HẸP VAN ĐỘNG MẠCH CHỦ

1. HÑp van ®éng m¹ch chñ
HÑp van ®éng m¹ch chñ (HC) lµ nguyªn nh©n th­êng gÆp
nhÊt g©y t¾c nghÏn ®­êng tèng m¸u cña thÊt tr¸i. C¸c nguyªn
nh©n kh¸c bao gåm hÑp d­íi van ®éng m¹ch chñ do mµng x¬,
hÑp d­íi van ®éng m¹ch chñ do c¬ tim ph× ®¹i vµ hÑp trªn van
®éng m¹ch chñ.
I. TriÖu chøng l©m sµng
Nªn nghÜ ®Õn chÈn ®o¸n HC tr­íc bÊt kú bÖnh nh©n nµo cã
tiÕng thæi t©m thu tèng m¸u ë bê ph¶i phÝa trªn x­¬ng øc, lan lªn
®éng m¹ch c¶nh. PhÇn lín bÖnh nh©n khi ®i kh¸m ch­a cã triÖu
chøng c¬ n¨ng tuy nhiªn buéc ph¶i hái kü ®Ó ph¸t hiÖn tiÒn sö
®au ngùc, cho¸ng v¸ng, ngÊt hoÆc c¸c dÊu hiÖu kh¸c cña suy
tim. TiÒn sö hÑp eo §MC gîi ý bÖnh van §MC cã hai l¸ van,
ng­îc l¹i nÕu bÖnh nh©n ®­îc chÈn ®o¸n van §MC cã hai l¸
van, ph¶i ®o huyÕt ¸p ®éng m¹ch tø chi ®Ó lo¹i trõ hÑp eo §MC.
TiÒn sö thÊp tim gîi ý nguyªn nh©n HC lµ di chøng thÊp tim.
A. TriÖu chøng c¬ n¨ng: th­êng chØ gÆp khi hÑp van
§MC møc ®é nÆng.
1. §au ngùc do t¨ng tiªu thô «xy c¬ tim trong khi
cung cÊp «xy cho c¬ tim bÞ gi¶m hoÆc do x¬ v÷a
m¹ch vµnh. 25% sè bÖnh nh©n kh«ng ®au ngùc ®· cã
bÖnh m¹ch vµnh, trong khi ®ã 40-80% sè bÖnh nh©n
HC ®au ngùc cã kÌm bÖnh m¹ch vµnh.
2. Cho¸ng v¸ng, ngÊt: do t¾c nghÏn cè ®Þnh ®­êng
tèng m¸u thÊt tr¸i vµ gi¶m kh¶ n¨ng t¨ng cung l­îng
tim, bÖnh nh©n HC cã thÓ tôt huyÕt ¸p nÆng trong c¸c
t×nh huèng gi¶m søc c¶n ngo¹i vi dÉn ®Õn cho¸ng
v¸ng hoÆc ngÊt.
3. BiÓu hiÖn cña suy tim: do rèi lo¹n chøc n¨ng
t©m thu hoÆc chøc n¨ng t©m tr­¬ng. Theo tiÕn triÓn
cña bÖnh, x¬ ho¸ c¬ tim sÏ dÉn tíi gi¶m co bãp. C¸c

2. c¬ chÕ bï trõ nh»m lµm t¨ng thÓ tÝch trong lßng m¹ch
sÏ lµm t¨ng ¸p lùc thÊt tr¸i cuèi t©m tr­¬ng, t¨ng ¸p
lùc mao m¹ch phæi bÝt g©y ø huyÕt phæi. C¸c t×nh
tr¹ng g©y rèi lo¹n ®æ ®Çy thÊt tr¸i nh­ rung nhÜ hoÆc
tim nhanh ®¬n thuÇn cã thÓ g©y biÓu hiÖn suy tim.
B. TriÖu chøng thùc thÓ
1. B¾t m¹ch: triÖu chøng næi bËt cña HC lµ m¹ch c¶nh
nÈy yÕu vµ trÔ (pulsus parvus et tardus), lµ dÊu hiÖu
tèt nhÊt cho phÐp ­íc l­îng møc ®é HC t¹i gi­êng.
Mét sè bÖnh nh©n lín tuæi b¾t m¹ch l¹i vÉn thÊy gÇn
gièng b×nh th­êng do gi¶m ®é chun gi·n cña thµnh
m¹ch, nªn g©y ­íc l­îng thÊp møc ®é HC. B¾t m¹ch
ngo¹i vi ®Òu gi¶m khi cã HC nÆng. §«i khi sê thÊy
rung miu t©m thu däc theo ®éng m¹ch c¶nh ë bÖnh
nh©n HC khÝt. Cã thÓ sê thÊy rung miu t©m thu ë
khoang liªn s­ên II bªn ph¶i ë bÖnh nh©n HC.
2. Sê thÊy mám tim ®Ëp réng, lan táa nÕu thÊt tr¸i ph×
®¹i nh­ng ch­a lín h¼n. §èi víi mét sè tr­êng hîp,
sê thÊy mám tim ®Ëp ®óp, t­¬ng øng víi sãng a hay
tiÕng T4 do thÊt tr¸i gi·n në kÐm.
3. Nghe tim: c¸c tiÕng bÖnh lý chÝnh bao gåm:
a. Thæi t©m thu tèng m¸u ë phÝa trªn bªn ph¶i
x­¬ng øc, lan lªn cæ, ®¹t c­êng ®é cao nhÊt vµo
®Çu-gi÷a t©m thu. Møc ®é HC cµng nÆng, tiÕng
thæi cµng dµi h¬n, m¹nh h¬n vµ ®¹t cùc ®¹i chËm
h¬n (cuèi kú t©m thu). Tuy nhiªn c­êng ®é tiÕng
thæi kh«ng liªn quan chÆt víi møc ®é hÑp do
c­êng ®é tiÕng thæi cã thÓ gi¶m nhÑ ®i nÕu cung
l­îng tim gi¶m nhiÒu hoÆc chøc n¨ng thÊt tr¸i
gi¶m nÆng. Tr­êng hîp van §MC cã hai l¸ van,
cßn di ®éng, cã thÓ nghe ®­îc tiÕng më van §MC
tr­íc tiÕng thæi t©m thu.
b. TiÕng T1 nãi chung kh«ng thay ®æi khi HC, tuy
nhiªn nÕu chøc n¨ng t©m thu thÊt tr¸i rèi lo¹n

3. nÆng vµ t¨ng ¸p lùc cuèi t©m tr­¬ng thÊt tr¸i, ©m
s¾c T1 gi¶m do hiÖn t­îng ®ãng sím vµ gi¶m lùc
t¸c ®éng ®ãng van hai l¸. Thµnh phÇn chñ cña
tiÕng T2 gi¶m ®i khi HC khÝt, T2 trë nªn nhÑ vµ
gän (®¬n ®éc) do chØ nghe thÊy thµnh phÇn phæi
cña tiÕng T2. Mét sè bÖnh nh©n HC nÆng cã tiÕng
T2 t¸ch ®«i nghÞch th­êng do kÐo dµi thêi gian
tèng m¸u thÊt tr¸i qua lç van hÑp khÝt. T2 t¸ch ®«i
nghÞch th­êng còng gÆp trong c¸c t¾c nghÏn
®­êng tèng m¸u thÊt tr¸i kh¸c vµ trong bloc
nh¸nh tr¸i. TiÕng T3 lµ dÊu hiÖu chøc n¨ng t©m
thu thÊt tr¸i kÐm. TiÕng T4 xuÊt hiÖn do nhÜ tr¸i
co bãp tèng m¸u vµo buång thÊt tr¸i cã ®é gi·n
kÐm khi hÑp van §MC khÝt.
c. Ngoµi ra, cã thÓ gÆp c¸c tiÕng thæi cña hë van
§MC do hÑp th­êng ®i kÌm hë van. HiÖn t­îng
Gallevardin x¶y ra trong mét sè tr­êng hîp hÑp
van §MC nÆng, v«i ho¸: thµnh phÇn ©m s¾c cao
cña tiÕng thæi l¹i lan xuèng mám tim, dÔ lÉn víi
tiÕng thæi cña hë van hai l¸ kÌm theo.
d. NhÞp tim nhanh lóc nghØ ë bÖnh nh©n HC nÆng lµ
mét trong nh÷ng dÊu hiÖu ®Çu tiªn cña t×nh tr¹ng
cung l­îng tim gi¶m thÊp.
II. Nguyªn nh©n vµ c¬ chÕ bÖnh sinh
A. C¸c nguyªn nh©n g©y hÑp van ®éng m¹ch
chñ
1. HÑp van §MC bÈm sinh: d¹ng hÑp van §MC
hay gÆp nhÊt ë ng­êi lín lµ bÖnh van §MC cã hai l¸
van, chiÕm 1-2% d©n sè, chñ yÕu ë nam giíi. Van
§MC th­êng tho¸i ho¸ vµ v«i sím. Mét sè d¹ng HC
kh¸c nh­ dÝnh l¸ van, van mét c¸nh...
2. HÑp van §MC m¾c ph¶i:
a. HÑp do tho¸i ho¸ vµ v«i ho¸ lµ d¹ng bÖnh th­êng
gÆp nhÊt, næi tréi ë tuæi 70-80. Qu¸ tr×nh rèi lo¹n

4. chuyÓn ho¸ canxi trong bÖnh Paget, bÖnh thËn
giai ®o¹n cuèi lµm t¨ng qu¸ tr×nh v«i ho¸. C¸c
yÕu tè nguy c¬ cña bÖnh m¹ch vµnh thóc ®Èy
nhanh qu¸ tr×nh v«i ho¸ ë c¸c l¸ van bÞ tho¸i ho¸.
b. HÑp van §MC do thÊp tim Ýt khi ®¬n thuÇn mµ
kh«ng kÌm bÖnh van hai l¸. ThÊp tim g©y x¬ ho¸,
v«i ho¸, dÝnh c¸c l¸ van vµ mÐp van §MC, dµy l¸
van nhÊt lµ t¹i bê.
H×nh 15-1. Van §MC v«i ho¸.
B. Sinh lý bÖnh
1. HÑp van §MC ®Æc tr­ng bëi qu¸ tr×nh hÑp dÇn lç van
§MC g©y t¨ng dÇn hËu g¸nh cho thÊt tr¸i. §Ó duy tr×
cung l­îng tim, thÊt tr¸i ph¶i bãp víi søc bãp t©m thu
cao h¬n, lµm t¨ng ¸p lùc lªn thµnh tim, dÉn ®Õn ph×
®¹i ®ång t©m, nhê ®ã b×nh th­êng ho¸ søc Ðp lªn
thµnh tim (theo ®Þnh luËt Laplace: søc Ðp lªn thµnh
tim = ¸p lùc × ®­êng kÝnh + 2 × ®é dµy tim), song l¹i
lµm gi¶m ®é gi·n në cña thÊt tr¸i.
2. ThÊt tr¸i gi·n kÐm sÏ lµm gi¶m qu¸ tr×nh ®æ ®Çy thÊt
tr¸i thô ®éng trong giai ®o¹n ®Çu cña thêi kú t©m
tr­¬ng. TiÒn g¸nh thÊt tr¸i phô thuéc rÊt nhiÒu vµo co
bãp nhÜ tr¸i. ThÊt tr¸i cµng dÇy, lùc bãp cµng gia
t¨ng, thêi gian t©m thu kÐo dµi, cµng lµm t¨ng møc

5. ®é tiªu thô «xy c¬ tim. Khi suy tim, ¸p lùc cuèi t©m
tr­¬ng thÊt tr¸i t¨ng lµm gi¶m ¸p lùc t­íi m¸u ®éng
m¹ch vµnh, g©y ®Ì Ðp c¸c ®éng m¹ch nhá trong c¬
tim hoÆc phÝa d­íi néi t©m m¹c, do ®ã cµng lµm
gi¶m h¬n n÷a cung cÊp «xy cho c¬ tim, g©y biÓu hiÖn
®au ngùc...
C. DiÔn biÕn tù nhiªn cña bÖnh
1. TiÕn triÓn cña hÑp van §MC ®Æc tr­ng bëi mét giai
®o¹n kÐo dµi kh«ng biÓu hiÖn triÖu chøng c¬ n¨ng
cho tíi khi diÖn tÝch lç van §MC < 1,0 cm2
. Nãi
chung, chªnh ¸p trung b×nh qua van §MC t¨ng
kho¶ng 7 mmHg/n¨m vµ diÖn tÝch lç van gi¶m
kho¶ng 0,12-0,19 cm2
/n¨m. Do tèc ®é tiÕn triÓn rÊt
kh¸c nhau, tÊt c¶ bÖnh nh©n HC cÇn ®­îc tuyªn
truyÒn kü vÒ c¸c triÖu chøng b¸o hiÖu tiÕn triÓn cña
bÖnh. Tû lÖ sèng cßn gÇn nh­ b×nh th­êng khi kh«ng
cã triÖu chøng c¬ n¨ng. Nguy c¬ ®ét tö < 2%/n¨m
ngay c¶ ë bÖnh nh©n hÑp van §MC nÆng mµ kh«ng
cã triÖu chøng c¬ n¨ng.
2. Nh­ng khi ®· ph¸t triÓn triÖu chøng c¬ n¨ng, tû lÖ
sèng cßn gi¶m xuèng nhanh chãng nÕu kh«ng mæ:
a. Khi bÖnh nh©n ®· cã ®au ngùc th× tû lÖ sèng cßn
chØ ®¹t 50% sau 5 n¨m,
b. Khi ®· cã ngÊt th× tû lÖ sèng cßn chØ ®¹t 50% sau
3 n¨m,
c. Khi ®· cã suy tim th× thêi gian sèng trung b×nh <
2 n¨m.
d. §ét tö cã thÓ x¶y ra ë nh÷ng bÖnh nh©n HC ®· cã
triÖu chøng c¬ n¨ng do c¸c rèi lo¹n nhÞp thÊt trªn
bÖnh nh©n ph× ®¹i vµ rèi lo¹n chøc n¨ng thÊt tr¸i
hoÆc rèi lo¹n nhÞp thø ph¸t do thiÕu m¸u c¬ tim.
III.C¸c xÐt nghiÖm chÈn ®o¸n
A. §iÖn t©m ®å: th­êng cã dµy nhÜ tr¸i (80%) vµ ph× ®¹i
thÊt tr¸i (85%). Rèi lo¹n nhÞp Ýt khi x¶y ra, chñ yÕu ë giai

6. ®o¹n cuèi vµ ®a sè lµ rung nhÜ, nhÊt lµ khi cã kÌm bÖnh
van hai l¸. Bloc nhÜ thÊt cã thÓ gÆp khi cã ¸pxe vßng van
biÕn chøng cña viªm néi t©m m¹c.
B. Xquang ngùc: Ýt cã gi¸ trÞ chÈn ®o¸n do h×nh ¶nh cã
thÓ hoµn toµn b×nh th­êng. Bãng tim gièng h×nh chiÕc
ñng nÕu ph× ®¹i thÊt tr¸i ®ång t©m. H×nh tim th­êng to
nÕu ®· cã rèi lo¹n chøc n¨ng thÊt tr¸i hoÆc cã HoC phèi
hîp. Mét vµi h×nh ¶nh kh¸c cã thÓ b¾t gÆp lµ h×nh ¶nh v«i
ho¸ van §MC ë ng­êi lín tuæi (phim nghiªng) hoÆc gi·n
®o¹n §MC lªn sau hÑp.
C. Siªu ©m Doppler tim: siªu ©m Doppler tim lµ
ph­¬ng ph¸p ®­îc lùa chän ®Ó chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh vµ
®¸nh gi¸ møc ®é nÆng cña hÑp chñ. C¸c mÆt c¾t c¹nh øc
(2D hoÆc TM) lµ nh÷ng vÞ trÝ tèt nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸ c¬ chÕ,
nguyªn nh©n HC vµ ®o ®¹c kÝch th­íc buång tim, thµnh
tim.
1. §¸nh gi¸ vÒ t×nh tr¹ng van, nguyªn nh©n
g©y hÑp van vµ ¶nh h­ëng ®Õn c¸c buång
tim:
a. C¸c l¸ van dµy, më d¹ng vßm trong thêi kú t©m
thu gÆp trong HC bÈm sinh vµ do thÊp tim, ph©n
biÖt b»ng kiÓu dµy cña l¸ van (mÆt c¾t trôc dµi
c¹nh øc tr¸i): HC do thÊp th­êng dµy khu tró ë bê
tù do nhiÒu h¬n so víi th©n l¸ van, rÊt hay cã
HHL kÌm theo. Ng­îc l¹i, HC do tho¸i ho¸ th×
qu¸ tr×nh v«i ho¸ th­êng tiÕn triÓn tõ th©n cho tíi
bê mÐp van, lµm gi¶m dÇn di ®éng l¸ van ®Õn ®é
gÇn nh­ cè ®Þnh. Cã thÓ s¬ bé ®¸nh gi¸ møc ®é
HC dùa vµo biªn ®é më van trªn siªu ©m TM
(b×nh th­êng lµ 16-22 mm):
• HC nhÑ: biªn ®é më van §MC tõ 13-15 mm.
• HC võa: biªn ®é më van §MC tõ 8-12 mm.
• HC nÆng: biªn ®é më van §MC < 8 mm.
Tuy nhiªn gi¸ trÞ nµy cã tÝnh chÊt gîi ý, chø
kh«ng hoµn toµn chÝnh x¸c, v× chØ ®¸nh gi¸ ®­îc

7. kho¶ng c¸ch gi÷a 2 trong sè 3 l¸ van §MC. Kü
thuËt ®o vµ vÞ trÝ mÆt c¾t cã thÓ lµm sai l¹c kÕt
qu¶ ®o. Cung l­îng tim gi¶m nhiÒu còng lµm
gi¶m biªn ®é më cña van §MC dï kh«ng cã HC
thùc sù.
b. Sè l­îng mÐp van, ®­êng ®ãng van vµ h×nh d¹ng
lç van (mÆt c¾t trôc ng¾n c¹nh øc tr¸i) cho phÐp
chÈn ®o¸n c¸c lo¹i HC bÈm sinh: van §MC cã
hai l¸ van, van §MC d¹ng mét l¸-mét mÐp hoÆc
d¹ng mét l¸-kh«ng cã mÐp van... Tuy nhiªn, khi
van §MC ®· v«i ho¸ nÆng th× viÖc x¸c ®Þnh
nguyªn nh©n HC trë nªn rÊt khã kh¨n.
c. Ph× ®¹i vµ gi·n thÊt tr¸i, gi·n nhÜ tr¸i trªn mÆt c¾t
trôc dµi c¹nh øc tr¸i nh­ng nÕu hÑp van §MC ®¬n
thuÇn, thÊt tr¸i th­êng nhá tuy cã ph× ®¹i. MÆt c¾t
bèn buång hoÆc n¨m buång tõ mám cho phÐp
®¸nh gi¸ chung chøc n¨ng co bãp vµ vËn ®éng
thµnh thÊt. C¸c mÆt c¾t nµy còng cho phÐp x¸c
®Þnh møc ®é hë van §MC kÌm theo b»ng siªu ©m
Doppler mÇu.
2. §¸nh gi¸ vÒ huyÕt ®éng:
a. Chªnh ¸p qua van §MC: th­êng ®o b»ng
Doppler liªn tôc sö dông mÆt c¾t n¨m buång tõ
mám vµ mét sè mÆt c¾t kh¸c nh­: khoang liªn
s­ên II bê ph¶i x­¬ng øc, trªn hâm øc... dùa trªn
c«ng thøc Bernoulli söa ®æi (P = 4 V2
) ®Ó x¸c
®Þnh chªnh ¸p trung b×nh vµ chªnh ¸p tèi ®a (tøc
thêi ®Ønh-®Ønh) gi÷a §MC vµ thÊt tr¸i. Møc ®é
HC ®­îc ph©n lo¹i dùa vµo chªnh ¸p qua van
§MC:
• HC nhÑ: chªnh ¸p tèi ®a < 40 mmHg hoÆc
chªnh ¸p trung b×nh < 20 mmHg.
• HC võa: chªnh ¸p tèi ®a: 40-70 mmHg hoÆc
chªnh ¸p trung b×nh: 20-40 mmHg.

8. • HC nÆng: chªnh ¸p tèi ®a > 70 mmHg hoÆc
chªnh ¸p trung b×nh > 40 mmHg.
Mét sè yÕu tè lµm t¨ng gi¶ t¹o chªnh ¸p qua van
§MC nh­: cã kÌm hë van §MC, mµng ng¨n d­íi
van §MC, t×nh tr¹ng t¨ng cung l­îng tim, ®o sau
nh¸t ngo¹i t©m thu, lÊy nh¸t bãp kh«ng ®¹i diÖn
(khi rung nhÜ) hoÆc lÉn víi phæ cña hë van hai l¸.
H×nh 15-2. Phæ Doppler liªn tôc cña hÑp van §MC.
b. DiÖn tÝch lç van §MC: ®o theo nguyªn lý cña
ph­¬ng tr×nh liªn tôc:
DiÖn tÝch van §MC = π × r2
× VTITT / VTI§MC
Trong ®ã: VTITT lµ tÝch ph©n vËn tèc theo
thêi gian cña dßng ch¶y t©m thu t¹i vÞ trÝ buång
tèng m¸u cña thÊt tr¸i (Doppler xung víi cöa sæ
Doppler c¸ch van §MC 1 cm t¹i mÆt c¾t 5 buång
tim); VTI§MC lµ tÝch ph©n vËn tèc theo thêi gian
cña dßng ch¶y qua vÞ trÝ van §MC bÞ hÑp; r lµ
b¸n kÝnh cña buång tèng m¸u thÊt tr¸i (mÆt c¾t
trôc dµi, ngay s¸t vßng van §MC).
Møc ®é hÑp van §MC ®­îc ph©n lo¹i dùa vµo
diÖn tÝch lç van nh­ sau:
• HC nhÑ: diÖn tÝch lç van > 1,5 cm2
.
• HC võa: diÖn tÝch lç van tõ 1-1,5 cm2
.

9. • HC nÆng: diÖn tÝch lç van < 1 cm2
, khi diÖn
tÝch < 0,75 cm2
(< 0,5 cm2
/m2
diÖn tÝch da) th×
®­îc coi lµ hÑp van §MC rÊt khÝt.
c. ChØ sè VTITT/VTI§MC: khi < 0,3 t­¬ng øng víi
hÑp van §MC nÆng, khi < 0,25 t­¬ng øng víi HC
khÝt. ChØ sè nµy kh«ng phô thuéc vµo l­u l­îng
tim vµ tr¸nh ®­îc c¸c sai sãt khi ®o ®­êng kÝnh
buång tèng m¸u thÊt tr¸i, cã Ých trong tr­êng hîp
hÑp van §MC khÝt vµ rèi lo¹n chøc n¨ng thÊt tr¸i
nÆng. Tuy nhiªn, cÇn l­u ý chØ sè nµy cã tû lÖ sai
sãt cao khi ®­êng kÝnh buång tèng m¸u thÊt tr¸i
réng > 2,2 cm hoÆc hÑp < 1,8cm.
3. Siªu ©m tim qua thùc qu¶n: cã thÓ ®o trùc tiÕp
diÖn tÝch lç van (2D), nh­ng khã lÊy ®­îc phæ
Doppler cña dßng ch¶y qua van bÞ hÑp h¬n. C«ng cô
nµy rÊt cã Ých ®Ó ®¸nh gi¸ h×nh th¸i van §MC trong
bÖnh hÑp van §MC bÈm sinh.
4. Siªu ©m g¾ng søc: nh»m ph©n biÖt nh÷ng tr­êng
hîp hÑp van §MC thùc sù cã rèi lo¹n chøc n¨ng t©m
thu thÊt tr¸i nÆng (nªn chªnh ¸p qua van thÊp) víi
nh÷ng tr­êng hîp gi¶ hÑp (bÖnh lý ¶nh h­ëng ®Õn c¬
tim tõ tr­íc, cã kÌm hÑp van §MC nhÑ, nªn còng rèi
lo¹n chøc n¨ng t©m thu thÊt tr¸i vµ chªnh ¸p thÊp qua
van §MC) bëi tr­êng hîp gi¶ hÑp kh«ng hÒ cã c¶i
thiÖn sau khi ®­îc mæ. Dobutamine truyÒn víi liÒu
t¨ng dÇn tõ 5 ®Õn 20 µg/kg/phót ®Ó t¨ng dÇn cung
l­îng tim, sau ®ã dïng siªu ©m tim kiÓm tra tõng
b­íc diÖn tÝch lç van vµ chªnh ¸p qua van §MC. CÇn
ngõng ngay nghiÖm ph¸p khi bÖnh nh©n tôt ¸p, ®au
ngùc hoÆc xuÊt hiÖn rèi lo¹n nhÞp tim.
D. Th«ng tim: tr­íc ®©y th«ng tim lµ tiªu chuÈn vµng ®Ó
chÈn ®o¸n vµ l­îng gi¸ hÑp van ®éng m¹ch chñ. Tuy
nhiªn ngµy nay, siªu ©m tim dÇn dÇn ®· ®­îc chÊp nhËn
réng r·i nh­ mét ph­¬ng tiÖn ®Ó chÈn ®o¸n vµ ®¸nh gi¸
HC thay thÕ cho th«ng tim.

10. 1. Th«ng tim ®­îc chØ ®Þnh khi cã nghi ngê vÒ møc ®é
hÑp van trªn siªu ©m tim hoÆc ®Ó chôp ®éng m¹ch
vµnh cho bÖnh nh©n nam tuæi > 40 vµ n÷ tuæi > 50
tr­íc khi mæ thay van.
2. CÇn c©n nh¾c gi÷a c¸c lîi Ých cña th«ng tim vµ nguy
c¬ biÕn chøng nhÊt lµ ë bÖnh nh©n HC khÝt. Nguy c¬
tö vong sau th«ng tim ë bÖnh nh©n hÑp khÝt van §MC
lµ 0,2%. BÖnh nh©n HC nÆng nªn dïng thuèc c¶n
quang lo¹i träng l­îng ph©n tö thÊp, kh«ng ionic ®Ó
h¹n chÕ bít c¸c nguy c¬ tôt huyÕt ¸p do gi·n m¹ch
ngo¹i vi, rèi lo¹n nhÞp chËm, rèi lo¹n chøc n¨ng c¬
tim tho¸ng qua, h¹n chÕ t¸c dông lîi tiÓu thÈm thÊu,
nhê ®ã gi¶m bít nguy c¬ cña thñ thuËt. §èi víi bÖnh
nh©n hÑp khÝt van §MC, nªn tr¸nh chôp buång thÊt
tr¸i.
3. Gi¸ trÞ chªnh ¸p trung b×nh qua van §MC ®o b»ng
th«ng tim rÊt gièng víi siªu ©m trong khi gi¸ trÞ
chªnh ¸p tèi ®a ®Ønh ®Ønh ®o qua th«ng tim th­êng
thÊp h¬n so víi siªu ©m. Cã thÓ lµm thö nghiÖm kÝch
thÝch b»ng truyÒn Nitroprusside tÜnh m¹ch ®Ó ®¸nh
gi¸ sù thay ®æi vÒ chªnh ¸p qua van vµ diÖn tÝch lç
van mçi khi cã thay ®æi cung l­îng tim nh»m ph©n
biÖt c¸c tr­êng hîp hÑp van §MC thùc sù víi nh÷ng
tr­êng hîp gi¶ hÑp.
4. Khi HC kh«ng khÝt th× ph©n sè tèng m¸u, cung l­îng
tim khi nghØ, ¸p lùc c¸c buång tim bªn ph¶i vµ ¸p lùc
mao m¹ch phæi bÝt ®Òu b×nh th­êng. ¸p lùc cuèi t©m
tr­¬ng thÊt tr¸i th­êng t¨ng do thÊt tr¸i ph× ®¹i ®·
gi¶m ®é gi·n. Sãng a trªn ®­êng cong ¸p lùc nhÜ tr¸i,
¸p lùc mao m¹ch phæi bÝt th­êng næi râ. Khi møc ®é
HC t¨ng lªn, ¸p lùc cuèi t©m tr­¬ng thÊt tr¸i, ¸p lùc
c¸c buång tim ph¶i vµ ®éng m¹ch phæi còng t¨ng lªn.
Ph©n sè tèng m¸u vµ cung l­îng tim sÏ gi¶m khi
bÖnh tiÕn triÓn ®Õn giai ®o¹n cuèi. Tr­êng hîp HC
khÝt, chøc n¨ng thÊt tr¸i gi¶m nÆng th× chªnh ¸p qua

11. van §MC sÏ gi¶m. Kh«ng bao giê ®¸nh gi¸ møc ®é
hÑp van §MC chØ dùa trªn gi¸ trÞ chªnh ¸p qua van
®¬n thuÇn mµ ph¶i chó ý ®Õn chøc n¨ng thÊt tr¸i vµ
møc ®é hë van hai l¸ kÌm theo.
IV.§iÒu trÞ
A. Lùa chän biÖn ph¸p ®iÒu trÞ: cèt lâi cña ®iÒu trÞ
hÑp van §MC nÆng lµ phÉu thuËt thay van §MC. Nãi
chung phÉu thuËt ­u tiªn cho nh÷ng bÖnh nh©n ®· cã
triÖu chøng c¬ n¨ng, do thay van §MC cã nguy c¬ biÕn
chøng kh¸ cao vµ tû lÖ sèng cßn chØ thùc sù c¶i thiÖn râ
rÖt khi bÖnh nh©n ®· béc lé triÖu chøng c¬ n¨ng. Ngµy
cµng cã nhiÒu b»ng chøng cho thÊy khi hÑp van §MC tíi
møc ®é nÆng, th× xu h­íng sÏ xuÊt hiÖn triÖu chøng vµ
ph¶i mæ thay van chØ trong vßng 3 n¨m. §èi víi bÖnh
nh©n lín tuæi ®· hÑp khÝt van §MC, viÖc mæ khi ch­a cã
triÖu chøng xem ra cã lîi h¬n so víi viÖc ®îi ®Õn khi
xuÊt hiÖn triÖu chøng c¬ n¨ng. Mæ sím còng cã lîi ®èi
víi nh÷ng bÖnh nh©n trÎ mµ chªnh ¸p qua van §MC rÊt
cao v× h¹n chÕ ®­îc nguy c¬ cao xuÊt hiÖn ®ét tö. T­¬ng
tù, bÖnh nh©n cã diÖn tÝch lç van §MC ≤ 1,0 cm2
kÌm
theo hÑp ®¸ng kÓ ®éng m¹ch vµnh vµ cÇn lµm cÇu nèi
chñ-vµnh th× nªn tÝnh c¶ ®Õn viÖc mæ thay van §MC.
B. §iÒu trÞ néi khoa
1. B¾t buéc ph¶i ®iÒu trÞ kh¸ng sinh dù phßng viªm néi
t©m m¹c nhiÔm khuÈn.
2. Víi bÖnh nh©n ch­a cã triÖu chøng c¬ n¨ng
(diÖn tÝch lç van §MC > 1,0 cm2
) th× ®iÒu trÞ cã môc
®Ých phßng tiªn ph¸t bÖnh lý ®éng m¹ch vµnh, duy tr×
nhÞp xoang vµ khèng chÕ huyÕt ¸p. TÊt c¶ bÖnh nh©n
ph¶i ®­îc h­íng dÉn vÒ c¸c dÊu hiÖu vµ triÖu chøng
cña ®au th¾t ngùc, ngÊt hoÆc suy tim ®Ó ®i kh¸m l¹i
ngay vµ xÐt mæ nÕu xuÊt hiÖn c¸c triÖu chøng c¬
n¨ng nµy, v× khi ®ã nguy c¬ phÉu thuËt thÊp h¬n c¸c
nguy c¬ cña viÖc tiÕp tôc ®iÒu trÞ néi khoa.

12. 3. §iÒu trÞ suy tim nh»m vµo viÖc kiÓm so¸t c©n
b»ng dÞch ®Ó gi¶m ø huyÕt phèi, th­êng b»ng thuèc
lîi tiÓu. Tuy nhiªn, cung l­îng tim ë bÖnh nh©n HC
nÆng phô thuéc nhiÒu vµo tiÒn g¸nh, nªn cÇn rÊt thËn
träng khi dïng lîi tiÓu ®Ó tr¸nh dïng liÒu qu¸ cao,
g©y tôt huyÕt ¸p (do gi¶m cung l­îng tim) vµ gi¶m
t­íi m¸u ngo¹i vi. Tr¸nh dïng c¸c thuèc nhãm
Nitrates ë bÖnh nh©n suy tim do HC nÆng v× thuèc
lµm gi¶m tiÒn g¸nh ®¸ng kÓ, cã thÓ g©y gi¶m t­íi
m¸u n·o vµ ngÊt. Digoxin th­êng chØ ®­îc chØ ®Þnh
cho bÖnh nh©n HC suy tim nhÊt lµ khi rung nhÜ. §iÒu
trÞ HC cã suy tim b»ng thuèc kh«ng hÒ c¶i thiÖn tiªn
l­îng sèng l©u dµi cña bÖnh nh©n. H¬n n÷a, ®iÒu trÞ
néi khoa bÖnh nh©n hÑp van §MC nÆng vµ rèi lo¹n
chøc n¨ng thÊt tr¸i qu¸ tÝch cùc kh«ng hÒ cã lîi mµ
cßn nguy hiÓm.
4. Tr¸nh dïng c¸c thuèc gi·n m¹ch cho bÖnh
nh©n hÑp chñ ®¬n thuÇn.
a. Trong mét sè bÖnh c¶nh hÑp hë van §MC, HC
phèi hîp hë van hai l¸, HC phèi hîp bÖnh m¹ch
vµnh th× cã thÓ c©n nh¾c viÖc dïng c¸c thuèc gi·n
m¹ch song nªn hÕt søc thËn träng, ®«i khi ph¶i
theo dâi huyÕt ®éng cho bÖnh nh©n t¹i phßng håi
søc. Trªn lý thuyÕt, bÖnh nh©n hë van nhiÒu sÏ cã
lîi khi dïng thuèc gi·n m¹ch; bÖnh nh©n cã bÖnh
m¹ch vµnh còng cã lîi v× gi¶m hËu g¸nh sÏ lµm
gi¶m nhu cÇu «xy c¬ tim. Dï vËy, thuèc gi·n
m¹ch chØ lµ biÖn ph¸p ®iÒu trÞ t¹m thêi
tr­íc khi mæ lµm cÇu nèi chñ vµnh.
b. LiÒu khëi ®Çu nªn dïng rÊt thÊp t¹i phßng håi søc
(tèt nhÊt lµ nitroprusside ®Ó dÔ chØnh liÒu), sau
khi ®· æn ®Þnh liÒu gi·n m¹ch sÏ chuyÓn dÇn sang
thuèc uèng (øc chÕ men chuyÓn, Hydralazine).
5. BÖnh nh©n hÑp van §MC nÆng chÞu ®ùng rÊt kÐm
t×nh tr¹ng rung nhÜ (v× tiÒn g¸nh thÊt tr¸i phô thuéc

13. rÊt nhiÒu vµo co bãp nhÜ), nhanh chãng-dÔ dµng g©y
gi¶m cung l­îng tim vµ ø huyÕt phæi, ®ång thêi t¨ng
nhu cÇu «xy (do nhÞp nhanh). Bëi vËy, cÇn ®iÒu trÞ
tÝch cùc rung nhÜ ngay tõ lóc míi khëi ph¸t ë bÖnh
nh©n HC nÆng nh»m chuyÓn vÒ nhÞp xoang.
6. §èi víi bÖnh nh©n hÑp van §MC nÆng vµ
chøc n¨ng thÊt tr¸i rèi lo¹n nÆng, cã chªnh
¸p qua van §MC thÊp: phÉu thuËt chØ c¶i thiÖn
triÖu chøng kho¶ng 50%, 50% cßn l¹i kh«ng hÒ c¶i
thiÖn triÖu chøng vµ chÕt trong giai ®o¹n hËu phÉu mµ
kh«ng Ýt trong sè ®ã lµ c¸c tr­êng hîp gi¶ hÑp chñ
(rèi lo¹n chøc n¨ng c¬ tim nÆng tõ tr­íc kÌm theo gi¶
hÑp van §MC do cung l­îng tim thÊp). Tuy cßn
nhiÒu ®iÓm ch­a thèng nhÊt song tr­íc khi ®i ®Õn
viÖc lùa chän bÖnh nh©n phï hîp vµ quyÕt ®Þnh mæ,
th×:
a. Nªn lµm siªu ©m tim g¾ng søc hoÆc nghiÖm ph¸p
kÝch thÝch khi th«ng tim ®Ó ®¸nh gi¸ nh÷ng
tr­êng hîp hÑp van §MC thùc sù g©y rèi lo¹n
chøc n¨ng thÊt tr¸i nÆng b»ng c¸ch ®o diÖn tÝch lç
van vµ chªnh ¸p qua van §MC khi cung l­îng
tim t¨ng. NÕu cung l­îng tim t¨ng ®¸ng kÓ mµ
kh«ng g©y thay ®æi chªnh ¸p th× ®ã lµ gi¶ hÑp,
ng­îc l¹i nÕu cung l­îng tim t¨ng g©y t¨ng chªnh
¸p qua van th× ®ã lµ hÑp thËt.
b. Nªn thö nong van b»ng bãng qua da: nÕu triÖu
chøng suy tim vµ cung l­îng tim c¶i thiÖn sau
can thiÖp th× kh¶ n¨ng håi phôc sau mæ thay van
§MC sÏ lín h¬n.
C. §iÒu trÞ can thiÖp
1. §Æt bãng trong ®éng m¹ch chñ (IABP): nh»m
æn ®Þnh t¹m thêi t×nh tr¹ng huyÕt ®éng ë bÖnh nh©n
hÑp van ®éng m¹ch chñ nÆng, suy tim mÊt bï ®Ó
chuÈn bÞ mæ. HiÖu qu¶ cña ®Æt bãng trong ®éng m¹ch
chñ lµ nhê t¨ng t­íi m¸u m¹ch vµnh trong kú t©m

14. tr­¬ng, lµm gi¶m t×nh tr¹ng thiÕu m¸u cña toµn thÓ c¬
tim khi hÑp van §MC khÝt, suy tim mÊt bï.
2. Nong van ®éng m¹ch chñ b»ng bãng qua da:
cã vai trß râ rÖt ®èi víi hÑp van §MC bÈm sinh ë trÎ
em tuy kh«ng ®­îc ¸p dông tuyÖt ®èi ë bÖnh hÑp van
§MC m¾c ph¶i. MÆc dï kü thuËt nµy cã nhiÒu høa
hÑn nh­ng so víi mæ th× vÉn ch­a hiÖu qu¶ b»ng: sau
thñ thuËt, diÖn tÝch lç van t¨ng lªn 50% song sau 6
th¸ng cã tíi 50% t¸i ph¸t. V× thÕ nong van §MC
b»ng bãng chØ ®­îc chØ ®Þnh trong mét sè tr­êng hîp
nhÊt ®Þnh nh­: hÑp van §MC bÈm sinh ë trÎ em, bÖnh
nh©n kh«ng thÓ mæ do tuæi cao hay cã bÖnh phèi hîp,
®iÒu trÞ t¹m thêi tr­íc khi mæ cã chuÈn bÞ, ®iÒu trÞ
thö ë bÖnh nh©n cã rèi lo¹n chøc n¨ng thÊt tr¸i nÆng
(xem liÖu bÖnh nh©n cã c¶i thiÖn sau mæ hay kh«ng).
Tû lÖ tö vong cña thñ thuËt nµy kho¶ng 2-5%.
D. §iÒu trÞ ngo¹i khoa
1. ChØ ®Þnh mæ thay van §MC:
a. BÖnh nh©n cã triÖu chøng c¬ n¨ng:
• §au ngùc.
• NgÊt.
• Suy tim.
b. BÖnh nh©n kh«ng cã triÖu chøng c¬ n¨ng:
• Tuæi trÎ vµ chªnh ¸p qua van §MC > 100
mmHg.
• CÇn lµm thñ thuËt/phÉu thuËt lín, cã nguy c¬
cao.
• Cã chØ ®Þnh b¾c cÇu nèi chñ vµnh.
• Rèi lo¹n chøc n¨ng t©m thu thÊt tr¸i.
2. C¸c lo¹i phÉu thuËt thay van ®éng m¹ch
chñ: thay van ®éng m¹ch chñ ®­îc ­a chuéng h¬n
mæ söa van v× sau khi gät máng vµ lÊy v«i ë l¸ van,
c¸c l¸ van hay co rót, g©y hë van ngay sau phÉu thuËt
vµ dÇn dÇn møc ®é hë sÏ t¨ng lªn. Tuy nhiªn, víi hÑp

15. van §MC bÈm sinh mµ van ch­a v«i th× vÉn cã thÓ
söa van tuú theo tõng tr­êng hîp cô thÓ. Mæ thay van
§MC ®¬n thuÇn kh«ng kÌm bÖnh m¹ch vµnh hoÆc
c¸c bÖnh nÆng kh¸c th× tû lÖ tö vong quanh phÉu
thuËt kho¶ng 2-3%. Tû lÖ sèng cßn sau mæ thay van
§MC vµo kho¶ng 85% sau 10 n¨m. Sù lùa chän lo¹i
van ®Ó thay phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè nh­ tuæi,
nguy c¬ dïng/kh«ng dïng thuèc chèng ®«ng, ®Æc
®iÓm gi¶i phÉu, chøc n¨ng thÊt tr¸i, møc ®é ho¹t
®éng thÓ lùc, dù tÝnh mæ l¹i... Nãi chung, bao gåm
c¸c lo¹i nh­:
a. PhÉu thuËt Ross (ghÐp van tù th©n): van vµ th©n
®éng m¹ch phæi ®­îc c¾t lu«n c¶ khèi råi thay
vµo vÞ trÝ cña van ®éng m¹ch chñ ®ång thêi c¾m
l¹i hai ®éng m¹ch vµnh. Chç van ®éng m¹ch phæi
bÞ c¾t sÏ ®­îc thay thÕ b»ng mét van ®éng m¹ch
phæi ®ång loµi. Van ghÐp tù th©n kiÓu nµy rÊt tèt
vÒ huyÕt ®éng, kh«ng cÇn dïng thuèc chèng
®«ng, Ýt v«i ho¸ h¬n so víi c¸c van sinh häc kh¸c,
cã thÓ lín lªn theo ph¸t triÓn cña c¬ thÓ, cã ®Æc
tÝnh chèng nhiÔm trïng rÊt cao nªn rÊt phï hîp
®Ó lµm ë trÎ nhá hoÆc ë bÖnh nh©n viªm néi t©m
m¹c nhiÔm khuÈn song ®ßi hái kü thuËt cao vµ
thêi gian kÐo dµi, dÔ g©y ra nhiÒu rèi lo¹n sau
mæ. Tiªn l­îng l©u dµi phô thuéc vµo møc ®é hë
van ®éng m¹ch chñ, bÖnh lý van ®éng m¹ch phæi
(hë, hÑp) hay c¸c rèi lo¹n chøc n¨ng thÊt ph¶i
(thø ph¸t sau bÖnh van §MP).
b. Thay van §MC ®ång loµi: ®­îc dïng réng r·i ë
c¸c bÖnh nh©n trÎ tuæi do ®Æc ®iÓm huyÕt ®éng
tèt vµ kh«ng cÇn dïng thuèc chèng ®«ng. Tuy
nhiªn theo thêi gian, c¸c van lo¹i nµy kh«ng hÒ
lín lªn, sÏ bÞ tho¸i ho¸, v«i vµ g©y hë. B¶n th©n
kü thuËt thay van lo¹i nµy còng kh¸ phøc t¹p v×
th­êng phèi hîp víi viÖc t¹o h×nh mét phÇn gèc
®éng m¹ch chñ vµ c¾m l¹i ®éng m¹ch vµnh, cho

16. dï vÉn ®¬n gi¶n h¬n so víi phÉu thuËt Ross. Tuæi
thä trung b×nh cña van lµ 15 n¨m. PhÉu thuËt nµy
cã tû lÖ nhiÔm trïng rÊt Ýt khi ®ang cã viªm néi
t©m m¹c vµ ®©y lµ thay van ®ång loµi ®­îc chØ
®Þnh khi viªm néi t©m m¹c nhiÔm khuÈn trªn van
nh©n t¹o.
c. Thay van sinh häc (dÞ loµi): th­êng ®­îc chØ ®Þnh
cho bÖnh nh©n tuæi > 70. Trong vßng 10 n¨m, 80-
90% van tho¸i ho¸ g©y hë hoÆc hÑp do thñng l¸
van, gi¶m vËn ®éng, rß quanh ch©n van. Kh«ng
cÇn dïng chèng ®«ng l©u dµi sau thay van v× nguy
c¬ huyÕt khèi thÊp. PhÇn lín ®Òu cã chªnh ¸p qua
van ngay sau mæ (v× bÞ vßng van, khung ®ì c¶n
trë mét phÇn), ë møc ®é nhiÒu h¬n so víi van c¬
häc v× thÕ khi thay, cÇn chän lo¹i van cã kÝch
th­íc lín nhÊt cã thÓ ®­îc ®Ó gi¶m bít chªnh ¸p
qua van.
d. Thay van c¬ häc: c¸c lo¹i van th­êng dïng lµ St.
Jude Medical, Metronic-Hall vµ Carbomedics.
BÖnh nh©n sau thay van lo¹i nµy ph¶i uèng thuèc
chèng ®«ng ®Ó gi¶m nguy c¬ t¹o huyÕt khèi ë van
vµ c¸c biÕn chøng t¾c m¹ch kh¸c. §é bÒn cña lo¹i
van nµy lµ cao nhÊt nÕu duy tr× ®­îc ®iÒu trÞ
chèng ®«ng vµ dù phßng kh¸ng sinh cÈn thËn
trong nhiÒu n¨m.
3. BiÕn chøng: nh÷ng biÕn chøng tiÒm tµng sau mæ
thay van §MC lµ h­ háng cÊu tróc van, rèi lo¹n ho¹t
®éng (huyÕt ®éng) van, huyÕt khèi kÑt van, t¾c m¹ch,
ch¶y m¸u do dïng thuèc chèng ®«ng, viªm néi t©m
m¹c nhiÔm khuÈn van §MC nh©n t¹o, huyÕt t¸n vµ
bloc nhÜ thÊt. Ph¶i dïng thuèc chèng ®«ng cÈn thËn
(®èi víi bÖnh nh©n nµo cã chØ ®Þnh) vµ ph¶i dïng kÐo
dµi suèt thêi gian tån t¹i van nh©n t¹o (®Õn c¶ ®êi).
BÖnh nh©n ho¹t ®éng thÓ lùc møc ®é thÊp sÏ Ýt ¶nh

17. h­ëng h¬n ®Õn huyÕt ®éng cña van vµ do ®ã tèc ®é
tho¸i ho¸ van còng sÏ chËm h¬n.
E. Theo dâi
1. BÖnh nh©n hÑp van ®éng m¹ch chñ nÆng ch­a cã
triÖu chøng c¬ n¨ng nªn ®­îc theo dâi s¸t vµ h­íng
dÉn ®Ó tíi kh¸m ngay khi cã bÊt kú triÖu chøng c¬
n¨ng nµo.
2. Siªu ©m Doppler tim 1-6 tuÇn sau mæ thay
van §MC ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña van vµ chªnh ¸p
qua van nh©n t¹o ®Ó lµm mèc theo dâi. Sau ®ã bÖnh
nh©n ®­îc kiÓm tra siªu ©m ®Þnh kú 1-2 lÇn/n¨m.
3. KiÓm tra hiÖu qu¶ chèng ®«ng m¸u (tû lÖ
prothrombin, INR) ®Þnh kú ®Ó ®iÒu chØnh liÒu phï
hîp ë bÖnh nh©n cã chØ ®Þnh dïng thuèc chèng ®«ng.
Tµi liÖu tham kh¶o
1. Borer JS, Hochreiter C, Herrold EM, et al. Prediction of indications
for valve replacement among asymptomatic or minimally
symptomatic patients with chronic aortic regurgitation and normal
left ventricular performance. Circulation 1998;97:525-534.
2. Brener SJ, Dufly CI, Thomas JD, Stewert WJ. Progression of aortic
stenosis in 394 patients: relation to changes in myocardial and mitral
valve dysfunction. J Am Coll Cardiol 1995;25:305-310.
3. Carabello BA, Crawford FA. Valvular heart disease. N Engl J Med
1997;337:32-41.
4. Carabello BA, Stewart WJ, Crawford FA. Aortic valve disease. In:
Topol EJ, ed. Comprehensive cardiovascular medicine.
Philadelphia: Lippincott-Raven, 1998: 563-585.
5. Carabello BA. Timing of valve replacement in aortic stenosis:
moving closer to perfection [Editorial]. Circulation 1997;95:2241-
2243.
6. Deedy M. Aortic valve disease. In: Marso SP, Griffin BP, Topol EJ,
eds. Manual of Cardiovascular Medicine. Philadelphia: Lippincott-
Raven, 2000.
7. Gaasch WH, Sundaram M, Meyer TE. Managing asymptomatic
patients with chronic aortic regurgitation. Chest 1997;111:1702-
1709.
8. Kelly TA, Rothbart RM, Cooper CM, Kaiser DL, Smucker ML,
Gibson RS. Comparison of outcome of asymptomatic to
symptomatic patients older than 20 years of age with valvular aortic
stenosis. Am J Cardiol 1988;61:123-130.
9. Otto CM, Burwash IG, Legget ME, et al. Prospective study of
asymptomatic valvular aortic stenosis: clinical, echocardiographic,
and exercise predictors of outcome. Circulation 1997;95:2262-2270.
10. Otto M. Aortic stenosis: echocardiographic evaluation of disease
severity, disease progression, and the role of echocardiography in

18. clinical decision making. In: Otto CM, ed. The practice of clinical
echocardiography. Philadelphia: WB Saunders, 1997:405-32.
11. Pellikka PA, Nishimura RA, Bailey KR, Tajik AJ. The natural
history of adults with asymptomatic, hemodynamically significant
aortic stenosis. J Am Coll Cardiol 1990;15:1012-1017.
12. Weyman AE, Griffin BP. Left ventricular outflow tract: the aortic
valve, aorta, and subvalvular outflow tract. In: Weyman AE, ed.
Principles and practice of echocardiography, 2nd ed. Philadelphia:
Lea & Febiger, 1994:498-574.