NHIỄM

1. VIÊM MÀNG NÃO
TĂNG BẠCH CẦU ÁI TOAN
TS.BS Hồ Đặng Trung Nghĩa
Bộ môn Nhiễm
Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch

2. Mục tiêu
1. Trình bày được định nghĩa viêm màng não (VMN) tăng bạch cầu ái
toan (BCAT)
2. Trình bày được nguyên nhân của VMN tăng BCAT.
3. Tiếp cận chẩn đoán một trường hợp viêm màng não tăng BCAT
4. Trình bày được dịch tễ học, triệu chứng của VMN do
Angiotrongylus cantonensis
5. Điều trị viêm màng não tăng BCAT

3. Đại cương
1. Định nghĩa
2. Nguyên nhân

4. Định nghĩa
 Tăng bạch cầu ái toan (BCAT) trong
dịch não tủy (DNT):
 ≥ 10 tế bào BCAT/µl
HOẶC
 BCAT ≥ 10%
Kuberski T. Eosinophils in cerebrospinal fluid: criteria for eosinophilic meningitis. Hawaii Med J. 1981;40:97–98

5. Nguyên nhân của VMN tăng BCAT
Nguyên nhân Ghi chú
Nhiễm trùng do KST
• Giun tròn (nematode) Nguyên nhân thường gặp nhất
 Angiostrongylus cantonensis Ấu trùng di chuyển có ái lực với mô thần kinh
 Gnathostoma spinigerum Ấu trùng di chuyển ở nội tạng/mô thần kinh
 Baylisascaris procyonis Ấu trùng di chuyển có ái lực với mô thần kinh
 Toxocara canis/cati Ấu trùng di chuyển (± gây VMN tắng BCAT)

6. Nguyên nhân của VMN tăng BCAT
Nguyên nhân Ghi chú
Nhiễm trùng do KST
• Sán dãi(cestode) Có thể gây VMN tăng BCAT
 Cysticercosis (ấu trùng của
Taenia solium)
Kén ở mô thần kinh/nội tạng
• Sán lá (trematode) Đôi khi gây VMN tăng BCAT
 Paragonimus westermani
KST lạc chỗ ở hệ thần kinh TW (não, tủy) Schistosomiasis
 Fascioliasis

7. Nguyên nhân của VMN tăng BCAT
Nguyên nhân Ghi chú
Nhiễm trùng không do KST
• Nấm Hiếm gặp
 Coccidioides immitis Hiếm gặp
• Bệnh nhiễm ấu trùng của
ruồi (Myiasis)
Khi ấu trùng xâm nhập hệ TKTW
• Vi trùng, rickettsia, virus

8. Nguyên nhân của VMN tăng BCAT
Nguyên nhân
Không do nhiễm trùng
• Bệnh lý ác tính
 Bệnh Hodgkin
 Bệnh lympho non-Hodgkin
Bệnh bạch cầu (leukemia)
• Hội chứng tăng BCAT vô căn

9. Nguyên nhân của VMN tăng BCAT
Nguyên nhân Ghi chú
Không do nhiễm trùng
• Do thuốc
 Ciprofloxacin, Ibuprofen
 Vancomycin, Gentamycin (bơm kênh tủy)
 Thuốc cản quang (bơm kênh tủy)
• Shunt VP (đặt ống dẫn lưu não thất – phúc mạc)

10. Chẩn đoán viêm màng não tăng BCAT
 Công thức máu: tăng BCAT/bệnh nhân viêm màng não
 Yếu tố dịch tễ gợi ý:
 Ăn ốc “sống”: tái chanh, nhúng dấm...  Angiostrongylus cantonensis
 Ăn cá “sống”: gỏi cá, mắm thái...  Gnathostoma spinigerum
 ...
 Dịch não tủy: BCAT>10%
 Xác định nguyên nhân??

11. VMN tăng BCAT do KST
1. Angiostrongylus cantonensis
2. Gnathostoma spinigerum (tự học)
3. Cysticercosis (tự học)
4. Toxocara canis/cati (tự học)

12. VMN do Angiostrongylus cantonenesis (1)
 Lịch sử:
 Giun tròn (nematode) ở phổi chuột được phát hiện đầu tiên tại TP. Quảng Châu
vào 1935 (Pulmonema cantonensis)
 Ca bệnh đầu tiên trên người được báo cáo ở Đài Loan vào 1944
 Nomura và Lin phát hiện giun trưởng thành (Haemostrongylus ratti) trong DNT 1 bệnh
nhân nam bị VMN
 Không xác định mối liên quan giữa giun và VMN
 Do trước đó bệnh nhân ăn đồ “sống” nhiễm bẩn bởi chuột
 1955, ốc sên (garden snails) và con sên (slugs)  ký chủ trung gian
 1961, nghiên cứu DTH cho thấy có mối liên quan giữa nhiễm giun sán (ăn đồ
“sống”) và bệnh lý VMN tăng BCAT
 1961, tử thiết não 1 bn Philippines chết vì VMN tăng BCAT  A. cantonensis

13. VMN do Angiostrongylus cantonenesis (2)
 Lịch sử:
 1962, nghiên cứu thực nghiệm chứng minh ấu trùng giai đoạn III có thể gây
VMN tăng BCAT cho khỉ Macacus rhesus
 Các nghiên cứu DTH cho thấy:
Giun trưởng thành ở chuột
Ấu trùng III ở ốc, côn sên (slugs), giun dẹp (planarians), tôm cua nước ngọt...

14. VMN do Angiostrongylus cantonenesis (3)

15. VMN do Angiostrongylus cantonenesis (4)

16. CHU KỲ SỐNG CỦA
Angiostrongylus
cantonensis

17. VMN do Angiostrongylus cantonenesis (5)
 Người nhiễm ký sinh trùng do ăn phải:
 Ký chủ trung gian có chứa ấu trùng III (ốc, sên...)
 Ký chủ trung gian “ngõ cụt” (paratenic hosts) có chứa ấu trùng III: tôm cua
nước ngọt, ếch...
 Tại VN
 46% (26/56) VMN tăng BCAT có ăn ốc sống
 Bệnh VMN tăng BCAT thường gia tăng vào tháng 9, đỉnh vào tháng 11 và
giảm dần đến tháng 01
 Thường cư trú tại An Giang, Đồng Tháp

20. VMN do Angiostrongylus cantonenesis (5)
Lan truyền bệnh:
- Ốc Achatina fulica
- Chuột

21. VMN do Angiostrongylus cantonenesis (6)

22. VMN do Angiostrongylus cantonenesis (7)

23. VMN do Angiostrongylus cantonenesis (8)
 Ốc bươu vàng (A, Pomacea
canaliculata) vs. ốc bươu (B, Pila
polita)?
B
Cơ quan nào có nhiều ấu trùng?

24. VMN do Angiostrongylus cantonenesis (9)
Biểu hiện lâm sàng

25. VMN do Angiostrongylus cantonenesis (10)
Xét nghiệm thường quy
 Công thức máu:
 tăng BCAT (7-36%) ở 2/3 bệnh nhân
 54% bệnh nhân trong một nghiên
cứu tại Việt Nam có tăng BCAT
Dịch não tủy
 trong/ đục
 BCAT ≥ 10%
 Đạm tăng
 Đường bình thường hoặc giảm nhẹ

26. VMN do Angiostrongylus cantonenesis (11)
 Xét nghiệm xác định nguyên nhân:
 Phát hiện ấu trùng gđ III: DNT, mắt  hiếm gặp.
 Phát hiện kháng thể IgG:
 ELISA: Kháng nguyên thô/tinh chế 1 phần từ  phản ứng chéo với kháng nguyên
Toxocara canis, Ascaris lumbricoides, và Clonorchis sinensis
 Immunoblot:
 29 kDa
 31 kDa
 PCR: phát hiện “first internal transcribed spacer” (ITS1) hoặc 18S rRNA gene

27. VMN do Angiostrongylus cantonenesis (12)

28. VMN do Angiostrongylus cantonenesis (13)
 Chẩn đoán phân biệt (xem nguyên nhân VMN tăng BCAT)

29. VMN do Angiostrongylus cantonenesis (14)
 Corticosteroids: Pred. 60 mg/ngày vs. Placebo (trong 2 tuần)

30. VMN do Angiostrongylus cantonenesis (15)
 (Pred + Albendazole) vs. (Pred): 2 tuần

31. VMN do Angiostrongylus cantonenesis (16)
 Dự phòng bệnh:
 Tránh ăn “sống”: ốc, con sên và các ký chủ trung gian “ngõ cụt” (paratenic
hosts) sống ở nước ngọt khác như tôm, cua, ếch...
 Kiểm tra, rửa kỹ rau sống và trái cây (loại trừ ký chủ trung gian)
 Tránh uống nước ao, suối, sông... (chưa đun sôi, tiệt trùng)
 Không cho trẻ em chơi hoặc ăn ốc sống

32. Gnathostoma spinigerum
http://cmr.asm.org/content/22/3/484/F2.large.jpg
Chưa có nghiên cứu đầy
đủ về việc điều trị kháng
viêm và kháng KST ở các
trường hợp nhiễm
Gnathostoma ở hệ TK
Điều trị kháng KST?
Albendazole? hoặc
Ivermectin?
Kháng viêm
(corticosteroids)
Dự hậu
Tử vong 12-15%
Di chứng TK 23-46%

33. Cysticercosis
http://www.cdc.gov/dpdx/images/cysticercosis/Cysticercosis_LifeCycle.gif
Neurology October 22, 1999 vol. 53 no. 7 1582
Điều trị
- Corticosteroids
- Albendazole
- Chống co giật

34. Toxocara canis/cati
Điều trị
- Corticosteroids
- Albendazole