Ιστορία E΄. 2. 12. ΄΄Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο΄΄
•
0 likes•9,716 views
http://e-taksh.blogspot.gr/2014/10/e-2-12.html# Ιστορία E΄. 2. 12. ΄΄Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο΄΄
Recommended
Recommended
More Related Content
What's hot
What's hot (20)
Viewers also liked
Viewers also liked (20)
Similar to Ιστορία E΄. 2. 12. ΄΄Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο΄΄
Similar to Ιστορία E΄. 2. 12. ΄΄Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο΄΄ (20)
More from Χρήστος Χαρμπής
More from Χρήστος Χαρμπής (20)
Recently uploaded
Recently uploaded (20)
Ιστορία E΄. 2. 12. ΄΄Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο΄΄
- 1. Επιμέλεια: Χρήστος Χαρμπής http://e-taksh.blogspot.gr Ιστορία Ε΄ Τάξης - Ενότητα 2 - Κεφάλαιο 12: ΄΄Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο΄΄ • Σχεδιαγράμματα • Θεωρία • Ανάπτυξη μαθήματος • Παρουσιάσεις
- 2. eva -edu Στο Βυζάντιο οι γονείς των παιδιών πλήρωναν το σχολείο των παιδιών. Το σχολείο είχε 4 τάξεις που μάθαιναν στα παιδιά να γράφουν, να διαβάζουν, να μετράνε και να τραγουδάνε. Στο σχολείο πήγαιναν μόνο τα αγόρια. Τα αγόρια που δεν πήγαιναν σχολείο έμεναν στο σπίτι, έπαιζαν στο δρόμο ή γίνονταν τεχνίτες και δούλευαν. Τα κορίτσια δεν πήγαιναν σχολείο. Έμεναν στο σπίτι, έπαιζαν στο δρόμο ή μάθαιναν να πλέκουν και να κεντάνε. Ερώτηση για το σχολείο Στο Βυζάντιο μπορούσαν να πάνε στο σχολείο τα αγόρια ή τα κορίτσια;
- 3. 12. Η Εκπαίδευση στο Βυζάντιο Εκπαίδευση ►ΟΧΙ υποχρεωτική ΣΧΟΛΕΙΑ Ι δ ι ω τ ι κ ά Δίδακτρα σε είδος ή χρήμα. Ε κ κ λ η σ ι α σ τ ι κ ά Φοιτούσαν δωρεάν παιδιά φιλομαθή. 4 τάξεις 2 πρώτες Γράφουν, διαβάζουν, λογαριάζουν, προφέρουν σωστά. 2 μεγαλύτερες Ορθογραφία, γραμματική, αριθμητική, Όμηρος, Παλαιά – Καινή Διαθήκη, Αίσωπος, τραγούδι, ψαλτική. Κορίτσια – αγόρια που δεν είχαν να πληρώσουν δίδακτρα Όχι σχολείο. Βοηθούσαν στις δουλειές του σπιτιού. Γονείς, γιαγιάδες, παππούδες αναλάμβαναν την αγωγή. Μητέρες μάθαιναν τα κορίτσια κέντημα, πλέξιμο, να υφαίνουν. Αγόρια μάθαιναν τέχνες κοντά σε τεχνίτες ( ισόβιος σεβασμός στο αφεντικό). Κανέλλος-Μάριος Κανελλόπουλος
- 4. ¨Παιδίον Τόπος¨ paidio.blogspot.com Εκπαίδευση ∆εν ήταν υποχρεωτική ∆εν ήταν δωρεάν (δίδακτρα σε είδος ή χρήµα) Ιδιωτικά Σ χ ο λ ε ί α Εκκλησιαστικά Παιδιά που δεν είχαν να πληρώσουν δίδακτρα ∆εν πήγαιναν σχολείο. Βοηθούσαν στις δουλειές του σπιτιού. Γονείς, γιαγιάδες, παππούδες αναλαµβάνουν την αγωγή. Κορίτσια µάθαιναν από τις µητέρες κέντηµα, πλέξιµο, ύφανση. Αγόρια µάθαιναν τέχνες κοντά σε τεχνίτες.
- 5. ¨Παιδίον Τόπος¨ paidio.blogspot.com Βαθµίδες εκπαίδευσης Προπαιδεία (6-8 ετών) Εγκύκλιος Παιδεία (10-12 ετών) Πανεπιστήµιο ∆ύο τάξεις Μικρές - ανάγνωση - γραφή - αριθµητικές πράξεις Μεγάλες - ορθογραφία - γραµµατική - αριθµητική
- 6. Ιστορία Ε΄ Δημοτικού – «Στα βυζαντινά χρόνια» Ενότητα Β΄: Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία μεταμορφώνεται – Κεφάλαιο 12ο Σαμούχος Πέτρος© Η εκπαίδευση δεν ήταν υποχρεωτική σχολεία ιδιωτικά εκκλησιαστικά σε σπίτια σε ναούς ή μοναστήρια δίδακτρα: σε είδος ή χρήματα βασικό σχολείο με 4 τάξεις μαθαίνουν 2 πρώτες τάξεις 2 μεγαλύτερες τάξεις να γράφουν ορθογραφία να διαβάζουν γραμματική να λογαριάζουν αριθμητική να ακούν τον δάσκαλο ιστορίες από τον Όμηρο να προφέρουν σωστά Παλαιά και Καινή Διαθήκη μύθους τους Αισώπου να τραγουδούν να ψέλνουν έμεναν στο σπίτι βοηθούσαν στις δουλειές γονείς, παππούδες και γιαγιάδες Όσα παιδιά δεν είχαν αναλάμβαναν την αγωγή τους, να πληρώσουν δίδακτρα τα κορίτσια μάθαιναν να κεντούν, να πλέκουν και να υφαίνουν τα αγόρια μάθαιναν τέχνες κοντά σε τεχνίτες Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο
- 7. Ιστορία Ε΄ Δημοτικού – «Στα βυζαντινά χρόνια» Ενότητα Β΄: Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία μεταμορφώνεται – Κεφάλαιο 12ο Σαμούχος Πέτρος© Περίληψη μαθήματος Ερωτήσεις Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο ήταν υποχρεωτική; Σήμερα στη χώρα μας τι ισχύει για την εκπαίδευση των παιδιών; Τι είδους σχολεία υπήρχαν τότε και τι σήμερα; Ποια μαθήματα διδάσκονταν τα παιδιά τότε; Μπορείς να εντοπίσεις διαφορές ή ομοιότητες με αυτά που διδάσκεσαι σήμερα; Τα παιδιά που δεν πήγαιναν σχολείο με τι ασχολούνταν; Τα κορίτσια δεν είχαν τις ίδιες ευκαιρίες για εκπαίδευση. Πώς κρίνεις αυτό το γεγονός; Τι συμβαίνει στις μέρες μας; Τα παιδιά τότε μάθαιναν να δουλεύουν κοντά σε τεχνίτες. Σήμερα επιτρέπεται η παιδική εργασία; Τι συμβαίνει σε παγκόσμιο επίπεδο; Τα σχολεία στο Βυζάντιο ήταν εκκλησιαστικά και ιδιωτικά. Σ’ αυτά πήγαιναν μόνο τα αγόρια των οικογενειών που μπορούσαν να πληρώνουν δίδακτρα. Τα κορίτσια έμεναν σπίτι. Τα πιο πολλά παιδιά μάθαιναν τέχνες κοντά σε ειδικούς τεχνίτες. Δημιουργός: Πέτρος Σαμούχος http://samouchos.weebly.com/
- 8. 25/11/10 12. Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Η εκπαίδευση: η εκπαίδευση δεν ήταν υποχρεωτική. υπήρχαν μόνο ιδιωτικά και εκκλησιαστικά σχολεία τα οποία λειτουργούσαν σε σπίτια, σε ναούς ή μοναστήρια. οι γονείς πλήρωναν δίδακτρα σε είδος ή σε χρήματα, ανάλογα με το επάγγελμά τους. Το σχολείο: είχε τέσσερις τάξεις. στις μικρότερες τάξεις οι μαθητές μάθαιναν ανάγνωση, γραφή και αριθμητική. στις μεγαλύτερες τάξεις οι μαθητές μάθαιναν ορθογραφία, γραμματική και αριθμητική. ακόμη στο σχολείο αποστήθιζαν τα έπη του Ομήρου, την Παλαιά και Καινή διαθήκη και τους μύθους του Αισώπου. Το εκκλησιαστικό σχολείο: Στο εκκλησιαστικό σχολείο φοιτούσαν: τα παιδιά της πόλης τα ορφανά οι μαθητές από διαφορετικές περιοχές της αυτοκρατορίας που διακρίνονταν για τη φιλομάθειά τους Τα παιδιά που δεν πήγαιναν σχολείο: όταν οι γονείς δεν μπορούσαν να πληρώσουν τα δίδακτρα, τα παιδιά δεν πήγαιναν σχολείο.
- 9. 25/11/10 έμεναν στο σπίτι, έπαιζαν στις αυλές και στους δρόμους και βοηθούσαν τους γονείς τους στις δουλειές. την αγωγή τους αναλάμβαναν οι γονείς, οι παππούδες και οι γιαγιάδες. Τα κορίτσια: μάθαιναν να κεντούν, να πλέκουν και να υφαίνουν κοντά στις μητέρες τους. Τα αγόρια: μάθαιναν από μικρή ηλικία τέχνες κοντά σε ειδικούς τεχνίτες. εκεί εργάζονταν ως άμισθοι μαθητευόμενοι για δύο χρόνια και μετά είτε πληρώνονταν είτε αναζητούσαν αλλού εργασία. Σκάρπα Ηλέκτρα
- 10. 12.Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο 1. Πώς ήταν οργανωμένη η εκπαίδευση στο Βυζάντιο; Η εκπαίδευση δεν ήταν υποχρεωτική. Λειτουργούσαν ιδιωτικά και εκκλησιαστικά σχολεία. Οι γονείς πλήρωναν δίδακτρα σε είδος ή χρήματα ανάλογα με το επάγγελμά τους. Τα παιδιά πήγαιναν στο σχολείο σε ηλικία έξι ως οχτώ χρόνων. 2.Πώς ήταν οργανωμένο το βασικό σχολείο; Είχε τέσσερις τάξεις. Στις δύο μικρότερες μάθαιναν να γράφουν, να διαβάζουν και να λογαριάζουν. Στις μεγαλύτερες τάξεις διδάσκονταν ορθογραφία, γραμματική και αριθμητική και αποστήθιζαν ιστορίες από τον Όμηρο την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Ακόμα μάθαιναν να τραγουδούν και να ψέλνουν. 3. Ποια παιδιά φοιτούσαν στα εκκλησιαστικά σχολεία; Εκεί φοιτούσαν, εκτός από τα παιδιά της πόλης, ορφανά παιδιά (δωρεάν) ή παιδιά από άλλες περιοχές της αυτοκρατορίας που διακρίνονταν για τη φιλομάθειά τους. 4. Τι γινόταν με τα παιδιά που δεν πήγαιναν σχολείο; Έμεναν στο σπίτι, έπαιζαν στις αυλές και τους δρόμους και βοηθούσαν τους γονείς τους στις δουλειές. 5. Ποιος αναλάμβανε την αγωγή αυτών των παιδιών; Την αγωγή αυτών των παιδιών αναλάμβαναν οι γονείς, οι γιαγιάδες και οι παππούδες. Μάθαιναν στα παιδιά ιστορίες για τη ζωή και τον τόπο τους και πώς να διατηρούν τα έθιμα και τις παραδόσεις τους. 6. Τι γινόταν με τη εκπαίδευση των κοριτσιών; Τα κορίτσια κοντά στις μητέρες τους μάθαιναν να κεντούν, να πλέκουν και να υφαίνουν. 7. Τι γινόταν με την εκπαίδευση των αγοριών; Τα αγόρια μάθαιναν τέχνες κοντά σε ειδικούς τεχνίτες. Συνήθως για δύο χρόνια ως άμισθοι μαθητευόμενοι και στη συνέχεια με αμοιβή ή αναζητούσαν αλλού εργασία. Κάθε τεχνίτης μπορούσε να έχει μόνο δύο μαθητευόμενους οι οποίοι έτρεφαν απόλυτο σεβασμό απέναντί του. Πηγή: 21 Σκανδαλιές
- 11. by Nansy Tzg 29/10/10 1. Ήταν υποχρεωτική η εκπαίδευση των παιδιών στο Βυζάντιο, τι σχολεία υπήρχαν; Δεν ήταν υποχρεωτικό να πηγαίνουν όλα τα παιδιά στο σχολείο. Τα σχολεία ήταν μόνο ιδιωτικά και εκκλησιαστικά, που λειτουργούσαν σε σπίτια, ναούς ή μοναστήρια. Αν τα παιδιά πήγαιναν σχολείο πήγαιναν από 6 ως 8 χρονών. Οι γονείς πλήρωναν τα δίδακτρα με χρήματα ή σε είδος (π.χ σου δίνω 10 κιλά πατάτες για να κάνεις μάθημα στο παιδί μου). Βυζαντινά σχολεία Ιδιωτικό σχολείο Εκκλησιαστικό σχολείο 2. Πόσες τάξεις είχε το βυζαντινό σχολείο και τι μάθαιναν τα παιδιά σε κάθε τάξη; Είχε 4 τάξεις. Στις δυο πρώτες οι μαθητές μάθαιναν γραφή, ανάγνωση, αριθμητική, προσοχή στο δάσκαλο και σωστή προφορά των λέξεων. Στις δυο μεγάλες τάξεις μάθαιναν ορθογραφία, γραμματική και αριθμητική. Μάθαιναν απέξω Όμηρο, μύθους του Αισώπου, τραγούδια και ψαλμούς. 3. Ποιοι άλλοι μαθητές μπορούσαν να φοιτήσουν στα εκκλησιαστικά σχολεία εκτός απ’ τα παιδιά της πόλης; Εκτός από κάποιο παιδί της πόλης σε εκκλησιαστικό σχολείο μπορούσε να φοιτήσει κι ένα παιδί ορφανό (δωρεάν) ή παιδιά από άλλες περιοχές που όμως ήταν πολύ καλοί μαθητές. 4. Ποια παιδιά δεν πήγαιναν σχολείο και τι γινόταν με αυτά; Στο σχολείο δεν πήγαιναν τα κορίτσια και από τα αγόρια δεν πήγαιναν αυτά που οι γονείς τους δεν είχαν να πληρώσουν τα δίδακτρα. Τα παιδιά αυτά έμεναν στο σπίτι και έπαιζαν ή βοηθούσαν τους γονείς τους στις δουλειές. 5.Ποιος αναλάμβανε να μάθει στα παιδιά που δεν πήγαιναν σχολείο όσα τους χρειάζονταν; Την εκπαίδευση των παιδιών που δεν πήγαιναν σχολείο αναλάμβαναν οι γονείς, οι παππούδες, οι γιαγιάδες ή τεχνίτες. Αυτοί μάθαιναν στα παιδιά διάφορα πράγματα για τη ζωή, τον τόπο και τα έθιμα τους. Οι μητέρες μάθαιναν στα κορίτσια να κεντούν, να πλέκουν και να υφαίνουν. Οι τεχνίτες μάθαιναν στα αγόρια τέχνες. Τα είχαν στο εργαστήριο τους για περίπου 2 χρόνια ώστε να μάθουν τη δουλειά. Κάθε τεχνίτης μπορούσε να έχει μέχρι δυο μαθητευόμενους οι οποίοι μάλιστα τον σέβονταν πολύ.
- 12. Θέματα από τη Βυζαντινή Ιστορία 125 Ζ Οι Βυζαντινοί εκτιμούσαν πολύ τα γράμματα και την εκπαίδευση και πίστευαν ότι είναι το μεγαλύτερο από τα αγαθά που μπορεί να κατέχει ένας άνθρωπος. Στην Κωνσταντινούπολη, από τον 5ο αιώνα, πέρα από τα βασικά σχολεία1 της πόλης, λειτουργούσε το Πανδιδακτήριο2 και άλλες ανώτερες σχολές. Ανώτατες σχολές λει- τουργούσαν ακόμη, από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια, στις μεγάλες πόλεις της αυτο- κρατορίας, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια, οι οποίες ήταν κέντρα ελληνικής παιδείας από τα αρχαία χρόνια. Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος και ο πατριάρχης Σέργιος ίδρυσαν τον 7ο αιώνα τις πρώτες εκκλησιαστικές σχολές στην Πόλη. Σκοπός τους ήταν να εκπαιδεύσουν τους μαθητές τους έτσι, ώστε να γίνουν ικανά στελέχη της εκκλησίας. Και οι δημόσιες σχο- λές όμως έδιναν στους μαθητές τους καλή θεολογική και κοινωνική μόρφωση. Στη διάρκεια της εικονομαχίας τα εκκλησιαστικά σχολεία έπαψαν να λειτουργούν και η εκπαίδευση πέρασε περίοδο δοκιμασίας. Στα χρόνια της Μακεδονικής Αναγέννησης που ακολούθησαν όμως, ο Πατριάρχης Φώτιος και οι άλλοι μορφωμένοι κληρικοί, που δίδασκαν στο Πανεπιστήμιο και στην Πατριαρχική Σχολή, κατάφεραν να συνδυάσουν την 1. Ο Πατριάρχης Φώτιος (3ος αριστερά) συζητά με τους μαθητές του. (Μικρογραφία από βυζαντινό χειρόγραφο, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη) 41. Η παιδεία στο Βυζάντιο Η ανώτερη και η ανώτατη εκπαίδευση των Βυζαντινών γίνεται σε κρατικές και εκ- κλησιαστικές σχολές καθώς και στα πανεπιστήμια. Η βυζαντινή παιδεία ξεπέρασε τα όρια της αυτοκρατορίας και έδωσε το φως της σε όλη την Οικουμένη. 1 βασικό: το σχολείο των πρώτων γραμμάτων (δες κεφάλαιο12). 2 Το Πανδιδακτήριο ίδρυσε στην Κωνσταντινούπολη ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Β´, με την επιμονή και τη φροντίδα της Ελληνίδας γυναίκας του Ευδοκίας, που καταγόταν από την Αθήνα. 10-0118 ISTORIA E DHMOTIKOY_TELL_100118 ISTORIA E DHMOTIKOY_TELL 3/1/13 7:07 PM Page 125
- 13. κρατική με την εκκλησιαστική παιδεία και να διδάξουν στους μαθητές τους, με την ίδια επιτυχία, τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς και τη χριστιανική Βίβλο. Τα μαθήματα που διδά- σκονταν στις ανώτερες σχολές ήταν αριθμητική, γεωμετρία, μουσική, αστρονομία, φιλοσο- φία, ρητορική και νομικά. Ιδιαί- τερη σημασία οι Βυζαντινοί έδιναν στη σωστή προφορά της ελληνικής γλώσσας3 . Σε κάποια τμήματά των σχολών αυτών διδάσκονταν και οι ξένες γλώσσες, τις οποίες μά- θαιναν επιλεγμένοι σπουδαστές. Όλες οι βυζαντινές σχολές είχαν καλά οργανωμένες βιβλιοθήκες για τους μαθητές τους, αλλά και για άλλους αναγνώστες που ήθελαν να τις χρησιμοποιήσουν. Τα βιβλία ήταν σπάνια, αφού ήταν μόνο χειρόγραφα. Στις βιβλιοθήκες υπήρχαν οργανωμένα εργα- στήρια, στα οποία καλλιγράφοι, λαϊκοί ή μοναχοί, αναλάμβαναν την αντιγραφή βιβλίων για τους αναγνώστες. Η τιμή τους ήταν ιδιαίτερα υψηλή, όταν ήταν εικονογραφημένα. Οι γυναίκες, όπως αναφέρθηκε και αλλού4 , δεν είχαν τις ίδιες ευκαιρίες εκπαίδευ- σης με τους άνδρες. Στη μακρόχρονη βυζαντινή ιστορία δεν αναφέρονται πουθενά σχο- λεία για γυναίκες. Μόνον οι κόρες των εύπορων οικογενειών μπορούσαν να παρακολουθήσουν μαθήματα στο σπίτι, που γίνονταν από ιδιωτικούς δασκάλους για τις ίδιες ή και τους αδελφούς τους. Παρ’ όλα αυτά, πολλές από αυτές διακρίθηκαν στα γράμματα και πρόσφεραν πολλά στη βυζαντινή παιδεία και κοινωνία. Στα χρόνια των Παλαιολόγων, κι ενώ το κράτος περνούσε περίοδο παρακμής, τα γράμματα και η εκπαίδευση παρουσίασαν σημαντική άνθηση. Ιστορικοί, συγγραφείς και δάσκαλοι, με πρώτο τον Γεώργιο Πλήθωνα-Γεμιστό στον Μιστρά, αφιερώθηκαν στη με- λέτη των αρχαίων ελληνικών γραμμάτων και στη διάσωσή τους. Ήταν η τελευταία πνευ- ματική αναλαμπή του Βυζαντίου, λίγο πριν τη δύση του, αφού όλα αυτά κράτησαν ως την Άλωση της Πόλης από τους Τούρκους. Μετά από αυτή, πολλοί βυζαντινοί λόγιοι που κατέφυγαν στην Ιταλία, μετέφεραν εκεί χειρόγραφα με αρχαία κείμενα. Έδωσαν έτσι τη σκυτάλη της κληρονομιάς της αρχαιότητας και του Βυζαντίου στη Δύση. Το πιο σημαντικό για τη βυζαντινή εκπαίδευση, σε όλη τη διάρκεια ζωής της αυτο- κρατορίας, είναι ότι δεν περιορίστηκε στα κρατικά όριά της. Πέρασε τα σύνορά της και έφερε το φως και τα αγαθά της στους γείτονες λαούς και σε όλη την Οικουμένη. Κι αυτή είναι η πιο μεγάλη προσφορά της στην ανθρωπότητα. Θέματα από τη Βυζαντινή Ιστορία Ζ 126 2. Βυζαντινοί ερευνητές σε βιβλιοθήκη. 3 Γι’ αυτό συχνά σχολίαζαν αρνητικά τους γραμματισμένους που μιλούσαν με άσχημη προφορά. 4 Δες κεφάλαιο 12. 10-0118 ISTORIA E DHMOTIKOY_TELL_100118 ISTORIA E DHMOTIKOY_TELL 3/1/13 7:07 PM Page 126
- 14. W Ποιοι μαθητές των σχολών του Βυζαντίου νομίζετε ότι διδάσκον- ταν ξένες γλώσσες και γιατί; W Πώς κρίνετε την οργάνωση και τη λειτουργία των σχολικών βι- βλιοθηκών, για την εποχή τους; Θέματα από τη Βυζαντινή Ιστορία 127 Ζ 4. Σκηνή από τη διδασκαλία των νόμων στο Πανεπιστήμιο της Πόλης. (Μικρογραφία από βυζαντινό χειρόγραφο, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη) 5. Η εκπαίδευση μετά την άλωση του 1204 «Η άλωση του 1204 αναστάτωσε όλο το εκπαιδευτικό σύστημα των Βυζαντινών. Ο ελληνισμός τότε βρισκόταν στην ύψιστη ακμή του. Ο μεγάλος κληρικός Ευστάθιος, επίσκοπος Θεσσαλονίκης, μόλις λίγο πριν είχε τελειώσει τα σχόλιά του στον Πίνδαρο. Μετά την άλωση της Πόλης όμως οι δάσκαλοι σκορπίστηκαν, οι σχολές τους εξαφανίστηκαν και τα βιβλία τους καταστράφηκαν από τις φλόγες των Λατίνων». Στήβεν Ράνσιμαν, Βυζαντινός πολιτισμός 3. Εκπαιδευτική διπλωματία «Το αυτοκρατορικό Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης συγκέντρωνε σπουδαστές απ’ όλη την αυ- τοκρατορία, αλλά κι απ’ όλο τον γνωστό ως τότε κόσμο. Σ’ αυτό φοιτούσαν συχνά νεαροί πρίγκιπες και διάδοχοι του θρόνου των γειτονικών χωρών. Μαζί με την ελληνική παιδεία, πολλοί απ’ αυτούς, φεύγοντας έπαιρναν μαζί τους για σύζυγο και κάποια βυζαντινή αρχοντοπούλα, που γνώρισαν στη διάρκεια της σπουδής τους στην Πόλη. Οι γυναίκες αυτές γίνονταν συχνά οι καλύτερες πρέσβειρες του Βυζαντίου στη νέα πατρίδα τους». 10-0118 ISTORIA E DHMOTIKOY_TELL_100118 ISTORIA E DHMOTIKOY_TELL 3/1/13 7:07 PM Page 127
- 18. ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ τεύχος 107-108 131 Η εκπαίδευση στα Βυζαντινά χρόνια. Ο συνδετικός κρίκος του αρχαίου με το νεότερο Ελληνισμό Λεωνίδας Ν. Λυμπέρης 1. Εισαγωγή Η εργασία μας αυτή έχει ως αντικείμενο την εκπαίδευση στα χρόνια του Βυζαντίου. Η παιδεία και η αγωγή, ο τρόπος δηλαδή διαπαιδαγώγησης των νέων, σχηματοποιούνται πάντα στο πλαίσιο της εκάστοτε πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας, αποτελώντας την αντανάκλαση των ιδανικών και των προβληματισμών της. Θεωρούμε σημαντικό να μελετήσουμε το βυζαντινό εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο λειτούργησε επί έντεκα αιώνες περίπου, κληρονομώντας, όπως είναι φυσικό, την ελληνιστική παράδοση. Το Βυζάντιο αποτελεί σημαντικό ιστορικό σταθμό στην πορεία του ελληνικού έθνους, καθώς προβάλλεται ως ο συνδετικός κρίκος του αρχαίου με το νεότερο Ελληνισμό, ο οποίος και διατηρεί απαρασάλευτη την ιστορική του συνέχεια. Ακόμη, το Βυζάντιο ελκύει το ενδιαφέρον των κοινωνικών επιστημόνων διεθνώς, διότι αποτέλεσε το πιο μακροχρόνιο κέντρο διεθνούς ισχύος κι επιρροής στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού (Παπασωτηρίου, 2000). Στο πρώτο μέρος θα αναφερθούμε στην αξία που είχε η μόρφωση στη βυζαντινή κοινωνία και στη φιλοσοφία και στις στοχοθεσίες που επεδίωκαν, μέσα από την εκπαίδευση, το κράτος και η εκκλησία. Στη συνέχεια θα παρακολουθήσουμε τους κύκλους σπουδών στο βυζαντινό εκπαιδευτικό σύστημα, παρουσιάζοντας την προπαιδεία (στοιχειώδη εκπαίδευση) και την εγκύκλιο παιδεία (μέση εκπαίδευση). Θα εξετάσουμε ακόμη πώς αντιμετώπιζαν τη μόρφωση των κοριτσιών στο Βυζάντιο και θα παραθέσουμε ονόματα γυναικών που διακρίθηκαν για την ευρύτατη πνευματική τους καλλιέργεια. Θα αναφερθούμε στη συνέχεια στη γραφική ύλη και στα συγγράμματα που χρησιμοποιούσαν. Θα περιγράψουμε τα Βυζαντινά Σχολεία και τον τρόπο λειτουργίας τους. Ακολούθως θα παρουσιάσουμε το πρότυπο του καλού δασκάλου και τις παιδαγωγικές του πρακτικές. Θα παρακολουθήσουμε στη συνέχεια τον τρίτο κύκλο σπουδών στην ανώτερη εκπαίδευση με τις σχολές και τα πανεπιστήμια που λειτουργούσαν. Θα παρουσιάσουμε την πνευματική ζωή του Βυζαντίου και μερικούς από τους πολυμαθείς και δραστήριους πνευματικούς ανθρώπους της εποχής εκείνης.
- 19. ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ τεύχος 107-108 132 Κλείνουμε με κάποια συμπεράσματα τόσο για τη συμβολή των Βυζαντινών μέσα από την εκπαίδευση στη διάσωση της κλασικής κληρονομιάς, όσο και στην προσφορά μεγάλου αριθμού έργων των Βυζαντινών στον πολιτισμό μας, στον Ευρωπαϊκό πολιτισμό. 2. Η αξία της μόρφωσης στα Βυζαντινά χρόνια Στο Βυζάντιο η καλή μόρφωση ήταν μεγάλη αξία για κάθε πολίτη. Η αγωγή θεωρούνταν ως «τέχνη τεχνών και επιστήμη των επιστημών», η δε εκπαίδευση «των παρ’ ημίν αγαθόν το πρώτον». Εγκωμίαζαν αυτούς πού το πνεύμα τους ήταν καλλιεργημένο και είχαν πολλές γνώσεις. Τους αμαθείς συνεχώς τους κορόιδευαν. Γι’ αυτό το λόγο οι γονείς παροτρύνονταν να εκπαιδεύουν τα παιδιά τους, δεν είναι όμως και λίγες οι περιπτώσεις παιδιών που εκφράζουν παράπονα κατά των γονιών τους, επειδή δεν τα εκπαίδευσαν. Το ρήμα «εκπαιδεύω» στα βυζαντινά χρόνια λεγόταν ανάγω και η εκπαίδευση αναγωγή. Αυτός που δε διέθετε εκπαίδευση ονομαζόταν ανάγωγος και ο αγράμματος λεγόταν αναλφάβητος (Κουκουλές Φ., 1948). Την απαιδευσία, την έλλειψη πνευματικής καλλιέργειας, τη θεωρούσαν ατύχημα και συμφορά. Μέσα από την εκπαίδευση το κράτος φρόντιζε να μορφώσει τους λειτουργούς του και η εκκλησία αντίστοιχα τους κληρικούς της (Angold M., 1997). Αυτό που διαφαίνεται επίσης είναι ότι ένα ποσοστό ανθρώπων που δεν εντάσσονται ούτε στη μία ούτε στην άλλη κατηγορία επεδίωκαν τη μόρφωση αφιλοκερδώς, χωρίς δηλαδή να αποβλέπουν στο οικονομικό κέρδος. Διαφαίνεται βέβαια και ο βαθμός της μόρφωσης ή της αμάθειας των μαζών, αυτών που δεν εμφανίζονται ποτέ στο προσκήνιο της ιστορίας. Στο Βυζάντιο, η φοίτηση στο σχολείο ήταν προαιρετική. Φοιτούσαν δηλαδή στο σχολείο μόνο όσοι ήθελαν και μπορούσαν. Υπήρχαν μόνο ιδιωτικά σχολεία και γι΄ αυτό η εκπαίδευση ήταν προνόμιο των λίγων. Στα πολυπληθέστερα στρώματα του λαού οι περισσότεροι ήταν αναλφάβητοι. Υπήρχαν και αρκετοί που ήξεραν ανάγνωση και γραφή. Οι πραγματικά μορφωμένοι όμως ήταν λίγοι και ακόμη λιγότεροι αυτοί που κέρδιζαν όσα χρειάζονταν για να ζήσουν χάρη στην παιδεία και στις γνώσεις που είχαν αποκτήσει από τα σχολεία (δάσκαλοι, νοτάριοι, γιατροί, κληρικοί, αξιωματούχοι του παλατιού και εισπράκτορες των φόρων). 3. Κύκλοι σπουδών Το βυζαντινό εκπαιδευτικό σύστημα, τόσο στη δομή όσο και στην οργάνωσή του, κληρονόμησε και συνέχισε την ελληνιστική παράδοση σχεδόν χωρίς διαφοροποιήσεις. Καθ' όλη τη μακρά διάρκεια του
- 20. ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ τεύχος 107-108 133 Βυζαντίου παρέμεινε περίπου το ίδιο, αναδεικνύοντας βέβαια η εκπαίδευση και τα τοπικά της χαρακτηριστικά. Αποτελείτο από τρεις κύκλους σπουδών: Την προπαιδεία ή ιερά γράμματα (στοιχειώδη εκπαίδευση), την οποία αναλάμβανε κυρίως η Εκκλησία διδάσκοντας από μικρή ηλικία στα παιδιά τα ιερά γράμματα κι έχοντας ως βάση τη θρησκευτική διαπαιδαγώγηση, έχοντας όμως σημαντικό ρόλο και στις άλλες βαθμίδες της εκπαίδευσης. Την εγκύκλιο παιδεία (μέση εκπαίδευση), για την οποία ενδιαφερόταν περισσότερο η Πολιτεία, αφού από εκεί θα έβγαιναν καταρτισμένα στελέχη για να υπηρετήσουν τις ανάγκες της διοίκησης του κράτους. Την ανώτερη εκπαίδευση, για την οποία μεριμνούσαν και την ενίσχυαν οικονομικά η Εκκλησία και η Πολιτεία. Ο αυτοκράτορας είχε άμεσο έλεγχο των λειτουργιών του πανεπιστημίου τόσο όσον αφορά την υλικοτεχνική υποδομή όσο και τα θέματα προσωπικού και φοιτητών. 4. Η Στοιχειώδης Εκπαίδευση Η προπαιδεία αντιστοιχούσε στο σημερινό δημοτικό και διαρκούσε τρία ως τέσσερα χρόνια. Τα παιδιά συνήθως πήγαιναν στο σχολείο ανάμεσα στα έξι και τα οχτώ χρόνια . Παρακολουθούσαν το πρόγραμμα διδασκαλίας από το πρωί μέχρι το απόγευμα. Το Ψαλτήρι αποτελούσε βασικό βιβλίο διδασκαλίας. Διδάσκονταν Ανάγνωση, Γραφή, Γραμματική ή «το ελληνίζειν την γλώσσαν» και Αριθμητική από το Γραμματιστή, δηλαδή το δάσκαλο των πρώτων γραμμάτων, ο οποίος δε διέθετε αρκετά τυπικά προσόντα. Μαζί του τα παιδιά μάθαιναν να διαβάζουν συλλαβές και σιγά – σιγά κείμενα που θα έπρεπε να τα γράφουν ασφαλτί, δηλαδή χωρίς λάθη. Παροιμιώδης ήταν η αυστηρότητα του δασκάλου και οι ατέλειωτες επαναλήψεις και αποστηθίσεις (Mango C., 1988). Ο δάσκαλος έπρεπε να είναι διδακτικός, να έχει δηλαδή τη διδακτική ικανότητα ή το χάρισμα. Ακόμη να προχωρεί τη διδασκαλία από τα ευκολότερα στα δυσκολότερα, από τα γνωστά στα άγνωστα, προσθέτοντας τις νέες γνώσεις με μικρά βήματα και όχι συσσωρευμένα, ώστε να μπορούν οι μαθητές να κατανοούν και να απομνημονεύουν, αφού προηγουμένως βεβαιωθεί ότι γνωρίζουν τα παλαιότερα γνωστικά αντικείμενα. Η διδασκαλία έπρεπε να προκαλεί ευχαρίστηση στους μαθητές. Χαρακτηριστικό του καλού δασκάλου ήταν, όταν οι μαθητές δεν κατανοούσαν κάτι, να επανέρχεται σ’ αυτό για να το ερμηνεύσει και να συμβουλεύσει τους απρόσεχτους μαθητές. Έτσι το ερμηνεύω έφτασε να σημαίνει σε μεταγενέστερους αιώνες συμβουλεύω (Κουκουλές Φ., 1948). Από τα χρόνια της αρχαιότητας έως και τους πρώτους βυζαντινούς αιώνες επικρατούσε η μεγαλογράμματη γραφή: κεφαλαία γράμματα,
- 21. ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ τεύχος 107-108 134 χαραγμένα ή γραμμένα ξεχωριστά το ένα από το άλλο, χωρίς τόνους, πνεύματα και σημεία στίξης. Στα τέλη όμως του 8ου αιώνα εμφανίζεται η μικρογράμματη γραφή, η οποία χρειάζεται λιγότερο χώρο, κι έτσι τα βιβλία έγιναν μικρότερα και πιο ευκολοδιάβαστα. Εξέλιξη της μικρογράμματης γραφής αποτελεί η γραφή που χρησιμοποιούμε σήμερα. Στην αριθμητική, δηλαδή το «ψηφίζειν», μετρούσαν με τα δάχτυλά τους ή χρησιμοποιούσαν μικρές πέτρες, για να κάνουν τις τέσσερις πράξεις: επισώρευσιν (πρόσθεση), αφαίρεσιν, πολλαπλασιασμόν και επιμερισμόν (διαίρεση). Τα σχολικά προγράμματα και οι σχολικές μέθοδοι έμειναν αμετάβλητα σε ολόκληρη τη βυζαντινή περίοδο. Ως αίθουσες διδασκαλίας χρησίμευαν δωμάτια που βρίσκονταν κοντά σε ναούς, όπως επίσης και οικήματα κοντά σε μοναστήρια. Η μέριμνα γι’ αυτά τα σχολεία, τα οποία λειτουργούσαν και σε μικρά χωριά, επαφίετο στις κατά τόπους εκκλησιαστικές αρχές και στις κοινότητες (Μιχαήλ Α., 1999). 5. Η Εγκύκλιος Εκπαίδευση Ο δεύτερος κύκλος, η εγκύκλιος παιδεία αντιστοιχούσε με το σημερινό γυμνάσιο και λύκειο. Παρείχετο κυρίως από ιδιωτικούς δασκάλους, οι οποίοι διατηρούσαν και σχολεία. Διαρκούσε τουλάχιστον τέσσερα χρόνια και χωριζόταν σε δύο κύκλους. Στον πρώτο, περιλαμβάνονταν η γραμματική, η ρητορική και η φιλοσοφία – η τριτύς των μαθημάτων - ενώ στον δεύτερο η αριθμητική, η μουσική, η γεωμετρία και η αστρονομία: η τετρακτύς. Η εκπαιδευτική αυτή αντίληψη ανάγεται στην κλασική Ελλάδα, καθώς και τα επτά αυτά μαθήματα απαριθμούνται ως τα ενδιαφέροντα του σοφιστή Ιππία (τέλη 5ου π.Χ. αιώνα). Αλλά και ο Πλάτων στην Πολιτεία (βιβλίο VI 521), απαριθμεί τις τέσσερις επιστήμες της τετρακτύος. Δηλαδή, γράφει «η φρούρηση της Πόλεως γίνεται από εκείνους που έχουν εκπαιδευτεί πολύ καλά δια της μουσικής, αριθμητικής, γεωμετρίας και αστρονομίας» (Μιχαήλ Α., 1999). Οι σπουδές γύρω από τη Γραμματική βασίζονταν σε παλαιότερα συγγράμματα των Ελλήνων προγόνων ή σε μεταγενέστερες επεξεργασίες αυτών. Την πρώτη θέση κατείχε το εγχειρίδιο «Τέχνη Γραμματική», του γραμματικού Διονυσίου του Θρακός. Έζησε το 2ο αιώνα π.Χ. και το βιβλίο στηριζόταν στις έρευνες των Στωικών στον τομέα της γραμματικής. Το βιβλίο αυτό μάλιστα τον 5ο αιώνα μ.Χ. μεταφράστηκε στα αρμενικά και διασκευάστηκε στη συριακή γλώσσα. Κράτησε τη σημασία και τη θέση του ως σχολικό βιβλίο μέχρι το 18ο αιώνα (Μιχαήλ Α., 1999). Η Ρητορική, για την οποία οι Βυζαντινοί είχαν ιδιαίτερη εκτίμηση, ήταν ένα μάθημα που δίδασκε τη σωστή δομή του λόγου και την καλή και επιδέξια χρήση της γλώσσας. Ήταν απαραίτητη γνώση τόσο για τους
- 22. ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ τεύχος 107-108 135 κληρικούς, που θα κήρυτταν το θείο λόγο από τον άμβωνα, όσο και για τους πολιτικούς-διπλωμάτες, που θα έπρεπε να πείθουν στις διαπραγματεύσεις τους και τους δικηγόρους, για να είναι πειστικοί στα δικαστήρια. Η Φιλοσοφία ήταν το επιστέγασμα της εγκύκλιας μόρφωσης. Σ’ αυτή διδάσκονταν η Λογική, η Ηθική, η Δογματική και η Μεταφυσική. Στη Φιλοσοφία ανήκαν τα Μαθηματικά ή αλλιώς η «Μαθηματική επιστήμη» και η τετρακτύς: η Αριθμητική, η Μουσική, η Γεωμετρία και η Αστρονομία. Η διδασκαλία των Μαθηματικών βασιζόταν στην Αριθμητική του Πυθαγόρα και του Διόφαντου, καθώς και στη Γεωμετρία του Ευκλείδη. Επίσης αγαπούσαν ιδιαίτερα την Αστρονομία. Για τη διδασκαλία της χρησιμοποιούσαν τα Φαινόμενα, ένα ποίημα του Aράτου, το οποίο αναφερόταν στους αστερισμούς και στην πρόβλεψη του καιρού. «Άλλες πληροφορίες θα σου δώσει το φεγγάρι σαν έχει σχήμα μισοφέγγαρου και άλλες όταν είναι ολόγιομο. Αν το φεγγάρι είναι λεπτό και διαυγές την τρίτη μέρα του μήνα, τότε θα έχουμε καλό καιρό. Αν όμως είναι λεπτό και κατακόκκινο, τότε θα έχουμε αέρα» (Μαρκόπουλος Θ., 1999). Ως αναγνωστικά χρησιμοποιούσαν τα Ομηρικά έπη (Βάλτερ Ζ., 1988), κυρίως την Ιλιάδα (και σήμερα χρησιμοποιείται στο Γυμνάσιο). Η παιδεία τους, κατά το Μέγα Βασίλειο, όφειλε να στηρίζεται στον Όμηρο, τον «διδάσκαλο των αρετών (Ράνσιμαν Σ.,2000)). Και τους άλλους ποιητές τούς διάβαζαν και τούς μάθαιναν, κανένας όμως δεν είχε την ανώτατη αυτή θέση που διατήρησε ως το τέλος ο Όμηρος. Μάθαιναν ακόμη ολόκληρη τη Βίβλο. Τα παιδιά αποστήθιζαν αποσπάσματα ή έγραφαν κείμενα που τους υπαγόρευε ο Γραμματικός, δηλαδή ο δάσκαλος του δευτεροβάθμιου σχολείου, ο οποίος ήταν πιο καταρτισμένος και πιο καλοπληρωμένος (Mango C., 1988). Στο πρόγραμμα υπήρχαν μόνιμα οι ίδιες εννέα τραγωδίες, οι αποκαλούμενες και βυζαντινές τραγωδίες, επειδή διδάσκονταν στα βυζαντινά σχολεία: οι Πέρσες, ο Προμηθέας Δεσμώτης και οι Επτά επί Θήβας του Αισχύλου, ο Αίας, η Ηλέκτρα και ο Οιδίπους Τύραννος του Σοφοκλή, η Εκάβη, ο Ορέστης και οι Φοίνισσες του Ευριπίδη. Στην ύλη περιλαμβάνονταν επίσης τρεις κωμωδίες του Αριστοφάνη (Πλούτος, Νεφέλες και Βάτραχοι) καθώς και αποσπάσματα άλλων αρχαίων ελλήνων συγγραφέων. Παράλληλα με τα μαθήματα αυτά έδιναν στο παιδί και θρησκευτική μόρφωση. Τα θρησκευτικά όμως τα δίδασκαν χωριστά και οι δάσκαλοι ήταν κληρικοί. Ο Όμηρος και η Βίβλος είναι οι κυριότερες πηγές νύξεων και παραπομπών στη βυζαντινή λογοτεχνία.
- 23. ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ τεύχος 107-108 136 6. Η μόρφωση των γυναικών στο Βυζάντιο Τα σχολεία στο Βυζάντιο δεν ήταν μεικτά, απαγορευόταν να φοιτούν μαζί αγόρια και κορίτσια. Κατά κανόνα τα κορίτσια δεν είχαν την ίδια εκπαίδευση με τα αγόρια, αφού σύμφωνα με πολλούς ιστορικούς δεν υπήρχαν σχολεία γυναικών. Συνήθως όμως τα κορίτσια, όπως άλλωστε και τα αγόρια των πλουσίων οικογενειών, διδάσκονταν στο σπίτι, από ιδιωτικούς δασκάλους. Οι γυναίκες δεν μπορούσαν να πάνε σε Πανεπιστήμιο. Παρ’ όλες αυτές τις δυσκολίες, συναντούμε πολλές φωτισμένες γυναίκες με ευρύτατη πνευματική καλλιέργεια όπως: Η Υπατία (370-415 μ.Χ.) στην Αλεξάνδρεια, φαινόμενο μοναδικό πανεπιστήμονος γυναίκας, η Πουλχερία, η αδερφή του Θεοδοσίου Β΄, και η σύζυγός του Αθηναΐδα-Ευδοκία, κόρη του Αθηναίου φιλοσόφου Λεοντίου (Ε΄ αιώνος), η οποία είχε σπουδάσει όλες τις επιστήμες, έγραφε ποιήματα και έβγαζε λόγους, συνετέλεσε δε και στη σύνταξη των νόμων του, η ποιήτρια Κασσιανή (Θ΄ αιώνα), σπουδαία υμνωδός της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που η απάντησή της της κόστισε ένα θρόνο, η μεγάλη ιστορικός Άννα η Κομνηνή, συγγραφέας του ιστορικού έργου «Αλεξιάς», όπου περιγράφει την αρχή της βυζαντινής παρακμής και τη γένεση του νεότερου ελληνισμού, ενώ ταυτόχρονα καταδεικνύει τις βαθύτατες σχέσεις του ύστερου Βυζαντίου με την αρχαία ελληνική παράδοση. Ήταν ερασιτέχνης γιατρός που γνώριζε τόσα πολλά για την ιατρική, όσα κι ένας επαγγελματίας γιατρός. Υπήρχαν βέβαια και άλλες γυναίκες με επιστημονική κατάρτιση που εργάζονταν καταξιωμένες δίπλα στους άνδρες συναδέλφους τους. 7. Γραφική Ύλη και Συγγράμματα Τα παιδιά έγραφαν με στύλον ή γραφείον, που είχε μυτερή ακίδα στο ένα άκρο, ώστε τα γράμματα να χαράσσονται εύκολα και πεπλατυσμένη στο άλλο για να σβήνουν. Έγραφαν πάνω σε ξύλινες πινακίδες, τα σχεδάρια, που τις κουβαλούσαν στο μάρσιπο, δηλαδή στην τσάντα τους. Τα μεγαλύτερα παιδιά άρχιζαν να γράφουν πάνω σε μικρά κομμάτια παπύρου με πένα. Ο πάπυρος όμως ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητο υλικό και γι’ αυτό μετά τον 6ο αιώνα, αντικαταστάθηκε σταδιακά από την περγαμηνή, που κατασκευαζόταν από δέρματα μικρών ζώων, ήταν πιο ανθεκτική και η επιφάνειά της ήταν λεία και γυαλιστερή. Έγραφαν με ένα ειδικά ξυσμένο καλάμι τον κάλαμον, που το βουτούσαν σε μελάνι, μαύρο συνήθως. Το χαρτί, αν και ήταν από παλιά γνωστό, άρχισε να χρησιμοποιείται, εισαγόμενο από την Κίνα, τον 11ο αιώνα. Από τον 13ο αιώνα μπόρεσαν οι Βυζαντινοί να παράγουν οι ίδιοι όσο χαρτί χρειάζονταν.
- 24. ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ τεύχος 107-108 137 Τα χειρόγραφα τυλίγονταν σε κυλίνδρους μέχρι που εφευρέθηκε το βιβλίον. Τα πρώτα βιβλία λέγονταν κώδικες κι αποτελούνταν από μερικά διπλωμένα φύλλα. Όταν ο αριθμός των διπλωμένων φύλλων ήταν 3 ή 6, τότε λέγονταν τετράδια. Με τη συρραφή πολλών τετραδίων γίνονταν τα βιβλία. Για εξώφυλλα χρησιμοποιούσαν συνήθως πλάκες ξύλινες. Όταν όμως ένα βιβλίο προοριζόταν για λειτουργική χρήση σε μια εκκλησία ή ήταν παραγγελία κάποιου πλουσίου, τότε το εξωτερικό κάλυμμα το έκαναν από κάποιο πολύτιμο υλικό, π.χ. ελεφαντοστό, χρυσάφι ή ασήμι. Τα βιβλία ήταν πολύ ακριβά, τα θεωρούσαν μάλιστα είδος πολυτελείας. Ένας τόμος μεσαίου μεγέθους κόστιζε όσο το μισό του ετήσιου εισοδήματος ενός πολύ καλά αμειβόμενου δημοσίου υπαλλήλου. Έτσι οι περισσότεροι δεν αποκτούσαν σε ολόκληρη τη ζωή τους πάνω από είκοσι βιβλία. Γι΄ αυτό συνήθιζαν να δανείζονται τακτικά ο ένας από τον άλλον. Υπήρχαν όμως και μερικοί που είχαν καταφέρει με πολλές θυσίες, να συγκροτήσουν μεγάλες προσωπικές βιβλιοθήκες, όπως ο μητροπολίτης Καισαρείας Αρέθας, η Θεοδώρα Καντακουζηνή καθώς και ο πατριάρχης Φώτιος. 8. Τα Βυζαντινά Σχολεία Τα σχολεία για τα μεγαλύτερα παιδιά στεγάζονταν σε κτίρια στο κέντρο της πόλης. Ήταν συνήθως μικρά, συχνά χωρίς παράθυρα. Στις αίθουσες υπήρχε «ο διδασκαλικός θρόνος», δηλαδή η έδρα λίγο πιο ψηλά. Δεν υπήρχαν θρανία. Λίγοι τυχεροί κάθονταν σε ξύλινες ψηλές καρέκλες, τις αναβάθρες ή σε σκίμποδες, δηλαδή σκαμνάκια. Οι υπόλοιποι βολεύονταν στο πάτωμα ή χρησιμοποιούσαν κατεργασμένα δέρματα ζώων, τις διφθέρες ή προβιές. Στην αίθουσα υπήρχε το αναλόγιο, πάνω στο οποίο τοποθετούσαν τα βιβλία για να τα παίρνουν οι μαθητές και να διαβάζουν. Στους τοίχους διάβαζε κανείς επιγραφές με τους τίτλους όπως: «Θεόν φοβού», «Γονείς τίμα». Δεν υπήρχε βέβαια Ωρολόγιο Πρόγραμμα ούτε συγκεκριμένη ημερομηνία για την έναρξη των μαθημάτων. Αυτό που καθόριζε την αρχή της σχολικής χρονιάς ήταν η δυνατότητα των γονιών να πληρώσουν τα απαραίτητα δίδακτρα, καθώς τα σχολεία ήταν ιδιωτικά και το κόστος τους δυσβάστακτο για τις περισσότερες οικογένειες. Αρκετά σχολεία ιδρύθηκαν με αυτοκρατορική πρωτοβουλία. Οι μαθητές ήταν κυρίως ορφανά παιδιά, προερχόμενα μάλιστα από πολλές διαφορετικές εθνότητες της αυτοκρατορίας. Ακόμη κάθε Επισκοπή συντηρούσε δικά της εκκλησιαστικά σχολεία. Επίσης πολλά μοναστήρια, ακολουθώντας τα διδάγματα του Αγίου Βασιλείου, όχι μόνο ίδρυσαν βιβλιοθήκες και εργαστήρια αντιγραφής, αλλά και συντηρούσαν λόγιους μοναχούς που μελετούσαν τα κείμενα των μοναστηριακών βιβλιοθηκών και δίδασκαν τους άλλους μοναχούς.
- 25. ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ τεύχος 107-108 138 Τα παιδιά πήγαιναν στο σχολείο με τα καθημερινά τους ρούχα. Έτρωγαν εκεί στο διάλειμμα και το μεσημέρι. Το φαγητό τους ήταν ψωμί, τυρί και συχνά παστό ψάρι. Οι μαθητές από τις επαρχίες, που είχαν έρθει στην πρωτεύουσα για να σπουδάσουν, έμεναν στο σχολείο, ενώ οι υπόλοιποι επέστρεφαν το απόγευμα στα σπίτια τους. 9. Οι δάσκαλοι Τα σχολεία διηύθυναν οι μαΐστορες που δίδασκαν μόνο στις μεγαλύτερες τάξεις. Μια ομάδα προχωρημένων μαθητών αναλάμβανε τη διδασκαλία των μικρότερων τάξεων, πάντα υπό την καθοδήγηση του μαΐστορα. Δάσκαλοι και μαθητές μελετούσαν τα κείμενα, τα αντέγραφαν και τα σχολίαζαν. Οι Βυζαντινοί εκτιμούσαν ιδιαίτερα την αρχαία πνευματική τους κληρονομιά, γι’ αυτό και τη διέσωσαν. Μεταξύ των διδασκόντων υπήρχε αυστηρή ιεραρχία: Πρώτος ήταν ο διδάσκαλος και ακολουθούσε ο παιδευτής. Για να ανέβει κάποιος στην ιεραρχία, έπρεπε να ψηφίσουν όλοι, δάσκαλοι και μαθητές, ενώ το διορισμό υπέγραφε ο ίδιος ο αυτοκράτορας. Σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή στην Αλεξιάδα, «Το εκπαιδευτήριο το διευθύνει ένας δάσκαλος. Γύρω του στέκονται τα παιδιά, απασχολημένα σοβαρά άλλα με ερωτήσεις γραμματικές και άλλα με τη συγγραφή των λεγόμενων σχεδών. Εκεί μπορείς να δεις και Λατίνο να εκπαιδεύεται και Σκύθη να μαθαίνει ελληνικά και Ρωμαίο να μελετά τα συγγράμματα των Ελλήνων και τον αγράμματο Έλληνα να μαθαίνει τα σωστά ελληνικά». Ο καλός δάσκαλος φρόντιζε και για τη σταδιοδρομία των μαθητών του μετά την αποφοίτησή τους, κάτι που αποτελούσε την καλύτερη διαφήμιση για ένα σχολείο. Πολλοί νεαροί απόφοιτοι έβρισκαν δουλειά ως υπάλληλοι του κράτους, χάρη στις θερμές συστατικές επιστολές των δασκάλων προς κάποιον αξιωματούχο. Παρά το σημαντικό εκπαιδευτικό έργο που προσέφεραν, οι δάσκαλοι δεν έπαιρναν την ανάλογη αμοιβή. Συχνά υποχρεώνονταν να γράφουν επιστολές ζητώντας τα οφειλόμενα ή κατέφευγαν στα δικαστήρια. Το πενιχρό εισόδημα των δασκάλων κάποιες φορές αναλάμβανε να συμπληρώσει το Πατριαρχείο με βοήθημα σε είδος, συνήθως αλεύρι, που ονομαζόταν ευλογία ή αρτίδιον. Η παρακολούθηση των μαθημάτων ήταν υποχρεωτική, αλλά φαίνεται πως και τότε μερικοί μαθητές έκαναν σκασιαρχείο. Μια συνηθισμένη τιμωρία ήταν να μείνουν νηστικοί στο διάλειμμα. Πολύ συχνά έτρωγαν ξύλο. "Ο μη δαρείς ου παιδεύεται" έλεγαν τότε, δηλαδή "Όποιος δε δαρθεί δε μαθαίνει γράμματα". Κάποτε έπαιρναν και αποβολή από το σχολείο και όλα αυτά με την απόλυτη έγκριση των γονιών τους (Baynes N. & Moos H., 1988). Όμως η σχέση δασκάλου – μαθητή ήταν, πάνω απ’ όλα, σχέση αγάπης και σεβασμού.
- 26. ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ τεύχος 107-108 139 10. Η Ανώτερη Εκπαίδευση Την ανώτερη εκπαίδευση την παρείχαν ρήτορες ή σοφιστές αλλά μόνο στις μεγάλες πόλεις. Ο ρήτορας ή σοφιστής κατείχε μια καθιερωμένη έδρα και διοριζόταν από την τοπική βουλή, απ’ όπου και αμειβόταν, ή εργαζόταν ιδιωτικά και ζούσε από τα δίδακτρα. Οι περισσότεροι σπουδαστές προέρχονταν από ευκατάστατες οικογένειες, αφού οι νέοι που επεδίωκαν να σπουδάσουν έπρεπε να ταξιδέψουν πολύ και να δαπανήσουν πολλά χρήματα γι’ αυτόν το σκοπό (Mango C., 1988). Ο κύκλος σπουδών στην ανώτερη εκπαίδευση διαρκούσε περίπου πέντε χρόνια. Κύρια αντικείμενα της ανώτερης εκπαίδευσης αποτελούσαν η Ρητορική καθώς και η Φιλοσοφία που περιλάμβανε αυτό που σήμερα ονομάζουμε θετικές επιστήμες. Πολλές πόλεις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, πριν ακόμη ιδρυθεί το πρώτο Πανεπιστήμιο στην Κωνσταντινούπολη, ήταν φημισμένες για τις ανώτερες σχολές τους, όπως η Αθήνα για την Ακαδημία της, που υπήρξε σπουδαία Φιλοσοφική σχολή, η Αλεξάνδρεια για το Μουσείο της, όπου διδάσκονταν η Φιλοσοφία, τα Μαθηματικά και η Ιατρική, η Πέργαμος για την Ιατρική της κ.λ.π. Αξιόλογα πνευματικά κέντρα υπήρχαν επίσης στη Συρία, όπως η Βηρυτός με την περίφημη Νομική σχολή, που ο μέγας ρήτορας Λιβάνιος την ονόμαζε «Μητέρα των Νόμων», η Αντιόχεια και η Έδεσσα με τις Θεολογικές σχολές και η Γάζα της Παλαιστίνης με τη φημισμένη σχολή Ρητόρων και Ποιητών, που συνέβαλαν ιδιαίτερα στην πρόοδο της σκέψης και της φιλολογίας της εποχής εκείνης. Η Πατριαρχική Σχολή και το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης, το Πανεπιστήμιο της Μαγναύρας και η ίδρυση τρίτου Πανεπιστημίου στην Κωνσταντινούπολη φανερώνουν ακόμη την πνευματική άνθηση του Βυζαντίου. Το «Πανδιδακτήριο» της Κωνσταντινούπολης ήταν το πρώτο κρατικό Πανεπιστήμιο. Το ίδρυσε το έτος 425, ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Β΄ ο Μικρός. Στο Πανδιδακτήριο διδάσκονταν η φιλολογία, η ρητορική και το ρωμαϊκό δίκαιο, η γραμματική και η φιλοσοφία, όχι όμως και η Θεολογία, η οποία διδασκόταν στην Πατριαρχική Σχολή. Το Πανδιδακτήριο της Μαγναύρας ήταν το πνευματικό ίδρυμα που πήρε το όνομά του από τα ανάκτορα της Μαγναύρας, όπου εγκαταστάθηκε. Σπουδαίες πνευματικές μορφές της εποχής συνδέθηκαν με το ίδρυμα αυτό, όπως ο Λέων ο μαθηματικός και φιλόσοφος, που διετέλεσε διευθυντής του, ο Πατριάρχης Φώτιος που -πιθανότατα- δίδαξε εκεί και ο Κωνσταντίνος Κύριλλος -απόστολος των Σλάβων.
- 27. ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ τεύχος 107-108 140 11. Η πνευματική ζωή στο Βυζάντιο Η πνευματική ζωή του Βυζαντίου έφτασε στο απόγειό της από τον 9ο μέχρι τον 12ο αιώνα. Μερικοί από τους πολυμαθέστατους και δραστήριους πνευματικούς ανθρώπους της εποχής εκείνης ήταν: Ο Πατριάρχης Φώτιος, ο οποίος συγκέντρωσε τα 279 ελληνικά χειρόγραφα της Βιβλιοθήκης του. Οι Θεσσαλονικείς αδελφοί Κύριλλος και Μεθόδιος πρωτεργάτες στον εκχριστιανισμό και στον πολιτισμικό εκβυζαντινισμό των Σλάβων (Γλύκατζη-Αλβελέρ Ε.,2009). Ο θείος και υπουργός τού Μιχαήλ Γ’, ο καίσαρ Βάρδας, ο οποίος ίδρυσε ένα νέο κρατικό πανεπιστήμιο στη Μαγναύρα. Ο Κωνσταντίνος Ζ΄ ο Πορφυρογέννητος, επί του οποίου η αυλή ήταν σχεδόν μια ακαδημία, όπου όλοι μελετούσαν ιστορία. Ο λόγιος αυτός βασιλέας, συνεχίζοντας με ζήλο την πολιτιστική παράδοση αναδιοργάνωσε το Πανεπιστήμιο της Μαγναύρας, ανακαίνισε το Πανδιδακτήριο και προσέφερε υλική και ηθική ενίσχυση σε διδάσκοντες και σπουδαστές. Ο Μιχαήλ Ψελλός, ο οποίος πέρα από τη μελέτη του Πλάτωνα, πρωτοτύπησε στη μελέτη της ανθρώπινης φύσης και τους κανόνες της επικοινωνίας (Angold M., 1997). Ο Αρέθας «ο Πατρεύς» (γεννήθηκε μετά τα μέσα του 9ου αιώνα) διέσωσε πολλά έργα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Ένας από τους πιο μεγάλους δασκάλους και ο γνωστότερος ίσως μαθηματικός του Βυζαντίου ήταν ο Λέων ο Φιλόσοφος ή Μαθηματικός. Οι επιδόσεις του στην Άλγεβρα θεωρούνται ακόμη και σήμερα πρωτοποριακές. Υπό τη διεύθυνσή του λειτούργησε το Πανδιδακτήριο, εγκατεστημένο στο ανάκτορο της Μαγναύρας και ο ίδιος δίδαξε σ’ αυτό την τετρακτύ. Στον Λέοντα οφείλεται, ανάμεσα στ’ άλλα, μία από τις σημαντικότερες επινοήσεις της βυζαντινής εποχής, ο οπτικός τηλέγραφος. Ο Λέων κατασκεύασε δύο τέλεια συγχρονισμένα ρολόγια. Τοποθέτησε το ένα στο φρούριο του Λούλου, κοντά στην Ταρσό, και το άλλο στο ηλιακόν του Φάρου, στην Κωνσταντινούπολη. Ανάμεσα στα δύο ρολόγια υπήρχε μια σειρά από επτά φρυκτωρίες, δηλαδή πύργους όπου άναβαν φωτιές. Όλο το σύστημα αποτελούσε έναν οπτικό τηλέγραφο, που μπορούσε να μεταδώσει δώδεκα διαφορετικά μηνύματα, τα οποία αντιστοιχούσαν σε κάθε ώρα του ρολογιού. Για παράδειγμα, ώρα δώδεκα = αραβική επίθεση, ώρα μία = πυρκαγιά κλπ. Έτσι, αν γινόταν αραβική επίθεση στα σύνορα της Κιλικίας, η πρώτη φρυκτωρία άναβε στις δώδεκα ακριβώς και, χάρη στον τέλειο συγχρονισμό που είχε επινοήσει ο Λέων, το μήνυμα έφτανε σε μία ώρα στο παλάτι. 12. Συμπεράσματα Η Βυζαντινή αυτοκρατορία στάθηκε για μια ολόκληρη χιλιετία το σταυροδρόμι ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση. Στα μεγάλα πνευματικά
- 28. ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ τεύχος 107-108 141 κέντρα της (Κωνσταντινούπολη, Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια, Αθήνα, Θεσσαλονίκη…), οι μαθητές και οι σπουδαστές μελετούσαν, κοντά σε ονομαστούς δασκάλους, την ελληνική γραμματεία, αντιγράφοντας και σχολιάζοντας έργα που έτσι διασώθηκαν και παραδόθηκαν έως εμάς. Τα έργα της αρχαίας Ελλάδας, η παράδοση των αρχαίων Ελλήνων, διασώθηκαν και έφτασαν ως τη νεώτερη Ευρώπη, την Ευρώπη της Αναγέννησης, βασικά μέσω του Βυζαντίου. Αυτό οφείλεται κατά πολύ στη γλωσσική συνέχεια, αλλά και στην αδιάλειπτη δράση των αντιγραφέων, βιβλιοθηκάριων, φιλολόγων και συγγραφέων του Βυζαντίου. Χωρίς αυτούς δεν θα μας είχαν απομείνει παρά ίχνη ελάχιστα μιας απέραντης κληρονομιάς. Βέβαια υπήρξαν κι άλλοι όπως μωαμεθανοί λόγιοι, Σύριοι, Ιρανοί, Αρμένιοι, Γεωργιανοί, οι οποίοι μετέφρασαν αρχαία ελληνικά κείμενα κι έκαναν έτσι να φτάσουν ως τη Δύση κάποια σημαντικά κείμενα, που μόνο απ’ τις μεταφράσεις τους είναι γνωστά. Πέρα από το μεγάλο επίτευγμά τους να διασώσουν την κλασική κληρονομιά, οι Βυζαντινοί προσέφεραν στον πολιτισμό μας, στον Ευρωπαϊκό πολιτισμό, μεγάλο αριθμό έργων, τα πιο πολλά θρησκευτικά, που εξακολουθούν ν’ αναγνωρίζονται σαν ακρογωνιαίοι λίθοι της ευρωπαϊκής σκέψης. 13. Βιβλιογραφία ANGOLD M., (19972 ), Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία από το 1025 έως το 1204, μια πολιτική ιστορία, (μτφ. Καργιανιώτη Ευαγγελίας), Αθήνα, Εκδόσεις Παπαδήμα. ΒΑΛΤΕΡ Ζ., (1988), Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο, στον αιώνα των Κομνηνών (1081-1180), (μτφ. Παναγιώτου Κ.), Αθήνα, Εκδόσεις Παπαδήμα. BAYNES N., MOSS H., (19885 ), Βυζάντιο Εισαγωγή στο Βυζαντινό Πολιτισμό, (μτφ. Σακκά Δημητρίου), Αθήνα, Εκδόσεις Παπαδήμα. ΒΑΡΜΑΖΗ Β., (1981), Ελλάδα Ιστορία και Πολιτισμός, Τόμος 4ος , Αθήνα, Μαλλιάρης Παιδεία. BERNSTEIN S., PIERRE M., (1997), Ιστορία της Ευρώπης, Τόμος 1ος , Από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά κράτη, 5ος – 18ος αιώνας, (μτφ. Δημητρακόπουλου Αναστάσιου), Αθήνα, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια. ΓΛΥΚΑΤΖΗ – ΑΛΒΕΛΕΡ Ε., (2009), Γιατί το Βυζάντιο, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα. ΚΑΡΑΜΠΕΛΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, (2006), Το 1204 και η διαμόρφωση του νεώτερου ελληνισμού, Αθήνα, Εναλλακτικές εκδόσεις. ΚΟΥΚΟΥΛΕΣ Φ., (1948), Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός, Τόμος Α΄, Εν Αθήναις.
- 29. ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ τεύχος 107-108 142 LEMERLE P., (1985), Ο πρώτος Βυζαντινός Ουμανισμός, (μτφ. Νυσταζοπούλου – Πελεκίδου Μαρίας), Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης. MANGO C., (1988), Βυζάντιο η Αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης, (μτφ. Τσουγκαράκη Δημήτρη), Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ Θ., (1999), Στους δρόμους του Βυζαντίου 3, Στο σχολείο …με χαρτί και καλαμάρι, Αθήνα, Καλειδοσκόπιο. ΜΙΧΑΗΛ Α., (1999), Βυζάντιο και Ελλάδα, Αθήνα, Νέα Θέσις. ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ Χ., (2000), Βυζαντινή υψηλή στρατηγική: 6ος – 11ος αιώνας Αθήνα, Εκδόσεις Ποιότητα. ΡΑΝΣΙΜΑΝ Σ., (2000),Το Βυζάντιο κι εμείς, Πηγή: www.flash.gr ΡΑΝΣΙΜΑΝ Σ.,(2004), Βυζαντινός Πολιτισμός, (μτφ. Δετζώρτζη Δέσποινας), Αθήνα, Γαλαξίας – Ερμείας. TAMARA T., βυζαντινολόγος, (2006), Ο Δημόσιος και ιδιωτικός βίος των Βυζαντινών, (μτφ. Φ. Κ. Βώρου), Αθήνα, Εκδόσεις Παπαδήμα.
- 31. Χαράλαμπος Δ. Δημόπουλος Μάθημα : 12ο Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Ιδιωτικά Σχολεία Στεγάζονταν σε ναούς ή σε μοναστήρια – Δάσκαλοι ήταν ιερείς ή μοναχοί Εκκλησιαστικά Ανάγνωση, γραφή, αριθμητική και εξάσκηση στον προφορικό λόγο στις μικρές τάξεις Μαθήματα Ορθογραφία, γραμματική, αριθμητική, Όμηρος, Παλαιά - Καινή Διαθήκη, Αίσωπος στις μεγαλύτερες Ξεχωριστή θέση βέβαια από όλα τα μαθήματα του σχολείου είχε η μουσική Έμεναν σπίτι, βοηθούσαν στις δουλειές, μάθαιναν κοντά στις μητέρες τους το κέντημα, το πλύσιμο και την ύφανση. Η αγωγή των κοριτσιών ήταν υποχρέωση μόνο των γονιών τους, των παππούδων και των γιαγιάδων τους, από τους οποίους μάθαιναν τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις των Βυζαντινών. Μαθαίναμε από μικρή ηλικία τέχνες κοντά σε ειδικούς τεχνίτες. Τα δύο πρώτα χρόνια που εκπαιδευόμαστε δεν πληρωνόμαστε. Μετά όμως «έπεφτε το παραδάκι». Αυτό βέβαια δεν μας «έκανε να πάρουν τα μυαλά μας αέρα» και εξακολουθούσαμε να σεβόμαστε τους εργοδότες μας. Μπορεί να μην πηγαίναμε σχολείο, αλλά γινόμασταν καλοί τεχνίτες και όλα κι όλα είχαμε αρχές! Τα κορίτσια δεν πήγαιναν καθόλου στο σχολείο! Αυτό πάντως ήταν μεγάλη αδικία! Ε! Εμείς τουλάχιστον, αν είχαν να πληρώσουν οι γονείς μας τα δίδακτρα, πηγαίναμε! Αλλιώς
- 33. 12. Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Πηγή: Ιστο-εξερευνώ στην Τάξη
- 34. Τι είδους σχολεία υπήρχαν στο Βυζάντιο; • Η εκπαίδευση δεν ήταν υποχρεωτική • Υπήρχαν μόνο ιδιωτικά και εκκλησιαστικά σχολεία • Οι γονείς πλήρωναν δίδακτρα σε είδος ή χρήματα • Τα παιδιά πήγαιναν στο σχολείο σε ηλικία 6 έως 8 χρονών
- 35. Πόσες τάξεις είχε το βασικό σχολείο; Ποια μαθήματα διδάσκονταν στις μικρότερες τάξεις; • Το βασικό σχολείο είχε τέσσερις τάξεις • Στις δύο μικρότερες μάθαιναν να γράφουν, να διαβάζουν και να λογαριάζουν • Άκουγαν προσεχτικά το δάσκαλό τους • Πρόφεραν σωστά τα λόγια τους
- 36. Τι διδάσκονταν στις μεγαλύτερες τάξεις; • Διδάσκονταν ορθογραφία, γραμματική και αριθμητική • Αποστήθιζαν τον Όμηρο, την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη και τον Αίσωπο • Μάθαιναν να τραγουδούν και να ψέλνουν Μάθαιναν να τραγουδούν και να ψέλνουν
- 37. Ποια παιδιά φοιτούσαν στα εκκλησιαστικά σχολεία; • Φοιτούσαν, εκτός από τα παιδιά της πόλης, ορφανά παιδιά δωρεάν • Μαθητές από άλλες περιοχές που διακρίνονταν για τη φιλομάθειά τους Εκκλησιαστικό σχολείο
- 38. Ποια παιδιά δεν πήγαιναν σχολείο; • Τα κορίτσια (από τον 11ο αιώνα και έπειτα άρχισαν το σχολείο) και αρκετά αγόρια που οι γονείς τους δεν είχαν να πληρώσουν δίδακτρα δεν πήγαιναν σχολεία. • Έμεναν στο σπίτι • Έπαιζαν στις αυλές και στους δρόμους • Βοηθούσαν στις δουλειές και τα διαπαιδαγωγούσαν οι γονείς και οι παππούδες τους.
- 39. Τι έκαναν τα αγόρια που δεν πήγαιναν σχολείο; • Μάθαιναν από μικρή ηλικία τέχνες κοντά σε ειδικούς τεχνίτες. • Εκεί εργάζονταν, ως άμισθοι μαθητευόμενοι, συνήθως δύο χρόνια • Έπειτα έπαιρναν αμοιβή ή αναζητούσαν αλλού εργασία
- 44. 1 12. Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο https://meionotschools.wikispaces.com
- 45. 2 • Η εκπαίδευση των παιδιών στο Βυζάντιο δεν ήταν υποχρεωτική. Υπήρχαν μόνο ιδιωτικά σχολεία, που λειτουργούσαν σε σπίτια. Σ' αυτά πήγαιναν μόνο τα αγόρια των οικογενειών που μπορούσαν να πληρώνουν. Οι γονείς πλήρωναν δίδακτρα σε είδος ή χρήματα, ανάλογα με το επάγγελμά τους. Τα παιδιά πήγαιναν στο σχολείο σε ηλικία έξι ως οκτώ χρόνων.
- 46. 3 Πόσες τάξεις είχε το βασικό σχολείο; Τι μάθαιναν τα παιδιά; • To βασικό σχολείο είχε τέσσερις τάξεις. Στις δύο μικρότερες οι μαθητές μάθαιναν να γράφουν, να διαβάζουν και να λογαριάζουν. Ασκούνταν ακόμη να ακούν προσεχτικά το δάσκαλό τους και να προφέρουν σωστά τα λόγια τους. • Στις μεγαλύτερες τάξεις διδάσκονταν ορθογραφία, γραμματική και αριθμητική. Αποστήθιζαν ιστορίες από τον Όμηρο, και από τους μύθους του Αισώπου. Στα σχολεία ακόμη μάθαιναν να τραγουδούν.
- 47. 4 Τι συνέβαινε με τα αγόρια και τα κορίτσια που οι γονείς τους δεν είχαν να πληρώσουν δίδακτρα; • Τα κορίτσια κι ένας μεγάλος αριθμός αγοριών, που οι γονείς τους δεν είχαν να πληρώσουν δίδακτρα, δεν πήγαιναν σχολείο. • Έμεναν στο σπίτι, έπαιζαν στις αυλές και στους δρόμους και βοηθούσαν τους γονείς τους στις δουλειές. • Την αγωγή αυτών των παιδιών αναλάμβαναν οι γονείς, οι γιαγιάδες και οι παππούδες. Αυτοί μάθαιναν στα παιδιά ιστορίες για τη ζωή και τον τόπο τους και τα ασκούσαν να διατηρούν τα έθιμα και τις παραδόσεις των Βυζαντινών.
- 48. 5 Τα κορίτσια τι μάθαιναν να κάνουν; • Τα κορίτσια κοντά στις μητέρες τους μάθαιναν να κεντούν, να πλέκουν και να υφαίνουν.
- 49. 6 Τα αγόρια που δεν πήγαιναν σχολείο τι μάθαιναν; • Τα αγόρια που δεν πήγαιναν στο σχολείο μάθαιναν από μικρή ηλικία τέχνες κοντά σε ειδικούς τεχνίτες. Εκεί εργάζονταν, ως άμισθοι μαθητευόμενοι, συνήθως δύο χρόνια. • Ύστερα εργάζονταν κοντά τους με αμοιβή ή αναζητούσαν αλλού εργασία. Κάθε τεχνίτης μπορούσε να έχει μόνο δύο μαθητευόμενους. • Ο σεβασμός των νέων αυτών προς το «αφεντικό» τους ήταν μεγάλος και συχνά κρατούσε για όλη τους τη ζωή.
- 50. 7 Τα κορίτσια είχαν τις ίδιες ευκαιρίες με τα αγόρια για εκπαίδευση; Πώς κρίνετε αυτή τη διαφορά; • Τα κορίτσια δεν είχαν την ευκαιρία να πάνε στο σχολείο, γιατί έπρεπε να μένουν στο σπίτι για να βοηθούν τους γονείς τους στις δουλειές. Το μόνο που μάθαιναν ήταν να κεντούν, να πλέκουν και να υφαίνουν. Αυτά τους τα μάθαιναν οι μητέρες τους. • Αυτή η διαφορά μεταξύ αγοριών και κοριτσιών ήταν άδικη και απάνθρωπη, γιατί τα κορίτσια αντιμετωπίζονταν ως άνθρωποι δεύτερης κατηγορίας. Όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα στη μόρφωση.
- 51. 8 Σήμερα επιτρέπεται η παιδική εργασία; • Η παιδική εργασία ήταν ένα συνηθισμένο φαινόμενο στο Βυζάντιο. Όσα παιδιά δεν πήγαιναν στο σχολείο εργάζονταν. Κυρίως τα αγόρια που μάθαιναν από πολύ μικρή ηλικία τέχνες κοντά σε ειδικούς τεχνίτες. • Σήμερα δεν επιτρέπεται η παιδική εργασία. Τα παιδιά πρέπει να μορφώνονται και όχι να εργάζονται. Η παιδική εργασία: • Προκαλεί σωματικές βλάβες στα παιδιά • Τραυματίζει τον ψυχικό κόσμο των παιδιών • Εκθέτει τα παιδιά στον κίνδυνο να πέσουν θύματα παράνομων κυκλωμάτων, που τα εκμεταλλεύονται και τα κακοδιαχειρίζονται. • Δυστυχώς σε κάποιες περιπτώσεις βλέπουμε μικρά παιδιά να εργάζονται γιατί : • η οικογένεια τους είναι φτωχή και πρέπει να εργαστούν κι αυτά • οι γονείς τους τα υποχρεώνουν να δουλεύουνε
- 52. 9 Πολλά παιδιά των Βυζαντινών μάθαιναν οικοδομικές τέχνες. Αυτό γινόταν γιατί η εκπαίδευση στο Βυζάντιο ήταν ιδιωτική και δεν είχαν οι γονείς τους τη δυνατότητα να πληρώνουν τα δίδακτρα για να πάνε στο σχολείο. Σήμερα δεν συμβαίνει αυτό, γιατί η εκπαίδευση είναι δημόσια (δωρεάν) και υποχρεωτική για όλα τα παιδιά.