LAO VÀ BỆNH PHỔI

1. LAO NGUYEÂN PHAÙT
PGS-TS-BS Nguyeãn Thò Thu Ba

2. MUÏC TIEÂU
1. Neâu ñònh nghóa cuûa lao nguyeân phaùt
2. Phaân tích giaù trò cuûa TST trong chaån ñoaùn
LNP.
3. Moâ taû 3 nhoùm hình aûnh cuûa LNP treân
X.quang phoåi chuaån.
4. Phaân tích caùc tieâu chuaån chaån ñoaùn LNP.
5. Neâu phöông phaùp ñieàu trò vaø theo doõi LNP.

3. ÑÒNH NGHÓA
Lao nguyeân phaùt laø bieåu hieän laâm
saøng, sinh hoùa vaø moâ beänh sau khi
phoåi tieáp nhieãm ñaàu tieân vôùi vi
khuaån lao ôû moät cô theå chöa coù taêng
caûm vaø mieãn dòch ñoái vôùi lao

4. TÖØ KHOÙA
 Lao nguyeân phaùt (LNP)= Lao khôûi ñaàu
=Lao tieân phaùt = Lao sô nhieãm = Primary
tuberculosis
 Sô nhieãm lao = Primo infection
 Vi khuaån lao = VK φ
 MT = Mycobacterium tuberculosis.
 BK = Bacille de Kock
 AFB= Acid Fast Bacillus

5. CÔ CHEÁ NHIEÃM LAO
Ñöôøng hoâ haáp:
Phoå bieán nhaát, nhöõng haït nöôùc boït nhoû li ti
do ngöôøi beänh ho khaïc bay vaøo khoâng khí,
trong ñoù chöùa BK vaø vaøo phoåi ngöôøi laønh ñeå
ñeán taän cuøng ñöôøng hoâ haáp gaây oå nhieãm lao
ñaàu tieân .
• Vì vaäy, caàn truy tìm nguoàn laây (khaïc ra BK)
trong gia ñình, tröôøng hoïc, xaõ hoäi …

6. CÔ CHEÁ NHIEÃM LAO (TT)
Ñöôøng tieâu hoùa: ít gaëp, söõa coù theå coù vi khuaån
lao boø (Mycobacterium bovis)
Ñöôøng da nieâm: raát hieám gaëp. Da bình thöôøng
coù theå choáng laïi BK khi vi khuaån tieáp xuùc da.
Nhöng neáu da bò ñöùt hoaëc daäp naùt, BK coù theå
xaâm nhaäp vaø gaây moät nhieãm khuẩn nhö ôû phoåi.

7. TIEÁN TRIEÅN CUÛA OÅ LNP
• 1)Phöùc hôïp nguyeân thuûy :
• Toån thöông ôû phoåi vaø haïch HTT veä tinh phì ñaïi
ñöôïc goïi laø phöùc hôïp nguyeân thuûy .
• 2)Haïch vuøng trung thaát lieân quan :
• Nhoùm haïch caïnh khí quaûn (P)
• Nhoùm haïch caïnh khí quaûn (T)
• Nhoùm haïch roán phoåi (P)
• Nhoùm haïch roán phoåi (T)
• Nhoùm haïch vuøng carena.

8. BAÛN ÑOÀ CAÙC NHOÙM HAÏCH TRUNG THAÁT ( Theo ATS 1990 )

9. TIEÁN TRIEÅN CUÛA OÅ LNP(TT)
• ÔÛ treû raát nhoû, haïch to coù theå vôõ laøm treû bò
ngaït thôû do chaát baõ ñaäu laøm taéc pheá quaûn.
• ÔÛ treû lôùn hay ngöôøi lôùn, haïch coù theå aên
xuyeân vaùch doø vaøo pheá quaûn.
• 3)Vôõ moät oå toån thöông vaøo khoang MP gaây
traøn dòch hoaëc traøn muû maøng phoåi do lao.

10. • 4) OÅ sô nhieãm vôõ thaønh hang:
• Toån thöông sô nhieãm coù theå thoâng vôùi moät
pheá quaûn vaø chaát baõ ñaäu seõ ñöôïc ñaøo thaûi ra
ngoaøi khi ho, hình thaønh moät hang coù thaønh
moûng .

11. • 5) Söï lan toûa cuûa vi khuaån lao :
• Töø oå lao phoåi vaø haïch, BK coù theå xaâm nhaäp
vaøo ñöôøng maùu vaø ñöôøng lympho ñi khaép
caùc phuû taïng ñeåø gaây beänh lao cuûa caùc cô
quan ñoù
• Khi ñieàu kieän thuaän lôïi (giaûm mieãn dòch, suy
dinh döôõng) lao caáp tính seõ xuaát hieän : lao keâ
lao heä thoáng TKTU, lao xöông, khôùp, thaän …

12. LAÂM SAØNG
• Ho keùo daøi, soát veà chieàu, ra moà hoâi troäm, chaùn
aên, suït caân, meät moûi, tính tình thay ñoåi, hoïc haønh
keùm hieäu quaû.
• Vaøi beänh caûnh laâm saøng khaù ñaëc tröng nhöng
raát hieám gaëp ôû Vieät Nam:
Lao ban (typho-bacillose): soát cao 39-40o C.

13. LAÂM SAØNG(TT)
Vieâm keát maïc boùng nöôùc: keát maïc ñoû coù
nhieàu noát phoàng.
Hoàng ban nuùt: coù theå laø bieåu hieän ñaàu tieân
cuûa LNP , ôû Chaâu Aâu gaëp 12%. Caùc nuùt
hoàng ban coù ñöôøng kính 1-4 cm, naèm saâu
trong da vaø lôùp döôùi da, ñau, hôi noùng, khu
truù ôû maët tröôùc trong caúng chaân.

16. Khaùm thöïc theå :
Phoåi : ña soá caùc ca khaùm thaáy bình thöôøng,coù
theå coù ran ngheõn pheá quaûn (gioáng ran rít, ran
ngaùy) do haïch to cheøn eùp pheá quaûn …
Caùc trieäu chöùng cuûa bieán chöùng LNP nhö
lao maøng naõo, lao haïch coå, lao xöông khôùp,
lao thaän, lao da hay lao sinh duïc …

18. CAÄN LAÂM SAØNG
• 1)Phaûn öùng lao toá: (TST)
 Duøng oáng tieâm 1ml (Benedict, chích trong da 1/10 ml
Tuberculine PPD-RT 23 vaøo maët tröôùc caúng tay.
 Ñoïc keát quaû 48- 72h: ño ñöôøng kính noát saàn cöùng theo chieàu
ngang caùnh tay, quaàng ñoû xung quanh khoâng quan troïng.
 Khi TST (+) 15 mm hoaëc TST chuyeån döông nghó nhieàu
ñeán LNP.
 Neáu TST(-) coù nhieàu tình huoáng nhö sau:
 Nhöõng cô ñòa suy giaûm mieãn dòch
 Suy dinh döôõng
 Sau sôûi
 Nhieãm HIV
 Ñang duøng corticoides …
• Thì khoâng loaïi boû khaû naêng lao.

19. Tieâm trong da taïo neân moät cuïc saàn troâng gioáng 1 noát da cam

21. Ño ñöôøng kính cuïc cöùng baèng thöôùc ño trong suoát theo chieàu ngang caùnh tay

22. CAÄN LAÂM SAØNG(TT)
• 2)X.quang:
• X.quang phoåi thaúng:
 Ña soá bình thöôøng,
 Ñieån hình: hình aûnh phöùc hôïp nguyeân thuûy hoaëc HTT phì
ñaïi.
• X.quang phoåi chuaån: X.quang phoåi nghieâng keát hôïp vôùi
X.quang phoåi thaúng
 Hình aûnh phì ñaïi 5 nhoùm haïch cuûa vuøng trung thaát lieân
quan.
 Hình aûnh roái loaïn thoâng khí: xeïp phoåi, thuøy phoåi do haïch
cheøn eùp pheá quaûn, khí pheá thuûng khu truù do haïch cheøn eùp
pheá quaûn chöa hoaøn toaøn.
• CT scan ngöïc: coù theå xaùc ñònh ñöôïc kích thöôùc, noát hoùa voâi
vaø möùc ñoä hoaïi töû cuûa caùc HTT, phaùt hieän ñöôïc caùc noát lao
nhoû ôû nhu moâ phoåi.

23. Phöùc hôïp nguyeân thuûy ñænh phoåi traùi

24. Haïch vuøng carina thaáy roõ treân
phimnghieâng traùi
Haïch vuøng carina khoâng thaáy
treân phim thaúng

25. Trung thaát “ hình oáng khoùi”

26. HAÏCH ROÁN PHOÅI (P)

27. Haïch roán phoåi phaûi Haïch roán phoåi traùi

28. Haïch roán phoåi 2 beân .

29. Xeïp phaân thuøy 2,3 phoåiphaûi
vaø haïch caïnh khí quaûn phaûi
.
Xeïp phaân thuøy 2,3 treân
phim nghieâng phaûi .

30. • 3) Noäi soi pheá quaûn :
• Ñöôïc chæ ñònh trong LNP khi coù roái loaïn
thoâng khí.
• 4) Caùc xeùt nghieäm khaùc :
Tìm AFB: trong caùc loaïi beänh phaåm nhö
ñaøm, dòch daï daøy … thöôøng laø (-).
PCR lao trong ñaøm, keát quaû (+) nhieàu hôn.
Coâng thöùc maùu: VS vaø tæ leä Lympho taêng.
Soi ñaùy maét, choïc doø dòch naõo tuûy, chuïp
X.quang xöông, khôùp… ñeå tìm söï toûa lan.

31. TIEÂU CHUAÅN VAØNG TRONG
CHAÅN ÑOAÙN LAO
AFB (+) / Ñaøm, Dòch daï daøy, Dòch naõo
tuûy, Dòch maøng phoåi, Muû haïch …
Giaûi phaãu beänh cuûa caùc beänh phaåm
lieân quan (moâ haïch, maãu sinh thieát
maøng phoåi, moâ sinh thieát qua noäi soi
pheá quaûn…): coù nang lao.

32. NGUYÊN TẮC CHAÅN ÑOAÙN LAO
TRẺ EM
• Chẩn đoán lao trẻ em thông thường gặp
khó khăn và không chính xác bằng chẩn
đoán lao người lớn.
• Chẩn đoán lao trẻ em thường dựa trên
nhiều bằng chứng suy đoán về diễn tiến
lâm sàng, nguồn lây, XQ, TST, sinh hóa,
• Hơn là chẩn đoán bằng những bằng
chứng khẳng định của xét nghiệm AFB và
giải phẫu bệnh.

33. CHAÅN ÑOAÙN
Phải tránh việc lầm lẫn giữa
Sơ nhiễm lao tiềm ẩn, không cần phải điều trị
vì 90% töï khoûi, chỉ theo dõi.
Lao nguyeân phaùt có biểu hiện lâm sàng, XQ
cần phải điều trị.

34. CHAÅN ÑOAÙN
• Chaån ñoaùn döông tính khi coù caùc tieâu
chuaån sau :
1. TST chuyeån döông hoaëc döông tính maïnh
≥15 mm
2. Coù hình aûnh baát thöôøng treân X.quang phoåi
chuaån : PHNT-HTT phì ñaïi-RLTK
3. Nguoàn laây (+) vaø coù caùc trieäu chöùng laâm
saøng gôïi yù .

35. CHAÅN ÑOAÙN PHÂN BIỆT
• 1.Tình traïng sô nhieãm lao:
• Laâm saøng raát ña daïng, phaân bieät vôùi caùc
beänh vieâm tai muõi hoïng, VPQ caáp tinh, Vieâm
phoåi caáp, PQPV do taïp khuẩn…
• 2.Beänh lao nguyeân phaùt:
• Phaân bieät vôùi thöông haøn, soát reùt, nhieãm
khuẩn huyeát .Vieâm phoåi do vi khuẩn thöôøng,
K phoåi, hen pheá quaûn…

36. CHAÅN ÑOAÙN PHÂN BIỆT(TT)
3.Treân X.quang :
• -Vôùi phöùc hôïp nguyeân thuûy: phaân bieät
vôùi vieâm phoåi thuøy, vieâm phoåi virus, hoäi
chöùng Loeffler…
• -Vôùi haïch khí pheá quaûn: tuyeán öùc phì
ñaïi (treû em), u tuyeán öùc, u haïch trung
thaát, traøn dòch khu truù trung thaát, ung thö
phoåi …
•

37. TIEÁN TRIEÅN
• 1-Tieán trieån toát :
Trieäu chöùng laâm saøng maát sau 2 tuaàn.
X.quang phoåi: toån thöông maát sau 1ñeán
3 thaùng; ngoaïi tröø nhöõng noát hoùa voâi.
Haïch TT seõ trôû laïi bình thöôøng sau 6
thaùng ñeán 1 naêm.
TST(+) raát laâu tröø khi cô theå suy giaûm
mieãn dòch.

38. TIEÁN TRIEÅN(TT)
• 2-Tieán trieån xaáu :
Khi xuaát hieän caùc theå lao caáp tính nhö
lao keâ, lao maøng naõo, pheá quaûn pheá
vieâm lao.
Haïch to cheøn eùp PQ seõ gaây xeïp phoåi,
giaõn pheá quaûn.
Hoaëc xuaát hieän caùc theå lao baùn caáp nhö
: Lao haïch, lao maøng phoåi, lao xöông
khôùp …

39. ÑIEÀU TRÒ
Beänh LNP ñöôïc ñieàu trò theo phaùc ñoà
của CTCLQG đối với trường hợp bệnh lao
mới ở trẻ em:
2RHZE/4RH
 Vôùi lieàu löôïng moãi ngaøy nhö sau :
 Rifampicine(R): 10mg/kg
 Isoniazide(H): 5mg/kg
 Pyrazynamide(Z): 25mg/kg
 Ethambutol(E): 20mg/kg

40. ÑIEÀU TRÒ (TT)
Phaùc ñoà hôïp lyù cho LNP treû em < 1 tuổi
khoâng coù bieán chöùng laø 2RHZ/4RH .
Khoâng duøng Ethambutol,Streptomycine cho
treû em, nhaát laø treû em < 1 tuoåi
Corticoid phoái hôïp khi coù roái loaïn thoâng khí :
ngay töø ñaàu, cuøng luùc vôùi thuoác lao, ñeå traùnh
di chöùng xeïp phoåi veà sau. Lieàu löôïng
corticoid phaûi ñöôïc giaûm daàn tröôùc khi ngöng
haún trong thôøi gian 1-2 thaùng.

41. DÖÏ PHOØNG
Thöïc hieän tieâm chuûng BCG sô sinh
trong toaøn daân , BCG coù khaû naêng baûo
veä tôùi 80% vaø keùo daøi töø 5 tôùi 15 naêm
(tuøy taùc giaû).
Ñieàu trò lao roäng raõi vaø hieäu quaû, nhaát
laø caùc nguoàn laây vôùi AFB(+) trong ñaøm.
Veä sinh moâi tröôøng, naâng cao möùc
dinh döôõng, giaûm huùt thuoác laù, giaûm
uoáng röôïu.

42. DÖÏ PHOØNG(TT)
Hoùa döï phoøng : Isoniazide ñöôïc duøng döï
phoøng cho caùc ñoái töôïng coù nguy cô cao:
- Trẻ em nhiễm HIV,
- Trẻ em dưới 5 tuổi có tiếp xúc nguồn lây…
- Thời gian điều trị 6 tháng với liều lượng
5mg/kg/ngày.

43. CAÙM ÔN VÌ SÖÏ CHUÙ YÙ THEO DOÕI