quan troïng trong phaàn ñaàu tinh truøng
laø nhaân vaø theå cöïc ñaàu (acrosome).
Thaønh phaàn chuû yeáu cuûa nhaân laø
nhieãm saéc chaát ñaõ ñöôïc neùn chaët, chöùa
ADN quaán quanh toå hôïp protein beân
trong coù baûn chaát laø protamine, thay vì
histone nhö thöôøng thaáy trong caùc teá
baøo sinh döôõng khaùc. Ñaây laø moät loaïi
protein giuùp cho NST cuûa tinh truøng ôû
daïng neùn chaët, phuø hôïp vôùi kích thöôùc
nhoû cuûa ñaàu tinh truøng. Theå cöïc ñaàu laø
moät caáu truùc daïng tuùi, bao beân ngoaøi
khoaûng 2/3 chu vi nhaân tính töø ñænh,
keát hôïp vôùi maøng teá baøo ñeå taïo muõ
chuïp ôû ñaàu. Theå cöïc ñaàu ñöôïc bieán
ñoåi töø theå Golgi, chöùa nhieàu men thuûy
giaûi trong ñoù coù acrosin. Ñaây laø moät
caáu truùc ñoùng vai troø khaù quan troïng
trong sinh lyù thuï tinh bình thöôøng.
Phaàn ñuoâi daøi khoaûng 45µm bao goàm
phaàn coå, ñoaïn giöõa (middle piece),
Loøng oáng sinh tinh
Tinh truøng
Teá baøo
Sertdi
Maøng ñaùy

5. 45
Söï sinh tinh
ñoaïn chính (principle piece) vaø ñoaïn
choùp ñuoâi (end piece). Phaàn ñuoâi cuûa
tinh truøng chính laø nôi chöùa caùc thaønh
phaàn teá baøo vaø men caàn thieát cho
hoaït ñoäng trao ñoåi chaát vaø di ñoäng.
Ñoaïn coå laø ñoaïn keát hôïp phaàn ñuoâi
vôùi ñaàu. Trung töû laø moät thaønh phaàn
quan troïng. Trung töû gaàn coù daïng 9+2
nhö phaàn ñuoâi, coøn trung töû xa cuûa
tinh truøng chæ coøn laø veát tích hoaëc bò
phaù huûy trong quaù trình tröôûng thaønh
cuûa tinh truøng. Vieäc söû duïng tinh truøng
di ñoäng keùm trong hoã trôï sinh saûn seõ
ñöa ñeán chaát löôïng phoâi khoâng toát.
Neáu moät trung töû khoâng hoaït ñoäng thì
trung töû kia cuõng seõ khoâng hoaït ñoäng,
ñieàu naøy do quaù trình hình thaønh trung
töû taïo neân. Tinh truøng coù moät trung töû
hoaït ñoäng trong quaù trình hình thaønh
thoi voâ saéc khi xaâm nhaäp vaøo noaõn.
Trung töû laø moät trong nhöõng caáu truùc
quan troïng cuûa tinh truøng ñoùng goùp vaøo
noaõn trong quaù trình thuï tinh, beân caïnh
vaät chaát di truyeàn. Do ñoù, khi thöïc hieän
baát ñoäng tinh truøng trong kyõ thuaät tieâm
tinh truøng vaøo baøo töông noaõn (ICSI),
khoâng ñöôïc laøm toån thöông phaàn naøy.
Caáu truùc chính cuûa phaàn ñuoâi tinh
truøng laø loõi truïc ñöôïc bao quanh bôûi
caùc vi sôïi, caùc sôïi naøy baét ñaàu töø phaàn
sau cuûa coå, chaïy doïc suoát chieàu daøi
ñuoâi (hình 3.4). Caùc sôïi ñöôïc saép xeáp
theo daïng caëp ñoâi taïi trung taâm vaø
caùc caëp ñoâi naøy ñöôïc bao bôûi chín ñoâi
vi sôïi. Ñoaïn giöõa daøi khoaûng 5-9µm,
roäng khoaûng 1µm, keùo daøi suoát töø ñoa-
ïn coå ñeán ñoaïn chính. Trong ñoaïn naøy
thöôøng hieän dieän theâm hai toå hôïp chín
sôïi nhoû, nhöõng daûi chín sôïi nhoû naèm
beân ngoaøi coù kích thöôùc roäng hôn vaø
nhieàu sôïi hôn. Chuùng ñöôïc bao bôûi moät
daûi ti theå goàm nhieàu ti theå rieâng leû,
quaán quanh kieåu xoaén oác. Ti theå chöùa
moät heä thoáng enzyme oxid hoùa nhaèm
taäp hôïp ATP cung caáp naêng löôïng cho
söï di ñoäng vaø khôûi ñoäng quaù trình
phaân giaûi glucose, do ñoù, toaøn boä hoaït
ñoäng trao ñoåi chaát cuûa tinh truøng chuû
yeáu xaûy ra ôû ñoaïn giöõa. Ñoaïn chính
maûnh, heïp hôn ñoaïn giöõa, laø phaàn daøi
nhaát cuûa ñuoâi. Trong ñoaïn naøy khoâng
coù söï hieän dieän cuûa ti theå vaø caùc sôïi
truïc ñöôïc bao bôûi caùc daûi sôïi protein.
Phaàn voû bao beân ngoaøi coù daïng sôïi,
chöùa hai coät naèm xuoâi theo chieàu daøi
vaø caùc thanh lieân keát ngang. Caáu truùc
ñoaïn choùp ñuoâi khoâng coù chín sôïi bao
beân ngoaøi, chæ chöùa caùc caáu truùc phuï.
Hình 3.4 Caáu taïo tinh truøng tröôûng thaønh
Quaù trình sinh tinh truøng
Hoaït ñoäng sinh tinh laø moät trong hai
chöùc naêng quan troïng cuûa tinh hoaøn,
Ñaàu
Coå
Ñoaïn giöõa
Ñuoâi
Trung theå
Nhaân

6. 46
Thuï tinh trong oáng nghieäm
46
beân caïnh vieäc cheá tieát testosterone.
Nhö ñaõ trình baøy, quaù trình sinh tinh
dieãn ra trong loøng caùc oáng sinh tinh,
bao goàm quaù trình phaân baøo vaø bieät
hoùa cuûa caùc teá baøo sinh tinh naèm treân
thaønh oáng sinh tinh. Caùc teá baøo sinh
tinh naøy coù nguoàn goác töø teá baøo maàm
sinh duïc nguyeân thuûy. Vaøo khoaûng
tuaàn thöù 4-6 cuûa baøo thai, caùc teá baøo
maàm sinh duïc nguyeân thuûy ôû gôø sinh
duïc baét ñaàu taêng sinh. Moät soá teá baøo
sinh duïc nguyeân thuûy seõ thoaùi hoùa,
soá coøn laïi bieät hoùa thaønh tieàn tinh
nguyeân baøo vaø ngöng ôû giai ñoaïn naøy.
Töø luùc sanh ñeán 6 thaùng tuoåi, caùc teá
baøo naøy baét ñaàu bieät hoùa thaønh tinh
nguyeân baøo vaø tieáp tuïc quaù trình taêng
sinh baèng caùch nguyeân phaân. Sau ñoù,
ñeán tuoåi daäy thì, caùc tinh nguyeân baøo
baét ñaàu quaù trình giaûm phaân ñeå taïo
ra caùc tinh baøo (Byskov, 1983). Töø tu-
oåi daäy thì, moãi ngaøy moät tinh hoaøn
coù theå saûn xuaát töø 50-150 trieäu tinh
truøng. Quaù trình naøy thöôøng dieãn ra
lieân tuïc trong suoát cuoäc ñôøi nam giôùi,
tuy nhieân, thöôøng baét ñaàu giaûm vaøo
khoaûng 40-45 tuoåi.
Quaù trình sinh tinh truøng ôû ngöôøi keùo
daøi khoaûng 70±4 ngaøy (Mortimer,
1994), bao goàm ba giai ñoaïn chính laø
(1) giai ñoaïn tinh nguyeân baøo, (2) giai
ñoaïn tinh baøo vaø (3) giai ñoaïn tinh töû.
Caùc giai ñoaïn naøy dieãn ra ñoàng thôøi,
do ñoù, ôû baát cöù thôøi ñieåm naøo, khi sinh
thieát moâ tinh hoaøn, ngöôøi ta coù theå tìm
thaáy caùc teá baøo sinh tinh ôû nhieàu giai
ñoaïn phaùt trieån khaùc nhau.
Giai ñoaïn tinh nguyeân baøo
ÔÛ giai ñoaïn naøy, caùc tinh nguyeân baøo
naèm ôû phaàn neàn cuûa bieåu moâ oáng sinh
tinh. Taïi ñaây, chuùng nguyeân phaân
lieân tuïc ñeå gia taêng soá löôïng teá baøo.
Tinh nguyeân baøo ñöôïc chia thaønh ba
daïng vôùi caùc chöùc naêng khaùc nhau laø
(1) tinh nguyeân baøo daïng A, (2) tinh
nguyeân baøo daïng trung gian vaø (3) tinh
nguyeân baøo daïng B.
Caùc tinh nguyeân baøo daïng A coù theå
ñöôïc chia thaønh As (single - ñôn), Apr
(paired - caëp) vaø Aal (aligned - saép
xeáp) (Dirk, 1998). As ñöôïc xem laø moät
daïng teá baøo maàm cuûa tinh truøng. Sau
moãi laàn phaân chia, moãi teá baøo con cuûa
As seõ di chuyeån taùch rôøi nhau ñeå trôû
thaønh hai teá baøo maàm môùi hay hình
thaønh tinh nguyeân baøo A ôû daïng Apr.
Thoâng thöôøng chæ moät nöûa quaàn theå
teá baøo maàm seõ phaùt trieån thaønh tinh
nguyeân baøo Apr, moät nöûa coøn laïi seõ
tieáp tuïc phaân chia ñeå taïo thaønh caùc teá
baøo maàm môùi vì vaäy soá löôïng teá baøo
maàm luoân ôû möùc oån ñònh. Ñaây chính
laø lyù do maø quaù trình sinh tinh vaãn
tieáp tuïc xaûy ra ôû nam giôùi lôùn tuoåi,
hoaøn toaøn khaùc so vôùi quaù trình sinh
noaõn cuûa ngöôøi nöõ.
Caùc tinh nguyeân baøo daïng Apr seõ tieáp
tuïc phaân chia taïo daïng chuoãi chöùa 4,
8 hoaëc 16 teá baøo, hình thaønh neân tinh
nguyeân baøo daïng Aal. Daïng Aal seõ
phaân hoùa thaønh tinh nguyeân baøo A1,
ñaây ñöôïc xem laø theá heä ñaàu tieân cuûa
tinh nguyeân baøo ñang phaân hoùa. Sau
ñoù, tinh nguyeân baøo A1 seõ phaân chia
tieáp tuïc ñeå taïo thaønh tinh nguyeân baøo
daïng A2, A3, A4, daïng trung gian vaø
cuoái cuøng laø daïng B (Setchell, 1986).

7. 47
Söï sinh tinh
47
Giai ñoaïn tinh baøo
Hoaït ñoäng chuû yeáu trong giai ñoaïn naøy
laø giaûm phaân. Keát quaû cuûa quaù trình
naøy laø söï hình thaønh neân nhöõng tinh
töû coù chöùa boä NST ñôn boäi (n). Trong
giaûm phaân, coù hai hieän töôïng quan
troïng dieãn ra lieân quan ñeán chaát lieäu di
truyeàn, ñoù laø söï giaûm soá löôïng nhieãm
saéc theå vaø söï taùi toå hôïp chaát lieäu di
truyeàn giöõa caùc chromatid nhaèm laøm
taêng söï ña daïng cuûa ñaëc tính di truyeàn.
Coù hai loaïi tinh baøo laø tinh baøo baäc I
vaø tinh baøo baäc II. Caùc tinh baøo baäc I
ñöôïc hình thaønh ôû laàn phaân chia cuûa
nguyeân phaân cuoái cuøng cuûa caùc tinh
nguyeân baøo B. Tieáp theo, tinh baøo I seõ
traûi qua giai ñoaïn prophase cuûa giaûm
phaân 1. Trong quaù trình naøy, nhieãm
saéc chaát traûi qua caùc giai ñoaïn sôïi
moûng (leptotene), sôïi ñoâi (zygotene),
sôïi daøy (pachytene) vaø giai ñoaïn phaân
ñoâi (diakinesis). Keát quaû cuûa quaù trình
giaûm phaân 1 laø töø moät tinh baøo baäc I
seõ coù tinh baøo baäc II ñöôïc hình thaønh.
Moãi tinh baøo II seõ hoaøn taát quaù trình
giaûm phaân vaø taïo ra hai tinh töû. Nhö
vaäy, qua hai kyø phaân baøo cuûa giaûm
phaân, töø moät tinh baøo baäc I seõ coù 4
tinh töû ñöôïc hình thaønh.
Giaûm phaân I thöôøng keùo daøi trong voøng
nhieàu ngaøy, trong khi giaûm phaân II
dieãn ra raát nhanh, trong voøng vaøi giôø.
Giaûm phaân II thöôøng baét ñaàu moät thôøi
gian ngaén sau khi giaûm phaân I hoaøn taát.
Do ñoù, ñôøi soáng cuûa tinh baøo II thöôøng
ngaén hôn nhieàu so vôùi tinh baøo I.
Giai ñoaïn tinh töû
Giai ñoaïn naøy coøn ñöôïc goïi laø haäu
TINH HOAØN
Tinh baøo baäc I
Tinh nguyeân baøo
Giaùn phaân
Giaûm phaân I
Giaûm phaân II
Bieät hoùa
Tinh baøo baäc II
Tinh töû
Tinh truøng
Tinh truøng tröôûng thaønh
veà chöùc naêng
MAØO TINH
Hình 3.5 Sô ñoà quaù trình sinh tinh truøng vaø tröôûng thaønh tinh truøng taïi tinh hoaøn vaø maøo tinh

8. 48
Thuï tinh trong oáng nghieäm
phaân baøo (postmeiosis phase) hay giai
ñoaïn bieät hoùa (spermiogenesis). Ñaây laø
giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa quaù trình hình
thaønh tinh truøng taïi tinh hoaøn, tröôùc
khi ñöôïc phoùng thích vaøo loøng oáng
sinh tinh. Toaøn boä giai ñoaïn naøy ñöôïc
ñaëc tröng bôûi hai söï kieän quan troïng laø
söï hình thaønh cuûa theå cöïc ñaàu vaø ñuoâi
cuûa tinh truøng.
Theå cöïc ñaàu ñöôïc hình thaønh töø söï
bieät hoùa cuûa theå Golgi. Bình thöôøng,
theå Golgi laø moät chuoãi caùc maøng lieân
keát xeáp quanh caùc khoâng baøo nhoû,
caùc khoâng baøo naøy chöùa nhieàu hôïp
chaát nhö carbohydrate, men, protein…
Trong quaù trình hình thaønh theå cöïc
ñaàu, moät hoaëc nhieàu khoâng baøo baét
ñaàu lôùn daàn vaø beân trong khoâng baøo
xuaát hieän moät theå nhoû, daøy ñaëc goïi laø
vi haït tieàn nhaân (proacrosomal gran-
ule). Neáu coù nhieàu khoâng baøo vaø vi
haït, chuùng seõ keát hôïp laïi vôùi nhau taïo
thaønh khoâng baøo to duy nhaát chöùa moät
vi haït ñôn, to, ñaäm ñaëc. Luùc naøy khoâng
baøo vôùi vi haït di chuyeån tôùi gaàn choùp
nhaân keùo daøi. Vi haït baét ñaàu gia taêng
kích thöôùc vaø trôû thaønh vi haït cuûa cöïc
ñaàu. Khoâng baøo maát daàn thaønh phaàn
chaát loûng beân trong, vaùch baét ñaàu phuû
beân ngoaøi cöïc ñaàu vaø phía treân nhaân.
Phuû phía treân vaùch laø lôùp ñoâi, ñöôïc
bieát nhö laø muõ chuïp cuûa tinh truøng.
Phaàn coøn laïi cuûa theå Golgi thoaùi hoùa
daàn vaø bò loaïi ra cuøng vôùi moät ít teá baøo
chaát cuûa tinh töû (hình 3.6). Cöïc ñaàu
cuûa tinh truøng tröôûng thaønh hoaøn toaøn
chöùa caùc men thuûy giaûi acrosin (men
coù tính chaát töông töï trypsin). Ngoaøi
ra coøn chöùa caùc men phosphatase,
neuraminidase. Caùc men naøy giuùp tinh
truøng xaâm nhaäp noaõn deã daøng trong
quaù trình thuï tinh.
Ñuoâi cuûa tinh truøng ñöôïc hình thaønh
sau khi quaù trình bieät hoùa theå Golgi ñaõ
ñöôïc hoaøn taát. Sau khi cöïc ñaàu hình
thaønh thì hai trung töû di chuyeån veà
höôùng ñoái dieän cuûa maøng baøo töông.
Döôùi kính hieån vi ñieän töû, trung töû coù
caáu truùc laø hai theå hình truï, naèm ôû goùc
phaûi tröôùc nhaân. ÔÛ giai ñoaïn sôùm cuûa
söï bieät hoùa tinh truøng, hai trung töû di
chuyeån veà phía sau nhaân. Moät loã ñöôïc
hình thaønh ngay treân beà maët sau nhaân,
moät trong hai trung töû seõ naèm vaøo loã
naøy vôùi truïc hôi leäch veà phía phaûi so
vôùi truïc chính cuûa tinh truøng. Ñaây laø
trung töû gaàn giöõa tinh truøng. Trung töû
coøn laïi laø trung töû giöõa naèm sau trung
töû gaàn giöõa, coù truïc doïc theo thaân tinh
truøng. Sôïi truïc cuûa tinh truøng coù caáu
truùc goàm nhöõng caëp sôïi keùo daøi naèm
doïc ôû giöõa goàm 9+2 caëp sôïi (töông töï
nhö caáu truùc cuûa loâng hoaëc roi), caùc
sôïi naøy ñính vaøo trung töû giöõa. Trung
töû giöõa vaø phaàn gaàn giöõa cuûa sôïi truïc
naèm ôû ñoaïn giöõa cuûa tinh truøng ñöôïc
bao quanh bôûi ti theå. Caùc sôïi naøy trôû
neân neùn chaët hôn ôû phaàn ñuoâi phía sau.
Hình 3.6 Söï bieät hoùa töø tinh töû taïo thaønh tinh truøng

9. 49
Söï sinh tinh
Ngoaøi söï hình thaønh cuûa theå cöïc ñaàu,
tinh truøng coøn coù söï bieán ñoåi cuûa maøng
baøo töông. Taát caû tinh truøng ñeàu coù
maøng baøo töông bao quanh, khoâng coù
söï thay ñoåi ñaùng keå trong quaù trình
phaân chia nhöng laïi coù söï bieán ñoåi töø
giai ñoaïn tröôûng thaønh hình thaùi trôû
ñi. Khi tinh truøng di chuyeån ñeán maøo
tinh, maøng baøo töông coù söï taùi saép xeáp
laàn nöõa, chuû yeáu laø ñeå taêng cöôøng khaû
naêng di ñoäng vaø thuï tinh. Quaù trình
taùi saép xeáp bao goàm: (i) haáp thu caùc
glycoprotein do maøo tinh tieát ra; (ii)
loaïi boû caùc nhoùm phospholipid khoâng
caàn thieát vaø thay theá baèng caùc nhoùm
phospholipid ñaëc hieäu vaø (iii) taùi ñònh
vò laïi toaøn boä thaønh phaàn cô baûn cuûa
maøng nhö glycoprotein, protein, lipid
treân caùc vuøng khaùc nhau cuûa maøng.
Beân caïnh ñoù, trong giai ñoaïn tinh töû,
caùc ty theå seõ bieät hoùa thaønh nhöõng caáu
truùc hình oáng xeáp doïc theo sôïi truïc,
ñoùng vai troø cô quan taïo naêng löôïng
cho hoaït ñoäng cuûa ñuoâi tinh truøng.
Ngoaøi ra, tinh töû tröôùc khi tröôûng thaønh
seõ ñöôïc loaïi caùc tuùi baøo töông thöøa ôû
vuøng coå tinh truøng. Khi tinh truøng ñöôïc
phoùng thích vaøo loøng oáng sinh tinh,
tuùi baøo töông vaãn coøn gaén vôùi tinh
truøng. Trong khi tinh truøng tieáp tuïc caùc
böôùc tröôûng thaønh ôû maøo tinh, tuùi baøo
töông naøy seõ tröôït daàn veà phía ñuoâi
vaø rôi maát. Khi trôû thaønh tinh truøng,
moät löôïng baøo töông cuûa tinh töû bò maát
ñi. Khi theå cöïc ñaàu hình thaønh phaàn
treân nhaân cuûa tinh töû thì baøo töông
seõ di chuyeån khoûi phaàn naøy, chæ ñeå
laïi moät lôùp moûng vôùi maøng baøo töông
bao quanh cöïc ñaàu vaø nhaân. Phaàn lôùn
baøo töông di chuyeån daàn veà phía ñoaïn
giöõa vaø choùp ñuoâi cuûa tinh truøng roài
hoaøn toaøn bieán maát khi ñeán choùp ñuoâi.
Cuoái giai ñoaïn tröôûng thaønh cuûa tinh
töû, phaàn coøn laïi cuûa baøo töông bao
goàm caû lipid vaø caùc phaàn khoâng caàn
thieát seõ bò ñaøo thaûi khoûi tinh töû. Khi
tinh truøng ñöôïc phoùng thích vaøo loøng
oáng sinh tinh, caùc phaàn baøo töông thöøa
seõ bò loaïi khoûi tinh truøng vaø seõ bò thöïc
baøo bôûi teá baøo Sertoli.
Beân caïnh ñoù, nhieàu yeáu toá nhö baát
hoaït boä gen ñeå baûo toaøn söï hoaït ñoäng
cuûa toaøn boä gen sau naøy vaø nhieãm saéc
theå bò neùn goïn laïi, thuaän lôïi cho quaù
trình di chuyeån vaø ñaûm baûo an toaøn
cho caùc nhieãm saéc theå laøm nhaân nhoû
laïi. Trong quaù trình naøy, histone ôû
nhaân, ñöôïc thay theá baèng protamine,
ñaây laø chaát giuùp saép xeáp laïi caùc chuoãi
ADN ôû nhaân goïn hôn ñeå thu nhoû kích
thöôùc nhaân. Nhaân teá baøo tinh truøng
nhoû laïi vaø naèm ngay döôùi maøng tinh
truøng. Sau khi thuï tinh, caùc protamin ôû
nhaân tinh truøng laïi ñöôïc thay theá baèng
histone trong teá baøo noaõn.
Keát thuùc quaù trình bieät hoùa naøy, tinh
truøng ñöôïc hình thaønh vôùi hình daïng
vaø caáu truùc ñaëc thuø ôû möùc ñoä bieät hoùa
cao, ñaûm baûo vieäc thöïc hieän chöùc naêng
cuûa giao töû ñöïc ôû ngöôøi.
Söï tröôûng thaønh cuûa tinh truøng
trong maøo tinh
Trong quaù trình di chuyeån trong maøo
tinh, tinh truøng traûi qua quaù trình
tröôûng thaønh sau cuøng vôùi nhieàu bieán
ñoåi veà hình thaùi, sinh hoùa, sinh lyù vaø
chuyeån hoùa. Veà hình thaùi, tinh truøng

10. 50
Thuï tinh trong oáng nghieäm
tieáp tuïc maát ñi caùc tuùi baøo töông thöøa,
hình thaùi vaø kích thöôùc cöïc ñaàu oån
ñònh. Vieäc loaïi boû caùc tuùi baøo töông
thöøa goùp phaàn quan troïng trong vieäc
hoaøn thieän khaû naêng di ñoäng cuûa tinh
truøng. Beân caïnh ñoù, trong quaù trình di
chuyeån trong phaàn ñaàu cuûa maøo tinh,
khaû naêng neùn chaët cuûa caùc nhieãm saéc
chaát trong nhaân tinh truøng ñaït cöïc
ñaïi, giuùp kích thöôùc nhaân thu nhoû toái
ña, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho söï di
chuyeån cuûa tinh truøng sau naøy vaø baûo
veä vaät chaát di truyeàn beân trong.
Veà sinh hoùa, caáu truùc glycoprotein
maøng tinh truøng thay ñoåi, ñeå deã nhaän
dieän noaõn vaø xuùc tieán caùc phaûn öùng
khi gaëp noaõn. Veà chuyeån hoùa, tinh
truøng taêng chuyeån hoùa, taêng vaän ñoäng.
Töø khaû naêng di ñoäng yeáu, khoâng ñoàng
boä vaø khoâng coù ñònh höôùng ôû tinh
hoaøn, tinh truøng trong maøo tinh di
ñoäng nhanh hôn vaø coù ñònh höôùng. Khaû
naêng di ñoäng cuûa tinh truøng taêng daàn
trong thôøi gian tinh truøng di chuyeån
doïc theo maøo tinh.
Trong quaù trình di chuyeån trong maøo
tinh, caùc bieán ñoåi veà maët sinh lyù cuûa
tinh truøng cuõng ñöôïc ghi nhaän, keát quaû
laø khaû naêng thuï tinh töï nhieân cuûa tinh
truøng ñöôïc caûi thieän ñaùng keå. Tinh
truøng vöøa saûn xuaát ôû tinh hoaøn hay ôû
ñaàu maøo tinh coù khaû naêng thuï tinh töï
nhieân raát keùm. Tröôùc ñaây, vaøo nhöõng
naêm 80, ngöôøi ta laáy tinh truøng sinh
thieát töø maøo tinh ñeå thuï tinh nhaân taïo
cho vôï hoaëc laøm thuï tinh trong oáng
nghieäm. Tæ leä thuï tinh noaõn vaø tæ leä
thaønh coâng thöôøng raát thaáp. Tuy nhieân,
ñeán naêm 1994, khi kyõ thuaät tieâm tinh
truøng vaøo baøo töông noaõn (ICSI) ra
ñôøi vaø chöùng minh ñöôïc hieäu quaû,
tinh truøng laáy töø tinh hoaøn hoaëc ñaàu
maøo tinh ñöôïc tieâm thaúng vaøo teá baøo
noaõn ñeå taïo phoâi. Ñoái vôùi nhöõng
tröôøng hôïp khoâng coù tinh truøng do taéc
ngheõn, kyõ thuaät naøy ñaõ cho keát quaû
thaønh coâng gaàn töông ñöông vôùi ICSI
baèng tinh truøng trong tinh dòch (Silber,
1999). Ñieàu naøy chöùng toû tinh truøng töø
maøo tinh vaø tinh hoaøn ñaõ tröôûng thaønh
ñuû veà nhaân vaø teá baøo chaát ñeå coù khaû
naêng thuï tinh noaõn khi ñi vaøo ñöôïc teá
baøo noaõn baèng söï hoã trôï cuûa ICSI. Nhö
vaäy, söï tröôûng thaønh cuûa tinh truøng
trong maøo tinh coù theå chæ ñôn thuaàn
laø cung caáp khaû naêng töï di chuyeån
vaø khaû naêng nhaän dieän vaø töï thuï tinh
noaõn trong ñöôøng sinh duïc nöõ.
Nhö vaäy, toång coäng phaûi maát khoaûng
10-12 tuaàn ñeå söï hình thaønh tinh truøng
töø tinh nguyeân baøo döï tröõ trong oáng
sinh tinh ñeán giai ñoaïn tröôûng thaønh
hoaøn toaøn vaø chuaån bò ñeå xuaát tinh ôû
maøo tinh.
Söï bieán ñoåi ôû möùc ñoä di truyeàn
cuûa quaù trình sinh tinh
ADN ñöôïc toång hôïp trong quaù trình
nguyeân phaân cuûa caùc teá baøo maàm sinh
duïc, giai ñoaïn zygotene vaø ôû giai ñoaïn
pachytene ñeå söûa chöõa nhöõng sai hoûng
cuûa ADN. Caû nhieãm saéc theå X vaø Y
ñeàu ñöôïc phaân chia ôû giai ñoaïn giaûm
phaân nhöng ARN ribosome vaø ARN
khoâng phaûi ribosome ñöôïc toång hôïp ôû
giai ñoaïn naøy vaø ñaït cöïc ñieåm vaøo giai
ñoaïn pachytene muoän. Sau ñoù ñöôïc
taùi toång hôïp vaøo giai ñoaïn tinh töû hình

11. 51
Söï sinh tinh
caàu vaø ngöøng toång hôïp khi tinh töû di
chuyeån töø teá baøo Sertoli vaøo loøng oáng.
Nhieàu baèng chöùng cho thaáy cô cheá
phieân maõ mang tính ñaëc hieäu raát cao
nhaèm ñaûm baûo cho söï bieåu hieän gen
ôû teá baøo maàm sinh duïc. Söï ñieàu hoøa
phieân maõ ñoùng vai troø quan troïng
trong quaù trình hình thaønh tinh truøng.
Protein ñöôïc toång hôïp vaøo giai ñoaïn
tinh baøo tieáp theo giai ñoaïn ARN ñöôïc
toång hôïp. Söï toång hôïp protein nhaân
xuaát hieän vaøo giai ñoaïn tinh töû sôùm
vaø ngöøng hoaøn toaøn vaø giai ñoaïn tinh
truøng di chuyeån vaøo loøng oáng.
Söï ñieàu hoøa bieåu hieän gen ôû teá baøo
maàm sinh duïc trong suoát quaù trình
hình thaønh tinh truøng ñöôïc thöïc hieän
theo caùc quy taéc nhaát ñònh vaø duy nhaát.
Söï ñieàu hoøa dieãn ra ôû nhieàu möùc ñoä
khaùc nhau (Hecht, 1998; Steger, 1999,
Kleene, 2001). Teá baøo maàm sinh duïc
sau khi traûi qua nhieàu bieán ñoåi trong
quaù trình hình thaønh tinh truøng tröôùc
khi trôû thaønh tinh truøng hoaøn chænh veà
maët caáu truùc vaø chöùc naêng. Chuùng chòu
söï bieán ñoåi maïnh meõ veà maët hình thaùi,
sinh hoùa vaø caû di truyeàn ñeå ñaûm baûo
söï vaän chuyeån boä gen ñôn boäi cuûa tinh
truøng ñeán keát hôïp vôùi boä gen ñôn boäi
töø noaõn. Söï tieán hoùa vaø baûo toàn loaøi
ñoøi hoûi phaûi coù söï truyeàn thoâng tin
chính xaùc. Trong suoát quaù trình giaûm
phaân, caùc quaù trình sao cheùp, söûa chöõa
vaø taùi toå hôïp ñöôïc ñieàu khieån hôïp lyù.
Söï bieåu hieän cuûa caùc gen ñaëc hieäu teá
baøo maàm trong quaù trình hình thaønh
tinh truøng ñöôïc keát hôïp chaët cheõ
vôùi söï thay ñoåi caáu truùc cuûa nhaân
(Boissonneaut 2002). Söï neùn chaët
nhieãm saéc chaát trong nhaân khieán tinh
truøng trôû neân nhoû, goïn hôn. Ñi keøm vôùi
söï neùn chaët nhieãm saéc chaát laø söï thay
theá histone thaønh protamine vaø prot-
amine trôû thaønh protein cô baûn cuûa
tinh truøng. Caùc gen maõ hoùa cho pro-
tein chuyeån tieáp vaø protamine ñöôïc
maõ hoùa trong tinh töû hình caàu vaø tinh
töû ñang keùo daøi. Trong tinh töû hình
caàu, histone vaø caùc protein khoâng phaûi
histone ñöôïc thay theá baèng caùc
protein chuyeån tieáp. Ñeán giai ñoaïn
tinh töû keùo daøi, caùc protein chuyeån
tieáp bò loaïi khoûi nhieãm saéc chaát (luùc
naøy ñang neùn chaët) vaø ñöôïc thay theá
baèng protamine.
Trong suoát quaù trình hình thaønh tinh
truøng, caùc teá baøo maàm sinh duïc traûi
qua caùc giai ñoaïn khaùc nhau, bieán ñoåi
ñeå trôû thaønh tinh truøng tröôûng thaønh,
saün saøng cho thuï tinh. Nhö vaäy söï bieåu
hieän gen cuûa caùc tinh töû ñoùng vai troø
thieát yeáu cho toaøn boä quaù trình sinh
tinh truøng. Keát quaû cuûa söï phieân maõ
laø caùc saûn phaåm gen seõ ñöôïc ñònh vò
taïi vò trí maø chuùng ñaûm nhaän. Veà maët
teá baøo hoïc cho thaáy khoâng coù söï khaùc
bieät veà thaønh phaàn noäi baøo giöõa tinh
truøng mang nhieãm saéc theå X vaø tinh
truøng mang nhieãm saéc theå Y. Söï khaùc
bieät naøy chæ ñöôïc tìm thaáy khi caùc gen
naèm treân nhieãm saéc theå X hoaëc Y bieåu
hieän sau giai ñoaïn giaûm phaân vaø khi
caùc saûn phaåm gen naøy ñöôïc giôùi haïn
trong töøng tinh töû X hoaëc Y, nhö theá caùc
protein khoâng ñöôïc vaän chuyeån qua laïi
giöõa caùc tinh töû thoâng qua caàu lieân baøo.

12. 52
Thuï tinh trong oáng nghieäm
CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG
ÑEÁN QUAÙ TRÌNH SINH TINH
Yeáu toá noäi tieát
Truïc haï ñoài, tuyeán yeân vaø tinh
hoaøn coù vai troø raát quan troïng trong
vieäc kích hoaït quaù trình bieät hoùa
teá baøo maàm sinh duïc (hình 3.7).
LH (Luiteinizing Hormone) vaø FSH
(Follicle Stimulating Hormone) laø hai
noäi tieát quan troïng ñoùng vai troø ñieàu
hoøa hoaït ñoäng cuûa quaù trình sinh tinh
(McLachlan, 1995, Ramaswamy, 2001).
Tuy nhieân, chính caùc androgen laø nhöõng
chaát coù vai troø khôûi phaùt vaø duy trì hoaït
ñoäng sinh tinh cuûa tinh hoaøn (Gupta,
2005). Trong ña soá caùc loaøi, caû LH/
Testosterone vaø FSH ñeàu caàn thieát
ñeå duy trì hoaït ñoäng sinh tinh bình
thöôøng cuûa tinh hoaøn. Tuy nhieân, moãi
loaïi noäi tieát giöõ moät vai troø khaùc nhau.
LH taùc duïng leân teá baøo Leydig, kích
thích quaù trình sinh toång hôïp testos-
terone. Trong khi ñoù, FSH lieân quan
tröïc tieáp ñeán hoaït ñoäng sinh tinh truøng
thoâng qua taùc ñoäng cuûa teá baøo Sertoli.
Ngoaøi ra, khi FSH taùc duïng leân teá baøo
Sertoli coøn kích thích quaù trình hình
thaønh haøng raøo maùu - tinh hoaøn, saûn
xuaát caùc chaát öùc cheá, taïo cô cheá phaûn
hoài aâm leân thuøy tröôùc tuyeán yeân, giaûm
saûn xuaát FSH. FSH khi gaén leân teá baøo
Leydig seõ kích thích teá baøo taêng caùc
thuï theå vôùi LH, töø ñoù kích thích tuyeán
yeân taêng saûn xuaát LH.
Taùc duïng treân quaù trình sinh tinh cuûa
testosterone mang tính giaùn tieáp do
testosterone chæ coù thuï theå treân caùc teá
baøo sinh döôõng cuûa tinh hoaøn. Caùc taùc
ñoäng naøy ñöôïc thoâng qua hoaït chaát
dihydrotestosterone (DHT) döôùi taùc
ñoäng chuyeån hoùa cuûa 5-α reductase.
Caùc teá baøo Leydig toång hôïp haàu heát
löôïng testosterone trong cô theå, coøn
laïi 5% do tuyeán thöôïng thaän tieát ra.
Testosterone coù taùc duïng kích thích, duy
trì quaù trình taïo tinh truøng vaø ñieàu hoøa
quaù trình taïo tinh truøng thoâng qua phaûn
hoài aâm leân haï ñoài vaø tuyeán yeân. Noàng ñoä
testosterone trong oáng sinh tinh cao gaáp
50-100 laàn so vôùi trong maùu. Ñaây laø keát
quaû cuûa quaù trình vaän chuyeån chuû ñoäng
testosterone töø beân ngoaøi vaøo loøng oáng
sinh tinh cuûa ABP (androgen binding
protein) vaø ñöôïc duy trì bôûi heä thoáng
haøng raøo maùu-tinh hoaøn. Beân caïnh ñoù,
prolactin coù taùc duïng leân teá baøo Leydig.
Prolactin ôû noàng ñoä binh thöôøng thì
kích thích saûn xuaát testosterone nhöng
ôû noàng ñoä cao seõ coù taùc duïng öùc cheá
testosterone.
Söï phoùng thích LH cuûa tuyeán yeân chòu
söï ñieàu phoái cuûa noàng ñoä testosterone
trong maùu theo cho cô cheá phaûn hoài.
Khi noàng ñoä testosterone trong maùu cao
seõ öùc cheá haï ñoài, tuyeán yeân laøm giaûm
tieát LH, daãn tôùi teá baøo Leydig giaûm tieát
testosterone. Ngöôïc laïi khi noàng ñoä
testosterone trong maùu thaáp seõ kích
thích vuøng döôùi ñoài tuyeán yeân taêng
tieát LH, kích thích teá baøo Leydig taêng
toång hôïp testosterone. Quaù trình hình
thaønh tinh truøng phuï thuoäc vaøo FSH
vaø LH, trong ñoù, testosterone taùc duïng
vaøo giai ñoaïn cuoái, coøn FSH taùc ñoäng
vaøo giai ñoaïn ñaàu. Tuy nhieân, ñieàu
quan troïng laø caùc noäi tieát naøy coù veû

13. 53
Söï sinh tinh
khoâng taùc ñoäng leân söï taêng sinh hoaëc
bieät hoùa cuûa tinh nguyeân baøo daïng A
(McLachlan, 1996).
Beân caïnh FSH vaø LH, moät soá yeáu toá
taêng tröôûng khaùc cuõng ñaõ cho thaáy
coù vai troø ñieàu hoøa söï phaân sinh cuûa
doøng teá baøo maàm sinh duïc. Nuoâi caáy
caùc teá baøo coù nguoàn goác tinh hoaøn
cho thaáy caùc yeáu toá taêng tröôûng oáng
sinh tinh (SGF – Seminiferous Growth
Factor), yeáu toá taêng tröôûng nguyeân baøo
sôïi coù tính acid vaø base (aFGF – acidic
fibroblast growth factor vaø bFGF
– base fibroblast growth hormone
factor) ñaõ thuùc ñaåy söï taêng sinh caáu
truùc caùc teá baøo naøy (Pineau, Dupaix,
1999). Ñieàu naøy cho thaáy caùc yeáu toá noùi
treân coù theå ñoùng vai troø nhö chaát töï tieát
(autocrine) hay caän tieát (paracrine)
giuùp hieäu chænh chöùc naêng cuûa tinh
hoaøn bao goàm caû söï ñieàu hoøa phaân chia
teá baøo maàm sinh duïc (Roser, 2001).
Gaàn ñaây, LIF (leukemia inhibitor
factor) vaø yeáu toá taùc ñoäng thaàn kinh
cuõng ñaõ ñöôïc chöùng minh laø chuùng
thuùc ñaåy maïnh meõ söï toàn taïi teá baøo
Sertoli vaø teá baøo sinh duïc nguyeân thuûy
ñang phaân sinh trong heä thoáng ñoàng
nuoâi caáy (coculture) (Miguel, 1996),
tuy nhieân chuùng khoâng taùc ñoäng leân
quaù trình sinh tinh truøng. Ngoaøi ra,
estradiol cuõng ñöôïc chöùng minh laø coù
vai troø nhaát ñònh trong hoaït ñoäng
sinh tinh.
Caùc yeáu toá khaùc
Beân caïnh noäi tieát, ngöôøi ta cuõng ñaõ
xaùc ñònh ñöôïc nhieàu taùc nhaân trong
moâi tröôøng soáng, beänh lyù, cheá ñoä laøm
vieäc, sinh hoaït, ngheà nghieäp, hoùa
chaát… coù theå coù aûnh höôûng tröïc tieáp
hoaëc giaùn tieáp ñeán quaù trình sinh tinh.
Duø vaäy, cho ñeán nay, ña soá caùc tröôøng
hôïp thieåu naêng tinh truøng ñeàu raát khoù
xaùc ñònh roõ raøng nguyeân nhaân. Ñieàu
naøy daãn ñeán nhieàu khoù khaên trong
quaù trình chaån ñoaùn vaø ñieàu trò. Tuy
nhieân, caùc hieåu bieát veà caùc taùc nhaân
aûnh höôûng ñeán quaù trình sinh tinh seõ
giuùp ích raát nhieàu trong vieäc döï phoøng
voâ sinh nam.
Cheá ñoä aên thieáu moät soá chaát nhö
vitamin A, vitamin E, moät soá acid beùo,
acid amin vaø keõm coù theå aûnh höôûng
tröïc tieáp leân tinh hoaøn vaø gaây giaûm
sinh tinh. Thieáu vitamin B coù theå
höôûng ñeán quaù trình sinh tinh do aûnh
höôûng tröïc tieáp leân tuyeán yeân vaø giaùn
tieáp leân tinh hoaøn (Setchell, 1983). Gaàn
ñaây nhieàu quan ñieåm cho raèng caùc thöùc
aên hieän ñaïi vaø hoùa chaát coâng nghieäp
thöôøng chöùa nhieàu goác hoùa hoïc coù tính
estrogenic yeáu, neáu tích tuï laâu ngaøy, coù
theå öùc cheá sinh tinh. Ñaây coù theå laø moät
trong nhöõng nguyeân nhaân chính cuûa
hieän töôïng giaûm chaát löôïng tinh truøng
cuûa nam giôùi ñang ñöôïc baùo ñoäng.
Moät soá tröôøng hôïp voâ sinh nam do
giaûm sinh tinh truøng sau bieán chöùng
vieâm tinh hoaøn cuûa beänh quai bò. Bieåu
moâ sinh tinh bò aûnh höôûng hay bò huûy
hoaøn toaøn coù theå do taùc ñoäng tröïc
tieáp cuûa nhieãm truøng, do hieän töôïng
vieâm, taêng nhieät ñoä hoaëc do phaûn öùng
mieãn dòch sau khi haøng raøo maùu – tinh
hoaøn bò phaù huûy (Setchell, 1983). AÛnh
höôûng ñeán quaù trình sinh tinh vaø ñôøi

14. 54
Thuï tinh trong oáng nghieäm
soáng tinh truøng giaùn tieáp vaø tröïc tieáp.
Phöông thöùc giaùn tieáp baèng caùch gaây
ñoäc cho tinh hoaøn qua ñoäc toá vi khuaån
hay qua taêng nhieät ñoä. Phöông thöùc
tröïc tieáp laøm hö haïi tinh hoaøn vaø caùc
ñöôøng baøi tieát nhö vieâm tinh hoaøn do
quai bò thöôøng xaûy ra tröôùc tuoåi daäy thì,
coù theå daãn ñeán teo tinh hoaøn hoaëc roái
loaïn sinh tinh. Ngoaøi ra, nhieãm truøng
ñöôøng tieát nieäu vaø tinh hoaøn nhö caùc
beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc
laøm beá taéc ñöôøng daãn tinh daãn ñeán voâ
sinh. Lao maøo tinh hoaøn cuõng daãn ñeán
vieäc huûy hoaïi moâ, gaây xô hoùa.
Roái loaïn tuaàn hoaøn tinh hoaøn nhö giaõn
tónh maïch thöøng tinh coù theå daãn ñeán
roái loaïn ñieàu hoøa nhieät ñoä ôû tinh hoaøn,
giaûm löôïng maùu vaøo ñoäng maïch tinh
hoaøn do taêng aùp löïc tónh maïch coù theå
daãn ñeán toån thöông teá baøo sinh tinh.
Ngoaøi ra toån thöông ñoäng maïch tinh
hoaøn nhö xoaén tinh hoaøn cuõng coù theå
ñeå laïi di chöùng heïp ñoäng maïch tinh
hoaøn, daãn ñeán teo tinh hoaøn, laøm aûnh
höôûng ñeán quaù trình sinh tinh.
ÔÛ ngöôøi, nhieät ñoä ôû bìu thöôøng thaáp hôn
thaân nhieät khoaûng 2oC. Trong tröôøng
hôïp tinh hoaøn khoâng xuoáng bìu hoaëc
tinh hoaøn aån, quaù trình sinh tinh seõ bò
ngöng laïi. Trong thöïc nghieäm, ngöôøi ta
thaáy caáu truùc moâ hoïc cuûa tinh hoaøn seõ
thay ñoåi neáu tinh hoaøn khoâng xuoáng
ñöôïc bìu. ÔÛ moät soá tröôøng hôïp, tinh
hoaøn trong oå buïng khoâng di chuyeån
xuoáng bìu, chòu aûnh höôûng cuûa nhieät
ñoä cô theå daãn ñeán khoâng sinh tinh.
Nhieät ñoä ôû bìu thöôøng thaáp hôn nhieät
ñoä cô theå neân khi nhieät ñoä bìu taêng coù
aûnh höôûng roõ reät leân söï sinh tinh. Khi
bò soát treân 38oC keùo daøi, quaù trình sinh
tinh bò öùc cheá trong voøng 6 thaùng, neáu
nhieät ñoä treân 42oC thì tinh truøng seõ
bò cheát (WHO, 1987). Ngoaøi taùc duïng
öùc cheá sinh tinh, nhieät ñoä cao coù theå
gaây toån thöông ADN cuûa tinh truøng.
(Thonneau vaø cs., 1998). Moät phaân tích
goäp ñaõ ghi nhaän taêng nhieät ñoä laøm
giaûm sinh tinh vaø taêng tæ leä tinh truøng
dò daïng. Taùc giaû naøy cuõng cho raèng ôû
nhöõng taøi xeá laùi xe ñöôøng daøi, coù theå
do tö theá ngoài laâu vaø ñieàu kieän laøm
vieäc khieán nhieät ñoä bìu taêng, daãn ñeán
giaûm sinh tinh vaø voâ sinh (Thomas vaø
cs., 1998).
Nhieãm ñoäc moät soá kim loaïi naëng nhö
chì, cadimum vaø thuûy ngaân coù theå
gaây giaûm sinh tinh vaø gaây voâ sinh
(Alexander vaø cs., 1996). Huùt thuoác
nhieàu vaø uoáng röôïu cuõng coù theå aûnh
höôûng tröïc tieáp laøm giaûm sinh tinh
(Hruska vaø cs., 2000). Caùc thuoác tröø
saâu, dieät coû coù theå gaây aûnh höôûng
leân quaù trình sinh tinh. Ñaëc bieät,
dioxin cuõng ñöôïc ghi nhaän coù taùc ñoäng
leân quaù trình sinh tinh vaø coù theå gaây
voâ sinh. Quaù trình sinh tinh truøng raát
nhaïy caûm vôùi nhieàu loaïi hoùa chaát coù
nguoàn goác coâng nghieäp vaø noâng nghieäp
(Spira vaø Multigner, 1998). Thuoác tröø
saâu vaø caùc dung moâi höõu cô ñaõ ñöôïc
nhieàu nghieân cöùu chöùng minh coù taùc
ñoäng xaáu ñeán quaù trình sinh tinh vaø
laøm giaûm soáâ löôïng vaø chaát löôïng tinh
truøng. Caùc taùc ñoäng coù theå tröïc tieáp
leân quaù trình sinh tinh ôû tinh hoaøn,
sau tinh hoaøn hoaëc leân caùc tuyeán sinh
duïc phuï. Moät soá thuoác tröø saâu ñaõ ñöôïc
ghi nhaän cuï theå gaây giaûm tinh truøng
nhö DBCP, chlordecone, ethylene

15. 55
Söï sinh tinh
dibromide. Nhöõng dung moâi höõu cô
ñaõ ñöôïc ghi nhaän coù aûnh höôûng ñeán
quaù trình sinh tinh truøng: glycol ether,
carbon disulphide, perchloroethylene,
2-bromopropane (Oliva vaø cs., 2001).
Ngöôøi ta ghi nhaän raèng caùc thuoác tröø
saâu coù theå coù taùc duïng ñoäc tröïc tieáp
leân tinh hoaøn. Moät soá khaùc aûnh höôûng
quaù trình sinh tinh do chuùng coù taùc
ñoäng töông töï nhö noäi tieát toá (Cheek vaø
McLachlan, 1998). Haàu heát dung moâi
höõu cô coù taùc duïng ñoäc tröïc tieáp leân
tinh hoaøn (Oliva vaø cs., 2001). Trong
moät nghieân cöùu taïi Vieät Nam, keát quaû
khaûo saùt cuõng cho thaáy nhoùm ngheà
nghieäp coù tieáp xuùc vôùi thuoác tröø saâu,
caùc thoâng soá veà maät ñoä, ñoä di ñoäng
vaø hình daïng bình thöôøng ñeàu giaûm so
vôùi nhoùm khoâng tieáp xuùc (PNQ Duy vaø
cs., 2001).
Maëc duø chöa coù caùc nghieân cöùu coù
giaù trò ñeå xaùc ñònh aûnh höôûng cuûa
dioxin treân quaù trình sinh tinh cuûa
ngöôøi, baùo caùo cuûa Toå chöùc Y teá Theá
giôùi (WHO, 2000) gaàn ñaây veà taùc haïi
cuûa dioxin treân söùc khoûe cuûa ñoäng vaät
thöïc nghieäm, cho thaáy laøm giaûm soá
löôïng tinh truøng ôû chuoät.
Tinh nguyeân baøo trong giai ñoaïn phaân
chia raát nhaïy caûm vôùi phoùng xaï, trong
khi tinh nguyeân baøo maàm, tinh töû vaø
tinh truøng ít bò aûnh höôûng hôn. Tuy
nhieân, neáu tieáp xuùc vôùi phoùng xaï
cöôøng ñoä cao, taát caû caùc loaïi teá baøo
sinh tinh ñeàu bò aûnh höôûng, coù theå daãn
ñeán voâ tinh khoâng hoài phuïc. Khi caùc
tinh nguyeân baøo bò cheát do phoùng xaï
vôùi cöôøng ñoä thaáp, quaù trình sinh tinh
vaãn tieáp dieãn vôùi soá löôïng tinh baøo
ñöôïc sinh ra giaûm, daãn ñeán giaûm tinh
truøng. Khi ñoù, caùc tinh nguyeân baøo goác
seõ taêng phaân chia ñeå buø laïi soá löôïng
tinh nguyeân baøo bò huûy, nhöng thôøi
gian phuïc hoài hieän töôïng sinh tinh bình
thöôøng keùo daøi raát laâu. Noùi chung cöôøng
ñoä phoùng xaï caøng cao thì thôøi gian hoài
phuïc caøng laâu, coù theå nhieàu naêm hoaëc
khoâng hoài phuïc. Ngoaøi ra, maëc duø quaù
trình sinh tinh coù theå hoài phuïc nhöng
phoùng xaï coù theå gaây toån thöông nhieãm
saéc theå vaø gaây baát thöôøng ôû theá heä sau
(Brinkworth vaø Handelsman, 1997). Do
ñoù, ôû nhöõng beänh nhaân xaï trò ñeå ñieàu
trò ung thö, ngöôøi ta coù theå tröõ laïnh
tinh truøng tröôùc khi xaï trò ñeå duy trì
khaû naêng sinh saûn cuûa beänh nhaân. Khaû
naêng tröõ laïnh tinh truøng vaø söû duïng
sau ñoù ñeå ñieàu trò voâ sinh ñaõ ñöôïc aùp
duïng thaønh coâng taïi Vieät Nam töø naêm
1995 (Hoà Maïnh Töôøng vaø cs., 2000).
Ngöôøi ta ghi nhaän raèng töø tröôøng vôùi
taàn soá thaáp vaø cöôøng ñoä cao coù theå
gaây toån thöông quaù trình sinh tinh
(Brinkworth vaø Handelsman, 1997).
Moät nghieân cöùu khaùc, naêm 2001, cuõng
ñaõ ghi nhaän töø tröôøng ñieän coù theå
laø nguyeân nhaân aûnh höôûng ñeán sinh
tinh vaø gaây voâ sinh nam (Chia vaø Tay,
2001). Töø tröôøng coøn ñöôïc quan nieäm
laø “phoùng xaï töø tröôøng”. Trong moâi
tröôøng soáng hieän nay, töø tröôøng chuû
yeáu ñöôïc taïo bôûi caùc thieát bò ñieän gia
duïng, thieát bò ñieän coâng nghieäp hoaëc
ñöôøng daãn truyeàn ñieän. Caùc daïng töø
tröôøng naøy coù söï thay ñoåi veà taàn soá,
cöôøng ñoä vaø böôùc soùng. Ngöôøi ta cho
raèng töø tröôøng coù taàn soá thaáp, cöôøng
ñoä cao coù theå aûnh höôûng ñeán quaù trình
sinh tinh. Gaàn ñaây, ngöôøi ta cho raèng

16. 56
Thuï tinh trong oáng nghieäm
töø tröôøng do ñieän thoaïi di ñoäng gaây
ra vôùi taàn soá cao vaø cöôøng ñoä trung
bình cuõng coù theå aûnh höôûng giaùn
tieáp ñeán quaù trình sinh tinh do taùc
ñoäng leân tuyeán yeân (Brinkworth vaø
Handelsman, 1997).
Ñoä pH thích hôïp cuûa tinh truøng laø
khoaûng 7,5. Neáu pH coù tính acid, tinh
truøng khoâng di ñoäng. Ngoaøi ra ñoä nhôùt
cuûa tinh dòch cuõng coù aûnh höôûng vì
neáu tinh dòch quaù nhôùt seõ khieán tinh
truøng khoù di ñoäng. Nhöõng chaát hoùa
hoïc taùc ñoäng vaøo quaù trình sinh tinh
baèng hai phöông thöùc tröïc tieáp vaø giaùn
tieáp. Baèng caùch tröïc tieáp, cimetidine
öùc cheá caïnh tranh vôùi androgen, öùc
cheá quaù trình sinh tinh. Trong khi ñoù,
nitrofurantoin, niredazone thì taùc ñoäng
tröïc tieáp leân quaù trình sinh tinh. Baèng
caùch taùc ñoäng giaùn tieáp, moät soá chaát
öùc cheá kích thích toá höôùng sinh duïc
nhö steroid töï nhieân hay toång hôïp.
Estrogen coù hoaït tính öùc cheá maïnh,
ít aûnh höôûng ñeán moâ hoïc cuûa tinh
hoaøn hay chæ laøm quaù trình sinh tinh
bò ngöøng laïi ôû giai ñoaïn tinh baøo baäc
1 coøn teá baøo Leydig vaãn bình thöôøng.
Ngöôïc laïi, non-steroid aûnh höôûng
raát lôùn ñeán teá baøo maàm sinh duïc vaø
caùc tuyeán sinh duïc phuï keå caû teá baøo
Leydig neân tinh hoaøn coù theå bò
teo nhö ngöôøi bò caét boû tuyeán yeân.
Caùc thuoác ñieàu trò ung thö cuõng taùc
ñoäng vaøo caùc teá baøo ñang chuyeån hoùa
vaø chuû yeáu laø taùc ñoäng treân ADN,
ARN cuûa nhaân teá baøo. Caùc loaïi thuoác
ñieàu trò ung thö raát ñoäc cho teá baøo
tinh hoaøn, öùc cheá maïnh quaù trình
sinh tinh, laøm ngöøng sinh saûn. Haàu
heát caùc phaùc ñoà hoùa trò ung thö ñeàu
aûnh höôûng nhieàu ñeán quaù trình sinh
tinh vaø gaây tình traïng voâ tinh taïm
thôøi. Trong soá ñoù, coù khoaûng 80%
tröôøng hôïp coù theå hoài phuïc sau 5 naêm
(Howell vaø Shalet, 2001). Cô cheá gaây
taùc ñoäng öùc cheá cuûa caùc thuoác hoùa trò
coù theå bao goàm: gaây toån thöông teá baøo
maàm sinh duïc, roái loaïn chöùc naêng teá
baøo Sertoli, roái loaïn toång hôïp noäi tieát
toá. Ñoàng thôøi, toån thöông nhieãm saéc
theå ôû tinh truøng sau ñieàu trò hoùa chaát
cuõng ñöôïc ghi nhaän. Ñaây laø nhöõng toån
thöông coù theå truyeàn cho con (Howell
vaø Shalet, 2001).
Thuoác Taùc ñoäng
Noäi tieát
Cimetidine
Sulphasalazine
Spironolactone
Nitrofurantoin
Niridazone
Colchichine
Caùc thuoác corticoid hoaëc androgen gaây öùc cheá tuyeán
yeân, coù theå öùc cheá sinh tinh vaø teo tinh hoaøn
ÖÙc cheá caïnh tranh vôùi androgen, öùc cheá sinh tinh
Taùc duïng ñoäc tröïc tieáp leân quaù trình sinh tinh
ÖÙc cheá taùc ñoäng cuûa androgen
Taùc duïng ñoäc tröïc tieáp leân quaù trình sinh tinh
ÖÙc cheá tröïc tieáp quaù trình sinh tinh
ÖÙc cheá tröïc tieáp quaù trình sinh tinh
Baûng 3.1 Moät soá thuoác ñieàu trò noäi khoa coù taùc ñoäng laøm giaûm sinh tinh

17. 57
Söï sinh tinh
Theo WHO (2000), moät soá thuoác ñöôïc
ghi nhaän coù theå aûnh höôûng ñeán sinh
tinh nhö: noäi tieát toá, cimetidine,
sulphasalazine, spironolactone,
nitrofurantoin, niridazone, colchichine
(xem baûng 3.1).
Caùc beänh lyù toaøn thaân ñeàu ít nhieàu
coù aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng cuûa tinh
hoaøn, nhöng nhieàu khi khoâng ñöôïc chuù
yù. Caùc tình traïng beänh lyù caáp tính naëng
nhö phoûng, nhoài maùu cô tim, chaán
thöông, phaãu thuaät… ñeàu öùc cheá chöùc
naêng tinh hoaøn (Dong vaø cs., 1992).
Suy thaän maïn tính daãn ñeán roái loaïn
ñieàu hoøa truïc haï ñoài tuyeán yeân vaø giaùn
tieáp öùc cheá chöùc naêng tinh hoaøn. Suy
gan maïn tính gaây roái loaïn noäi tieát, daãn
ñeán giaûm sinh tinh, teo tinh hoaøn, nöõ
hoùa, giaûm chöùc naêng sinh hoaït tình
duïc. Caùc beänh lyù veà ñöôøng tieâu hoùa,
huyeát hoïc, noäi tieát ñeàu ñöôïc baùo caùo
coù taùc duïng giaûm quaù trình sinh tinh
(Handelsman, 1997).
ÔÛ nhöõng beänh nhaân coù beänh lyù aùc tính,
sinh tinh thöôøng giaûm maïnh hoaëc ngöng
hoaøn toaøn, chuû yeáu do taùc ñoäng cuûa
caùc phöông phaùp ñieàu trò ung thö nhö
xaï trò, hoùa trò. Quaù trình sinh tinh cuõng
giaûm trong caùc beänh lyù nhieãm truøng
maïn tính, caáp tính (Handelsman, 1997).
Ngoaøi ra coøn coù caùc nguyeân nhaân
khaùc nhö maëc quaàn aùo boù saùt quaù
cuõng khoâng thuaän lôïi cho quaù trình
sinh tinh. Chaát ma tuùy coù theå laøm
giaûm soá löôïng tinh truøng vaø noàng ñoä
testosterone trong maùu cao. Söû duïng
röôïu, thuoác laù daøi ngaøy cuõng aûnh
höôûng ñeán quaù trình sinh tinh. Phaãu
thuaät caét boû u tieàn lieät tuyeán coù theå
gaây xuaát tinh ngöôïc doøng…
KEÁT LUAÄN
Sinh tinh truøng laø moät quaù trình phöùc
taïp bao goàm nguyeân phaân ñeå taïo
nguoàn cho quaù trình sinh tinh, giaûm
phaân ñeå taïo giao töû, bieät hoùa vaø tröôûng
thaønh ñeå ñaûm baûo chöùc naêng cuûa tinh
truøng. Söï ñieàu hoøa sinh tinh raát phöùc
taïp, trong ñoù, ñieàu hoøa noäi tieát ñoùng
vai troø quan troïng.
Quaù trình hình thaønh tinh truøng baét
ñaàu töø thôøi ñieåm daäy thì vaø tieáp dieãn
lieân tuïc cho ñeán khi cheát. Sinh tinh laø
moät quaù trình raát hieäu quaû vaø ñaït hieäu
suaát cao. Moãi ngaøy coù theå coù ñeán vaøi
traêm trieäu tinh truøng ñöôïc sinh ra töø
moãi tinh hoaøn. Tuy nhieân, quaù trình
thuï tinh laïi laø moät quaù trình khoâng
hieäu quaû, khi haøng traêm trieäu tinh
truøng ñi vaøo ñöôøng sinh duïc nöõ ñeå cuoái
cuøng chæ coù 1 tinh truøng thaät söï thuï
tinh noaõn. Do ñoù, neáu quaù trình sinh
tinh bò suy giaûm, daãn ñeán soá löôïng vaø
chaát löôïng tinh truøng giaûm seõ laøm haïn
cheá raát nhieàu quaù trình thuï tinh bình
thöôøng vaø daãn ñeán voâ sinh.
Vôùi söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa caùc
kyõ thuaät hoã trôï sinh saûn, ñaëc bieät vôùi
kyõ thuaät tieâm tinh truøng vaøo baøo töông
noaõn, ñieàu trò voâ sinh nam hieän nay coù
xu höôùng phaùt trieån theo ñieàu trò ôû caáp
ñoä teá baøo hôn laø ñieàu trò chöùc naêng cô
quan. Do ñoù, kieán thöùc veà cô cheá sinh
tinh truøng veà phöông dieän teá baøo laø
raát caàn thieát cho caùc chuyeân gia thuoäc
nhieàu chuyeân ngaønh lieân quan nhö
nam hoïc laâm saøng, xeùt nghieäm nam
hoïc, saûn phuï khoa vaø hoã trôï sinh saûn.

18. 58
Thuï tinh trong oáng nghieäm
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
1. Alexander BH, Checkoway H, van Netten C et al.
(1996). Semen quality of men employed at a lead
smelter. Occup Environ Med 53: 411-416.
2. Brinkworth MH and Handelsman DJ (1997).
Occupational and environmental influences on male
infertility. In: Nieschlag E and Behre HM, eds. An-
drology - Male reproductive health and dysfunction.
Springer; 241-253.
3. Byskov AG (1983). Primordial germ cells and
regulation of meiosis. In: Austin CR and Short RV, eds.
Reproduction in mammals, book 1: Germ cells and
Fertifization. Cambridge University Press; 1-16.
4. Cheek AO and MacLachlan JA (1998). Environmental
hormones and the male reproductive system. J Androl
19: 5-10.
5. Chia SE and Tay SK (2001). Occupational risk for
male infertility: a case-control study of 218 infertile and
227 infertile men. J Occup Environ Med 43: 946-951.
6. Dong Q, Hawker F, McWilliam D et al. (1992).
Circulating inhibin and testosterone levels in men with
critical illness. Clin Endocrinol 36: 399-404.
7. Handelsman D (1997). Testicular dysfunction in
systemic diseases. In: Nieschlag E and Behre HM, eds.
Andrology - Male reproductive health and dysfunction.
Springer; 227-237
8. Hoà Maïnh Töôøng, Nguyeãn Thò Mai, Laïi Vaên Taàm
(2000). Tröõ laïnh tinh truøng ngöôøi trong thuï tinh nhaân
taïo. Thôøi söï Y Döôïc hoïc, boä V, soá 1: 8-13.
9. Hruska KS, Furth PA, Seifer DB et al. (2000).
Environment factors infertility. Clin Obstet and Gynecol
43: 821-829.
10. Liow SL (1998). Spermatogenesis. Lecture note
for Master of Clinical Embryology Course. National
University of Singapore.
11. Mortimer D (1994). Sperm physiology. In: Mortimer
D, ed. Practical laboratory andrology. Oxford University
Press; 13-39.
12. Oliva A, Spira A and Multigner (2001). Contribution
of environmetal factors to the risk of male infertility.
Hum Reprod 16: 1768-1776.
13. Phaïm Ngoïc Quoác Duy, Nguyeãn Xuaân Quyù, Hoà Maïnh
Töôøng, Nguyeãn Thò Ngoïc Phöôïng (2001). Khaûo saùt tinh
dòch ñoà ôû 400 caëp vôï choàng hieám muoän taïi Beänh vieän
phuï Saûn Töø Duõ. Luaän vaên toát nghieäp baùc só y khoa.
Trung taâm ñaøo taïo vaø boài döôõng caùn boä y teá TPHCM.
14. Rijnders PM (1996). The spermatozoon – theory. In:
Bras M, Lens JW, Piederiet MH et al., eds. IVF lab -
Laboratory aspects of invitro fertilization. NV Organon;
21-40.
15. Setchell BP (1986). Spermatogenesis and
spermatozoa. In: Austin CR, Short RV, eds.
Reproduction in mammals, Book 1: Germ cells and
fertilization. Cambridge University Press; 63-101.
16. Silber S (1999). The treatment of azoospermia with
surgery and ICSI. In: Glover TD, Barratt CLR, eds. Male
fertility and infertility. Cambridge University Press;
180-190.
17. Spira A and Multigner L (1998). The effect of
industrial and agricultural pollution on human
spermatogenesis. Hum Reprod 13: 2041-2042.
18. Thonneau P, Bujan L, Multigner L,
Mieusset R (1998). Occupational heat exposure and male
infertility. Hum Reprod 13(8): 2122-2125.
19. WHO (1987). WHO manual for the standardized
investigation, diagnosis and management of the
infertile male, 4th editions. Cambridge University Press.
20. WHO (2000). WHO manual for the standardized
investigation, diagnosis and management of the
infertile male, 5th editions. Cambridge University
Press.