HẸP VAN ĐỘNG MẠCH CHỦ

1. HÑp van ®éng m¹ch chñ
PGS.TS.BS.Bay Vèo
HÑp van ®éng m¹ch chñ (HC) lµ nguyªn nh©n th­êng gÆp nhÊt g©y t¾c
nghÏn ®­êng tèng m¸u cña thÊt tr¸i. C¸c nguyªn nh©n kh¸c bao gåm hÑp
d­íi van ®éng m¹ch chñ do mµng x¬, hÑp d­íi van ®éng m¹ch chñ do c¬
tim ph× ®¹i vµ hÑp trªn van ®éng m¹ch chñ.
I. Nguyªn nh©n vµ c¬ chÕ bÖnh sinh
A. C¸c nguyªn nh©n g©y hÑp van ®éng m¹ch chñ
1. HÑp van §MC bÈm sinh: d¹ng hÑp van §MC hay gÆp nhÊt ë
ng­êi lín lµ bÖnh van §MC cã hai l¸ van, chiÕm 1-2% d©n sè,
chñ yÕu ë nam giíi. Van §MC th­êng tho¸i ho¸ vµ v«i sím. Mét
sè d¹ng HC kh¸c nh­ dÝnh l¸ van, van mét c¸nh...
2. HÑp van §MC m¾c ph¶i:
a. HÑp do tho¸i ho¸ vµ v«i ho¸ lµ d¹ng bÖnh th­êng gÆp nhÊt,
næi tréi ë tuæi 70-80 thường có xơ hoặc dính các lá van kèm
theo. Qu¸ tr×nh rèi lo¹n chuyÓn ho¸ canxi trong bÖnh Paget,
bÖnh thËn giai ®o¹n cuèi lµm t¨ng qu¸ tr×nh v«i ho¸. C¸c yÕu
tè nguy c¬ cña bÖnh m¹ch vµnh thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh v«i
ho¸ ë c¸c l¸ van bÞ tho¸i ho¸.
b. HÑp van §MC do thÊp tim Ýt khi ®¬n thuÇn mµ kh«ng kÌm
bÖnh van hai l¸. ThÊp tim g©y x¬ ho¸, v«i ho¸, dÝnh c¸c l¸ van
vµ mÐp van §MC, dµy l¸ van nhÊt lµ t¹i bê.
3. Các thể tắc đường ra thất trái
a. Bệnh cơ tim phì đại: đặc biệt là phần vách liên thất phía trên
đường ra thất trái  bán tắc van ĐMC
b. Hẹp ĐMC dưới van kín đáo: dị dạng bẩm sinh do màng hoặc
dây chằng nằm ngay phía dưới vòng van
c. Hẹp ĐMC trên van: hẹp phần đi lên của van hoặc có 1 vành
xơ kèm lỗ mở nhỏ

2. H×nh 1. Van §MC v«i ho¸.
B. Sinh lý bÖnh
1. HÑp van §MC ®Æc tr­ng bëi qu¸ tr×nh hÑp dÇn lç van §MC g©y
t¨ng dÇn hËu g¸nh cho thÊt tr¸i. §Ó duy tr× cung l­îng tim, thÊt
tr¸i ph¶i bãp víi søc bãp t©m thu cao h¬n, lµm t¨ng ¸p lùc lªn
thµnh tim, dÉn ®Õn ph× ®¹i ®ång t©m, nhê ®ã b×nh th­êng ho¸ søc
Ðp lªn thµnh tim (theo ®Þnh luËt Laplace: søc Ðp lªn thµnh tim =
¸p lùc  ®­êng kÝnh + 2  ®é dµy tim), song l¹i lµm gi¶m ®é gi·n
në cña thÊt tr¸i.
Điều này có sai khác đối với trường hợp gây tắc cấp tính đường
ra thất trái thì đáp ứng của thất trái là dãn ra dần dần và giảm thể
tích nhát bóp
2. Khi chênh áp đạt trên 50 mmHg hoặc là lỗ hẹp bằng 1/3 diện tích
bình thường thì được coi là tắc đường ra thất trái.
3. ThÊt tr¸i gi·n kÐm sÏ lµm gi¶m qu¸ tr×nh ®æ ®Çy thÊt tr¸i thô
®éng trong giai ®o¹n ®Çu cña thêi kú t©m tr­¬ng. TiÒn g¸nh thÊt
tr¸i phô thuéc rÊt nhiÒu vµo co bãp nhÜ tr¸i. ThÊt tr¸i cµng dÇy,
lùc bãp cµng gia t¨ng, thêi gian t©m thu kÐo dµi, cµng lµm t¨ng
møc ®é tiªu thô «xy c¬ tim. Khi suy tim, ¸p lùc cuèi t©m tr­¬ng
thÊt tr¸i t¨ng lµm gi¶m ¸p lùc t­íi m¸u ®éng m¹ch vµnh, g©y ®Ì
Ðp c¸c ®éng m¹ch nhá trong c¬ tim hoÆc phÝa d­íi néi t©m m¹c,
do ®ã cµng lµm gi¶m h¬n n÷a cung cÊp «xy cho c¬ tim, g©y biÓu
hiÖn ®au ngùc...

3. C. DiÔn biÕn tù nhiªn cña bÖnh
1. TiÕn triÓn cña hÑp van §MC ®Æc tr­ng bëi mét giai ®o¹n kÐo dµi
kh«ng biÓu hiÖn triÖu chøng c¬ n¨ng cho tíi khi diÖn tÝch lç van
§MC < 1,0 cm2
. Nãi chung, chªnh ¸p trung b×nh qua van §MC
t¨ng kho¶ng 7 mmHg/n¨m vµ diÖn tÝch lç van gi¶m kho¶ng 0,12-
0,19 cm2
/n¨m. Do tèc ®é tiÕn triÓn rÊt kh¸c nhau, tÊt c¶ bÖnh
nh©n HC cÇn ®­îc tuyªn truyÒn kü vÒ c¸c triÖu chøng b¸o hiÖu
tiÕn triÓn cña bÖnh. Tû lÖ sèng cßn gÇn nh­ b×nh th­êng khi
kh«ng cã triÖu chøng c¬ n¨ng. Nguy c¬ ®ét tö < 2%/n¨m ngay c¶
ë bÖnh nh©n hÑp van §MC nÆng mµ kh«ng cã triÖu chøng c¬
n¨ng.
2. Nh­ng khi ®· ph¸t triÓn triÖu chøng c¬ n¨ng, tû lÖ sèng cßn gi¶m
xuèng nhanh chãng nÕu kh«ng mæ:
a. Khi bÖnh nh©n ®· cã ®au ngùc th× tû lÖ sèng cßn chØ ®¹t 50%
sau 5 n¨m,
b. Khi ®· cã ngÊt th× tû lÖ sèng cßn chØ ®¹t 50% sau 3 n¨m,
c. Khi ®· cã suy tim th× thêi gian sèng trung b×nh < 2 n¨m.
d. §ét tö cã thÓ x¶y ra ë nh÷ng bÖnh nh©n HC ®· cã triÖu chøng
c¬ n¨ng do c¸c rèi lo¹n nhÞp thÊt trªn bÖnh nh©n ph× ®¹i vµ
rèi lo¹n chøc n¨ng thÊt tr¸i hoÆc rèi lo¹n nhÞp thø ph¸t do
thiÕu m¸u c¬ tim.
II. TriÖu chøng l©m sµng
Nªn nghÜ ®Õn chÈn ®o¸n HC tr­íc bÊt kú bÖnh nh©n nµo cã tiÕng thæi
t©m thu tèng m¸u ë bê ph¶i phÝa trªn x­¬ng øc, lan lªn ®éng m¹ch c¶nh.
PhÇn lín bÖnh nh©n khi ®i kh¸m ch­a cã triÖu chøng c¬ n¨ng tuy nhiªn buéc
ph¶i hái kü ®Ó ph¸t hiÖn tiÒn sö ®au ngùc, cho¸ng v¸ng, ngÊt hoÆc c¸c dÊu
hiÖu kh¸c cña suy tim. TiÒn sö hÑp eo §MC gîi ý bÖnh van §MC cã hai l¸
van, ng­îc l¹i nÕu bÖnh nh©n ®­îc chÈn ®o¸n van §MC cã hai l¸ van, ph¶i
®o huyÕt ¸p ®éng m¹ch tø chi ®Ó lo¹i trõ hÑp eo §MC. TiÒn sö thÊp tim gîi ý
nguyªn nh©n HC lµ di chøng thÊp tim.

4. A. TriÖu chøng c¬ n¨ng: th­êng chØ gÆp khi hÑp van §MC møc ®é
nÆng.
1. §au ngùc do t¨ng tiªu thô «xy c¬ tim trong khi cung cÊp «xy cho
c¬ tim bÞ gi¶m hoÆc do x¬ v÷a m¹ch vµnh. 25% sè bÖnh nh©n
kh«ng ®au ngùc ®· cã bÖnh m¹ch vµnh, trong khi ®ã 40-80% sè
bÖnh nh©n HC ®au ngùc cã kÌm bÖnh m¹ch vµnh.
2. Cho¸ng v¸ng, ngÊt: do t¾c nghÏn cè ®Þnh ®­êng tèng m¸u thÊt
tr¸i vµ gi¶m kh¶ n¨ng t¨ng cung l­îng tim, bÖnh nh©n HC cã thÓ
tôt huyÕt ¸p nÆng trong c¸c t×nh huèng gi¶m søc c¶n ngo¹i vi dÉn
®Õn cho¸ng v¸ng hoÆc ngÊt.
3. BiÓu hiÖn cña suy tim: do rèi lo¹n chøc n¨ng t©m thu hoÆc chøc
n¨ng t©m tr­¬ng. Theo tiÕn triÓn cña bÖnh, x¬ ho¸ c¬ tim sÏ dÉn
tíi gi¶m co bãp. C¸c c¬ chÕ bï trõ nh»m lµm t¨ng thÓ tÝch trong
lßng m¹ch sÏ lµm t¨ng ¸p lùc thÊt tr¸i cuèi t©m tr­¬ng, t¨ng ¸p
lùc mao m¹ch phæi bÝt g©y ø huyÕt phæi. C¸c t×nh tr¹ng g©y rèi
lo¹n ®æ ®Çy thÊt tr¸i nh­ rung nhÜ hoÆc tim nhanh ®¬n thuÇn cã
thÓ g©y biÓu hiÖn suy tim.
B. TriÖu chøng thùc thÓ
1. B¾t m¹ch: triÖu chøng næi bËt cña HC lµ m¹ch c¶nh nÈy yÕu vµ
trÔ (pulsus parvus et tardus), lµ dÊu hiÖu tèt nhÊt cho phÐp ­íc
l­îng møc ®é HC t¹i gi­êng. Mét sè bÖnh nh©n lín tuæi b¾t
m¹ch l¹i vÉn thÊy gÇn gièng b×nh th­êng do gi¶m ®é chun gi·n
cña thµnh m¹ch, nªn g©y ­íc l­îng thÊp møc ®é HC. B¾t m¹ch
ngo¹i vi ®Òu gi¶m khi cã HC nÆng. §«i khi sê thÊy rung miu t©m
thu däc theo ®éng m¹ch c¶nh ë bÖnh nh©n HC khÝt. Cã thÓ sê
thÊy rung miu t©m thu ë khoang liªn s­ên II bªn ph¶i ë bÖnh
nh©n HC.
2. Sê thÊy mám tim ®Ëp réng, lan táa nÕu thÊt tr¸i ph× ®¹i nh­ng
ch­a lín h¼n. §èi víi mét sè tr­êng hîp, sê thÊy mám tim ®Ëp
®óp, t­¬ng øng víi sãng a hay tiÕng T4 do thÊt tr¸i gi·n në kÐm.
Đôi khi có rung miu tâm thu ở đáy tim, động mạch cảnh
3. Nghe tim: c¸c tiÕng bÖnh lý chÝnh bao gåm:
a. Thæi t©m thu tèng m¸u ë phÝa trªn bªn ph¶i x­¬ng øc, lan
lªn cæ, ®¹t c­êng ®é cao nhÊt vµo ®Çu-gi÷a t©m thu. Møc ®é
HC cµng nÆng, tiÕng thæi cµng dµi h¬n, m¹nh h¬n vµ ®¹t cùc

5. ®¹i chËm h¬n (cuèi kú t©m thu). Tuy nhiªn c­êng ®é tiÕng
thæi kh«ng liªn quan chÆt víi møc ®é hÑp do c­êng ®é tiÕng
thæi cã thÓ gi¶m nhÑ ®i nÕu cung l­îng tim gi¶m nhiÒu hoÆc
chøc n¨ng thÊt tr¸i gi¶m nÆng. Tr­êng hîp van §MC cã hai
l¸ van, cßn di ®éng, cã thÓ nghe ®­îc tiÕng më van §MC
tr­íc tiÕng thæi t©m thu.
b. TiÕng T1 nãi chung kh«ng thay ®æi khi HC, tuy nhiªn nÕu
chøc n¨ng t©m thu thÊt tr¸i rèi lo¹n nÆng vµ t¨ng ¸p lùc cuèi
t©m tr­¬ng thÊt tr¸i, ©m s¾c T1 gi¶m do hiÖn t­îng ®ãng sím
vµ gi¶m lùc t¸c ®éng ®ãng van hai l¸. Thµnh phÇn chñ cña
tiÕng T2 gi¶m ®i khi HC khÝt, T2 trë nªn nhÑ vµ gän (®¬n ®éc)
do chØ nghe thÊy thµnh phÇn phæi cña tiÕng T2. Mét sè bÖnh
nh©n HC nÆng cã tiÕng T2 t¸ch ®«i nghÞch th­êng do kÐo dµi
thêi gian tèng m¸u thÊt tr¸i qua lç van hÑp khÝt. T2 t¸ch ®«i
nghÞch th­êng còng gÆp trong c¸c t¾c nghÏn ®­êng tèng m¸u
thÊt tr¸i kh¸c vµ trong bloc nh¸nh tr¸i. TiÕng T3 lµ dÊu hiÖu
chøc n¨ng t©m thu thÊt tr¸i kÐm. TiÕng T4 xuÊt hiÖn do nhÜ
tr¸i co bãp tèng m¸u vµo buång thÊt tr¸i cã ®é gi·n kÐm khi
hÑp van §MC khÝt.
c. Ngoµi ra, cã thÓ gÆp c¸c tiÕng thæi cña hë van §MC do hÑp
th­êng ®i kÌm hë van. HiÖn t­îng Gallevardin x¶y ra trong
mét sè tr­êng hîp hÑp van §MC nÆng, v«i ho¸: thµnh phÇn
©m s¾c cao cña tiÕng thæi l¹i lan xuèng mám tim, dÔ lÉn víi
tiÕng thæi cña hë van hai l¸ kÌm theo.
d. NhÞp tim nhanh lóc nghØ ë bÖnh nh©n HC nÆng lµ mét trong
nh÷ng dÊu hiÖu ®Çu tiªn cña t×nh tr¹ng cung l­îng tim gi¶m
thÊp.
III. C¸c xÐt nghiÖm chÈn ®o¸n
A. §iÖn t©m ®å: th­êng cã dµy nhÜ tr¸i (80%) vµ ph× ®¹i thÊt tr¸i
(85%). Rèi lo¹n nhÞp Ýt khi x¶y ra, chñ yÕu ë giai ®o¹n cuèi vµ ®a sè
lµ rung nhÜ, nhÊt lµ khi cã kÌm bÖnh van hai l¸. Bloc nhÜ thÊt cã thÓ
gÆp khi cã ¸pxe vßng van biÕn chøng cña viªm néi t©m m¹c.
B. Xquang ngùc: Ýt cã gi¸ trÞ chÈn ®o¸n do h×nh ¶nh cã thÓ hoµn toµn
b×nh th­êng. Bãng tim gièng h×nh chiÕc ñng nÕu ph× ®¹i thÊt tr¸i
®ång t©m. H×nh tim th­êng to nÕu ®· cã rèi lo¹n chøc n¨ng thÊt tr¸i

6. hoÆc cã HoC phèi hîp. Mét vµi h×nh ¶nh kh¸c cã thÓ b¾t gÆp lµ h×nh
¶nh v«i ho¸ van §MC ë ng­êi lín tuæi (phim nghiªng) hoÆc gi·n
®o¹n §MC lªn sau hÑp.
C. Siªu ©m Doppler tim: siªu ©m Doppler tim lµ ph­¬ng ph¸p ®­îc
lùa chän ®Ó chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh vµ ®¸nh gi¸ møc ®é nÆng cña hÑp
chñ. C¸c mÆt c¾t c¹nh øc (2D hoÆc TM) lµ nh÷ng vÞ trÝ tèt nhÊt ®Ó
®¸nh gi¸ c¬ chÕ, nguyªn nh©n HC vµ ®o ®¹c kÝch th­íc buång tim,
thµnh tim.
1. §¸nh gi¸ vÒ t×nh tr¹ng van, nguyªn nh©n g©y hÑp van vµ ¶nh
h­ëng ®Õn c¸c buång tim:
a. C¸c l¸ van dµy, më d¹ng vßm trong thêi kú t©m thu gÆp trong
HC bÈm sinh vµ do thÊp tim, ph©n biÖt b»ng kiÓu dµy cña l¸
van (mÆt c¾t trôc dµi c¹nh øc tr¸i): HC do thÊp th­êng dµy
khu tró ë bê tù do nhiÒu h¬n so víi th©n l¸ van, rÊt hay cã
HHL kÌm theo. Ng­îc l¹i, HC do tho¸i ho¸ th× qu¸ tr×nh v«i
ho¸ th­êng tiÕn triÓn tõ th©n cho tíi bê mÐp van, lµm gi¶m
dÇn di ®éng l¸ van ®Õn ®é gÇn nh­ cè ®Þnh. Cã thÓ s¬ bé ®¸nh
gi¸ møc ®é HC dùa vµo biªn ®é më van trªn siªu ©m TM
(b×nh th­êng lµ 16-22 mm):
 HC nhÑ: biªn ®é më van §MC tõ 13-15 mm.
 HC võa: biªn ®é më van §MC tõ 8-12 mm.
 HC nÆng: biªn ®é më van §MC < 8 mm.
Tuy nhiªn gi¸ trÞ nµy cã tÝnh chÊt gîi ý, chø kh«ng
hoµn toµn chÝnh x¸c, v× chØ ®¸nh gi¸ ®­îc kho¶ng c¸ch gi÷a 2
trong sè 3 l¸ van §MC. Kü thuËt ®o vµ vÞ trÝ mÆt c¾t cã thÓ
lµm sai l¹c kÕt qu¶ ®o. Cung l­îng tim gi¶m nhiÒu còng lµm
gi¶m biªn ®é më cña van §MC dï kh«ng cã HC thùc sù.
b. Sè l­îng mÐp van, ®­êng ®ãng van vµ h×nh d¹ng lç van (mÆt
c¾t trôc ng¾n c¹nh øc tr¸i) cho phÐp chÈn ®o¸n c¸c lo¹i HC
bÈm sinh: van §MC cã hai l¸ van, van §MC d¹ng mét l¸-mét
mÐp hoÆc d¹ng mét l¸-kh«ng cã mÐp van... Tuy nhiªn, khi
van §MC ®· v«i ho¸ nÆng th× viÖc x¸c ®Þnh nguyªn nh©n HC
trë nªn rÊt khã kh¨n.
c. Ph× ®¹i vµ gi·n thÊt tr¸i, gi·n nhÜ tr¸i trªn mÆt c¾t trôc dµi
c¹nh øc tr¸i nh­ng nÕu hÑp van §MC ®¬n thuÇn, thÊt tr¸i

7. th­êng nhá tuy cã ph× ®¹i. MÆt c¾t bèn buång hoÆc n¨m
buång tõ mám cho phÐp ®¸nh gi¸ chung chøc n¨ng co bãp vµ
vËn ®éng thµnh thÊt. C¸c mÆt c¾t nµy còng cho phÐp x¸c ®Þnh
møc ®é hë van §MC kÌm theo b»ng siªu ©m Doppler mÇu.
2. §¸nh gi¸ vÒ huyÕt ®éng:
a. Chªnh ¸p qua van §MC: th­êng ®o b»ng Doppler liªn tôc
sö dông mÆt c¾t n¨m buång tõ mám vµ mét sè mÆt c¾t kh¸c
nh­: khoang liªn s­ên II bê ph¶i x­¬ng øc, trªn hâm øc... dùa
trªn c«ng thøc Bernoulli söa ®æi (P = 4 V2
) ®Ó x¸c ®Þnh chªnh
¸p trung b×nh vµ chªnh ¸p tèi ®a (tøc thêi ®Ønh-®Ønh) gi÷a
§MC vµ thÊt tr¸i. Møc ®é HC ®­îc ph©n lo¹i dùa vµo chªnh
¸p qua van §MC:
 HC nhÑ: chªnh ¸p tèi ®a < 40 mmHg hoÆc chªnh ¸p trung
b×nh < 20 mmHg.
 HC võa: chªnh ¸p tèi ®a: 40-70 mmHg hoÆc chªnh ¸p
trung b×nh: 20-40 mmHg.
 HC nÆng: chªnh ¸p tèi ®a > 70 mmHg hoÆc chªnh ¸p
trung b×nh > 40 mmHg.
Mét sè yÕu tè lµm t¨ng gi¶ t¹o chªnh ¸p qua van §MC nh­:
cã kÌm hë van §MC, mµng ng¨n d­íi van §MC, t×nh tr¹ng
t¨ng cung l­îng tim, ®o sau nh¸t ngo¹i t©m thu, lÊy nh¸t bãp
kh«ng ®¹i diÖn (khi rung nhÜ) hoÆc lÉn víi phæ cña hë van hai
l¸.
H×nh 2. Phæ Doppler liªn tôc cña hÑp van §MC.
b. DiÖn tÝch lç van §MC: ®o theo nguyªn lý cña ph­¬ng tr×nh
liªn tôc:

8. DiÖn tÝch van §MC =   r2
 VTITT / VTI§MC
Trong ®ã: VTITT lµ tÝch ph©n vËn tèc theo thêi gian cña
dßng ch¶y t©m thu t¹i vÞ trÝ buång tèng m¸u cña thÊt tr¸i
(Doppler xung víi cöa sæ Doppler c¸ch van §MC 1 cm t¹i
mÆt c¾t 5 buång tim); VTI§MC lµ tÝch ph©n vËn tèc theo thêi
gian cña dßng ch¶y qua vÞ trÝ van §MC bÞ hÑp; r lµ b¸n kÝnh
cña buång tèng m¸u thÊt tr¸i (mÆt c¾t trôc dµi, ngay s¸t vßng
van §MC).
Møc ®é hÑp van §MC ®­îc ph©n lo¹i dùa vµo diÖn tÝch lç
van nh­ sau:
 HC nhÑ: diÖn tÝch lç van > 1,5 cm2
.
 HC võa: diÖn tÝch lç van tõ 1-1,5 cm2
.
 HC nÆng: diÖn tÝch lç van < 1 cm2
, khi diÖn tÝch < 0,75
cm2
(< 0,5 cm2
/m2
diÖn tÝch da) th× ®­îc coi lµ hÑp van
§MC rÊt khÝt.
c. ChØ sè VTITT/VTI§MC: khi < 0,3 t­¬ng øng víi hÑp van §MC
nÆng, khi < 0,25 t­¬ng øng víi HC khÝt. ChØ sè nµy kh«ng
phô thuéc vµo l­u l­îng tim vµ tr¸nh ®­îc c¸c sai sãt khi ®o
®­êng kÝnh buång tèng m¸u thÊt tr¸i, cã Ých trong tr­êng hîp
hÑp van §MC khÝt vµ rèi lo¹n chøc n¨ng thÊt tr¸i nÆng. Tuy
nhiªn, cÇn l­u ý chØ sè nµy cã tû lÖ sai sãt cao khi ®­êng kÝnh
buång tèng m¸u thÊt tr¸i réng > 2,2 cm hoÆc hÑp < 1,8cm.
3. Siªu ©m tim qua thùc qu¶n: cã thÓ ®o trùc tiÕp diÖn tÝch lç van
(2D), nh­ng khã lÊy ®­îc phæ Doppler cña dßng ch¶y qua van bÞ
hÑp h¬n. C«ng cô nµy rÊt cã Ých ®Ó ®¸nh gi¸ h×nh th¸i van §MC
trong bÖnh hÑp van §MC bÈm sinh.
4. Siªu ©m g¾ng søc: nh»m ph©n biÖt nh÷ng tr­êng hîp hÑp van
§MC thùc sù cã rèi lo¹n chøc n¨ng t©m thu thÊt tr¸i nÆng (nªn
chªnh ¸p qua van thÊp) víi nh÷ng tr­êng hîp gi¶ hÑp (bÖnh lý
¶nh h­ëng ®Õn c¬ tim tõ tr­íc, cã kÌm hÑp van §MC nhÑ, nªn
còng rèi lo¹n chøc n¨ng t©m thu thÊt tr¸i vµ chªnh ¸p thÊp qua
van §MC) bëi tr­êng hîp gi¶ hÑp kh«ng hÒ cã c¶i thiÖn sau khi
®­îc mæ. Dobutamine truyÒn víi liÒu t¨ng dÇn tõ 5 ®Õn 20
g/kg/phót ®Ó t¨ng dÇn cung l­îng tim, sau ®ã dïng siªu ©m tim
kiÓm tra tõng b­íc diÖn tÝch lç van vµ chªnh ¸p qua van §MC.

9. CÇn ngõng ngay nghiÖm ph¸p khi bÖnh nh©n tôt ¸p, ®au ngùc
hoÆc xuÊt hiÖn rèi lo¹n nhÞp tim.
D. Th«ng tim: tr­íc ®©y th«ng tim lµ tiªu chuÈn vµng ®Ó chÈn ®o¸n vµ
l­îng gi¸ hÑp van ®éng m¹ch chñ. Tuy nhiªn ngµy nay, siªu ©m tim
dÇn dÇn ®· ®­îc chÊp nhËn réng r·i nh­ mét ph­¬ng tiÖn ®Ó chÈn
®o¸n vµ ®¸nh gi¸ HC thay thÕ cho th«ng tim.
1. Th«ng tim ®­îc chØ ®Þnh khi cã nghi ngê vÒ møc ®é hÑp van trªn
siªu ©m tim hoÆc ®Ó chôp ®éng m¹ch vµnh cho bÖnh nh©n nam
tuæi > 40 vµ n÷ tuæi > 50 tr­íc khi mæ thay van.
2. CÇn c©n nh¾c gi÷a c¸c lîi Ých cña th«ng tim vµ nguy c¬ biÕn
chøng nhÊt lµ ë bÖnh nh©n HC khÝt. Nguy c¬ tö vong sau th«ng
tim ë bÖnh nh©n hÑp khÝt van §MC lµ 0,2%. BÖnh nh©n HC nÆng
nªn dïng thuèc c¶n quang lo¹i träng l­îng ph©n tö thÊp, kh«ng
ionic ®Ó h¹n chÕ bít c¸c nguy c¬ tôt huyÕt ¸p do gi·n m¹ch ngo¹i
vi, rèi lo¹n nhÞp chËm, rèi lo¹n chøc n¨ng c¬ tim tho¸ng qua, h¹n
chÕ t¸c dông lîi tiÓu thÈm thÊu, nhê ®ã gi¶m bít nguy c¬ cña thñ
thuËt. §èi víi bÖnh nh©n hÑp khÝt van §MC, nªn tr¸nh chôp
buång thÊt tr¸i.
3. Gi¸ trÞ chªnh ¸p trung b×nh qua van §MC ®o b»ng th«ng tim rÊt
gièng víi siªu ©m trong khi gi¸ trÞ chªnh ¸p tèi ®a ®Ønh ®Ønh ®o
qua th«ng tim th­êng thÊp h¬n so víi siªu ©m. Cã thÓ lµm thö
nghiÖm kÝch thÝch b»ng truyÒn Nitroprusside tÜnh m¹ch ®Ó ®¸nh
gi¸ sù thay ®æi vÒ chªnh ¸p qua van vµ diÖn tÝch lç van mçi khi
cã thay ®æi cung l­îng tim nh»m ph©n biÖt c¸c tr­êng hîp hÑp
van §MC thùc sù víi nh÷ng tr­êng hîp gi¶ hÑp.
4. Khi HC kh«ng khÝt th× ph©n sè tèng m¸u, cung l­îng tim khi
nghØ, ¸p lùc c¸c buång tim bªn ph¶i vµ ¸p lùc mao m¹ch phæi bÝt
®Òu b×nh th­êng. ¸p lùc cuèi t©m tr­¬ng thÊt tr¸i th­êng t¨ng do
thÊt tr¸i ph× ®¹i ®· gi¶m ®é gi·n. Sãng a trªn ®­êng cong ¸p lùc
nhÜ tr¸i, ¸p lùc mao m¹ch phæi bÝt th­êng næi râ. Khi møc ®é HC
t¨ng lªn, ¸p lùc cuèi t©m tr­¬ng thÊt tr¸i, ¸p lùc c¸c buång tim
ph¶i vµ ®éng m¹ch phæi còng t¨ng lªn. Ph©n sè tèng m¸u vµ cung
l­îng tim sÏ gi¶m khi bÖnh tiÕn triÓn ®Õn giai ®o¹n cuèi. Tr­êng
hîp HC khÝt, chøc n¨ng thÊt tr¸i gi¶m nÆng th× chªnh ¸p qua van
§MC sÏ gi¶m. Kh«ng bao giê ®¸nh gi¸ møc ®é hÑp van §MC chØ

10. dùa trªn gi¸ trÞ chªnh ¸p qua van ®¬n thuÇn mµ ph¶i chó ý ®Õn
chøc n¨ng thÊt tr¸i vµ møc ®é hë van hai l¸ kÌm theo.
IV. §iÒu trÞ
A. Lùa chän biÖn ph¸p ®iÒu trÞ: cèt lâi cña ®iÒu trÞ hÑp van §MC
nÆng lµ phÉu thuËt thay van §MC. Nãi chung phÉu thuËt ­u tiªn cho
nh÷ng bÖnh nh©n ®· cã triÖu chøng c¬ n¨ng, do thay van §MC cã
nguy c¬ biÕn chøng kh¸ cao vµ tû lÖ sèng cßn chØ thùc sù c¶i thiÖn râ
rÖt khi bÖnh nh©n ®· béc lé triÖu chøng c¬ n¨ng. Ngµy cµng cã nhiÒu
b»ng chøng cho thÊy khi hÑp van §MC tíi møc ®é nÆng, th× xu
h­íng sÏ xuÊt hiÖn triÖu chøng vµ ph¶i mæ thay van chØ trong vßng 3
n¨m. §èi víi bÖnh nh©n lín tuæi ®· hÑp khÝt van §MC, viÖc mæ khi
ch­a cã triÖu chøng xem ra cã lîi h¬n so víi viÖc ®îi ®Õn khi xuÊt
hiÖn triÖu chøng c¬ n¨ng. Mæ sím còng cã lîi ®èi víi nh÷ng bÖnh
nh©n trÎ mµ chªnh ¸p qua van §MC rÊt cao v× h¹n chÕ ®­îc nguy c¬
cao xuÊt hiÖn ®ét tö. T­¬ng tù, bÖnh nh©n cã diÖn tÝch lç van §MC 
1,0 cm2
kÌm theo hÑp ®¸ng kÓ ®éng m¹ch vµnh vµ cÇn lµm cÇu nèi
chñ-vµnh th× nªn tÝnh c¶ ®Õn viÖc mæ thay van §MC.
B. §iÒu trÞ néi khoa
1. B¾t buéc ph¶i ®iÒu trÞ kh¸ng sinh dù phßng viªm néi t©m m¹c
nhiÔm khuÈn.
2. Víi bÖnh nh©n ch­a cã triÖu chøng c¬ n¨ng (diÖn tÝch lç van
§MC > 1,0 cm2
) th× ®iÒu trÞ cã môc ®Ých phßng tiªn ph¸t bÖnh lý
®éng m¹ch vµnh, duy tr× nhÞp xoang vµ khèng chÕ huyÕt ¸p. TÊt
c¶ bÖnh nh©n ph¶i ®­îc h­íng dÉn vÒ c¸c dÊu hiÖu vµ triÖu chøng
cña ®au th¾t ngùc, ngÊt hoÆc suy tim ®Ó ®i kh¸m l¹i ngay vµ xÐt
mæ nÕu xuÊt hiÖn c¸c triÖu chøng c¬ n¨ng nµy, v× khi ®ã nguy c¬
phÉu thuËt thÊp h¬n c¸c nguy c¬ cña viÖc tiÕp tôc ®iÒu trÞ néi
khoa.
3. §iÒu trÞ suy tim nh»m vµo viÖc kiÓm so¸t c©n b»ng dÞch ®Ó gi¶m
ø huyÕt phèi, th­êng b»ng thuèc lîi tiÓu. Tuy nhiªn, cung l­îng
tim ë bÖnh nh©n HC nÆng phô thuéc nhiÒu vµo tiÒn g¸nh, nªn cÇn
rÊt thËn träng khi dïng lîi tiÓu ®Ó tr¸nh dïng liÒu qu¸ cao, g©y
tôt huyÕt ¸p (do gi¶m cung l­îng tim) vµ gi¶m t­íi m¸u ngo¹i vi.
Tr¸nh dïng c¸c thuèc nhãm Nitrates ë bÖnh nh©n suy tim do HC
nÆng v× thuèc lµm gi¶m tiÒn g¸nh ®¸ng kÓ, cã thÓ g©y gi¶m t­íi

11. m¸u n·o vµ ngÊt. Digoxin th­êng chØ ®­îc chØ ®Þnh cho bÖnh
nh©n HC suy tim nhÊt lµ khi rung nhÜ. §iÒu trÞ HC cã suy tim
b»ng thuèc kh«ng hÒ c¶i thiÖn tiªn l­îng sèng l©u dµi cña bÖnh
nh©n. H¬n n÷a, ®iÒu trÞ néi khoa bÖnh nh©n hÑp van §MC nÆng
vµ rèi lo¹n chøc n¨ng thÊt tr¸i qu¸ tÝch cùc kh«ng hÒ cã lîi mµ
cßn nguy hiÓm.
4. Tr¸nh dïng c¸c thuèc gi·n m¹ch cho bÖnh nh©n hÑp chñ ®¬n
thuÇn.
a. Trong mét sè bÖnh c¶nh hÑp hë van §MC, HC phèi hîp hë
van hai l¸, HC phèi hîp bÖnh m¹ch vµnh th× cã thÓ c©n nh¾c
viÖc dïng c¸c thuèc gi·n m¹ch song nªn hÕt søc thËn träng,
®«i khi ph¶i theo dâi huyÕt ®éng cho bÖnh nh©n t¹i phßng håi
søc. Trªn lý thuyÕt, bÖnh nh©n hë van nhiÒu sÏ cã lîi khi
dïng thuèc gi·n m¹ch; bÖnh nh©n cã bÖnh m¹ch vµnh còng
cã lîi v× gi¶m hËu g¸nh sÏ lµm gi¶m nhu cÇu «xy c¬ tim. Dï
vËy, thuèc gi·n m¹ch chØ lµ biÖn ph¸p ®iÒu trÞ t¹m thêi
tr­íc khi mæ lµm cÇu nèi chñ vµnh.
b. LiÒu khëi ®Çu nªn dïng rÊt thÊp t¹i phßng håi søc (tèt nhÊt lµ
nitroprusside ®Ó dÔ chØnh liÒu), sau khi ®· æn ®Þnh liÒu gi·n
m¹ch sÏ chuyÓn dÇn sang thuèc uèng (øc chÕ men chuyÓn,
Hydralazine).
5. BÖnh nh©n hÑp van §MC nÆng chÞu ®ùng rÊt kÐm t×nh tr¹ng rung
nhÜ (v× tiÒn g¸nh thÊt tr¸i phô thuéc rÊt nhiÒu vµo co bãp nhÜ),
nhanh chãng-dÔ dµng g©y gi¶m cung l­îng tim vµ ø huyÕt phæi,
®ång thêi t¨ng nhu cÇu «xy (do nhÞp nhanh). Bëi vËy, cÇn ®iÒu trÞ
tÝch cùc rung nhÜ ngay tõ lóc míi khëi ph¸t ë bÖnh nh©n HC nÆng
nh»m chuyÓn vÒ nhÞp xoang.
6. §èi víi bÖnh nh©n hÑp van §MC nÆng vµ chøc n¨ng thÊt tr¸i
rèi lo¹n nÆng, cã chªnh ¸p qua van §MC thÊp: phÉu thuËt chØ
c¶i thiÖn triÖu chøng kho¶ng 50%, 50% cßn l¹i kh«ng hÒ c¶i
thiÖn triÖu chøng vµ chÕt trong giai ®o¹n hËu phÉu mµ kh«ng Ýt
trong sè ®ã lµ c¸c tr­êng hîp gi¶ hÑp chñ (rèi lo¹n chøc n¨ng c¬
tim nÆng tõ tr­íc kÌm theo gi¶ hÑp van §MC do cung l­îng tim
thÊp). Tuy cßn nhiÒu ®iÓm ch­a thèng nhÊt song tr­íc khi ®i ®Õn
viÖc lùa chän bÖnh nh©n phï hîp vµ quyÕt ®Þnh mæ, th×:

12. a. Nªn lµm siªu ©m tim g¾ng søc hoÆc nghiÖm ph¸p kÝch thÝch
khi th«ng tim ®Ó ®¸nh gi¸ nh÷ng tr­êng hîp hÑp van §MC
thùc sù g©y rèi lo¹n chøc n¨ng thÊt tr¸i nÆng b»ng c¸ch ®o
diÖn tÝch lç van vµ chªnh ¸p qua van §MC khi cung l­îng
tim t¨ng. NÕu cung l­îng tim t¨ng ®¸ng kÓ mµ kh«ng g©y
thay ®æi chªnh ¸p th× ®ã lµ gi¶ hÑp, ng­îc l¹i nÕu cung l­îng
tim t¨ng g©y t¨ng chªnh ¸p qua van th× ®ã lµ hÑp thËt.
b. Nªn thö nong van b»ng bãng qua da: nÕu triÖu chøng suy tim
vµ cung l­îng tim c¶i thiÖn sau can thiÖp th× kh¶ n¨ng håi
phôc sau mæ thay van §MC sÏ lín h¬n.
C. §iÒu trÞ can thiÖp
1. §Æt bãng trong ®éng m¹ch chñ (IABP): nh»m æn ®Þnh t¹m thêi
t×nh tr¹ng huyÕt ®éng ë bÖnh nh©n hÑp van ®éng m¹ch chñ nÆng,
suy tim mÊt bï ®Ó chuÈn bÞ mæ. HiÖu qu¶ cña ®Æt bãng trong
®éng m¹ch chñ lµ nhê t¨ng t­íi m¸u m¹ch vµnh trong kú t©m
tr­¬ng, lµm gi¶m t×nh tr¹ng thiÕu m¸u cña toµn thÓ c¬ tim khi
hÑp van §MC khÝt, suy tim mÊt bï.
2. Nong van ®éng m¹ch chñ b»ng bãng qua da: cã vai trß râ rÖt
®èi víi hÑp van §MC bÈm sinh ë trÎ em tuy kh«ng ®­îc ¸p dông
tuyÖt ®èi ë bÖnh hÑp van §MC m¾c ph¶i. MÆc dï kü thuËt nµy cã
nhiÒu høa hÑn nh­ng so víi mæ th× vÉn ch­a hiÖu qu¶ b»ng: sau
thñ thuËt, diÖn tÝch lç van t¨ng lªn 50% song sau 6 th¸ng cã tíi
50% t¸i ph¸t. V× thÕ nong van §MC b»ng bãng chØ ®­îc chØ ®Þnh
trong mét sè tr­êng hîp nhÊt ®Þnh nh­: hÑp van §MC bÈm sinh ë
trÎ em, bÖnh nh©n kh«ng thÓ mæ do tuæi cao hay cã bÖnh phèi
hîp, ®iÒu trÞ t¹m thêi tr­íc khi mæ cã chuÈn bÞ, ®iÒu trÞ thö ë
bÖnh nh©n cã rèi lo¹n chøc n¨ng thÊt tr¸i nÆng (xem liÖu bÖnh
nh©n cã c¶i thiÖn sau mæ hay kh«ng). Tû lÖ tö vong cña thñ thuËt
nµy kho¶ng 2-5%.
D. §iÒu trÞ ngo¹i khoa
1. ChØ ®Þnh mæ thay van §MC:
a. BÖnh nh©n cã triÖu chøng c¬ n¨ng:
 §au ngùc.
 NgÊt.
 Suy tim.

13. b. BÖnh nh©n kh«ng cã triÖu chøng c¬ n¨ng:
 Tuæi trÎ vµ chªnh ¸p qua van §MC > 100 mmHg.
 CÇn lµm thñ thuËt/phÉu thuËt lín, cã nguy c¬ cao.
 Cã chØ ®Þnh b¾c cÇu nèi chñ vµnh.
 Rèi lo¹n chøc n¨ng t©m thu thÊt tr¸i.
2. C¸c lo¹i phÉu thuËt thay van ®éng m¹ch chñ: thay van ®éng
m¹ch chñ ®­îc ­a chuéng h¬n mæ söa van v× sau khi gät máng
vµ lÊy v«i ë l¸ van, c¸c l¸ van hay co rót, g©y hë van ngay sau
phÉu thuËt vµ dÇn dÇn møc ®é hë sÏ t¨ng lªn. Tuy nhiªn, víi hÑp
van §MC bÈm sinh mµ van ch­a v«i th× vÉn cã thÓ söa van tuú
theo tõng tr­êng hîp cô thÓ. Mæ thay van §MC ®¬n thuÇn kh«ng
kÌm bÖnh m¹ch vµnh hoÆc c¸c bÖnh nÆng kh¸c th× tû lÖ tö vong
quanh phÉu thuËt kho¶ng 2-3%. Tû lÖ sèng cßn sau mæ thay van
§MC vµo kho¶ng 85% sau 10 n¨m. Sù lùa chän lo¹i van ®Ó thay
phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè nh­ tuæi, nguy c¬ dïng/kh«ng
dïng thuèc chèng ®«ng, ®Æc ®iÓm gi¶i phÉu, chøc n¨ng thÊt tr¸i,
møc ®é ho¹t ®éng thÓ lùc, dù tÝnh mæ l¹i... Nãi chung, bao gåm
c¸c lo¹i nh­:
a. PhÉu thuËt Ross (ghÐp van tù th©n): van vµ th©n ®éng m¹ch
phæi ®­îc c¾t lu«n c¶ khèi råi thay vµo vÞ trÝ cña van ®éng
m¹ch chñ ®ång thêi c¾m l¹i hai ®éng m¹ch vµnh. Chç van
®éng m¹ch phæi bÞ c¾t sÏ ®­îc thay thÕ b»ng mét van ®éng
m¹ch phæi ®ång loµi. Van ghÐp tù th©n kiÓu nµy rÊt tèt vÒ
huyÕt ®éng, kh«ng cÇn chèng ®«ng, Ýt v«i ho¸ h¬n so víi c¸c
van sinh häc kh¸c, cã thÓ lín lªn theo ph¸t triÓn cña c¬ thÓ,
cã ®Æc tÝnh chèng nhiÔm trïng rÊt cao nªn rÊt phï hîp ®Ó
lµm ë trÎ nhá hoÆc ë bÖnh nh©n viªm néi t©m m¹c nhiÔm
khuÈn song ®ßi hái kü thuËt cao vµ thêi gian kÐo dµi, dÔ g©y
ra nhiÒu rèi lo¹n sau mæ. Tiªn l­îng l©u dµi phô thuéc vµo
møc ®é hë van ®éng m¹ch chñ, bÖnh lý van ®éng m¹ch phæi
(hë, hÑp) hay c¸c rèi lo¹n chøc n¨ng thÊt ph¶i (thø ph¸t sau
bÖnh van §MP).
b. Thay van §MC ®ång loµi: ®­îc dïng réng r·i ë c¸c bÖnh
nh©n trÎ tuæi do ®Æc ®iÓm huyÕt ®éng tèt vµ kh«ng cÇn dïng
thuèc chèng ®«ng. Tuy nhiªn theo thêi gian, c¸c van lo¹i nµy
kh«ng hÒ lín lªn, sÏ bÞ tho¸i ho¸, v«i vµ g©y hë. B¶n th©n kü

14. thuËt thay van lo¹i nµy còng kh¸ phøc t¹p v× th­êng phèi hîp
víi viÖc t¹o h×nh mét phÇn gèc ®éng m¹ch chñ vµ c¾m l¹i
®éng m¹ch vµnh, cho dï vÉn ®¬n gi¶n h¬n so víi phÉu thuËt
Ross. Tuæi thä trung b×nh cña van lµ 15 n¨m. PhÉu thuËt nµy
cã tû lÖ nhiÔm trïng rÊt Ýt khi ®ang cã viªm néi t©m m¹c vµ
®©y lµ thay van ®ång loµi ®­îc chØ ®Þnh khi viªm néi t©m m¹c
nhiÔm khuÈn trªn van nh©n t¹o.
c. Thay van sinh häc (dÞ loµi): th­êng ®­îc chØ ®Þnh cho bÖnh
nh©n tuæi > 70. Trong vßng 10 n¨m, 80-90% van tho¸i ho¸
g©y hë hoÆc hÑp do thñng l¸ van, gi¶m vËn ®éng, rß quanh
ch©n van. Kh«ng cÇn dïng chèng ®«ng l©u dµi sau thay van v×
nguy c¬ huyÕt khèi thÊp. PhÇn lín ®Òu cã chªnh ¸p qua van
ngay sau mæ (v× bÞ vßng van, khung ®ì c¶n trë mét phÇn), ë
møc ®é nhiÒu h¬n so víi van c¬ häc v× thÕ khi thay, cÇn chän
lo¹i van cã kÝch th­íc lín nhÊt cã thÓ ®­îc ®Ó gi¶m bít
chªnh ¸p qua van.
d. Thay van c¬ häc: c¸c lo¹i van th­êng dïng lµ St. Jude
Medical, Metronic-Hall vµ Carbomedics. BÖnh nh©n sau thay
van lo¹i nµy ph¶i uèng thuèc chèng ®«ng ®Ó gi¶m nguy c¬
t¹o huyÕt khèi ë van vµ c¸c biÕn chøng t¾c m¹ch kh¸c. §é
bÒn cña lo¹i van nµy lµ cao nhÊt nÕu duy tr× ®­îc ®iÒu trÞ
chèng ®«ng vµ dù phßng kh¸ng sinh cÈn thËn trong nhiÒu
n¨m.
3. BiÕn chøng: nh÷ng biÕn chøng tiÒm tµng sau mæ thay van §MC
lµ h­ háng cÊu tróc van, rèi lo¹n ho¹t ®éng (huyÕt ®éng) van,
huyÕt khèi kÑt van, t¾c m¹ch, ch¶y m¸u do dïng thuèc chèng
®«ng, viªm néi t©m m¹c nhiÔm khuÈn van §MC nh©n t¹o, huyÕt
t¸n vµ bloc nhÜ thÊt. Ph¶i dïng thuèc chèng ®«ng cÈn thËn (®èi
víi bÖnh nh©n nµo cã chØ ®Þnh) vµ ph¶i dïng kÐo dµi suèt thêi
gian tån t¹i van nh©n t¹o (®Õn c¶ ®êi). BÖnh nh©n ho¹t ®éng thÓ
lùc møc ®é thÊp sÏ Ýt ¶nh h­ëng h¬n ®Õn huyÕt ®éng cña van vµ
do ®ã tèc ®é tho¸i ho¸ van còng sÏ chËm h¬n.
E. Theo dâi
1. BÖnh nh©n hÑp van ®éng m¹ch chñ nÆng ch­a cã triÖu chøng c¬
n¨ng nªn ®­îc theo dâi s¸t vµ h­íng dÉn ®Ó tíi kh¸m ngay khi cã
bÊt kú triÖu chøng c¬ n¨ng nµo.

15. 2. Siªu ©m Doppler tim 1-6 tuÇn sau mæ thay van §MC ®¸nh gi¸
ho¹t ®éng cña van vµ chªnh ¸p qua van nh©n t¹o ®Ó lµm mèc theo
dâi. Sau ®ã bÖnh nh©n ®­îc kiÓm tra siªu ©m ®Þnh kú 1-2
lÇn/n¨m.
3. KiÓm tra hiÖu qu¶ chèng ®«ng m¸u (tû lÖ prothrombin, INR)
®Þnh kú ®Ó ®iÒu chØnh liÒu phï hîp ë bÖnh nh©n cã chØ ®Þnh dïng
thuèc chèng ®«ng.
Tµi liÖu tham kh¶o
1. Borer JS, Hochreiter C, Herrold EM, et al. Prediction of indications for valve
replacement among asymptomatic or minimally symptomatic patients with chronic
aortic regurgitation and normal left ventricular performance. Circulation
1998;97:525-534.
2. Brener SJ, Dufly CI, Thomas JD, Stewert WJ. Progression of aortic stenosis in 394
patients: relation to changes in myocardial and mitral valve dysfunction. J Am Coll
Cardiol 1995;25:305-310.
3. Carabello BA, Crawford FA. Valvular heart disease. N Engl J Med 1997;337:32-
41.
4. Carabello BA, Stewart WJ, Crawford FA. Aortic valve disease. In: Topol EJ, ed.
Comprehensive cardiovascular medicine. Philadelphia: Lippincott-Raven, 1998:
563-585.
5. Carabello BA. Timing of valve replacement in aortic stenosis: moving closer to
perfection [Editorial]. Circulation 1997;95:2241-2243.
6. Deedy M. Aortic valve disease. In: Marso SP, Griffin BP, Topol EJ, eds. Manual of
Cardiovascular Medicine. Philadelphia: LippincottRaven, 2000.
7. Gaasch WH, Sundaram M, Meyer TE. Managing asymptomatic patients with
chronic aortic regurgitation. Chest 1997;111:1702-1709.
8. Kelly TA, Rothbart RM, Cooper CM, Kaiser DL, Smucker ML, Gibson RS.
Comparison of outcome of asymptomatic to symptomatic patients older than 20
years of age with valvular aortic stenosis. Am J Cardiol 1988;61:123-130.
9. Otto CM, Burwash IG, Legget ME, et al. Prospective study of asymptomatic valvu-
lar aortic stenosis: clinical, echocardiographic, and exercise predictors of outcome.
Circulation 1997;95:2262-2270.
10. Otto M. Aortic stenosis: echocardiographic evaluation of disease severity, disease
progression, and the role of echocardiography in clinical decision making. In: Otto
CM, ed. The practice of clinical echocardiography. Philadelphia: WB Saunders,
1997:405-32.
11. Pellikka PA, Nishimura RA, Bailey KR, Tajik AJ. The natural history of adults
with asymptomatic, hemodynamically significant aortic stenosis. J Am Coll
Cardiol 1990;15:1012-1017.
12. Weyman AE, Griffin BP. Left ventricular outflow tract: the aortic valve, aorta, and
subvalvular outflow tract. In: Weyman AE, ed. Principles and practice of echocar-
diography, 2nd ed. Philadelphia: Lea & Febiger, 1994:498-574.