1. TEMA:SHQIPTARET NEN SUNDIMIN E BIZANTIT
NENTEMAT:
TIPARET E ORGANIZIMIT TE SHQIPTAREVE NE PERANDORINE BIZANTINE
FIGURAT E NJOHURA TE BIZANTIT ME ORIGJINE SHQIPTARE
NDIKIMI I POZITES SE DYFISHTE TE SHQIPTAREVE NE MARREDHENIET ME PERENDIMIN
LIDHJET E PRINCAVE SHQIPTARE ME PAPATIN
HARTE E SHTRIRJES SE TERRITOREVE SHQIPTARE NE PERANDORINE BIZANTINE
A KA VEPRA KULTI NE QYTETIN APPO KRAHINEN TONE NGA KOHA BIZANTINE?
PUNOI: XHOANA PEPA ( KLASA X-A)
2. SHQIPERIA DHE BIZANTI
PAS NDARJES SE PERANDORISE ROMAKE NE DY PJESE, ME 395, TREVAT ILIRO-SHQIPTARE HYNE NE PERBERJE TE PERANDORISE
BIZANTINE, SIC QUHET ZAKONISHT PAS KESAJ DATE PERANDORIA ROMAKE E LINDJES SIPAS EMRIT ANTIK TE KRYEQYTETIT TE SAJ,
BIZANT, QE PER NDER TE KONSTANDINIT TE MADH U QUAJT KONSTANDINOPOJE.
ASHTU SIC I KISHIN DHENE NE SHEK. III-IV PERANDORISE ROMAKE NJE NUMER PERANDORESH E GJENERALESH TE SHQUAR, PO
ASHTU GJATE PERIUDHES SE HERSHME BIZANTINE (SHEK. V-IX), TREVAT ILIRO-SHQIPTARE I DHANE PERANDORISE BIZANTINE DISA
PERANDORE, NDER TE CILET SHQUHEN NE MENYRE TE VECANTE ANASTASI I NGA DURRESI (491-518) DHE JUSTINIANI I NGA
TAURISIUM I SHKUPIT (527-565). ME REFORMAT DHE ME MASAT E ZBATUARA NE ADMINISTRATEN CIVILE E USHTARAKE, KETA DY
PERANDORE PERGATITEN KALIMIN NGA ANTIKITETI NE MESJETE DHE HODHEN BAZAT E ASAJ QE DO TE ISHTE PERANDORIA ME
JETEGJATE NE HISTORINE E QYTETERIMIT MESDHETAR.
POZICIONI SKAJOR NE KUFI ME ITALINE, ME TE CILEN INTERESAT E BIZANTIT MBETEN DERI NE FUND TE LIDHURA NGUSHTE,
PERCAKTOI ROLIN E JASHTEZAKONSHEM TE TREVAVE ILIRO-SHQIPTARE NE KUADRIN E PERANDORISE BIZANTINE. ATO U KTHYEN
NE NJE NYJE KOMUNIKIMI TE LINDJES ME PERENDIMIN DHE ANASJELLTAS. NJE ROL TE TILLE E FAVORIZONTE EKZISTENCA E
PORTEVE TE RENDESISHME GJATE BREGDETIT TE ADRIATIKUT E TE JONIT OSE E ARTERIEVE RRUGORE QE FILLONIN PREJ TYRE
DHE ZGJATESHIN NE THELLESI TE GADISHULLIT DUKE LIDHUR BREGDETIN ME QENDRA TE TILLA TE RENDESISHME, SI NISHIN,
SHKUPIN, OHRIN, SOFJEN, KOSTURIN, SELANIKUN, ADRIANOPOJEN E VETE KONSTANDINOPOJEN. ASHTU SI NE SHEKUJT E
LASHTESISE, RRUGA EGNATIA VAZHDOI TA LUANTE ROLIN SI VIJA KRYESORE E KOMUNIKIMIT MIDIS PROVINCAVE TE PERANDORISE
NE RRAFSHIN PERENDIM-LINDJE. PERGJATE TRAKTIT PERENDIMOR TE RRUGES EGNATIA (DURRES-APOLONI-PEQIN-OHER) JANE
ZHVILLUAR DISA NGA BETEJAT ME TE PERGJAKSHME TE HISTORISE BIZANTINE. PERANDORET BIZANTINE I KUSHTUAN VEMENDJE TE
VECANTE MBROJTJES STRATEGJIKE TE TREVAVE ILIRO-SHQIPTARE. PERANDORI JUSTINIANI, SIPAS BIOGRAFIT TE TIJ, PROKOPIT TE
CEZARESE, NDERTOI NGA E PARA APO RIMEKEMBI 168 KESHTJELLA NE KATER PROVINCAT ILIRE: TE DARDANISE, PREVALIT DHE TE
DY EPIREVE. NGA ANA E TIJ, ANASTASI I E RRETHOI QYTETIN E TIJ TE LINDJES, DURRESIN ME MURE MADHESHTORE QE SHIHEN
ENDE SOT. VEC DURRESIT, PIKEMBESHTETJE TE PUSHTETIT BIZANTIN NE SHQIPERI PERBENIN TIVARI, SHKODRA, LEZHA, KRUJA,
DIBRA, PRIZRENI, SHKUPI, BERATI, DEVOLLI, KOLONJA, ADRIANOPOJA ETJ. MBROJTJA E TYRE DHE E TERRITORIT NE JURIDIKSIONIN
E TYRE, U ISHTE BESUAR FORCAVE E KOMANDANTEVE VENDAS. TRUPA USHTARAKE ILIRO-SHQIPTARE SHERBENIN GJITHASHTU NE
VISE TE TJERA TE PERANDORISE, SA NE LINDJE AQ EDHE NE PERENDIM. NE KOHEN E PERANDORIT JUSTINIAN, USHTARE ILIRO-SHQIPTARE
SHERBENIN NE USHTRINE BIZANTINE ME QENDRIM NE ITALI. NE NJE NGA MBISHKRIMET E ASAJ KOHE TE GJETUra
3. 2.
PERANDORËT ILIRË TË BIZANTIT
PAS NDARJES SË PERANDORISË ROMAKE NGA PERANDORI ROMAK TEODOSI, NË VITIN 395, PERANDORËT E LINDJES DHE TË
PERËNDIMIT ISHIN TË NDRYSHËM, DHE NUK ISHTE SI MË PARË KUR NJË PERANDOR MUND TË QEVERISTE VETË TË GJITHË
PERANDORINË. BIZANTIN E THEMELOI NJË SHQIPTAR, KONSTANDINI, DHE MË 1453 E PUSHTOI PO NJË SHQIPTAR TJETËR PËR
LLOGARI TË PEARNDORISË QË PËRFAQËSONTE. NË 476, PERANDORIA ROMAKE E PERËNDIMIT U PUSHTUA NGA FISET GJERMANIKE.
KJO SHËNOI FUNDIN E PERANDORISË SË PERËNDIMIT. PAS KËSAJ, E VETMJA PERANDORI MBETI AJO E LINDJES E
KONSTANDINOPOLIT, QË RUANTE ENDE GJUHËN, TITUJT DHE TRADITËN LATINE NË QEVERISJE, POR KJO VETËM NË SHEKUJT E
PARË. NGA TË DHËNAT E AUTORËVE TË ASAJ KOHE, PËRSËRI DALIN FIGURA QË JANË ILIRË NË KRYE TË SHTETIT TË BIZANTIT, QË
ARRITËN TA BËJNË ARRITËN EDHE RA NE ITALI, BEHET FJALE PER "NUMRIN E MADH TE
NJË PERANDORI TË VËRTETË. PAS SHEKULLIT TË SHTATË, ËSHTË E VËSHTIRË TË FLASËSH PËR ORIGJINËN E SAKTË TË
PERANDORËVE TË BIZANTIT, SE POPULLSIA U TRAZUA NGA DYNDJET BARBARE SLLAVË DHE NË GADISHULLIN ILIRIK NDRYSHOI
STRUKTURA ETNIKE. PRA, FLASIM PËR PERANDORËT SHQIPTARË TË PERANDORISË SË BIZANTIT DERI ATY SA KEMI TË DHËNA
HISTORIKE. SHQIPTARËT ILIREVE" (NUMERUS FELIX ILLYRICIANORUM). EDHE NE SHEKUJT E MEVONSHEM, REPARTE NGA TREVAT
ILIRO-SHQIPTARE SHERBENIN NE PROVINCAT BIZANTINE TE ITALISE E NE PROVINCA TE TJERA NE EVROPE E AZI.
KËTU MAJAT E PUSHTETIT NË SAJË TË AFTËSIVE TË TYRE USHTARAKE, SEPSE EDHE KËTU VAZHDOI AJO TRADITË QË FILLOI
NË ROMË NË SHEK. III-IV, QË FRONI I TAKONTE MË TË ZOTIT, PRA, KEMI NË MARRJEN E PUSHTETIT MERITOKRACINË, E CILA PËR FAT
TË KEQ NUK FUNKSIONON AS SOT.
ANASTASI 491-518
HISTORIANI I BIZANTIT JOANI MALALA TREGON SE “PAS SUNDIMIT TË ZENONIT U BË PERANDOR SHUMË I HYJNUSHMI
ANASTAS DIKORI NGA DYRRAHU I EPIRIT TË RI”. PRA, ANASTASI ISHTE NGA DURRËSI. PARA TIJ ISHTE NË PUSHTET DINASTIA
IZAURE ME TË CILËT LUFTOI SHUMË PËR FRONIN DERISA I SHKATËRROI.
4. GJATË KOHËS SË QEVERISJES SË TIJ U ASHPËRSUA LUFTA MIDIS DY RRYMAVE FETARE. KËTA NDAHESHIN NË TË GJELBËRIT,
QË PËRKRAHESHIN NGA ANASTASI, DHE TË KALTËRIT QË PREDIKONIN ORTODOKSINË. KJO LUFTË FETARE, DESH I KUSHTOI FRONIN
ANASTASIT, MEGJITHATË, ARRITI TA SHMANGTE NË SAJË TË AFTËSIVE TË TIJ INTELEKTUALE DHE USHTARAKE. ANASTASI, GJATË
QEVERISJES SË TIJ, ARRITI T’I KTHEJË PERANDORISË DISA TERRITORE QË I KISHIN PUSHTUAR PERSËT. AI BËRI DISA NDËRTIME TË
RËNDËSISHME NË QYTETIN E TIJ TË LINDJES, DURRËS, DHE NDËRTOI NJË MUR 75 KM TË GJATË NGA DETI MARMARA NË DETIN E ZI,
PËR TË MBROJTUR KONSTANDINOPOLIN NGA DYNDJET BARBARE, DHE NGA SULMET E SHTETEVE TË TJERA, QË MË VONË DO TË
ISHTE SHUMË I DOBISHËM. AI NGRITI NJË SISTEM EKONOMIK TË FORTË DHE NDËRMORI REFORMA MONETARE DUKE I LËNË SHTETIT
REZERVA TË MËDHA ARI NË BUXHET KUR VDIQ.
JUSTINI I 518-527
JUSTINI ISHTE ME ORIGJINË ILIRE NGA DARDANIA. PROKOPI CEZARES TE “HISTORIA E FSHEHTË” NA TREGON ORIGJINËN E TIJ
KUR THOTË SE “KUR LEONI ISHTE PERANDOR NË BIZANT, 3 FSHATARË TË RINJ ILIRË ZIMARHU, DITIVISTI DHE JUSTINI NGA
BEDRIANA, MBASI LUFTUAN PËR NJË KOHË TË GJATË NË ATDHEUN E TYRE ME VËSHTIRËSITË E VARFËRISË, DUKE DASHUR TË
SHPËTONIN PREJ TYRE, VENDOSËN TË HYNIN NË SHËRBIM USHTARAK. ATA U DREJTUAN NË KËMBË DHE ARRITËN NË BIZANT ME
TORBA NË KRAHË NË TË CILAT KISHIN FUTUR NGA SHTËPIA VETËM BUKË THATË. ATA U PRANUAN NË USHTRI DHE PERANDORI I
ZGJODHI PËR ROJE TË OBORRIT SE KISHIN NJË TRUP TË MREKULLUESHËM”. PASI U FUT NË USHTRI, JUSTINI U BË KOMANDANT I
GARDËS PERANDORAKE, DHE ME ZGJEDHJEN E USHTRISË E MIRATIMIN E POPULLIT E SENATIT U BË PERANDOR. KËSHTU, NGA NJË
FSHATAR ME NJË COPË BUKË THATË NË TORBË U BË PERANDOR I FUQISË MË TË MADHE USHTARAKE TË BOTËS SË ATËHERSHME.
JUSTINI NUK DINTE SHKRIM E LEXIM, POR U KUJDES SHUMË QË NIPI I TIJ, JUSTINIANI, TË MERRTE TË GJITHË ARSIMIMIN E
NEVOJSHËM, DHE E AFROI NË PUSHTET SA QE VETË GJALLË.
JUSTINI ULI TENSIONIN MIDIS KISHËS SË LINDJES DHE TË PERËNDIMIT DUKE HYRË EDHE VETË NË NEGOCIATA. NË
PËRGJITHËSI ISHTE TOLERANT PËR ÇËSHTJET E FESË, PAVARËSISHT SE NË PERANDORI KISHTE SHPËRTHYER NJË KONFLIKT I
MADH FETAR.
JUSTINIANI I I MADH
JUSTINIANI ISHTE NIP I JUSTINIT TË I DHE LINDI NË BEDRIANA NË DARDANI. VENDIT TË CILIN E RRITI AI IA SHPËRBLEU SI ASNJË
PERANDOR ILIR MË PËRPARA. KËSHTU, NDËRTOI QYTETIN E TIJ TË LINDJES DHE E RRETHOI ME MURE TË LARTA ME QËLLIM QË TË
MOS PREKEJ NGA DYNDJET BARBARE. ME SHPENZIMET E VETA NDËRTOI NJË UJËSJELLËS MADHËSHTOR NË QYTET QË TË KISHTE
5. UJË NË TË GJITHA STINËT. PËR ATDHEUN NGA VINTE NDËRTOI 157 KËSHTJELLA QË NGA DANUBI NË EPIR ME QËLLIM QË TË
SIGURONTE KËTO TERRITORE NGA DYNDJET E POPULLSIVE TË NDRYSHME QË KISHIN FILLUAR PREJ SHEKUJSH. ËSHTË MERITË E
TIJ QË NJË PJESË E MADHE E TERRITORIT SHQIPTAR SHPËTOI NGA DYNDJET SLLAVE.
JUSTINI II 563-578
PAS VDEKJES SË JUSTINIANIT PUSHTETIN E MORI NIPI I TIJ JUSTINI, PO ILIR. NË KOHËN E QEVERISJES SË TIJ GJENDJA NË
VEND U PËRKEQËSUA NGA ARMIQTË E BRENDSHËM E TË JASHTËM. KËSHTU, AI PRISHI MARRËVESHJEN QË KISHTE BËRË JUSTINIANI
ME PERSËT PËR 50 VJET DHE NUK PRANOI T’U PAGUANTE TRIBUTIN VJETOR. LUFTA MIDIS TYRE U ZHVILLUA PËR ARMENINË PËR TË
CILËN KISHIN PRETENDIME TË DY PALËT.
TIBER KONSTANDINI 578-582
GJATË QEVERISJES SË TIJ VAZHDOI LUFTËN ME PERSËT PËR TË RUAJTUR INTEGRITETIN E PERANDORISË. AI ISHTE NJË NJERI
SHUMË BUJAR DHE U KUJDES PËR POPULLIN E PERANDORISË. KËSHTU ULI TAKSAT DHE SHPENZOI SHUMA TË MËDHA NGA BUXHETI
DUKE E SHTERUR ATË. AI NJIHEJ SI NJË PERANDOR I MIRË, DHE KUR VDIQ POPULLI U HIDHËRUA SHUMË.
MAURICIO 582-602
MAURICI ISHTE NJË NGA PERANDORËT MË TË MËDHENJ TË BIZANTIT. AI ERDHI NË FRON PAS VDEKJES SË TIBER
KONSTANDINIT DHE DUHET TË KETË QENË NGA E NJËJTA DINASTI ILIRE OSE I AFËRM I TYRE SEPSE NUK KA NDONJË REPREZALJE
PËR TË MARRË PUSHTETIN ME FORCË. DERISA PERANDORËT FILLUAN T’I LININ TRASHËGIMIN DJEMVE OSE TË AFËRMEVE TË TYRE
PA DYSHIM QË AI KA QENË NJË NGA TË AFËRMIT E PERANDORIT PARAARDHËS, SEPSE E MORI PUSHTETIN ME QETËSI TË MADHE,
PASI KUR NDËRROHESHIN DINASTITË PERANDORAKE BËHESHIN LUFTRA DISAVJEÇARE, ASHTU SIÇ NDODHI ME MAURICION MË PAS,
QË I RRËMBEHET FRONI ME LUFTË NGA NJË GJENERAL I QUAJTUR FOKA.
GJATË SUNDIMIT TË TIJ ARRITI TË BËNTE PAQE ME PERSINË DHE I SHKËPUTI ASAJ NJË PJESË TË ARMENISË, E CILA KISHTE
NJË POZITË GJOEGRAFIKE TË FAVORSHME PËR RRUGËT TREGTARE NË LINDJE.
KRIJOI EGZARKATIN E RAVENËS NË ITALI, DHE TË KARTAGJENËS, TË CILAT ISHIN PUSHTUAR GJATË JUSTINIANIT. AI ULI
TAKSAT DHE KJO E AFROI ME POPULLSINË E VENDIT. NË TESTAMENT I LA NJËRIT DJALË RAVENËN, DHE TJETRIT
KONSTANDINOPOLIN, POR NË ATË KOHË, NJË GJENERAL I USHTRISË SË DANUBIT, GJYSËM BARBAR, I QUAJTUR FOKA, ORGANIZOI
NJË KRYENGRITJE KUNDËR TIJ DHE E RRËZOI NGA FRONI. FOKA VRAU TË PESË DJEMTË NË SY TË MAURICIOS, DHE PASTAJ ATË
VETË, KËSHTU MORI FUND DHE SUNDIMI I KËSAJ DINASTIE ILIRE.
PERANDORËT ILIR TË BIZANTIT QEVERISËN QË NGA VITI 491 DERI NË VITIN 602, PRA PËR 111 VJET. ATA U DALLUAN PËR
AFTËSITË E TYRE USHTARAKE DHE POLITIKE NË DREJTIMIN E SHTETIT, DUKE I RIKTHYER LAVDINË ROMËS, DHE BIZANTIT. ME KËTA
PERANDORË BIZANTI ARRITI KULMIN E ZGJERIMIT TË TIJ, SIDOMOS ME JUSTINIANIN. PËRVEÇSE BURRA TË ZOTË, ATA QENË DHE
NJERËZ QË KONTRIBUAN NË QYTETËRIMIN BOTËROR ME VEPRAT E ARTIT QË NDËRTUAN.
6. 3.
Shekulli XI solli ndryshime thelbësore në strukturën e brendshme ekonomiko-shoqërore të Perandorisë Bizantine si dhe
në marrëdhëniet e saj me botën e jashtme. Hipja në fron e perandorit Aleksi I Komneni (1081-1118), shënon ardhjen në
fuqi të aristokracisë ushtarake. Fillon epoka e artë e feudalizmit ushtarak, që karakterizohet nga ekspansioni i pronës
ushtarake të kushtëzuar (pronies) dhe që në Shqipëri u shfaq me ngritjen e një sërë familjesh shqiptare, pjesëtarë të të
cilave fitojnë prona, tituj dhe funksione të larta nga pushteti qendror.
Në planin e jashtëm, Perandoria Bizantine merr një orientim të qartë perëndimor që do të ruhet përgjatë gjithë sundimit
të dinastisë Komnene (1081-1185). Më 1071 Bizanti humbi kështjellën e tij të fundit në Italinë e Jugut, Barin. Nga ai
çast, kundër territoreve bizantine filluan sulmet e paprera të normanëve dhe të kryqtarëve perëndimorë. Kjo dinamikë e
re në marrëdhëniet Lindje-Perëndim i vendosi trevat shqiptare në qendër të ngjarjeve. Ato përbënin tashmë kufirin
skajor perëndimor të Bizantit, ndërkohë që për fuqitë e reja të perëndimit Shqipëria, me portet dhe me rrugët gjatësore
të saj, ku vazhdonte të shquhej Rruga e vjetër Mbretërore (Egnatia), ishte ura ideale që bënte të mundur avancimin e
ushtrive pushtuese drejt Konstandinopojës. Për rrjedhojë, trevat shqiptare u bënë vendi i përplasjeve të mëdha
ushtarake, kulturore e fetare, që ndikuan së tepërmi zhvillimin historik të tyre.
Pas pushtimit të Barit, më 1071, Robert Guiskardi arriti të bashkojë të gjitha zotërimet e princërve normanë të Italisë së
jugut dhe krijoi një mbretëri të fuqishme, që menjëherë i hodhi sytë në anën tjetër të Adriatikut. Në pranverën e vitit
1081, një ushtri e madhe normane u nis nga portet e Brindizit e të Otrantos nën drejtimin e vetë Guiskardit dhe të djalit
të tij, Boemundit. Ky i fundit me një pjesë të flotës zbarkoi në brigjet e Vlorës dhe, brenda një kohe të shkurtër, pushtoi
këtë qytet dhe qendrat e rëndësishme strategjike të Kaninës e të Jerikos (Orikumit). Pjesa kryesore e ushtrisë normane,
nën drejtimin e Robert Guiskardit, zbarkoi më në jug, në zonën e Butrintit. Atë e bir iu drejtuan Durrësit, i pari nëpërmjet
detit, kurse i dyti me anë të një marshimi në rrugë tokësore. Një furtunë e befasoi Guiskardin në Kepin e Gjuhës, duke
mbytur pjesën më të madhe të flotës normane. Mbeturinat e ushtrisë së tij arritën të bashkohen me forcat e Boemundit
7. në Glavinicë (Ballsh), ku mbërritën dhe përforcime të reja nga Italia. Pasi pushtuan krejt “fushën e Ilirikut” në qershor
1081 ushtritë normane arritën të mbyllin rrethimin e Durrësit.
4. PRINCIPATAT SHQIPTARE (SHEK.XII-XIV)
PRINCIPATA E ARBRIT - SHTETI I PARE MESJETAR SHQIPTARE.
PER SHKAK TE POZITES GJEOGRAFIKE , VISET SHQIPTARE U BENE OBJEKT LUFTRASH DHE PUSHTIMESH TE VAZHDUESHME. NGA
MESI I SHEKULLIT TE IX ERDHEN BULLGARET. PAS BULLGAREVE DOLI REZIKU SERB. NGA ITALIA ERDHEN NORMANET (1081).
LUFTRAT U KUSHTUAN SHTRENJTE SHQIPTAREVE. VENDI PESOJ DEMTIME TE MEDHA NJEREZORE DHE MATERIALE NE NDESHJET
MIDIS PERENDIMIT DHE LINDJES. SUNDIMI BIZANTIN U DOBSUA SHUME. NE KETO KUSHTE U RITEN DHE U FORCUAN BUJARET
(PRINCAT) SHQIPTARE. ATA KRIJUAN PRINCIPATAT E VETA, QE SHENOJNE FAZEN E PARE TE SHTETIT MESJETAR SHQIPTARE. NE
FILLIM PRINCIPATAT PERFSHININ ZOTRIMIN E NJE BUJARI, KURSE ME VONE TE DISA BUJAREVE TE NENSHTRUAR. NE SHEK. XI ATO
ISHIN FORCUAR AQ SHUME, SA PUSHTETI QENDROR I NJOHU ARBERISE NJE AUTONOMI NE FORMEN E NJE ALEANCE TE SAJ ME
SHTETIN BIZANTIN. PAS NJE SHEKULLI , PRINCIPATA E ARBERIT FITOI PAVARSINE DHE MORI TIPARET E NJE SHTETI FEUDAL TE
ORGANIZUAR. ATE E DREJTONTE NJE DINASTI VENDASE. NE FILLIM QEVERISI PROGONI (1190-1198). NGA AI PUSHTETI KALOI TEK TE
BIJTE: GJINI (1198-1208) DHE DHIMITRI (1208-1216). GJATE SUNDIMIT TE DHIMITRIT PRINCIPATA ARITI KULMIN E FUQISE SE SAJ. AJO
PERFSHINTE TERITORIN NGA PULTI NE VERI DHE DERI NE LUGINEN E DEVOLLIT NE JUG DHE NGA DURSI E SHKODRA NE PERENDIM
DHE DERI NE DIBER E OHER NE LINDJE. QENDRA E PRINCIPATES ISHTE KRUJA. DHIMITRI MBANTE TITUJT "GJYKATES E PRINC I
ARBERVE". "ARHOND I MADH", KARAKTERISTIKE PER MBRETER.
ME VDEKJEN E DHIMITRIT (1216) PUSHTETIN E MORI FISNIKU GRIGOR KAMONA. ME 1257 NE KRYE TE PRINCIPATES U EMERUA NJE
FEUDAL BIZANTIN, KOSTANDIN HABARONI. KJO NGJARJE SHENOJ PERFUNDIMISHT HUMBJEN E PAVARSISE SE PRINCIPATES. AJO
HODHI THEMELET E TRADITES SHTETERORE TE SHQIPTARET. ASAJ DO TI REFEROHEN NGJARJE TE MEVONSHME. ME 1272
ANZHUINET E ARDHUR NE SHQIPERI NGA ITALIA U DETYRUAN TE KRIJONIN MBRETERINE E ARBERIT NEN DREJTIMIN E KARLIT I
ANZHUIN, MBRET I SICILIS DHE I ARBRIT.
PRINCIPATAT SHQIPTARE NE SHEK. XIV
ME VDEKJEN E STEFAN DUSHANIT (1353) NE TOKAT SHQIPTARE U KRIJUAN DISA PRINCIPATA TE MEDHA, QE QENDRONIN ME
8. LARTE SE PRINCIPATA E ARBRIT.
NE SHQIPERINE E MESME U KRIJUA PRINCIPATA E TOPIJASVE. KJO KISHTE SI QENDER DURRESIN DHE SHTRIHEJ NGA LUMI
MAT DERI NE SHKUMBIN. NGA SUNDIMTARET U DALLUAN TANUSH E KARL TOPIA. KARLI E SHTRIU SUNDIMIN POTHUAJ NE TE
GJITHE ARBERINE, PRANDAJ NE DOKUMENTAT E KOHES ESHTE QUAJTUR "ZOT I GJITHE VENDIT TE ARBERIT". AI LIDHI
ALEANCE ME RAGUZEN, HUNGARINE DHE U MIQESUA ME PAPEN.
NE POLITIKEN ZGJERUESE , KARL TOPIA U NDESH ME PRINCIPATEN FQINJE TE BALSHAJBE. NDESHJA VENDIMTARE
NDERMJET USHTRIVE TE DY PRINCIPATAVE U ZHVILLUA NE VITIN 1385 NE SAVER TE LUSHNJES. I NDIHMUAR NGA OSMANET
KARL TOPIA THEU USHTRINE E BALSHAJVE. PAS VDEKJES SE TIJ (1388) PRINCIPATA ERDHI DUKE U DOBSUAR.
NE SHQIPERINE E VERIUT U KRIJUA PRINCIPATA E BALSHAJVE, ME QENDER SHKODREN. NE FILLIM BALSH PLAKU DHE ME
VONE TRE DJEMTE E TIJ: STRAZIMIRI, GJERGJI I DHE BALSHA II NENSHTRUAN NJERI PAS TJETRIT MJAFT BUJAR SHQIPTAR.
NE VITET 60-70 TE SHEK. XIV PRINCIPATA PERFSHIU EDHE VLOREN, KANINEN, BERATIN DHE MYZEQENE DERI NE LUMIN
SEMAN, PJESEN ME TE MADHE TE KOSOVES ME QYTETET PEJE E PRIZEREN DHE PJESEN PERENDIMORE TE MAQEDONISE
ME QYTETET OHER E KOSTUR. NE VITIN 1368 BALSHAJT U KTHYEN NGA ORTODOKS NE KATOLIKE DHE PER TU AFRUAR ME
PAPATIN E SHTETIT KATOLIK.
PRINCIPATA KISHTE NJE ORGANIZIM SHTETEROR SHUME TE MIRE. FAMILJA E BALSHAJVE MBANTE TITULLIN "SENJOR". AJO
KISHTE VASALET E SAJ. NE NDIHME TE FAMILJES SE BALSHAJVE ISHTE APARATI ADMINISTRATIV. THESARI JU BESUA NJE
VENEDIKASI ME PERVOJE. SECILI NGA TE TRE DJEMTE QEVERISTE NE NJE KRAHINE TE PRINCIPATES, KURSE NE ARENEN
NDERKOMBETARE PRINCIPATA PARAQITEJ E VETME. BALSHA II E PERQENDROI TE GJITHE PUSHTETIN NE DUART E TIJ. AI
MBETI NE KUJTESEN E POPULLIT NDER BREZA SE "MBRET". ME 1382 KRYEQYTETI I PRINCIPATES U ZHVENDOS NE DURES.
PAS VDEKJES SE BALSHES II NE SAVER (1385), PRINCIPATA U NDA NE TRE PJESE.
PRINCIPATA E MUZAKAJVE PERFSHINTE KRAHINAT E BERATIT, MYZEQESE, KORCES, DEVOLLIT, KOSTURIT, PERMETIT,
SKRAPARIT, TOMORICES DHE MALLAKASTRES. SUNDIMTARET ME TE DEGJUAR ISHIN ANDREA (1330-1370) E TEODORI II
MUZAKA (1371-1389).
NE VITET 40 TE SHEK. XIV NE SHQIPERINE E JUGUT NISEN JETEN DY PRINCIPATA TE TJERA: AJO E ZENEBISHEVE TE
GJIROKASTRES DHE DESPOTATI I ARTES. PRINCIIPATA E ZENEBISHEVE SHTRIHEJ GJATE LUGINES SE DRINOSIT DERI NE
LUMIN KALLAMAS (DELVINE). PJETER LLOSHA ISHTE ZOTI I TOKAVE MIDIS PARGES DHE ARTES. GJIN BUE SHPATA SUNDONTE
NE ETOLI E AKARNANI, DERI NE GJIRIN E KORINTIT
